Strategiczne ramy UE dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027 1 ("strategiczne ramy UE dotyczące BHP") służą konkretnej realizacji 10. zasady Europejskiego filaru praw socjalnych 2 obejmującej prawo pracowników do wysokiego poziomu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy. Jednym z priorytetów strategicznych ram UE dotyczących BHP jest rozwiązanie problemu związanego z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy, aby przyczynić się do osiągnięcia kluczowego celu tych ram, jakim jest zapobieganie zgonom i chorobom związanym z pracą.
Jednym z priorytetów Unii jest walka z rakiem. Komisja zobowiązała się do skutecznego ograniczenia narażenia na substancje rakotwórcze, takie jak azbest, czym w znacznym stopniu przyczynia się do profilaktyki nowotworów zgodnie z celami europejskiego planu walki z rakiem 3 .
Azbest jest niebezpieczną substancją rakotwórczą 4 , na kontakt z którą nadal narażonych jest wielu pracowników w różnych sektorach, w których zagrożenie pozostaje wysokie. Wśród nich znajduje się budownictwo, górnictwo głębinowe i odkrywkowe, inżynieria lądowa, gospodarowanie odpadami czy też konserwacja statków, pociągów, statków powietrznych, pojazdów i maszyn. Na kontakt narażone są też służby ratunkowe, takie jak straż pożarna. Szacuje się, że na działanie azbestu narażonych jest 4,1-7,3 mln pracowników w całej UE 5 .
Wiadomo, że narażenie zawodowe na działanie azbestu ma poważne konsekwencje zdrowotne. Wdychanie unoszących się w powietrzu włókien azbestu może powodować poważne choroby, takie jak międzybłoniak i rak płuc. Pojawienie się pierwszych objawów choroby zajmuje średnio 30 lat od momentu narażenia, a schorzenia te mogą ostatecznie prowadzić do zgonów. Narażenie na działanie azbestu jest główną przyczyną nowotworów pochodzenia zawodowego w Unii: odpowiada za aż 78 % nowotworów pochodzenia zawodowego i 88 % przypadków raka płuc pochodzenia zawodowego, uznanych w państwach członkowskich za związane z tym narażeniem 6 .
Azbest był przez dziesięciolecia powszechnie stosowany w całej Europie w wielu obszarach, zwłaszcza w budownictwie. Jego pozostałości nadal stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego i utrudniają wysiłki na rzecz zapewnienia bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy dla narażonych pracowników. Większa ochrona pracowników przed narażeniem na działanie azbestu jest szczególnie ważna w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu, ponieważ renowacje zwiększające efektywność energetyczną mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia jego celów 7 . Celem inicjatywy "Fala renowacji" 8 jest podwojenie rocznego wskaźnika renowacji energetycznej budynków do 2030 r. Ponieważ jednak wiele budynków o niskiej charakterystyce energetycznej zawiera azbest, przyspieszenie tempa ich renowacji może oznaczać narażenie zdrowia znacznie większej liczby osób w wyniku uwalniania azbestu obecnego w budynkach podczas prac remontowych. Oczekuje się, że do 2030 r. liczba pracowników narażonych na działanie azbestu będzie wzrastać o 4 % rocznie 9 . Dalsze działania w celu zarządzania ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu mają kluczowe znaczenie, by chronić pracowników przed chorobami, wspierać ich dobrostan i wzmacniać Europejską Unię Zdrowotną.
W ciągu ostatnich 40 lat Unia podjęła znaczne działania mające na celu ograniczenie, w pierwszej kolejności, a następnie zakazanie wszelkiego stosowania azbestu. Między 1983 10 a 1985 11 rokiem Unia ograniczyła stosowanie sześciu rodzajów włókien azbestu. W 1991 r. zaś zakazała wprowadzania do obrotu i stosowania pięciu z tych rodzajów 12 , a także stosowania azbestu chryzotylowego w wyrobach powszechnie wykorzystywanych między innymi w sektorze budowlanym 13 . Dyrektywą Komisji 1999/77/WE 14 zakazano stosowania i wprowadzania do obrotu wszystkich sześciu rodzajów włókien azbestu, a zakaz ten wszedł w życie w 2005 r. Dyrektywa ta została uchylona w 2006 r. rozporządzeniem (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady 15 , w którym nadal obowiązuje zakaz stosowania wszystkich wyrobów zawierających celowo dodany azbest. Pozycja 6 załącznika XVII stanowi, że w Unii Europejskiej zabrania się produkcji, wprowadzania do obrotu oraz stosowania włókien azbestu oraz wyrobów i mieszanin je zawierających w wyniku świadomego dodania. W odniesieniu do ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy, przyznaje ją dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE 16 , która ujednoliciła i uchyliła dyrektywę Rady 83/477/EWG 17 , dyrektywę Rady 91/382/EWG 18 oraz dyrektywę 2003/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 19 .
Unia nadal zdecydowanie wspiera państwa członkowskie w tworzeniu i promowaniu wysokiej jakości miejsc pracy przy jednoczesnej poprawie sprawiedliwych warunków pracy w celu ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Cel ten przyświecał zmianie dyrektywy 2009/148/WE w 2023 r. Ta ostatnia zmiana dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2023/2668 20 , która zmieniła dopuszczalną
wartość narażenia zawodowego na azbest (z 0,1 do 0,01 włókna na centymetr sześcienny) 21 , pomaga osiągnąć wyższy poziom ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w szczególności przed tą wysoce rakotwórczą substancją. Wytyczne 22 towarzyszące niniejszemu komunikatowi przedstawiono w ramach działań następczych w związku z komunikatem Komisji w sprawie przyszłości wolnej od azbestu, a także w związku ze zmianą dyrektywy 2009/148/WE.
W tym względzie w motywie 29 dyrektywy 2023/2668 (UE) zmieniającej dyrektywę 2009/148/WE podkreślono znaczenie opracowania i wydania wytycznych w celu ułatwienia wdrożenia dyrektywy 2009/148/WE nie później niż dwa lata od daty jej wejścia w życie.
Wytyczne ostatecznie umożliwią Unii skuteczniejsze reagowanie na potrzebę lepszej ochrony pracowników przed narażeniem na działanie azbestu poprzez przedstawienie przykładów praktycznego postępowania z tą stwarzającą zagrożenie substancją. Przyczynią się one również do realizacji celów Kompasu konkurencyjności dla UE 23 , który przewiduje w szczególności przyspieszenie i poprawę jakości procesu decyzyjnego poprzez uproszczenie unijnych ram i przepisów. Ponadto przyczynią się one również do realizacji celów określonych w komunikacie Komisji w sprawie wdrażania i upraszczania 24 , ponieważ poprawią wdrażanie dyrektywy 2009/148/WE dzięki uczynieniu wymienionych w niej przepisów jaśniejszymi, łatwiejszymi do zrozumienia i szybszymi do wdrożenia przez zainteresowane strony.
2. Cele
Ogólnounijne wytyczne dotyczące postępowania z azbestem mają na celu ułatwienie przedsiębiorstwom przestrzegania przepisów i wspieranie wysiłków państw członkowskich w zakresie egzekwowania przepisów, przy czym nadrzędnym celem jest ochrona pracowników. Państwa członkowskie, pracodawcy (zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa, które stanowią 99 % wszystkich przedsiębiorstw pracujących przy azbeście 25 ), partnerzy społeczni i pracownicy odniosą korzyści z dodatkowego wsparcia mającego na celu zapewnienie zgodności z przepisami.
Wytyczne mają na celu:
- pomaganie zainteresowanym stronom w zarządzaniu zagrożeniami dla zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy związanymi z azbestem, z uwzględnieniem najnowszych zmian prawnych, naukowych i technologicznych, w tym zmiany dyrektywy 2009/148/WE w 2023 r.;
- pogłębianie wiedzy pracodawców i pracowników na temat zagrożeń związanych z postępowaniem z materiałami zawierającymi azbest;
- zachęcanie do szerszego przyjmowania dobrych praktyk we wszystkich państwach członkowskich poprzez zapewnienie przeglądu strategii zarządzania azbestem w miejscu pracy;
- zmniejszanie dysproporcji w dostępie do wytycznych poprzez dostarczanie dodatkowych informacji na temat dobrych praktyk zainteresowanym stronom w całej Unii, w tym w państwach członkowskich, w których wytyczne są mniej dostępne.
Wytyczne zawierają przegląd dobrych praktyk w zakresie postępowania z azbestem w miejscu pracy i określają praktyczne sposoby ograniczenia narażenia pracowników. Dobre praktyki określone w niniejszych wytycznych przedstawiono jako przykłady i nie należy ich traktować jako jedynego sposobu wdrażania unijnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wytyczne opracowano dla wszystkich rodzajów organizacji, zarówno publicznych, jak i prywatnych, niezależnie od ich wielkości, i mają one zastosowanie do szerokiego zakresu sektorów.
Zachęca się wszystkie zainteresowane strony, w tym związki zawodowe, organizacje pracodawców, przedsiębiorstwa, organy krajowe i ekspertów w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, do jak najszerszego stosowania i rozpowszechniania niniejszych wytycznych.
3. Struktura
Wytyczne podzielono na moduły, dzięki którym czytelnicy mogą skupić się na tematach będących przedmiotem szczególnego zainteresowania. Są one podzielone na dwie grupy:
- pierwszych 12 sekcji dotyczy tematów ogólnych i ma zastosowanie do wszystkich sytuacji narażenia, dostarczając informacji na temat ogólnego zarządzania azbestem;
- ostatnie pięć sekcji dotyczy konkretnych sytuacji narażenia na działanie azbestu i zawiera wytyczne sektorowe dotyczące bezpiecznego obchodzenia się z azbestem, w stosownych przypadkach wraz z odniesieniami do sekcji ogólnych.
4. Szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi podmiotami
Wytyczne opracowano przy szerokim zaangażowaniu zainteresowanych stron, takich jak związki zawodowe, organizacje pracodawców, przedsiębiorstwa, organy krajowe i eksperci ds. bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach konsultacji:
- wyodrębniono 187 istniejących wytycznych na szczeblu państw członkowskich, Unii i międzynarodowym, z których 91 oceniono jako potencjalnie istotne i szczegółowo przeanalizowano;
- zorganizowano 10 warsztatów internetowych, z których każdy koncentrował się na różnych obszarach objętych wytycznymi, i w których udział wzięło ponad 850 uczestników;
- ogłoszono zaproszenie do zgłaszania uwag na temat pierwszego projektu wytycznych, w wyniku którego otrzymano informacje zwrotne od ponad 130 zainteresowanych stron z wielu różnych sektorów, co dało ponad 500 odpowiedzi;
- przeprowadzono liczne dyskusje z zainteresowanymi stronami w celu opracowania studiów przypadku dotyczących dobrych praktyk;
- zorganizowano 20 pilotażowych dyskusji, w tym dziewięć wizyt w terenie, z zainteresowanymi stronami mającymi do czynienia z szerokim zakresem sytuacji i działań związanych z narażeniem na działanie azbestu.
Dzięki szeroko zakrojonym konsultacjom wytyczne opierają się na najnowszej wiedzy, są praktyczne i realistyczne oraz odpowiadają oczekiwaniom i potrzebom użytkowników.
Proces opracowywania tych wytycznych był ściśle monitorowany przez przedstawicieli rządów krajowych, organizacji pracodawców i pracowników należących do Grupy Roboczej ds. Chemikaliów trójstronnego Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy, a także przez odpowiednie służby Komisji.
5. Publikacja i rozpowszechnianie
Komunikat ten zostanie opublikowany na stronie internetowej EUR-lex 26 . Komunikat i towarzyszące mu wytyczne zostaną również opublikowane i przedstawione na stronie internetowej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy oraz będą rozpowszechniane i promowane za pośrednictwem Komitetu Starszych Inspektorów Pracy, europejskich partnerów społecznych (związków zawodowych i przedstawicieli pracodawców) oraz Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy.
W tym roku po raz pierwszy wszyscy pracownicy będą cieszyli się Wigilią jako dniem wolnym od pracy. Także w handlu. I choć z dnia wolnego skorzystają także pracodawcy, to akurat w ich przypadku Wigilia będzie dniem, kiedy zaczną obowiązywać przepisy zobowiązujące ich do stosowania w ogłoszeniach o pracę i np. w regulaminach pracy nazw stanowisk neutralnych pod względem płci.
23.12.2025
Od 1 stycznia 2026 r. zacznie obowiązywać ustawa wprowadzająca Centralną e-Rejestrację. Zakłada ona, że od przyszłego roku podmioty lecznicze obowiązkowo dołączą do systemu m.in. w zakresie umawiania wizyt u kardiologa oraz badań profilaktycznych. Planowany start rejestracji na wszystkie świadczenia planowany jest na 2029 r. Kolejne świadczenia i możliwości w zakresie zapisywania się do lekarzy specjalistów będą wchodzić w życie stopniowo.
22.12.2025
W piątek, 19 grudnia 2025 roku, Senat przyjął bez poprawek uchwalone na początku grudnia przez Sejm bardzo istotne zmiany w przepisach dla pracodawców obowiązanych do tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Odnoszą się one do tych podmiotów, w których nie działają organizacje związkowe. Ustawa trafi teraz na biurko prezydenta.
19.12.2025
Nowe okresy wliczane do okresu zatrudnienia mogą wpłynąć na wymiar urlopów wypoczynkowych osób, które jeszcze nie mają prawa do 26 dni urlopu rocznie. Pracownicy nie nabywają jednak prawa do rozliczenia urlopu za okres sprzed dnia objęcia pracodawcy obowiązkiem stosowania art. 302(1) Kodeksu pracy, wprowadzającego zaliczalność m.in. okresów prowadzenia działalności gospodarczej czy wykonywania zleceń do stażu pracy.
19.12.2025
Wszyscy pracodawcy, także ci zatrudniający choćby jednego pracownika, będą musieli dokonać wartościowania stanowisk pracy i określić kryteria służące ustaleniu wynagrodzeń pracowników, poziomów wynagrodzeń i wzrostu wynagrodzeń. Jeszcze więcej obowiązków będą mieli średni i duzi pracodawcy, którzy będą musieli raportować lukę płacową. Zdaniem prawników, dla mikro, małych i średnich firm dostosowanie się do wymogów w zakresie wartościowania pracy czy ustalenia kryteriów poziomu i wzrostu wynagrodzeń wymagać będzie zewnętrznego wsparcia.
18.12.2025
Minister finansów i gospodarki podpisał cztery rozporządzenia wykonawcze dotyczące funkcjonowania KSeF – potwierdził we wtorek resort finansów. Rozporządzenia określają m.in.: zasady korzystania z KSeF, w tym wzór zawiadomienia ZAW-FA, przypadki, w których nie ma obowiązku wystawiania faktur ustrukturyzowanych, a także zasady wystawiania faktur uproszczonych.
16.12.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.6743 |
| Rodzaj: | Komunikat |
| Tytuł: | Komunikat komisji dotyczący wspierania wdrażania dyrektywy 2009/148/WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy, zmienionej dyrektywą 2023/2668 |
| Data aktu: | 22/12/2025 |
| Data ogłoszenia: | 22/12/2025 |