| Wniosek o konsultację | Pismo Adama Szłapki, ministra do spraw Unii Europejskiej Rzeczypospolitej Polskiej z 6.9.2024 |
| Podstawa prawna | Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej |
| Data przyjęcia przez sekcję | 6.2.2025 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 26.2.2025 |
| Sesja plenarna nr | 594 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) | 138/49/8 |
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES podkreśla pilną potrzebę zajęcia się zmieniającym się krajobrazem bezpieczeństwa w Europie przez wprowadzenie solidnych i ujednoliconych mechanizmów finansowania obronności. Wyzwania geopolityczne, zwłaszcza rosyjska agresja na Ukrainę, wymagają natychmiastowych i strategicznych inwestycji w zdolności obronne, w gotowość zarówno wojskową, jak i cywilną, w celu ochrony podstawowych wartości UE, pokoju, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych. Komitet podkreśla, że zagrożenie dla Europy stanowi zagrożenie dla zabezpieczenia społecznego w całej UE i w związku z tym konieczne jest, aby UE działała spójnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności wszystkich państw członkowskich.
1.2. UE musi jasno określić cele swojej polityki obronnej i wzmocnić europejski filar obrony, który musi łączyć swoje zasoby i zdolności operacyjne z NATO. Polityka obronna jest częścią polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE, która musi promować pokój, demokrację i prawa człowieka na naszym kontynencie i w jego otoczeniu geograficznym oraz na świecie, a także bronić wielostronnych instytucji systemu ONZ. Dlatego rozbudowa potencjału obronnego powinna zawsze opierać się na tych wartościach.
1.3. EKES podkreśla potrzebę znalezienia sposobów na zwiększenie zdolności obronnych UE zgodnie z Traktatem. Jest to niezbędne, aby realizować wspólne priorytety w zakresie bezpieczeństwa, przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z zasadami UE.
1.4. EKES podkreśla znaczenie zacieśnienia współpracy między UE a NATO w celu zapewnienia jednolitego podejścia do kwestii obronności. Komplementarność i interoperacyjność strategii UE i NATO są niezbędne do utrzymania spójnych i skutecznych ram bezpieczeństwa.
1.5. Najistotniejsze priorytety finansowania powinny obejmować rozwój i produkcję nowoczesnych technologii obronnych. Należy bezzwłocznie zacząć wzmacniać inwestycje w takie technologie, nawet w bieżącym okresie budżetowym.
1.6. Wzmocnienie europejskiej bazy technologicznoprzemysłowej sektora obronnego (EDTIB) ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia zależności od zewnętrznych dostawców i wspierania innowacyjności w UE. Chociaż produkcja w UE powinna pozostać priorytetem, EKES przyznaje, że niektóre państwa członkowskie mogą stanąć w obliczu wyzwań w okresie przejściowym. Dlatego też utrzymanie produkcji na licencji mogłoby okazać się praktycznym rozwiązaniem w ramach środka tymczasowego. Takie podejście ułatwia transfer technologii i budowanie potencjału, wspierając państwa członkowskie w rozwijaniu ich zdolności obronnych.
1.7. Komitet opowiada się za rozszerzeniem mechanizmów wspólnych zamówień publicznych, w tym Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju (EPF), w celu maksymalizacji efektywnego gospodarowania zasobami i wzmocnienia partnerstwa strategicznego. Należy rozszerzyć zakres inicjatyw takich jak rozporządzenie w sprawie wspierania produkcji amunicji (ASAP) oraz akt na rzecz wzmocnienia europejskiego przemysłu obronnego przez wspólne zamówienia (EDIRPA), aby rozwiązać problemy związane z wąskimi gardłami w produkcji i zapewnić gotowość operacyjną.
1.8. Należy nawiązywać partnerstwa z państwami trzecimi w celu promowania wspólnych wysiłków w zakresie infrastruktury bezpieczeństwa i innowacji technologicznych. Współpraca w takich obszarach jak cyberbezpieczeństwo i bezpieczeństwo przestrzeni kosmicznej będzie wzmacniać zdolności obronne Europy i jej gotowość do stawiania czoła pojawiającym się zagrożeniom. W tym kontekście EKES podkreśla znaczenie partnerstw publiczno-prywatnych jako uzupełniającego narzędzia pozyskiwania wiedzy fachowej i zasobów, przyspieszającego innowacje i wdrażanie rozwiązań w kluczowych obszarach.
1.9. Komitet podkreśla strategiczne znaczenie inicjatywy IRIS2 - bezpiecznego systemu łączności satelitarnej o kluczowym znaczeniu dla zwiększenia zdolności UE w zakresie obronności i cyberbezpieczeństwa. Priorytetowe traktowanie inwestycji w systemy kosmiczne, takie jak IRIS2, ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia zdolności strategicznych i skutecznego reagowania na pojawiające się zagrożenia dla bezpieczeństwa.
1.10. Finansowanie obronności powinno w pierwszej kolejności obejmować wsparcie dla państw członkowskich położonych wzdłuż granic zewnętrznych UE, które są w najbardziej bezpośredni sposób dotknięte konfliktami regionalnymi, pod warunkiem że ściśle przestrzegają wspólnych celów oraz zasad UE i NATO. Dzięki temu wzmocnione zdolności obronne w tych regionach przyczynią się do ogólnego bezpieczeństwa UE i umożliwią skoordynowaną reakcję na zmieniające się zagrożenia wzdłuż unijnych granic.
1.11. EKES podkreśla znaczenie włączenia finansowania obronności do szerszych mechanizmów finansowych UE, w tym kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF). Propozycje dotyczące kolejnych WRF powinny obejmować znaczne dodatkowe zasoby na obronność, bez uszczerbku dla innych kluczowych priorytetów UE, takich jak polityka spójności i Europejski filar praw socjalnych.
1.12. Należy przeprowadzić kampanie mające na celu podniesienie świadomości społecznej, aby podkreślić istotną rolę finansowania obronności w zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa w Europie, a także europejskiego demokratycznego stylu życia i spójności społecznej.
1.13. EKES popiera dwutorowe podejście UE do obrony i podkreśla znaczenie wzmocnienia europejskiego filaru bezpieczeństwa i obrony oraz wykorzystania instrumentów finansowych i przemysłowych w celu zacieśnienia współpracy strategicznej między partnerami. Komplementarność i interoperacyjność strategii UE i NATO są niezbędne do utrzymania odpornych ram obronnych.
1.14. EKES jest przekonany o istotnym znaczeniu niniejszej opinii będącej kluczowym wkładem w kształtowanie programu prac Komisji Europejskiej i oczekiwanej białej księgi w sprawie przyszłości europejskiej obronności. Komitet podkreśla wagę niniejszej opinii dla zapewnienia spójności polityki, ukierunkowania strategicznych priorytetów inwestycyjnych i wspierania jednolitego, perspektywicznego podejścia do reagowania na zmieniające się wyzwania w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa, przed którymi stoi Unia Europejska.
1.15. Najwyższa powaga zagrożeń geopolitycznych, z jakimi boryka się Europa, zobowiązuje UE do ustanowienia wspólnej polityki obronnej w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, do stworzenia silnego europejskiego filaru obrony oraz do podjęcia w tym celu niezbędnych środków ustawodawczych i finansowych. UE musi również odgrywać aktywną rolę dyplomatyczną, aby osiągnąć sprawiedliwy pokój w Ukrainie.
2. Kontekst opinii
2.1. 17 września 2024 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES) zleciło sporządzenie
opinii rozpoznawczej pt. Finansowanie obronności w UE w odpowiedzi na wniosek Adama Szłapki, Ministra do spraw Unii Europejskiej Rzeczypospolitej Polskiej, przesłany 6 września 2024 r. Wniosek ten został przedstawiony w celu zajęcia się coraz pilniejszą potrzebą jednolitego i strategicznego podejścia do finansowania obronności w obliczu zmieniających się wyzwań geopolitycznych i zagrożeń bezpieczeństwa w Europie. Utworzenie teki komisarza europejskiego do spraw obrony i przestrzeni kosmicznej podkreśla strategiczne znaczenie tej dziedziny w ramach priorytetów polityki UE.
2.2. Opinia opiera się na wcześniejszych pracach EKES-u nad sprawami związanymi z obronnością oraz na zasadach i priorytetach określonych w opiniach Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle. Wzmacnia też wizję Komitetu dotyczącą spójnej i przyszłościowej europejskiej strategii obronnej. Wspiera ona długoterminowe, strukturalne podejście do zwiększania zdolności obronnych Europy, podkreślając aspekty odporności, zmniejszania zależności i wspierania innowacji w kluczowych obszarach. Poprzez uwzględnienie tych wspólnych priorytetów opinia wpisuje się w ciąg wcześniejszymi prac, odzwierciedlając długoterminowe zaangażowanie EKES-u na rzecz strategicznej konkurencyjności przemysłowej 1 .
2.3. EKES ma nadzieję, że niniejsza opinia posłuży jako podstawowy wkład w program prac Komisji Europejskiej na 2025 r. i oczekiwaną białą księgę w sprawie przyszłości europejskiej obronności, które mają kluczowe znaczenie dla kształtowania strategicznego kierunku UE w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa. EKES podkreśla znaczenie tych dokumentów dla ukierunkowania inwestycji krytycznych, promowania synergii w całej UE i wzmacniania zdolności UE do radzenia sobie z coraz bardziej złożonymi wyzwaniami geopolitycznymi. Ponadto uważa, że niniejsza opinia określi solidne ramy wspierania długoterminowej odporności.
2.4. Zagrożenia geopolityczne dla bezpieczeństwa politycznego i gospodarczego Europy i świata wykraczają poza agresywną politykę rosyjskiego rządu. Główne zagrożenia to m.in.: sytuacja na Bliskim Wschodzie i w Sahelu, gdzie trwają działania wojenne o różnej intensywności; terroryzm dżihadystyczny; konflikty na Morzu Południowochińskim i wokół Tajwanu; reperkusje współzawodnictwa o hegemonię technologiczną, gospodarczą i wojskową między USA a Chinami; groźba wojen handlowych; trudności w dostępie do surowców niezbędnych w obecnej rewolucji technologicznej i transformacji ekologicznej; zagrożenia stwarzane przez cyberataki i kampanie dezinformacyjne.
2.5. Jesteśmy w obliczu coraz bardziej zróżnicowanych i wzajemnie powiązanych zagrożeń dla bezpieczeństwa, stąd znaczenie wszechstronnych działań. Chociaż niniejsza opinia koncentruje się przede wszystkim na finansowaniu obrony wojskowej, EKES podkreśla również znaczenie odpowiedniego finansowania obrony cywilnej i gotowości na rzecz bardziej odpornego społeczeństwa. Jest to zgodne ze sprawozdaniem Niinisto, w którym wezwano do przyjęcia podejścia obejmującego całe społeczeństwo, całą administrację rządową i wszystkie zagrożenia na rzecz większej gotowości UE 2 .
2.6. EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie przez Parlament Europejski pełnoprawnej Komisji Bezpieczeństwa i Obrony (SEDE). Podkreśla też rosnące znaczenie obrony w ramach strategicznych priorytetów UE. Stanowi to znaczący krok w kierunku zwiększenia zdolności instytucjonalnych UE do zapewnienia kompleksowego i ukierunkowanego nadzoru nad opracowywaniem, finansowaniem i wdrażaniem polityki.
2.7. Rosyjska agresja na Ukrainę ujawniła słabości mechanizmów finansowania obronności UE, zwracając uwagę na luki ograniczające zdolność Unii do reagowania na bezpośrednie i pojawiające się zagrożenia dla bezpieczeństwa. Aby skutecznie stawić czoła tym wieloaspektowym zagrożeniom, konieczne jest znaczące zwiększenie finansowania obronności zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. Obowiązujące przepisy UE dotyczące finansowania, takie jak art. 41 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), ograniczają wykorzystanie budżetu ogólnego UE na wydatki związane z obronnością 3 . Ogranicza to zdolność UE do kompleksowego stawiania czoła wspólnym zagrożeniom bezpieczeństwa.
2.8. Oprócz bezpośrednich zagrożeń, rosnące wpływy geopolityczne Chin i ich globalne ambicje strategiczne stanowią długoterminowe wyzwania dla interesów gospodarczych i w zakresie bezpieczeństwa Europy. Ponadto niestabilność i zmieniające się zagrożenia z regionów takich jak Bliski Wschód i Afryka Północna w znacznym stopniu przyczyniają się do kształtowania złożonego środowiska bezpieczeństwa na świecie. EKES podkreśla, że niestabilność regionalna na Bliskim Wschodzie i zagrożenia na południowych granicach UE, a także obecne zagrożenia dla granic wschodnich wymagają pilnej uwagi, ponieważ mają bezpośredni wpływ na stabilność i spójność UE. Bardziej skoordynowane i ujednolicone podejście, określone w Strategicznym kompasie UE, ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia dzielenia się zasobami, interoperacyjności i współpracy transatlantyckiej 4 . NATO, do którego należą 23 z 27 państw członkowskich UE, pozostaje kamieniem węgielnym bezpieczeństwa europejskiego. Wzmocnienie roli UE w dziedzinie obronności musi uzupełniać wysiłki NATO poprzez wykorzystanie unijnych instrumentów gospodarczych i finansowych, włączenie się w interoperacyjność NATO oraz skupienie się na wkładzie finansowym, przemysłowym i badawczym w celu wspierania zbiorowego bezpieczeństwa.
2.9. Z niedawnej analizy przeprowadzonej przez Mario Draghiego wynika, że 78 % z 75 mld EUR wydanych przez państwa UE na zamówienia w dziedzinie obronności w okresie od czerwca 2022 r. do czerwca 2023 r. trafiło do dostawców spoza UE 5 . Zależność ta uwypukla pilną potrzebę wzmocnienia EDTIB. Ma to zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia zależności od dostawców zewnętrznych, zwiększenia zdolności strategicznych UE i zagwarantowania, że krytyczne zdolności obronne pozostaną pod kontrolą Europy.
2.10. Chociaż istniejące mechanizmy, takie jak Europejski Fundusz Obronny (EFO), skutecznie ułatwiają badania i rozwój, nadal istnieje krytyczna luka w finansowaniu zdolności w zakresie wdrażania i produkcji. Lukę tę należy wyeliminować w kolejnych wieloletnich ramach finansowych (WRF), aby zagwarantować, że kluczowe technologie obronne będą nie tylko opracowywane, ale także wdrażane i wykorzystywane w produkcji na dużą skalę. Zaspokojenie tej potrzeby wzmocni EDTIB i pozwoli UE sprostać zmieniającym się wyzwaniom związanym z obronnością w kompleksowy i zrównoważony sposób.
2.11. Obecnie główny nacisk kładzie się na zwiększenie gotowości i konkurencyjności EDTIB, aby zagwarantować terminową dostępność i dostawy produktów związanych z obronnością. Niezależność obronna pozostaje ważnymi długoterminowym celem, nie powinna jednak przesłaniać krytycznych i pilnych potrzeb w zakresie bezpieczeństwa wynikających z obecnej sytuacji. Jako klucz do osiągnięcia tego celu postrzegany jest silniejszy i bardziej spójny mechanizm finansowania. Wzmocnienie EDTIB, promowanie współpracy transgranicznej i wspieranie innowacyjnych projektów obronnych będzie miało kluczowe znaczenie dla budowania zdolności UE do reagowania na pojawiające się zagrożenia. Strategiczna współpraca między partnerami zapewni solidny, zintegrowany i rodzimy przemysł obronny, który będzie mógł działać u boku sojuszników, dbając o bezpieczeństwo Europy.
2.12. Zmieniające się zagrożenia bezpieczeństwa skłoniły państwa członkowskie do rozważenia inicjatyw w zakresie wspólnego finansowania obronności, które umożliwią wspólne stawienie czoła tym wyzwaniom. Ustanowienie Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju (EPF), który jest instrumentem pozabudżetowym, pozwala obejść te ograniczenia, umożliwiając UE finansowanie działań związanych z obronnością, w tym wspólnych zamówień na cele wojskowe. Jako wspólny instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa EPF wspiera również współpracę z partnerami UE, zwiększając zbiorowe możliwości i wzmacniając partnerstwa na rzecz bezpieczeństwa. Chociaż EPF stanowi cenny mechanizm podejmowania działań zbiorowych, jego pozabudżetowy charakter ogranicza jednak jego zakres i potencjał.
2.13. Wspólne zamówienia na amunicję dla Ukrainy o wartości 1 mld EUR w ramach EPF, przyjęte 20 marca 2023 r., pokazują zdolność UE do zaspokojenia pilnych potrzeb w zakresie bezpieczeństwa 6 . Te natychmiastowe działania zostały uzupełnione rozporządzeniem w sprawie wspierania produkcji amunicji (ASAP), przyjętym 3 maja 2023 r., którego celem jest zwiększenie długoterminowej zdolności UE do produkcji amunicji. Rozporządzenie ASAP wprowadzono w celu wyeliminowania wąskich gardeł w produkcji i zagwarantowania zrównoważonych dostaw amunicji zarówno dla Ukrainy, jak i na potrzeby obronności UE. EDIRPA dodatkowo wspiera te wysiłki, zachęcając państwa członkowskie do współpracy w zakresie wspólnych zakupów w dziedzinie obronności i wzmacniając EDTIB. Jak wskazano w odnośnej opinii EKES-u, EDIRPA wskazuje na znaczenie zaradzenia krytycznym niedociągnięciom w dziedzinie obronności za pomocą mechanizmów wspólnych zamówień 7 . Ponadto w Strategii na rzecz europejskiego przemysłu obronnego (EDIS) określono kompleksowe ramy służące wzmocnieniu EDTIB poprzez innowacje, współpracę transgraniczną i odporność łańcucha dostaw. Strategia ta, opisana w odnośnej opinii EKES-u, wspiera zaangażowanie UE na rzecz budowania odpornego i autonomicznego przemysłu obronnego 8 . Łącznie inicjatywy te ilustrują strategiczne podejście UE do zwiększenia jej gotowości operacyjnej i bezpieczeństwa zbiorowego w odpowiedzi na zmieniające się zagrożenia.
2.14. Europejski Fundusz Obronny (EFO) i Program na rzecz europejskiego przemysłu obronnego (EDIP) odgrywają kluczową rolę w umacnianiu zdolności obronnych UE. EFO koncentruje się na współpracy w zakresie transgranicznych badań i rozwoju, wspieraniu innowacyjności oraz eliminowaniu krytycznych luk w zakresie zdolności w celu zwiększenia zdolności strategicznych UE. Tymczasem EDIP zapewnia szerszą i pilną odpowiedź na wyzwania, takie jak te spowodowane agresją Rosji na Ukrainę, ukierunkowaną na wspólne zamówienia, wzmocnienie przemysłu i gotowość operacyjną. Wprowadza mechanizmy takie jak EDIRPA i system bezpieczeństwa dostaw w celu pobudzenia współpracy i wzmocnienia łańcuchów dostaw. Środki finansowe przyznane w ramach tych inicjatyw, choć znaczne w porównaniu z poprzednimi wysiłkami, są jednak nadal niewystarczające, aby stawić czoła rosnącemu spektrum zagrożeń, przed którymi stoi Europa.
3. Uwagi ogólne
3.1. EKES uważa, że jeśli chodzi o bezpieczeństwo, UE powinna ustanowić wspólną politykę obronną w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz stworzyć silny europejski filar obrony. W tym celu należy pilnie podjąć niezbędne środki ustawodawcze i finansowe. Jednocześnie UE musi odgrywać aktywną rolę dyplomatyczną w dążeniu do sprawiedliwego pokoju dla Ukrainy, w ścisłej współpracy z jej rządem.
3.2. Zdaniem EKES-u zwalczanie ryzyka i zagrożeń geopolitycznych wymienionych w poprzedniej sekcji oraz zapewnienie bezpieczeństwa obywatelek i obywateli europejskich wymaga zwiększenia wydatków na obronność i bezpieczeństwo. Polityka bezpieczeństwa i obrony UE powinna być prowadzona w ramach polityki zagranicznej UE i wartości, które ją kształtują, a którymi są: obrona pokoju i demokracji, a także porządku międzynarodowego opartego na poszanowaniu praworządności i prawa międzynarodowego oraz instytucji systemu Narodów Zjednoczonych i definiujących go wartości demokratycznych. Dlatego rozbudowa potencjału obronnego powinna zawsze opierać się na tych wartościach.
3.3. Rozwój koncepcji autonomii strategicznej w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony powinien zachęcać UE do jasnego określenia celów polityki obronnej i wzmocnienia europejskiego filaru polityki bezpieczeństwa i obrony, w ramach którego należy koordynować zasoby i zdolności operacyjne z NATO - sojuszem politycznowojskowym, do którego należy zdecydowana większość państw członkowskich.
3.4. EKES zdecydowanie popiera trwające dyskusje na temat finansowania obronności i bezpieczeństwa w UE, uznając je za kluczowe narzędzie wzmacniania ram bezpieczeństwa i wspierania strategicznej współpracy z partnerami. Finansowanie to odgrywa kluczową rolę w budowaniu i utrzymywaniu wojskowej i cywilnej gotowości obronnej i odporności. Podkreśla również konieczność skoordynowanego podejścia integrującego finansowanie na szczeblu krajowym i unijnym. Taka wspólna strategia finansowa jest niezbędna do wspierania efektywnego gospodarowania zasobami, koordynowania inwestycji i skutecznego sprostania wielopłaszczyznowym zagrożeniom bezpieczeństwa. Konsekwentne zaangażowanie EKES-u w kwestie obronności i bezpieczeństwa, o którym świadczą wcześniejsze, zwłaszcza wspomniane wyżej opinie opracowane przez CCMI, jest wyrazem jego zobowiązania do kształtowania spójnej i skutecznej europejskiej polityki obronnej 9 . Na szczeblu europejskim EFO, EBI i EBOR to instrumenty finansowe, których potencjał należy wzmocnić - co wskazano w sprawozdaniu Draghiego. Powinny to ułatwić odpowiednie regulacje, a zdolności EFO można by zwiększyć przed zatwierdzeniem WRF na okres po 2027 r.
3.5. EKES podkreśla również, jak ważne jest zobowiązanie się europejskich członków NATO do przeznaczania co najmniej 2,5 % swojego PKB na obronność w ramach zdecydowanej odpowiedzi na obecne zagrożenia geopolityczne. Państwa członkowskie zachowają pełną suwerenność nad swoimi siłami zbrojnymi. Zasada ta stanowi podstawę europejskiej polityki obronnej, gwarantując, że priorytety bezpieczeństwa narodowego są zgodne ze wspólnymi celami UE i NATO. To zobowiązanie nie tylko jest zgodne z wytycznymi NATO, ale także zapewni większy wkład finansowy i strategiczny zarówno w bezpieczeństwo europejskie, jak i transatlantyckie. Dialog ten kładzie podwaliny pod bardziej odporną i sprawniej reagującą obronność w całej UE.
3.6. Jeżeli chodzi o rosyjską agresję na Ukrainę, kraje członkowskie UE położone na granicy w pobliżu strefy konfliktu jako pierwsze udzieliły natychmiastowej pomocy, zarówno pod względem logistycznym, jak i poprzez koordynację kwestii dotyczących obrony. Ich bliskość geograficzna oraz ich rola jako pierwszego miejsca zapewniającego bezpieczeństwo i wsparcie podkreślają znaczenie nadania tym krajom priorytetu w przyszłych ramach finansowania obronności. Wzmocnienie ich zdolności obronnych ma kluczowe znaczenie dla poprawy ogólnego bezpieczeństwa i gotowości UE do reagowania, zwłaszcza w obliczu zmieniających się zagrożeń wzdłuż jej granic.
3.7. EKES apeluje o przydzielenie dodatkowych środków przed wdrożeniem kolejnych WRF. Ponadto EKES podkreśla potrzebę znacznego zwiększenia ogólnego budżetu kolejnych WRF w celu skutecznego zaspokojenia potrzeb w zakresie obronności. Takie proaktywne podejście do finansowania jest niezbędne, aby skutecznie stawić czoła pilnym zagrożeniom bezpieczeństwa, zwłaszcza w świetle zmieniającej się sytuacji geopolitycznej i pojawiających się zagrożeń. Większy budżet zagwarantuje UE zdolność finansową do kompleksowego reagowania na pilne potrzeby obronne i wzmocnienia jej długoterminowych zdolności strategicznych. EKES podkreśla, że podejście to powinno uzupełniać mandat NATO w zakresie zbiorowej obrony, który od dawna stanowi niezawodne ramy reagowania na wspólne zagrożenia bezpieczeństwa. Współpraca transatlantycka, szczególnie ze Stanami Zjednoczonymi, jest bardzo ważna dla obronności Europy i powinna tak ważna pozostać, aby można było sprostać obecnym i przyszłym wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa i obrony. EKES podkreśla, że współpraca i partnerstwo w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony muszą zawsze opierać się na zaufaniu, równości i wzajemnym szacunku oraz na poszanowaniu wartości demokratycznych, praw człowieka i obrony instytucji wielostronnych. Poszanowanie tych zasad i wartości powinno być również brane pod uwagę przy eksporcie broni i systemów obronnych przez państwa członkowskie UE.
3.8. Propozycje dotyczące kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF), które Komisja ma przedstawić w 2025 r. i które zbiegną się z polską prezydencją w Radzie Unii Europejskiej, stanowią doskonałą okazję do zabezpieczenia długoterminowego trwałego finansowania obronności w UE. Taki układ jest szczególnie ważny, ponieważ stanowi platformę umożliwiającą skoordynowane reagowanie na pilne wyzwania związane z obronnością i bezpieczeństwem.
3.9. EKES zdecydowanie opowiada się za zwiększeniem ogólnego budżetu w ramach kolejnych WRF, podkreślając potrzebę przeznaczenia znacznych dodatkowych zasobów na obronność. Komitet podkreśla jednak, że takie wysiłki nie mogą być podejmowane kosztem innych kluczowych priorytetów UE, zwłaszcza transformacji ekologicznej, polityki spójności i Europejskiego filaru praw socjalnych, które mają kluczowe znaczenie dla wspierania konwergencji społecznej i gospodarczej w całej UE. Komitet podkreśla, że każda inwestycja w obronność jest również inwestycją w szersze cele społeczne i inicjatywy wynikające z Europejskiego filaru praw socjalnych, zapewniając jednoczesne wzmocnienie zarówno bezpieczeństwa, jak i dobrobytu społecznego.
3.10. Bezpieczeństwa UE nie zapewni sama siła wojskowa. W scenariuszu takim jak obecny, UE, aby zapewnić sobie długoterminowe bezpieczeństwo, musi realizować inicjatywy dotyczące obronności równolegle z zajmowaniem się wyzwaniami społecznymi. Wzmocniona współpraca i urzeczywistnienie jednolitego rynku w sektorze obrony, co zaproponowano w sprawozdaniu Letty 10 , umożliwiłyby osiągnięcie korzyści skali i pozwoliłyby na znaczne oszczędności, a zaoszczędzone kwoty można by przeznaczyć na wydatki socjalne. Według Biura Analiz Parlamentu Europejskiego (EPRS) 11 koszt braku działań na poziomie europejskim w wydatkach na obronność szacuje się na 18-57 mld EUR rocznie.
3.11. Zwraca również uwagę na potrzebę podjęcia próby zmiany istniejących przepisów, które obecnie nakładają ograniczenia na finansowanie obronności. Dotyczy to zwłaszcza przepisów wynikających z postanowień traktatowych dotyczących wykorzystania budżetu UE do celów obronnych. Znalezienie praktycznych rozwiązań w ramach tych ograniczeń ma zasadnicze znaczenie dla realizacji wspólnych priorytetów w zakresie bezpieczeństwa przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z podstawowymi zasadami UE. Reforma taka musi iść w parze ze zwiększeniem budżetu UE w kolejnych WRF, co pozwoli zagwarantować odpowiednie zasoby finansowe na zaspokojenie zmieniających się potrzeb w zakresie bezpieczeństwa. Dostosowując finansowanie obronności do szerszych strategii finansowych UE, Unia może rozwijać bardziej spójne i skoordynowane podejście do inwestycji w obronność. UE mogłaby rozważyć możliwości zwiększenia składek na WRF i ustanowienia mechanizmów pożyczkowych, podobnych do stosowanych podczas pandemii COVID-19, w celu finansowania projektów obronnych. Należy również wprowadzić wiążące cele dotyczące wydatków na obronność, którym będą towarzyszyć regularne mechanizmy rozliczeń.
3.12. EKES podkreśla również znaczenie zajęcia się krótkoterminowymi potrzebami, takimi jak zamówienia publiczne i wzmocnienie przemysłu, aby zapewnić natychmiastową gotowość i odporność. Wnioski wyciągnięte z wydarzeń w Ukrainie podkreślają kluczową rolę innowacji w dziedzinach obronności i podwójnego zastosowania, zwłaszcza w odniesieniu do dronów, które okazały się niezastąpione w operacjach wojskowych i zastosowaniach cywilnych. Wzmocnienie zdolności UE do opracowywania i wytwarzania takich technologii na szczeblu lokalnym ma kluczowe znaczenie dla skuteczności operacyjnej i zmniejszenia zależności od zewnętrznych dostawców. Zwrócenie się w stronę strategicznej współpracy z partnerami, w tym Japonią, Republiką Korei i Australią, będzie stanowić dodatkowe wsparcie dla tych wysiłków, a jednocześnie wzmocni europejskie ramy obronne i potencjał innowacyjny.
3.13. Rosyjska agresja na Ukrainę uwypukliła znaczenie nowoczesnych technologii obronnych, takich jak drony i systemy przeciwrakietowe, które okazały się kluczowe w przeciwdziałaniu agresji na dużą skalę. Szacunkowe straty gospodarcze w Ukrainie przekraczające 462 mld EUR zwracają uwagę na ogromne koszty niepodejmowania działań i konieczność inwestowania w proaktywne środki obronne w całej UE 12 . Ta regionalna gotowość podkreśla potrzebę solidnych ram obronnych UE, zdolnych do radzenia sobie nie tylko z bieżącymi konfliktami, ale także z długoterminowymi wyzwaniami stwarzanymi przez główne mocarstwa, których wpływy sięgają granic Europy i globalnych obszarów strategicznych. Takie wysiłki powinny być zgodne z celami polityki obronnej UE w ramach strategii UE w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz uzgodnione w ramach NATO w celu promowania stabilności i zapewnienia niezbędnych skoordynowanych reakcji.
3.14. EKES podkreśla znaczenie badań i rozwoju w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa jako katalizatora innowacji, które przynoszą szersze korzyści gospodarcze wykraczające poza tradycyjne zastosowania wojskowe. Inwestycje w obronność bezpośrednio wspierają innowacje oraz badania i rozwój, napędzając postęp technologiczny, który zwiększa zarówno zdolności wojskowe, jak i cywilne. Patrząc na obronność szerzej - z uwzględnieniem łączności, infrastruktury i międzysektorowych adaptacji technologicznych - EKES podkreśla potencjał długoterminowego wzrostu. Postęp technologiczny w dziedzinie obronności nie tylko zwiększa potencjał militarny, ale także stwarza możliwości zastosowań cywilnych, które mogą pobudzać rozwój gospodarczy w różnych sektorach. To kompleksowe podejście sprzyja odporności gospodarki, gwarantując, że inwestycje w obronność przyczynią się do szerszego postępu społecznego i technologicznego.
3.15. EKES podkreśla pilną potrzebę zwiększenia zdolności obronnych UE, ze szczególnym uwzględnieniem technologii obronnych łączących produkcję przemysłową z postępami w dziedzinie elektroniki, komunikacji i optyki, które mają zasadnicze znaczenie dla rozpoznania i wsparcia operacyjnego. Ich potencjał podwójnego zastosowania, obejmującego m.in. nadzór nad granicami i monitorowanie infrastruktury cywilnej, dodatkowo podkreśla ich wartość strategiczną. W świetle ich podwójnego zastosowania kluczowe znaczenie ma konsekwentne przestrzeganie kontroli wywozu i sankcji przez wszystkie państwa członkowskie UE i partnerów międzynarodowych w celu ochrony interesów bezpieczeństwa. Nadanie priorytetu ich rozwojowi technologicznemu zapewni UE przewagę konkurencyjną i wzmocni odporność jej bazy przemysłowej sektora obronnego. Dlatego też EKES apeluje o natychmiastowe wsparcie produkcji zarówno dronów, jak i systemów przeciwrakietowych i podkreśla zarazem, że wysiłki te należy podejmować również w bieżącym okresie budżetowym.
3.16. Komitet podkreśla znaczenie ukierunkowanych inwestycji w technologie obronne w celu stawienia czoła zmieniającym się zagrożeniom bezpieczeństwa w Europie. Jak podkreślono w sprawozdaniu Komisji Europejskiej Razem bezpieczniej: zwiększenie gotowości cywilnej i wojskowej i przygotowania Europy, którego autorem jest były prezydent Finlandii Sauli Niinisto, utworzenie programu gwarancji inwestycyjnych znacznie zwiększyłoby możliwości finansowania w przemyśle obronnym. Fundusz ten ograniczałby ryzyko inwestycyjne i zachęcałby do innowacji w kluczowych obszarach, takich jak cyberbezpieczeństwo, sztuczna inteligencja i zdolności podwójnego zastosowania. Dedykowane gwarancje dla sektora obronnego zachęciłyby do zaangażowania zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, zapewniając solidne źródło finansowania postępu technologicznego 13 .
3.17. EKES opowiada się za zwiększeniem inwestycji w powstające technologie, takie jak cyberbezpieczeństwo, sztuczna inteligencja i zdolności kosmiczne. Komitet podkreśla znaczenie kompleksowego podejścia łączącego zarówno cywilne, jak i wojskowe wysiłki badawczo-rozwojowe, aby skutecznie stawić czoła współczesnym zagrożeniom bezpieczeństwa. Wspierając innowacyjność w tych kluczowych obszarach, UE może zwiększyć swój potencjał technologiczny i utrzymać przewagę konkurencyjną w coraz bardziej złożonym globalnym środowisku bezpieczeństwa. Partnerstwa transatlantyckie za pośrednictwem NATO oferują cenne możliwości wspólnych innowacji technologicznych, zwłaszcza w obszarze cyberbezpieczeństwa i sztucznej inteligencji. Dzięki uzgodnieniu priorytetów UE i NATO Europa może wykorzystać wspólną wiedzę specjalistyczną do wzmocnienia swoich zdolności obronnych.
3.18. EKES podkreśla kluczową rolę małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz spółek o średniej kapitalizacji w sektorze obronnym, dostrzegając ich zdolność do pobudzania innowacyjności i elastyczności. Komitet podkreśla znaczenie identyfikowania konkretnych luk finansowych, z jakimi borykają się MŚP, oraz opracowywania ukierunkowanych rozwiązań, takich jak dostosowane instrumenty finansowe i uproszczony dostęp do środków publicznych. Aby zdywersyfikować łańcuch dostaw i wzmocnić odporność europejskiego przemysłu obronnego, konieczne jest zapewnienie, aby środki te dotarły do szerokiego grona MŚP we wszystkich państwach członkowskich. Uwzględniając te wyzwania, UE może umożliwić MŚP skuteczniejszy udział w projektach obronnych oraz wspierać innowacyjność i konkurencyjność w tym sektorze.
3.19. Nadrzędnym celem polityki obronności w UE jest zbudowanie odpornych i elastycznych europejskich ram obronnych poprzez wzmocnienie infrastruktury finansowej, zwiększenie inwestycji w badania i rozwój oraz wzmocnienie EDTIB. Ostatnie wydarzenia geopolityczne wskazują na pilną potrzebę zmniejszenia zależności od dostawców zewnętrznych i wspierania solidnego rynku wewnętrznego produkcji obronnej. Należy promować zarówno przemysł europejski, jak i wspólne europejskie programy badawczo-rozwojowe i produkcyjne. Konieczne jest również ustanowienie wspólnych procedur zakupu, zarówno na rynku wewnętrznym, jak i u dostawców zewnętrznych, co zmniejszyłoby koszty. UE musi wykorzystać narzędzia, takie jak transfer technologii i wymiana wiedzy fachowej, aby wspierać państwa członkowskie o różnym poziomie rozwoju przemysłowego, zapewniając inkluzywny postęp. Jest to zgodne z art. 173 TFUE, w którym podkreślono znaczenie wzmocnienia konkurencyjności UE i promowania innowacji w celu zapewnienia zrównoważonych i bezpiecznych łańcuchów dostaw 14 . Jednocześnie współpraca z zewnętrznymi partnerami o podobnych poglądach pozostaje konieczna ze względu na pilną sytuację w zakresie bezpieczeństwa i współpracy takiej nie należy całkowicie ignorować.
3.20. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) odgrywa kluczową rolę w finansowaniu infrastruktury w państwach członkowskich położonych wzdłuż zewnętrznych granic UE i regionach o strategicznym znaczeniu, pośrednio wspierając cele bezpieczeństwa. W obliczu rosnących zagrożeń bezpieczeństwa nacisk EBOR na regionalną stabilność i odporność uzupełnia działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI). Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), dzięki swojemu nowemu strategicznemu planowi działania dla przemysłu produktów podwójnego zastosowania, jest przygotowany na zwiększenie swojej roli w europejskim sektorze obronności i bezpieczeństwa. Ten plan działania otwiera możliwości finansowania projektów transgranicznych, podczas gdy specjalny instrument finansowy dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) wzmacnia kluczowe łańcuchy dostaw w sektorze obronności 15 . EBI i EBOR wspólnie oferują skoordynowane ramy mające na celu wzmocnienie zdolności obronnych Europy, zapewniając równowagę między innowacyjnością, stabilnością regionalną i zieloną transformacją.
3.21. Ponadto rozwijanie partnerstw z krajami nienależącymi do NATO, takimi jak Japonia, Korea Południowa i Australia, mogłoby dodatkowo wzmocnić potencjał UE przez promowanie wspólnych wysiłków w zakresie infrastruktury bezpieczeństwa i innowacji technologicznych. Takie partnerstwa wspierałyby gotowość obronną i technologiczną Europy, stawiając czoła zarówno tradycyjnym zagrożeniom militarnym, jak i pojawiającym się wyzwaniom związanym z cyberbezpieczeństwem i bezpieczeństwem przestrzeni kosmicznej.
3.22. EKES podkreśla, że koncepcję obronności należy postrzegać w szerszym kontekście, obejmującym nie tylko tradycyjne aspekty wojskowe, lecz także kluczowe sektory, takie jak łączność, infrastruktura, cyberbezpieczeństwo i społeczeństwo informacyjne. Długoterminowe budżety obronne muszą uwzględniać inflację, postęp technologiczny i zmieniającą się dynamikę geopolityczną. Finansowanie obronności powinno stawiać na pierwszym miejscu odporność i zrównoważony rozwój, zapewniając utrzymanie zdolności również w czasach pogorszenia koniunktury gospodarczej. Ponieważ współczesne zagrożenia dla bezpieczeństwa w coraz większym stopniu wymierzone są w luki cyfrowe i infrastrukturalne, obszary te odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu odporności UE. Zajęcie się tymi wzajemnie powiązanymi sektorami jest kluczowe dla utrzymania kompleksowej strategii obronnej, która może sprostać zmieniającym się zagrożeniom bezpieczeństwa. Działania w wyżej wymienionych obszarach służą podwójnemu celowi, ponieważ mają również zasadnicze znaczenie dla realizacji celów strategii bezpieczeństwa gospodarczego UE 16 .
3.23. Projekt IRIS2 odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu zdolności obronnych UE poprzez bezpieczną łączność satelitarną. Inicjatywa ta odpowiada w szczególności na zapotrzebowanie na systemy działające w przestrzeni kosmicznej w celu zwiększenia zdolności strategicznych i cyberbezpieczeństwa UE. Dzięki priorytetowemu traktowaniu tego projektu UE może zapewnić odporność na pojawiające się zagrożenia, wzmacniając jednocześnie swoje zintegrowane ramy bezpieczeństwa 17 .
3.24. Komitet wzywa do wysiłków na rzecz zwiększenia zdolności obronnych UE zgodnie z Traktatem. Znalezienie praktycznych rozwiązań w ramach tych ograniczeń ma zasadnicze znaczenie dla realizacji wspólnych priorytetów w zakresie bezpieczeństwa przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z podstawowymi zasadami UE.
3.25. EKES podkreśla kluczową rolę opinii publicznej w kształtowaniu poparcia dla wzmocnienia obrony cywilnej i wojskowej oraz zwiększenia finansowania. Skoordynowane kampanie na rzecz podnoszenia świadomości publicznej uważa się za niezbędne, aby poinformować ludzi o istotnym wkładzie finansowania obronności w ochronę pokoju, bezpieczeństwa i podstawowych wartości Europy. Zwiększanie zrozumienia i poparcia społecznego dla inicjatyw obronnych ma kluczowe znaczenie dla zbiorowego zaangażowania w realizację celów bezpieczeństwa na szczeblu krajowym i unijnym. Kampanie te powinny również uwzględniać szerszy wpływ trendów w dziedzinie bezpieczeństwa oraz przyczyniać się do prowadzenia bardziej świadomej i zaangażowanej dyskusji publicznej na tematy gotowości i odporności. W tym kontekście kluczową rolę odegrają wysiłki na rzecz gotowości cywilnej i przygotowania obywateli. Kampanie te powinny również podkreślać znaczenie utrzymywania partnerstw międzynarodowych.
Bruksela, dnia 26 lutego 2025 r.
Komitet Stały Rady Ministrów wprowadził bardzo istotne zmiany do projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poinformował minister Maciej Berek w czwartek wieczorem, w programie „Pytanie dnia” na antenie TVP Info. Jak poinformował, projekt nowelizacji ustawy o PIP powinien trafić do Sejmu w grudniu 2025 roku, aby prace nad nim w Parlamencie trwały w I kwartale 2026 r.
05.12.2025
4 grudnia Komitet Stały Rady Ministrów przyjął projekt zmian w ustawie o PIP - przekazało w czwartek MRPiPS. Nie wiadomo jednak, jaki jest jego ostateczny kształt. Jeszcze w środę Ministerstwo Zdrowia informowało Komitet, że zgadza się na propozycję, by skutki rozstrzygnięć PIP i ich zakres działał na przyszłość, a skutkiem polecenia inspektora pracy nie było ustalenie istnienia stosunku pracy między stronami umowy B2B, ale ustalenie zgodności jej z prawem. Zdaniem prawników, to byłaby kontrrewolucja w stosunku do projektu resortu pracy.
05.12.2025
Przygotowany przez ministerstwo pracy projekt zmian w ustawie o PIP, przyznający inspektorom pracy uprawnienie do przekształcania umów cywilnoprawnych i B2B w umowy o pracę, łamie konstytucję i szkodzi polskiej gospodarce – ogłosili posłowie PSL na zorganizowanej w czwartek w Sejmie konferencji prasowej. I zażądali zdjęcia tego projektu z dzisiejszego porządku posiedzenia Komitetu Stałego Rady Ministrów.
04.12.2025
Prezydent Karol Nawrocki podpisał we wtorek ustawę z 7 listopada 2025 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt. Jej celem jest wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych w celach komercyjnych, z wyjątkiem królika, w szczególności w celu pozyskania z nich futer lub innych części zwierząt. Zawetowana została jednak ustawa zakazująca trzymania psów na łańcuchach. Prezydent ma w tym zakresie złożyć własny projekt.
02.12.2025
Resort pracy nie podjął nawet próby oszacowania, jak reklasyfikacja umów cywilnoprawnych i B2B na umowy o pracę wpłynie na obciążenie sądów pracy i długość postępowań sądowych. Tymczasem eksperci wyliczyli, że w wariancie skrajnym, zakładającym 150 tys. nowych spraw rocznie, skala powstałych zaległości rośnie do ponad 31 miesięcy dodatkowej pracy lub koniecznego zwiększenia zasobów sądów o 259 proc. Sprawa jest o tyle ważna, że na podobnym etapie prac są dwa projekty ustaw, które – jak twierdzą prawnicy – mogą zwiększyć obciążenie sądów.
25.11.2025
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Funduszu Medycznym - poinformował w środę rzecznik rządu Adam Szłapka. Przygotowana przez resort zdrowia propozycja zakłada, że Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł w 2025 r. otrzymać dodatkowo około 3,6 mld zł z Funduszu Medycznego. MZ chce również, by programy inwestycyjne dla projektów strategicznych były zatwierdzane przez ministra zdrowia, a nie jak dotychczas, ustanawiane przez Radę Ministrów. Zamierza też umożliwić dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez gminy w całości ze środków Funduszu Medycznego.
19.11.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.2013 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Finansowanie obronności w UE (opinia rozpoznawcza na wniosek polskiej prezydencji Rady UE) |
| Data aktu: | 30/04/2025 |
| Data ogłoszenia: | 30/04/2025 |