1. WPROWADZENIE1.1. System kontroli pomocy państwa
1.2. Obowiązek stosowania okresu zawieszenia
2. ZASADY OGÓLNE EGZEKWOWANIA ZASAD POMOCY PAŃSTWA
2.1. Zasada lojalnej współpracy
2.2. Zasady równoważności i skuteczności stosowane w procedurach krajowych
2.2.1. Legitymacja procesowa
2.2.2. Jurysdykcja
2.2.3. Zasada powagi rzeczy osądzonej
3. ROLA KOMISJI
3.1. Wyłączna kompetencja Komisji
3.2. Uprawnienia Komisji do egzekwowania zasad pomocy państwa
4. ROLA SĄDÓW KRAJOWYCH
4.1. Wyznaczenie granic kompetencji sądów krajowych w zakresie stosowania zasad pomocy państwa
4.1.1. W przypadku wydania decyzji przez Komisję
4.1.1.1. W przypadku decyzji Komisji uznającej pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym
4.1.1.2. W przypadku wydania przez Komisję decyzji o wszczęciu postępowania
4.2. Kompetencje sądów krajowych
4.2.1. Ocena istnienia pomocy
4.2.2. Ocena, czy doszło do naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia
4.2.2.1. Stosowanie warunków rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych
4.2.2.2. Istniejąca pomoc
4.2.3. Ochrona praw jednostek, które odczuwają skutki naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia.
4.2.3.1 Zawieszenie lub zakończenie wdrażania środka
4.2.3.2 Zwrot pomocy
4.2.3.3 Środki tymczasowe
4.2.3.4 Roszczenia o odszkodowanie
5. WSPÓŁPRACA MIĘDZY KOMISJĄ I SĄDAMI KRAJOWYMI
5.1. Wsparcie Komisji dla sądów krajowych
5.1.1. Środki współpracy
5.1.1.1. Przekazywanie informacji sądom krajowym
5.1.1.2. Przekazywanie opinii dotyczących stosowania zasad pomocy państwa
5.1.1.3. Przedstawienie uwag amicus curiae
5.1.2. Pojedynczy punkt kontaktowy i publikowanie opinii i uwag amicus curiae
5.2. Wsparcie sądów krajowych dla Komisji
6. KONSEKWENCJE NIEWDROŻENIA ZASAD I DECYZJI DOTYCZĄCYCH POMOCY PAŃSTWA ...
6.1. Postępowania prowadzone przez Komisję dotyczące pomocy niezgodnej z prawem
6.2. Postępowanie o naruszenie
7. POSTANOWIENIA KOŃCOWE
1. WPROWADZENIE
1) Komisja wdraża program unowocześnienia polityki w dziedzinie pomocy państwa 1 od 2012 r. Zgodnie z tym programem Komisja przyjęła pakiet przepisów, wytycznych i zawiadomień dotyczących oceny środków pomocy państwa. Dzięki pakietowi Komisja może ograniczyć swoją kontrolę ex ante do spraw mających największy wpływ na rynek wewnętrzny i jednocześnie zacieśniać współpracę z państwami członkowskimi w zakresie egzekwowania zasad pomocy państwa. W tym celu, poprzez wprowadzenie dodatkowych zwolnień z obowiązku zgłaszania Komisji planowanych środków pomocy, Komisja dała państwom członkowskim większe możliwości udzielania pomocy niewymagającej wcześniejszej kontroli z jej strony. Zaowocowało to częstszym udzielaniem pomocy państwa na podstawie przepisów dotyczących wyłączeń grupowych 2 . W tej sytuacji jeszcze bardziej wzrosła rola sądów krajowych w zapewnianiu zgodności z zasadami pomocy państwa.
2) W 2019 r. Komisja opublikowała analizę egzekwowania przepisów i decyzji dotyczących pomocy państwa przez sądy krajowe w 28 państwach członkowskich 3 ("analiza egzekwowania przepisów") 4 . W ramach tej analizy dokonano przeglądu ponad 750 orzeczeń sądów krajowych w dwóch rodzajach spraw:
1) w sprawach, w których sądy krajowe podejmują działania w następstwie niezgodnego z prawem wdrożenia pomocy (egzekwowanie na drodze prywatnoprawnej), oraz
2) w sprawach, w których sądy krajowe wykonują decyzje Komisji nakazujące odzyskanie pomocy (egzekwowanie na drodze publicznoprawnej).
3) Jak wynika z analizy egzekwowania przepisów, w latach 2007-2017 liczba spraw dotyczących pomocy państwa rozpatrywanych przez sądy krajowe wzrosła. Mimo to sądy krajowe rzadko nakazywały stosowanie środków zaradczych, a roszczenia o odszkodowanie stanowiły mały odsetek spraw. Niezbyt często korzystano również z możliwości współpracy między Komisją a sądami krajowymi, wprowadzonej w 2009 r. komunikatem Komisji w sprawie egzekwowania prawa dotyczącego pomocy państwa przez sądy krajowe ("komunikat w sprawie egzekwowania z 2009 r.") 5 i w 2015 r. rozporządzeniem Rady (UE) 2015/1589 ("rozporządzenie proceduralne") 6 .
4) Niniejsze zawiadomienie zawiera praktyczne informacje przeznaczone dla sądów krajowych i innych zainteresowanych stron dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa na poziomie krajowym. Uwzględniono w nim pytania zadawane przez te sądy w kontekście analizy egzekwowania przepisów lub w sprawach kierowanych w trybie prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ("Trybunał Sprawiedliwości"). Pytania dotyczyły na przykład spójności między procedurami Komisji a postępowaniami w sądach krajowych lub niewłaściwego stosowania rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych.
5) Niniejsze zawiadomienie ma być źródłem wskazówek dla sądów krajowych państw członkowskich zgodnie z art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ("TFUE") 7 oraz ma zachęcać do ściślejszej współpracy między Komisją a sądami krajowymi poprzez określenie wszystkich dostępnych narzędzi współpracy. Nie wiąże ono sądów krajowych ani nie wpływa na ich niezależność 8 . Niniejsze zawiadomienie dotyczy głównie egzekwowania na drodze prywatnoprawnej. Kwestie związane z egzekwowaniem na drodze publicznoprawnej są przedmiotem zawiadomienia Komisji w sprawie odzyskiwania pomocy państwa niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym 9 ("zawiadomienie w sprawie odzyskiwania pomocy państwa").
6) Od komunikatu w sprawie egzekwowania z 2009 r. zaszły zmiany w orzecznictwie Sądu i Trybunału Sprawiedliwości (łącznie "sądy unijne"). Niniejsze zawiadomienie uwzględnia te zmiany i zastępuje komunikat w sprawie egzekwowania z 2009 r.
1.1. System kontroli pomocy państwa
7) Pomoc państwa jest pojęciem prawnym zdefiniowanym bezpośrednio w TFUE, które musi być interpretowane w oparciu o obiektywne czynniki 10 . Zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE "wszelka pomoc przyznawana przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi". Komisja przedstawiła wytyczne dotyczące sposobu interpretacji pojęcia pomocy państwa 11 .
8) Ogólny zakaz pomocy państwa opiera się na podwójnym systemie kontroli ex ante i ex post dotyczących interwencji obejmujących pomoc państwa. Zgodnie z art. 108 TFUE Komisja musi stale sprawować kontrolę nad wszystkimi programami istniejącej pomocy i oceniać wszelkie plany państw członkowskich dotyczące przyznania nowej pomocy lub zmiany istniejącej pomocy. Skuteczne sprawowanie takiej kontroli wymaga współpracy państw członkowskich, tj. dostarczania wszelkich istotnych informacji i zgłaszania środków pomocy państwa.
9) Państwa członkowskie są zobowiązane, po pierwsze, do zgłaszania Komisji każdego środka stanowiącego nową pomoc lub zmianę istniejącej pomocy oraz, po drugie, do niewprowadzania w życie takiego środka, dopóki Komisja nie oceni jego zgodności z rynkiem wewnętrznym ("obowiązek stosowania okresu zawieszenia") 12 . Obowiązek stosowania okresu zawieszenia wynikający z art. 108 ust. 3 TFUE ma skutek bezpośredni 13 : przyznaje on jednostkom prawa, na które mogą się powoływać przed sądami krajowymi.
10) Wynika z tego, że wdrożenie systemu kontroli pomocy państwa, którego podstawowym elementem jest art. 108 ust. 3 TFUE, leży w gestii zarówno Komisji, jak i sądów krajowych, a ich role w tym procesie są komplementarne, lecz odrębne. Komisja ma wyłączną kompetencję w zakresie oceny zgodności środków pomocy z rynkiem wewnętrznym, zaś sądy krajowe zajmują się ochroną praw jednostek w przypadku ewentualnego naruszenia art. 108 ust. 3 TFUE 14 .
1.2. Obowiązek stosowania okresu zawieszenia
11) Rygor natychmiastowej wykonalności art. 108 ust. 3 TFUE oznacza, że sądy krajowe mają obowiązek podjąć wszelkie odpowiednie kroki, zgodnie z prawem krajowym, w celu zareagowania na konsekwencje naruszenia tego postanowienia 15 .
12) Aby do danego środka pomocy miał zastosowanie obowiązek stosowania okresu zawieszenia określony w art. 108 ust. 3 TFUE, muszą być spełnione dwa warunki: po pierwsze, środek kwalifikuje się jako nowa pomoc, w tym zmiany istniejącej pomocy 16 ; po drugie, środek musi podlegać obowiązkowi uprzedniego zgłoszenia, o którym mowa w art. 108 ust. 3 TFUE.
13) W związku z powyższym, jeżeli dany środek nie stanowi nowej pomocy, państwa członkowskie mogą go wdrożyć bez wcześniejszego zgłoszenia Komisji. Ponadto państwa członkowskie mogą wdrażać środki pomocy, które spełniają wszystkie warunki umożliwiające skorzystanie ze zwolnienia z obowiązku zgłoszenia.
14) W rozporządzeniach de minimis 17 Komisja określiła warunki, w oparciu o które uznaje się, że pomoc nie wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi i nie zakłóca konkurencji ani nie grozi jej zakłóceniem 18 .
15) Komisja przyjęła również rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych - takie jak ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych 19 - określające warunki, w oparciu o które środek pomocy można lub trzeba uznać za zgodny z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 2 lub 3 20 . Jeżeli środek pomocy spełnia wszystkie odpowiednie warunki przewidziane w tych rozporządzeniach, dane państwo członkowskie jest zwolnione z obowiązku zgłaszania tego środka Komisji.
16) Co więcej, w decyzji Komisji 2012/21/UE 21 w odniesieniu do pomocy państwa na usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym oraz w rozporządzeniu (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady 22 dotyczącym usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego Komisja określiła warunki uznawania rekompensaty za świadczenie usługi publicznej za zgodną z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 106 ust. 2 i art. 93 TFUE. Również w tych przypadkach przedmiotowe środki nie są objęte obowiązkiem stosowania okresu zawieszenia.
2. ZASADY OGÓLNE EGZEKWOWANIA ZASAD POMOCY PAŃSTWA
2.1. Zasada lojalnej współpracy
17) Art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej 23 ("TUE") zobowiązuje państwa członkowskie do ułatwiania wypełniania przez Unię jej zadań. Zgodnie z zapisaną w tym artykule zasadą lojalnej współpracy Unia i państwa członkowskie, działające w zakresie swoich jurysdykcji, muszą udzielać sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu tych zadań.
18) Wynikające z art. 4 ust. 3. TUE zobowiązanie do wzajemnej pomocy dotyczy również sądów krajowych 24 . Oznacza to, że Komisja wspiera sądy krajowe w stosowaniu prawa Unii 25 , zaś sądy krajowe wspierają Komisję w wykonywaniu jej zadań. Sądy krajowe muszą zatem podjąć wszelkie niezbędne kroki, aby zapewnić wykonanie zobowiązań, jakie nakłada na nie prawo Unii, i unikać podejmowania decyzji, które mogłyby zagrażać zrealizowaniu celów TUE i TFUE (łącznie "traktaty") 26 .
2.2. Zasady równoważności i skuteczności stosowane w procedurach krajowych
19) Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie uznaje zasadę autonomii proceduralnej w egzekwowaniu zasad pomocy państwa 27 . Zgodnie z tą zasadą, w przypadku braku przepisów unijnych w tej dziedzinie, państwa członkowskie swobodnie decydują o tym, jak wypełniają swoje zobowiązania wynikające z traktatów, pod warunkiem że stosowane przez nie środki nie naruszają zakresu i skuteczności prawa Unii.
20) Zgodnie z orzecznictwem sądów unijnych mające zastosowanie przepisy krajowe nie mogą być mniej korzystne przy stosowaniu art. 108 ust. 3 TFUE niż przepisy regulujące podobne sytuacje krajowe ("zasada równoważności") i nie mogą być ukształtowane w taki sposób, aby w praktyce uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywanie praw przyznanych przez prawo unijne ("zasada skuteczności") 28 . W sekcjach 2.2.1, 2.2.2 i 2.2.3 wyjaśniono wzajemne oddziaływanie między zasadą autonomii proceduralnej z jednej strony, a zasadami równoważności i skuteczności z drugiej strony, w odniesieniu do legitymacji procesowej, właściwości sądów krajowych i zasady powagi rzeczy osądzonej 29 .
2.2.1. Legitymacja procesowa
21) Stosując zasadę autonomii proceduralnej, państwa członkowskie stosują swoje krajowe przepisy dotyczące legitymacji procesowej w krajowych postępowaniach sądowych dotyczących pomocy państwa, pod warunkiem że są one zgodne z zasadami równoważności i skuteczności.
22) Zgodnie z zasadą skuteczności krajowe przepisy dotyczące legitymacji procesowej i interesu prawnego jednostek nie powinny naruszać ich prawa do skutecznej ochrony sądowej praw przysługujących im na podstawie prawa Unii 30 .
23) Analiza egzekwowania przepisów wykazała, że sądy krajowe orzekają głównie w sprawach wniesionych przez konkurentów beneficjenta pomocy, którzy bezpośrednio odczuwają zakłócenie konkurencji wynikające z wdrożenia pomocy niezgodnej z prawem 31 .
24) Podczas stosowania krajowych przepisów dotyczących legitymacji procesowej sądy krajowe muszą jednak brać pod uwagę swój obowiązek ochrony wszystkich stron mających wystarczający interes prawny we wniesieniu sprawy do sądu ("osoby trzecie"), niezależnie od tego, czy zostały one bezpośrednio dotknięte zakłóceniem konkurencji wynikającym z niezgodnego z prawem wdrożenia środka pomocy.
25) Podczas oceny legitymacji procesowej osób trzecich w sprawach dotyczących pomocy państwa przyznanej w ramach środków fiskalnych sądy krajowe muszą uwzględnić również inne elementy. Podatnicy będący osobami trzecimi mogą być uznani za mających interes we wniesieniu sprawy o zwrot kwoty pobranej z naruszeniem obowiązku stosowania okresu zawieszenia tylko wtedy, gdy podatek lub opłata, które muszą uiścić, stanowi część finansowania niezgodnej z prawem pomocy państwa 32 . Legitymacja procesowa tych podatników nie opiera się na istnieniu stosunku konkurencji między nimi a beneficjentem pomocy 33 .
26) Podatnicy będący osobami trzecimi nie mogą jednak powoływać się na niezgodność z prawem środka pomocy zwalniającego z opodatkowania określone przedsiębiorstwa lub sektory w celu uniknięcia zapłaty tego podatku lub tej opłaty, lub uzyskania ich zwrotu, chyba że dochody podatkowe są zarezerwowane wyłącznie na finansowanie niezgodnej z prawem pomocy państwa, jak wskazano w pkt (25). Obowiązuje to również w przypadku, gdy są oni konkurentami beneficjentów 34 . Takie rozwiązanie prowadziłoby do zwiększenia antykonkurencyj- nych skutków pomocy państwa, ponieważ zwiększyłoby liczbę przedsiębiorstw korzystających ze zwolnienia podatkowego stanowiącego pomoc państwa niezgodną z prawem 35 .
27) Ponadto wymóg zapewnienia przez sąd krajowy skutecznej ochrony sądowej może wykraczać poza ścisłe egzekwowanie art. 108 ust. 3 TFUE. W świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej osoby fizyczne i organizacje, które nie mają prawa żądać stwierdzenia nieważności decyzji w sprawie pomocy państwa na mocy art. 263 TFUE, powinny mieć możliwość zakwestionowania pomocy lub środków wdrażających pomoc przed sądami krajowymi i wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie preju- dycjalnym na mocy art. 267 TFUE w sprawie wykładni lub ważności decyzji Komisji zatwierdzającej tę pomoc 36 . W takiej sytuacji nie tylko interesy gospodarcze, lecz również inne interesy jednostek i organizacji mogą mieć znaczenie dla określenia ich legitymacji procesowej w postępowaniach dotyczących krajowych środków wdrażających pomoc, w zależności od danych środków i procedur krajowych 37 .
2.2.2. Jurysdykcja
28) Zasada autonomii proceduralnej oznacza, że sądy właściwe w postępowaniach dotyczących przyznania pomocy niezgodnej z prawem są wyznaczane zgodnie z krajowym porządkiem prawnym każdego państwa członkowskiego. Oznacza to również, że szczegółowe przepisy proceduralne regulujące te powództwa są określane przez państwa członkowskie, pod warunkiem przestrzegania zasad równoważności i skuteczności 38 .
29) Ze względu na brak szczegółowych przepisów prawa Unii struktura systemów sądowniczych państw członkowskich jest bardzo zróżnicowana. Kilka państw członkowskich powołało sądy wyspecjalizowane ds. pomocy państwa, inne natomiast przyznały wyłączną właściwość izbom istniejących sądów lub przyjęły przepisy proceduralne precyzujące właściwość sądów w sprawach dotyczących egzekwowania prawa na drodze publicznoprawnej i prywatnoprawnej 39 . W większości państw członkowskich sądy cywilne i administracyjne są właściwe w zakresie stosowania zasad pomocy państwa 40 .
2.2.3. Zasada powagi rzeczy osądzonej
30) Zasada powagi rzeczy osądzonej stanowi, że nie można kwestionować prawomocnych wyroków. Dotyczy to sytuacji, gdy wyczerpano wszystkie prawa do odwołania lub gdy termin na skorzystanie z tych praw minął. Zasada powagi rzeczy osądzonej ma na celu zagwarantowanie stabilności prawa i stosunków prawnych, a także prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości i jest zapisana zarówno w porządku prawnym Unii, jak i w krajowych porządkach prawnych 41 . Zgodnie z orzecznictwem, wobec braku uregulowań Unii w tym zakresie tryb wykonania zasady powagi rzeczy osądzonej należy do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej. Takie przepisy proceduralne muszą jednak być zgodne z zasadami równoważności i skuteczności 42 .
31) Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa Unii 43 sądy krajowe są zobowiązane do zapewnienia pełnej skuteczności przepisów prawa Unii, w tym, w razie potrzeby, poprzez odmowę z urzędu stosowania wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego. Dotyczy to również przepisów krajowych ustanawiających zasadę powagi rzeczy osądzonej 44 .
32) Orzecznictwo sądów unijnych ograniczyło moc zasady powagi rzeczy osądzonej w dziedzinie pomocy państwa. Zasada pierwszeństwa prawa Unii zapobiega sytuacji, w której stosowanie zasady powagi rzeczy osądzonej ograniczałoby wyłączną kompetencję powierzoną Komisji w TFUE w zakresie oceny zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym 45 . Ponadto fakt, że sąd krajowy wykluczył istnienie pomocy państwa w odniesieniu do danego środka, nie może uniemożliwić Komisji późniejszego stwierdzenia, że rozpatrywany środek stanowi pomoc państwa niezgodną z prawem i rynkiem wewnętrznym 46 . Dotyczy to również wyroku sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji 47 . Dotyczy to również sytuacji, w której krajowe przepisy dotyczące powagi rzeczy osądzonej rozciągają się na zarzuty, które mogły być, ale nie zostały podniesione w postępowaniu sądowym 48 .
3. ROLA KOMISJI
33) Celem systemu kontroli uprzedniej ustanowionego w art. 108 ust. 3 TFUE jest zapewnienie, aby możliwe było wdrożenie wyłącznie pomocy zgodnej z rynkiem wewnętrznym 49 . Aby osiągnąć ten cel, wdrożenie planowanej pomocy, która nie podlega wyłączeniu grupowemu, należy odroczyć do czasu przyjęcia przez Komisję decyzji w sprawie jej zgodności z rynkiem wewnętrznym 50 .
3.1. Wyłączna kompetencja Komisji
34) Zasadniczo Komisja wykonuje swoje kompetencje w zakresie oceny zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym w dwóch etapach. W pierwszym Komisja ocenia, czy środek można uznać za pomoc państwa na podstawie art. 107 ust. 1 TFUE 51 , a w drugim bada zgodność środka z rynkiem wewnętrznym. Pierwszy etap, polegający na ocenie istnienia pomocy, leży w zakresie kompetencji zarówno Komisji, jak i sądów krajowych, jako że sądy te mogą być zobowiązane do ustalenia, czy do danego środka ma zastosowanie obowiązek stosowania okresu zawieszenia 52 (zob. sekcje 4.2.1 i 4.2.2). Drugi etap, polegający na ocenie zgodności z rynkiem wewnętrznym, leży wyłącznie w zakresie kompetencji Komisji. Ocena zgodności musi znaleźć się w decyzji 53 , która podlega kontroli sądów unijnych 54 .
35) Komisja może stwierdzić zgodność środka z rynkiem wewnętrznym albo w drodze wstępnej analizy (jeżeli nie ma wątpliwości co do zgodności środka z rynkiem wewnętrznym) 55 , albo w drodze formalnego postępowania wyjaśniającego (jeżeli podczas wstępnej analizy miała wątpliwości co do zgodności środka z rynkiem wewnętrznym) 56 . Wszczynając formalne postępowanie wyjaśniające, Komisja przyjmuje decyzję, w której przedstawia wstępną ocenę charakteru pomocowego środka oraz swoje wątpliwości co do zgodności środka z rynkiem wewnętrznym ("decyzja o wszczęciu postępowania") 57 .
36) Wyłączne uprawnienia Komisji do oceny zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym mogą ograniczać sądy krajowe w wykonywaniu ich kompetencji w zakresie stosowania art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 3 TFUE (zob. sekcja 4.1) 58 . Dotyczy to decyzji o wszczęciu postępowania, które w trakcie oczekiwania na ocenę zgodności środka wywołują określone skutki prawne w odniesieniu do postępowań przed sądami krajowymi (zob. pkt 4.1.3).
37) Wcześniejsze ostateczne decyzje Komisji są wiążące dla sądów krajowych, co oznacza, że sąd krajowy musi kierować się oceną Komisji dotyczącą istnienia pomocy 59 . Jeśli natomiast sąd krajowy wyda orzeczenie, zanim Komisja podejmie jakąkolwiek decyzję, orzeczenie to, nawet jeśli ma powagę rzeczy osądzonej, nie może uniemożliwić Komisji wykonania w późniejszym momencie jej wyłącznej kompetencji powierzonej jej w TFUE (zob. sekcja 2.2.3) 60 .
3.2. Uprawnienia Komisji do egzekwowania zasad pomocy państwa
38) Co do zasady, w celu nałożenia środków zaradczych w przypadku naruszenia zasad pomocy państwa, Komisja - stwierdziwszy, że analizowany środek stanowi pomoc państwa niezgodną z prawem i z rynkiem wewnętrznym - musi przyjąć ostateczną decyzję zamykającą formalne postępowanie wyjaśniające i nakazującą odzyskanie tej pomocy ("decyzja o odzyskaniu pomocy") 61 .
39) Przyjmując regulamin w dziedzinie pomocy państwa, Komisja skodyfikowała swoje uprawnienia wykonawcze 62 . Zgodnie z art. 16 rozporządzenia proceduralnego Komisja musi nakazać odzyskanie pomocy niezgodnej z prawem i z rynkiem wewnętrznym w drodze decyzji. Jeżeli decyzja stanowi, że środek pomocy jest niezgodny z prawem i rynkiem wewnętrznym, Komisja nie ma swobody uznania i musi nakazać odzyskanie pomocy 63 , chyba że byłoby to sprzeczne z ogólną zasadą prawa Unii 64 . Ponadto uprawnienia Komisji w zakresie nakazania odzyskania pomocy podlegają 10-letniemu okresowi przedawnienia, licząc od dnia, w którym przyznano beneficjentowi pomoc niezgodną z prawem 65 .
40) W niektórych przypadkach, zgodnie z art. 13 rozporządzenia proceduralnego, Komisja może, według własnego uznania, przyjąć środki tymczasowe do czasu zakończenia oceny zgodności. W szczególności Komisja może wydać nakaz zawieszenia lub nakaz odzyskania, pod warunkiem, że spełnione są różne warunki 66 . Środki te mają na celu ograniczenie szkód związanych z wdrożeniem pomocy z naruszeniem obowiązku zgłoszenia i obowiązku stosowania okresu zawieszenia 67 .
4. ROLA SĄDÓW KRAJOWYCH
41) Podczas gdy Komisja ma za zadanie zbadać zgodność środka pomocy z rynkiem wewnętrznym, nawet jeśli stwierdziła, że został wdrożony z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, podstawową rolą sądów krajowych jest ochrona praw jednostek, które odczuwają skutki tego naruszenia 68 .
42) Sądy krajowe odpowiadają za zapewnienie skutecznej ochrony prawnej osobom trzecim 69 . Ich wkład w system kontroli pomocy państwa jest szczególnie konieczny w przypadkach przyznania pomocy niezgodnej z prawem, w przypadku braku ostatecznej decyzji Komisji w sprawie tego samego środka lub do czasu przyjęcia takiej decyzji, a także w przypadkach, w których pomoc potencjalnie zgodna z rynkiem wewnętrznym została przyznana z naruszeniem obowiązku stosowania okresu zawieszenia 70 .
4.1. Wyznaczenie granic kompetencji sądów krajowych w zakresie stosowania zasad pomocy państwa
43) Sądy krajowe są uprawnione do dokonywania wykładni i stosowania art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 3 TFUE.
W szczególności w przypadku braku decyzji Komisji w sprawie tego samego środka 71 sądy krajowe, podczas wykonywania swoich kompetencji w zakresie oceny istnienia pomocy państwa, są związane jedynie obiektywnym pojęciem pomocy państwa 72 .
44) Komisja również ocenia istnienie pomocy państwa, co zwykle jest pierwszym etapem poprzedzającym ocenę zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym. W związku z tym wszelkie postępowania prowadzone przez Komisję, wcześniejsze lub późniejsze niż postępowania przed sądami krajowymi, mogą mieć wpływ na te ostatnie 73 , jak wyjaśniono w sekcjach 4.1.1-4.1.3.
4.1.1. W przypadku wydania decyzji przez Komisję
45) Sądy krajowe muszą powstrzymać się od podejmowania decyzji sprzecznych z decyzją Komisji 74 , a zatem muszą stosować się do oceny Komisji dotyczącej istnienia pomocy państwa. Sądy krajowe nie mają również kompetencji do stwierdzania nieważności decyzji Komisji 75 . Jedynie sądy unijne mają taką kompetencję na podstawie art. 263 TFUE 76 .
46) Jeżeli sąd krajowy ma wątpliwości co do wykładni lub ważności decyzji Komisji, może zwrócić się do Komisji o wyjaśnienia (zob. sekcja 5.1) lub, w zależności od okoliczności, może lub musi 77 zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zgodnie z art. 267 TFUE 78 .
4.1.1.1. W przypadku decyzji Komisji uznającej pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym
47) Ostateczna decyzja Komisji uznająca pomoc niezgodną z prawem za zgodną z rynkiem wewnętrznym po jej przyznaniu nie skutkuje konwalidacją a posteriori środków wdrażających, które zostały przyjęte z naruszeniem obowiązku stosowania okresu zawieszenia przewidzianego w TFUE 79 .
48) W tym kontekście sądy krajowe muszą zagwarantować jednostkom, że z naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia "zostaną wyciągnięte wszelkie konsekwencje" 80 , w tym poprzez nakazanie zwrotu odsetek za okres bezprawności, zgodnie z ich przepisami krajowymi 81 .
49) Wynika z tego, że w przypadku gdy osoba trzecia wnosi do sądu krajowego o usunięcie korzyści wynikających z przedwczesnego wdrożenia pomocy, sąd powinien uwzględnić jej skargę, nawet jeśli Komisja uznała już sporną pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Każda inna wykładnia skutkowałaby umożliwieniem państwom członkowskim zignorowania postanowień TFUE, a tym samym pozbawieniem ich skuteczności 82 .
4.1.1.2. W przypadku wydania przez Komisję decyzji o wszczęciu postępowania
50) Inaczej jest, gdy Komisja ograniczyła się jedynie do wszczęcia na podstawie art. 108 ust. 2 TFUE postępowania wyjaśniającego dotyczącego środka pomocy, w sprawie którego toczy się postępowanie przed sądem krajowym. W decyzji o wszczęciu postępowania Komisja zasadniczo wyraża wątpliwości co do zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym. Mimo że wątpliwości te dotyczą zasadniczo zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym, ocena istnienia pomocy ma charakter wstępny i wynika ze wstępnego badania przedmiotowego środka 83 .
51) Zgodnie z art. 4 ust. 3 TUE sądy krajowe muszą uwzględnić sytuację prawną wynikającą z prowadzonych przez Komisję postępowań, nawet jeśli ma ona charakter tymczasowy.
52) Oznacza to, że w toku postępowania wyjaśniającego sądy krajowe muszą wyciągać konsekwencje prawne z samej decyzji o wszczęciu postępowania. W następstwie decyzji o wszczęciu postępowania sąd krajowy nie może stwierdzić, że dany środek nie stanowi pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, w przeciwnym razie zagrożona byłaby skuteczność art. 108 ust. 3 TFUE 84 .
53) W związku z tym to do sądów krajowych należy podjęcie wszelkich odpowiednich działań w celu zaradzenia potencjalnemu naruszeniu obowiązku stosowania okresu zawieszenia. Sądy krajowe mogą zawiesić wdrażanie przedmiotowego środka i zarządzić zwrot już wypłaconych kwot. Mogą one również zarządzić inne środki tymczasowe w celu ochrony zarówno interesów zainteresowanych stron, jak i skuteczności decyzji Komisji o wszczęciu postępowania 85 .
54) Ponadto sądy krajowe nie mogą po prostu zawiesić postępowania do czasu wydania przez Komisję ostatecznej decyzji 86 , ponieważ oznaczałoby to utrzymanie korzyści na rynku pomimo ewentualnego naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia.
55) Te same ograniczenia mogą mieć zastosowanie do sądów krajowych w przypadku, gdy ostateczna decyzja Komisji 87 została unieważniona przez sądy unijne wyrokiem, od którego można się odwołać, albo wyrokiem prawomocnym, ponieważ Komisja nie jest zobowiązana do ponownego wszczęcia postępowania od początku, lecz może je wznowić od punktu, w którym wystąpiła niezgodność z prawem 88 . Decyzja o wszczęciu postępowania może zatem pozostać w mocy do czasu podjęcia przez Komisję nowej, ostatecznej decyzji. W takich okolicznościach sądy krajowe są zatem zobowiązane do zapewnienia przestrzegania obowiązku stosowania okresu zawieszenia wynikającego ze wszczęcia formalnego postępowania, na przykład zapobiegając zwrotowi odzyskanej pomocy.
C:2010:136, pkt 31 i nast.; postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 kwietnia 2014 r., Flughafen Lübeck, C-27/13, ECLI:EU: C:2014:240, pkt 30.
4.2. Kompetencje sądów krajowych
56) Jak wspomniano w pkt 11-13, sądy krajowe muszą ustalić, czy pomoc państwa została przyznana zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE, przestrzegając wyłącznych kompetencji Komisji do oceny zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym oraz wszelkich wcześniejszych decyzji Komisji w sprawie tego samego środka.
57) Sądy krajowe przeprowadzają ocenę w dwóch etapach: w pierwszym oceniają charakter środka w celu ustalenia, czy kwalifikuje się on jako pomoc państwa zgodnie z art. 107 ust. 1 TFUE, a w drugim, jeżeli uznają, że środek stanowi pomoc państwa, muszą stwierdzić, czy podlega on obowiązkowi stosowania okresu zawieszenia. Jeśli sądy krajowe stwierdzą naruszenie obowiązku stosowania okresu zawieszenia, muszą zastosować odpowiednie środki zaradcze w celu ochrony praw jednostek, które odczuwają skutki takiego naruszenia.
4.2.1. Ocena istnienia pomocy
58) Sądy unijne potwierdziły, że podobnie jak Komisja, sądy krajowe są właściwe do dokonywania wykładni pojęcia pomocy państwa 89 .
59) Aby stwierdzić istnienie pomocy państwa, należy często ocenić szereg złożonych kwestii (zob. pkt 14). W zawiadomieniu w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE 90 Komisja zawarła szczegółowe wytyczne w celu udzielenia wsparcia sądom krajowym.
60) W przypadku wątpliwości co do istnienia elementów pomocy państwa sądy krajowe mogą zwrócić się do Komisji o wydanie opinii (zob. sekcja 5.1.1.2). Sądy krajowe mają również możliwość lub obowiązek zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE.
4.2.2. Ocena, czy doszło do naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia
61) Oceniając, czy do środka pomocy ma zastosowanie obowiązek stosowania okresu zawieszenia, sądy krajowe muszą rozważyć, czy środek jest objęty jednym z wyjątków od obowiązku zgłoszenia (zob. sekcja 1.2). W szczególności sądy krajowe oceniają, czy dany środek spełnia kryteria określone w rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych lub czy stanowi istniejącą pomoc.
62) Jeżeli środek pomocy spełnia wszystkie warunki przewidziane w rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych, jest on wyłączony z obowiązku wcześniejszego zgłoszenia Komisji i uznaje się go za zgodny z rynkiem wewnętrznym.
63) Istniejąca pomoc nie podlega obowiązkowi zgłoszenia przez państwa członkowskie na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE, ale podlega innemu systemowi przeglądu prowadzonemu przez Komisję na podstawie art. 108 ust. 1 TFUE. Zmiany istniejącej pomocy w rozumieniu art. 1 lit. c) rozporządzenia proceduralnego nie mieszczą się jednak w pojęciu istniejącej pomocy.
4.2.2.1. Stosowanie warunków rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych
64) Państwa członkowskie mogą powołać się na zwolnienie środka z wymogu zgłoszenia, jeżeli spełnia on ogólne i szczegółowe warunki przewidziane w rozporządzeniach o wyłączeniach grupowych. Jeżeli jednak państwo członkowskie wdraża środek pomocy, który nie spełnia wszystkich warunków obowiązującego wyłączenia grupowego, bez wcześniejszego zgłoszenia środka Komisji, wdrożenie tej pomocy jest niezgodne z prawem.
65) Wynikające z TFUE obowiązki zgłoszenia i stosowania okresu zawieszenia są wiążące nie tylko dla sądów krajowych, ale również dla wszystkich organów administracyjnych państw członkowskich 91 .
66) Oceniając, czy środek pomocy państwa został wdrożony zgodnie z prawem, sądy krajowe muszą sprawdzić, czy spełnione zostały warunki rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, aby stwierdzić, że środek był zwolniony z obowiązku zgłoszenia. Trybunał Sprawiedliwości określił zakres kompetencji sądów krajowych przy ustalaniu, czy warunki ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych zostały prawidłowo zastosowane 92 , tj. zakres, w jakim sądy krajowe mogą interpretować jego przepisy.
67) Przyjęcie rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych nie ma na celu przerzucenia oceny zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym na państwa członkowskie - ocena ta pozostaje w wyłącznej kompetencji Komisji 93 . Na sądach krajowych spoczywa jednak obowiązek sprawdzenia, czy władze krajowe przyznały pomoc w pełni zgodną z ogólnymi i szczegółowymi warunkami obowiązującego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, interpretowanymi w sposób ścisły 94 .
68) W przypadku gdy pomoc została wdrożona na podstawie rozporządzenia o wyłączeniu grupowym bez spełnienia wszystkich obowiązujących warunków, beneficjent tej pomocy nie może mieć uzasadnionych oczekiwań co do zgodności z prawem takiej pomocy 95 . Wynika to z faktu, że organy krajowe nie mają uprawnień do wydawania ostatecznych decyzji stwierdzających brak obowiązku zgłoszenia pomocy 96 .
4.2.2.2. Istniejąca pomoc
69) Jak wspomniano w pkt (63) istniejąca pomoc, w przeciwieństwie do nowej pomocy, nie podlega obowiązkowi zgłoszenia. Wyłącznie do Komisji należy ocena, czy istniejąca pomoc jest nadal zgodna z rynkiem wewnętrznym, oraz zaproponowanie odpowiednich środków w przypadku, gdy uzna ona, że program pomocy przestał być zgodny z rynkiem wewnętrznym. Przy wdrażaniu zasad pomocy państwa, rola sądów krajowych ogranicza się do oceny, czy dany środek pomocy stanowi istniejącą pomoc w rozumieniu art. 108 ust. 1 TFUE. Jeżeli środek stanowi istniejącą pomoc, nie ma możliwości, aby sąd krajowy zaradził naruszeniu art. 108 ust. 3 TFUE.
70) Traktaty nie zawierają żadnych wskazówek co do klasyfikowania środka pomocy jako istniejącą pomoc. Okoliczności, w których pomoc należy uznać za istniejącą, określają przepisy rozporządzenia proceduralnego 97 . Rozporządzenie proceduralne nie zawiera jednak żadnego przepisu dotyczącego uprawnień i obowiązków sądów krajowych, które nadal podlegają postanowieniom TFUE zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości 98 .
4.2.3. Ochrona praw jednostek, które odczuwają skutki naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia.
71) Aby chronić prawa jednostek przed niezgodnym z prawem wdrażaniem pomocy państwa, sądy krajowe mogą stosować różne rodzaje środków zaradczych w zależności od sytuacji. Na przykład mogą podjąć decyzję o zawieszeniu lub zakończeniu wdrażania środka (sekcja 4.2.3.1), nakazać zwrot wypłaconych już kwot (sekcja 4.2.3.2) lub wprowadzić różne środki tymczasowe w celu ochrony interesów zainteresowanych stron w inny sposób (sekcja 4.2.3.3) 99 . Można się do nich również zwrócić o wydanie orzeczenia w sprawie odszkodowania za szkody poniesione przez osoby trzecie w wyniku niezgodnego z prawem wdrożenia pomocy państwa (sekcja 4.2.3.4). W każdym wypadku sądy krajowe muszą dać jednostkom pewność, że podjęte zostaną wszelkie odpowiednie działania, zgodnie z prawem krajowym, w celu zaradzenia skutkom naruszenia art. 108 ust. 3 TFUE 100 .
4.2.3.1. Zawieszenie lub zakończenie wdrażania środka
72) W przypadku gdy organ państwowy nie wdrożył jeszcze środka pomocy państwa przyznanego z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, sądy krajowe muszą temu zapobiec, zawieszając lub uchylając środek. Taki środek zaradczy może być również odpowiedni w przypadkach, gdy środek pomocy państwa wszedł w życie, ale pomoc nie została jeszcze wypłacona (w całości lub częściowo), niezależnie od potrzeby zastosowania dodatkowych środków zaradczych w odniesieniu do części pomocy, która już została wypłacona.
73) Prawo Unii nie narzuca żadnego konkretnego wniosku, do jakiego sądy krajowe muszą dojść w odniesieniu do ważności aktu przyznającego pomoc państwa niezgodną z prawem. Wymaga ono jedynie wprowadzenia skutecznych środków w celu zapobieżenia wypłacie niezgodnej z prawem pomocy na rzecz beneficjenta. W prawie krajowym mogą jednak zaistnieć sytuacje, w których zawieszenie niezgodnego z prawem wdrożenia środka można osiągnąć poprzez stwierdzenie nieważności aktu przyznającego pomoc 101 .
74) W związku z tym sądy krajowe mogą stwierdzić nieważność umowy, na mocy której przyznaje się pomoc, uchylić decyzję organów państwa członkowskiego o przyznaniu pomocy lub zawiesić jej wdrażanie (np. w przypadkach, gdy pomoc jest przyznawana w formie dostępu do obiektu lub usługi).
75) W przypadku gdy pomoc przyznawana jest w ratach, sądy krajowe powinny nakazać zawieszenie przyszłych płat
ności.
4.2.3.2. Zwrot pomocy
76) Jeżeli niezgodna z prawem pomoc została już wypłacona beneficjentowi, sądy krajowe muszą co do zasady, w przypadku braku decyzji Komisji uznającej pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym, nakazać pełny zwrot kwoty wypłaconej niezgodnie z prawem 102 . Wycofanie pomocy poprzez nakazanie jej zwrotu jest logiczną konsekwencją niezgodności pomocy z prawem 103 .
77) Aby przywrócić stan sprzed przyznania pomocy, sądy krajowe muszą całkowicie znieść korzyść, jaką odniósł beneficjent w związku z pomocą przyznaną niezgodnie z prawem. Taka korzyść obejmuje pomoc ("nominalną kwotę pomocy"), jak również brak konieczności płacenia odsetek, które przedsiębiorstwo musiałoby zapłacić, gdyby musiało pożyczyć kwotę pomocy na rynku w okresie, w którym pomoc była niezgodna z prawem, co poprawia jego pozycję konkurencyjną w tym okresie ("odsetki od pomocy niezgodnej z prawem") 104 . W związku z tym sądy krajowe muszą nakazać zwrot zarówno nominalnej kwoty pomocy, jak i odsetek od pomocy niezgodnej z prawem.
78) Jeżeli równolegle trwają postępowania przed sądem krajowym i przed Komisją oraz jeżeli Komisja uzna pomoc za niezgodną z rynkiem wewnętrznym, sąd krajowy powinien wyciągnąć z tego odpowiednie konsekwencje zgodnie z przepisami krajowymi regulującymi wykonanie decyzji o zwrocie pomocy 105 .
79) Jak wskazano w pkt 48, jeżeli Komisja uzna pomoc za zgodną z rynkiem wewnętrznym, prawo Unii nakłada na państwa członkowskie obowiązek odzyskania jedynie odsetek od pomocy niezgodnej z prawem za okres niezgodności pomocy z prawem 106 , który biegnie od wypłaty pomocy do momentu stwierdzenia jej zgodności z rynkiem wewnętrznym.
80) Jeżeli decyzja Komisji uznająca środek za zgodny z rynkiem wewnętrznym zostanie unieważniona, nie można uznać tego środka za zatwierdzony przez Komisję, a jego wdrożenie uznaje się za niezgodne z prawem 107 . W takim przypadku beneficjent nie może powoływać się na uzasadnione oczekiwania co do zgodności pomocy z prawem, ponieważ została wniesiona skarga o stwierdzenie nieważności decyzji pozytywnej 108 .
81) Jeśli chodzi o obliczanie odsetek od pomocy niezgodnej z prawem, w przypadku braku decyzji Komisji o odzyskaniu pomocy ani art. 16 ust. 2 rozporządzenia proceduralnego, ani art. 9 i 11 rozporządzenia Komisji (WE) nr 794/2004 109 nie mają zastosowania do odzyskania pomocy niezgodnej z prawem przez państwo członkowskie. W związku z tym w takich przypadkach organy danego państwa członkowskiego muszą obliczyć odsetki od pomocy niezgodnej z prawem zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa krajowego, o ile spełnione są dwa warunki. Po pierwsze, przepisy te muszą być zgodne z zasadami równoważności i skuteczności (zob. sekcja 2.2), a po drugie, odsetki od pomocy niezgodnej z prawem powinny być obliczane co najmniej według takiej samej stopy, jaka zostałaby zastosowana, gdyby beneficjent musiał pożyczyć w tym okresie kwotę przedmiotowej pomocy na rynku 110 .
82) Jeżeli chodzi o termin przedawnienia mający zastosowanie do uprawnień sądu krajowego do nakazania zwrotu pomocy, sądy unijne orzekły, że dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany w rozporządzeniu proceduralnym ma zastosowanie wyłącznie do Komisji 111 . Jeżeli procedury krajowe przewidują dłuższy termin przedawnienia, sędzia krajowy musi nakazać zwrot pomocy przyznanej z naruszeniem obowiązku stosowania okresu zawieszenia, nawet po upływie terminu przedawnienia przewidzianego dla Komisji. Krajowe terminy przedawnienia krótsze niż 10 lat są również wiążące dla sądów krajowych, chyba że istnieje decyzja Komisji o odzyskaniu pomocy 112 . Jeśli Komisja przyjmuje decyzję o odzyskaniu pomocy, państwa członkowskie nie mogą uzasadnić niewykonania tej decyzji wymogami prawa krajowego, takimi jak krajowe terminy przedawnienia 113 .
4.2.3.3. Środki tymczasowe
83) W ramach obowiązków wynikających z art. 108 ust. 3 TFUE sądy krajowe muszą wprowadzić środki tymczasowe, jeżeli jest to właściwe dla ochrony praw jednostek i bezpośredniej skuteczności art. 108 ust. 3 TFUE 114 . Sądy krajowe wprowadzają te środki - których celem jest tymczasowe wyeliminowanie antykonkurencyjnych skutków pomocy 115 - zgodnie z prawem krajowym, o ile spełnione są warunki równoważności i skuteczności (zob. sekcja 2.2).
84) Sądy krajowe mogą zdecydować się na zastosowanie środków tymczasowych, w przypadku gdy pomoc prawdopodobnie niezgodna z prawem została już wypłacona 116 lub ma zostać wypłacona. W pierwszym przypadku sądy krajowe mogą nakazać zwrot pomocy wraz z odsetkami od pomocy niezgodnej z prawem albo tymczasowe zdeponowanie kwoty pomocy, wraz z odsetkami za okres między wdrożeniem pomocy a jej zdeponowaniem, na zablokowanym rachunku. Te działania gwarantują, że beneficjent przestanie czerpać korzyści z pomocy prawdopodobnie niezgodnej z prawem. W przypadku spodziewanej wkrótce wypłaty pomocy sąd może wydać tymczasowy nakaz zapobiegający wypłacie pomocy prawdopodobnie niezgodnej z prawem do chwili wydania orzeczenia co do istoty sprawy 117 .
85) Trwające postępowanie wyjaśniające prowadzone przez Komisję nie zwalnia sądu krajowego z obowiązku ochrony praw jednostek na mocy art. 108 ust. 3 118 . Sąd krajowy może zatem przyjąć odpowiednie środki tymczasowe w celu zaradzenia skutkom ewentualnego naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia.
86) Sądy krajowe są zobowiązane do zastosowania środków tymczasowych, jeżeli spełnione są następujące warunki:
a) nie ma wątpliwości co do istnienia pomocy państwa,
b) pomoc ma być lub została wdrożona; oraz
c) nie stwierdzono żadnych wyjątkowych okoliczności, które sprawiłyby, że odzyskanie pomocy byłoby niewłaściwe 119 .
4.2.3.4. Roszczenia o odszkodowanie
87) Na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE sądy krajowe mogą być również zobowiązane do orzekania w sprawach roszczeń o odszkodowanie za szkody poniesione przez osoby trzecie z tytułu niezgodnej z prawem pomocy państwa. Skuteczne roszczenia zapewniają powodom bezpośrednią rekompensatę finansową za poniesione straty.
88) Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie orzekał, że zainteresowane osoby trzecie mogą wnosić do sądów krajowych takie roszczenia o odszkodowanie zgodnie z prawem krajowym 120 , co powinno być zgodne z zasadami równoważności i skuteczności (zob. sekcja 2.2).
89) Na podstawie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w sprawach "Francovich" 121 i "Brasserie du Pêcheur" 122 państwa członkowskie 123 są zobowiązane zrekompensować straty i szkody poniesione przez jednostki w rezultacie naruszenia prawa Unii, za które odpowiada dane państwo 124 . Odpowiedzialność taka istnieje, jeżeli spełnione są następujące wymogi:
a) reguła naruszanego prawa nadaje prawa jednostkom,
b) naruszenie jest wystarczająco poważne oraz
c) istnieje bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego a szkodą poniesioną przez poszkodowane strony 125 .
90) Dwa pierwsze wymogi określone w pkt (89) będą zasadniczo spełnione w odniesieniu do naruszeń art. 108 ust. 3 TFUE. Trybunał Sprawiedliwości potwierdził istnienie praw jednostek na podstawie tego postanowienia i wyjaśnił, że ochrona tych praw należy do obowiązków sądów krajowych 126 .
91) Podobnie, ponieważ organy państw członkowskich są co do zasady zobowiązane zgłaszać środki pomocy państwa przed ich wdrożeniem, naruszenie art. 108 ust. 3 TFUE będzie w większości przypadków wystarczające do stwierdzenia istnienia poważnego naruszenia w świetle orzecznictwa sądów Unii. W przypadku istnienia pomocy państwa organy państw członkowskich zasadniczo nie mogą twierdzić, że nie wiedziały o obowiązku stosowania okresu zawieszenia, ponieważ istnieje wystarczające orzecznictwo i wytyczne Komisji dotyczące stosowania art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 3 TFUE. W razie wątpliwości i ze względu na pewność prawa państwa członkowskie mogą zawsze zgłosić środek Komisji przed jego wdrożeniem 127 .
92) Trzeci wymóg określony w pkt 89, dotyczący wyrządzenia powodowi przez naruszenie prawa unijnego rzeczywistej i określonej szkody finansowej, może zostać spełniony na różne sposoby. W analizie egzekwowania przepisów wskazano, że sądy krajowe rzadko przyznają odszkodowanie, precyzując, że określenie wysokości szkody oraz ustalenie związku przyczynowego między szkodą a pomocą niezgodną z prawem stanowią główne przeszkody dla powodów 128 .
93) Powodowie często argumentują, że to pomoc była bezpośrednim powodem utraty zysku. Zajmując się tego typu roszczeniami, sądy krajowe powinny wziąć pod uwagę następujące względy:
a) Ze względu na zawarte w prawie Unii wymogi równoważności i skuteczności przepisy krajowe nie mogą wykluczać odpowiedzialności państwa członkowskiego za utratę zysku 129 . Jeżeli prawo krajowe zawiera tego typu wykluczenie, sąd krajowy powinien je zignorować w odniesieniu do roszczeń o odszkodowanie z tytułu naruszenia art. 108 ust. 3 TFUE.
b) Określenie rzeczywistej kwoty utraconego zysku jest łatwiejsze, jeśli niezgodna z prawem pomoc umożliwiła beneficjentowi uzyskanie zlecenia lub określonej szansy biznesowej kosztem powoda i beneficjent skorzystał już z tej okazji.
c) Jeżeli pomoc doprowadziła jedynie do utraty udziału w rynku, wówczas konieczne jest bardziej skomplikowane obliczenie szkód. Jednym z możliwych sposobów rozwiązania tego typu spraw mogłoby być porównanie rzeczywistej sytuacji w zakresie dochodów powoda (w oparciu o rachunek zysków i strat) z hipotetyczną sytuacją w zakresie dochodów, która miałaby miejsce, gdyby niezgodna z prawem pomoc nie została przyznana 130 .
d) Mogą zaistnieć okoliczności, w których szkody poniesione przez powoda przekraczają kwotę utraconego zysku. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy w wyniku pomocy przyznanej niezgodnie z prawem powód jest zmuszony do zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej.
94) Krajowe przepisy proceduralne czasem zezwalają sądom krajowym na zasięganie opinii biegłych w celu określenia rzeczywistej kwoty odszkodowania za szkody. W takim przypadku oraz zgodnie z zasadą skuteczności 131 zastosowanie tego typu szacunków jest możliwe także w odniesieniu do roszczeń o odszkodowanie wynikających z art. 108 ust. 3 TFUE.
95) Możliwość dochodzenia roszczeń o odszkodowanie jest z zasady niezależna od jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego prowadzonego równolegle przez Komisję, które dotyczy tego samego środka pomocy. Żadne trwające postępowanie wyjaśniające prowadzone prze Komisję nie zwalnia sądów krajowych z obowiązku ochrony praw jednostek na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE 132 . Ponieważ powodowie mogą być w stanie wykazać, że ponieśli stratę z powodu przedwczesnego wdrożenia pomocy, a dokładniej z powodu niezgodnej z prawem przewagi czasowej beneficjenta, skutecznych roszczeń o odszkodowanie nie można wykluczyć również w przypadku uznania przez Komisję pomocy za zgodną z rynkiem wewnętrznym przed zapadnięciem decyzji sądu krajowego 133 .
96) Trybunał Sprawiedliwości przypomniał, że pomoc państwa ma zasadniczo inny charakter prawny niż odszkodowanie, które organy krajowe mogą być zobowiązane wypłacić jednostkom jako rekompensatę za wyrządzone szkody (wyrok w sprawie Asteris) 134 . Jednak orzekając o rekompensacie dla osób trzecich z tytułu kosztów poniesionych bezpośrednio z powodu pomocy niezgodnej z prawem, sądy krajowe powinny zachować ostrożność, aby nie wydawać decyzji, których skutkiem jest przyznanie pomocy 135 lub rozszerzenie kręgu beneficjentów 136 .
97) Chociaż jednostki mogą zwrócić się do sądów krajowych o nakazanie wypłaty odszkodowania, które ich zdaniem im się należy, takie działania nie mogą skutkować obejściem skutecznego stosowania unijnych zasad pomocy państwa 137 . W szczególności jednostki, które zgodnie z prawem krajowym mogą być uprawnione do otrzymania pomocy, która nie została zgłoszona Komisji ani zatwierdzona przez nią, ale które takiej pomocy nie otrzymały, nie mogą żądać tytułem odszkodowania równowartości kwoty nieotrzymanej pomocy, ponieważ stanowiłoby to pośrednie przyznanie pomocy niezgodnej z prawem 138 . Wynika z tego, że orzecznictwo w sprawie Asteris nie dotyczy spraw, w których wnioskodawca zwraca się do sądu krajowego o przyznanie mu wcześniejszej pomocy państwa, której nie otrzymał, bez względu na powód 139 .
98) Beneficjenci pomocy niezgodnej z prawem próbują czasem dochodzić odszkodowania od państwa po tym, jak nakazano im zwrot pomocy. Zazwyczaj tacy beneficjenci przedstawiają argumenty dotyczące domniemanego naruszenia ich uzasadnionych oczekiwań. Niemniej jednak Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że środek przyznany niezgodnie z prawem nie mógł wywołać żadnych uzasadnionych oczekiwań beneficjenta, który powinien być w stanie ocenić, czy zastosowano właściwą procedurę przyznania pomocy 140 . W związku z tym ich argumenty powinny zostać odrzucone.
99) O ile w orzecznictwie uznano prawo UE do dochodzenia odszkodowania od danego państwa członkowskiego przez osoby trzecie, które poniosły straty z powodu niezgodnego z prawem wdrożenia pomocy, o tyle wnoszenie powództwa o odszkodowanie przeciwko beneficjentom pomocy jest dopuszczalne, ale nie wymagane na mocy prawa UE dotyczącego pomocy państwa, ponieważ art. 107 i 108 TFUE nie nakładają na beneficjentów żadnych bezpośrednich obowiązków. W wyroku w sprawie SFEI Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że ponieważ art. 108 ust. 3 TFUE nie nakłada na beneficjenta żadnych bezpośrednich obowiązków, naruszenie tego artykułu nie stanowi wystarczającej podstawy do pociągnięcia beneficjenta do odpowiedzialności 141 . Pozostaje to bez uszczerbku dla możliwości wniesienia roszczenia o odszkodowanie przeciwko beneficjentowi zgodnie z prawem krajowym, na przykład na podstawie przepisów krajowych regulujących odpowiedzialność pozaumowną 142 .
5. WSPÓŁPRACA MIĘDZY KOMISJĄ I SĄDAMI KRAJOWYMI
100) Zgodnie z art. 4 ust. 3 TUE Komisja musi wspierać sądy krajowe w wypełnianiu ich kluczowych zadań dotyczących egzekwowania zasad pomocy państwa. Sądy krajowe mogą natomiast zwracać się do Komisji o pomoc przy stosowaniu tych zasad w kontekście rozpatrywanej sprawy. Ścisła współpraca między sądami krajowymi a Komisją przyczynia się do zwiększenia spójności 143 i skuteczności stosowania zasad pomocy państwa w całej Unii.
5.1. Wsparcie Komisji dla sądów krajowych
101) Wspierając sądy krajowe, Komisja musi przestrzegać obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej oraz ochrony własnego funkcjonowania i niezależności 144 . Wypełniając swoje obowiązki wobec sądów krajowych na podstawie art. 4 ust. 3 TUE, Komisja jest zobowiązana do zachowania neutralności i obiektywności. Komisja może zwrócić się do sądów krajowych o przekazanie informacji i dokumentów niezbędnych do udzielenia wsparcia. Wspierając sądy krajowe, Komisja nie służy prywatnym interesom stron. Komisja wypełnia w ten sposób swój obowiązek zapewnienia prawidłowego stosowania zasad pomocy państwa i obrony interesu publicznego 145 . W związku z tym Komisja nie rozpatruje argumentów żadnej ze stron postępowania przed sądem krajowym.
102) Wsparcie udzielane sądom krajowym na podstawie art. 29 rozporządzenia proceduralnego nie ma wpływu na możliwość lub obowiązek 146 zwracania się przez sądy krajowe do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym 147 odnośnie do interpretacji lub ważności prawa unijnego zgodnie z art. 267 TFUE 148 . Nie jest już jednak możliwe zakwestionowanie ważności decyzji Komisji w trybie prejudycjalnym, jeżeli powód mógł bez wątpienia zaskarżyć decyzję Komisji przed sądami Unii na podstawie art. 263 TFUE, lecz tego nie uczynił 149 .
5.1.1. Środki współpracy
103) W art. 29 rozporządzenia proceduralnego określono trzy metody współpracy między Komisją a sądami krajowymi. W sekcjach 5.1.1.1, 5.1.1.2 i 5.1.1.3 niniejszego zawiadomienia szczegółowo wyjaśniono te metody.
5.1.1.1. Przekazywanie informacji sądom krajowym
104) Zgodnie z art. 29 rozporządzenia proceduralnego sądy krajowe mogą zwrócić się do Komisji o przekazanie informacji będących w jej posiadaniu 150 .
105) Sądy krajowe mogą zwrócić się do Komisji o udzielenie informacji na temat prowadzonych przez nią postępowań w sprawie pomocy państwa. Obejmuje to na przykład informacje o tym:
a) czy Komisja prowadzi postępowanie dotyczące danego środka pomocy państwa,
b) czy państwo członkowskie należycie zgłosiło dany środek pomocy zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE,
c) czy Komisja wszczęła formalne postępowanie wyjaśniające oraz
d) czy Komisja przyjęła już decyzję 151 .
106) Dodatkowo sądy krajowe mogą zwrócić się do Komisji o przekazanie dokumentów będących w jej posiadaniu. Mogą to być teksty istniejących decyzji Komisji, które nie zostały dotąd opublikowane na stronie internetowej Komisji, dane, statystyki, analizy rynku i analizy ekonomiczne.
107) Obowiązek lojalnej współpracy, o którym mowa w art. 4 ust. 3 TUE, oznacza, że Komisja musi dostarczać sądom krajowym wszelkie informacje, o które sądy się do niej zwrócą 152 . Obejmuje to również informacje objęte obowiązkiem tajemnicy służbowej.
108) Przekazując informacje sądom krajowym, Komisja jest zobowiązana do podtrzymania gwarancji zapewnionych osobom fizycznym i prawnym na mocy art. 339 TFUE 153 . Art. 339 TFUE zakazuje członkom, urzędnikom i innym pracownikom Komisji ujawniania informacji objętych obowiązkiem dochowania tajemnicy zawodowej. Może to obejmować informacje poufne i tajemnice handlowe.
109) Gdy Komisja zamierza przekazać sądowi krajowemu informacje objęte tajemnicą służbową, zwraca się do sądu krajowego o potwierdzenie, że zagwarantuje on ochronę tego typu informacji poufnych oraz tajemnic handlowych. Jeśli sąd krajowy udzieli takiej gwarancji (np. powołując się na krajową podstawę prawną), Komisja prze- każe żądane informacje, wskazując, które części są objęte tajemnicą służbową i w związku z tym nie powinny być ujawniane. Jeśli jednak sąd krajowy nie jest w stanie udzielić takiej gwarancji, Komisja nie przekaże mu tych informacji 154 .
110) Komisja może również nie być w stanie ujawnić informacji sądom krajowym w innych sytuacjach. W szczególności Komisja może odmówić przekazania informacji sądowi państwa członkowskiego, jeżeli ich przekazanie zakłóciłoby funkcjonowanie i niezależność Unii. Może to nastąpić w przypadku, gdy ujawnienie informacji zagrażałoby wykonaniu zadań powierzonych Komisji 155 (np. informacje dotyczące wewnętrznego procesu decyzyjnego Komisji).
111) Aby zapewnić skuteczną współpracę z sądami krajowymi, Komisja dokłada starań, aby przekazywać informacje sądom krajowym w terminie jednego miesiąca od daty wniosku. Jeśli Komisja uzna za konieczne zwrócenie się do sądu krajowego o dalsze wyjaśnienia dotyczące pierwotnego wniosku lub skonsultowanie się z osobami trzecimi, których bezpośrednio dotyczy przekazanie informacji, bieg terminu jednego miesiąca rozpoczyna się od dnia otrzymania wyjaśnienia lub zakończenia konsultacji 156 .
5.1.1.2. Przekazywanie opinii dotyczących stosowania zasad pomocy państwa
112) Art. 29 rozporządzenia proceduralnego przewiduje również możliwość zwrócenia się przez sądy krajowe do Komisji o wydanie opinii w kwestiach dotyczących stosowania zasad pomocy państwa 157 .
113) Stosując zasady pomocy państwa w rozpatrywanej sprawie, sądy krajowe muszą przestrzegać odpowiednich przepisów Unii i orzecznictwa sądów unijnych. Bez uszczerbku dla ostatecznej interpretacji Traktatów przez sądy unijne, sądy krajowe mogą znaleźć wskazówki dotyczące stosowania zasad pomocy państwa w praktyce decyzyjnej Komisji, a także w odpowiednich zawiadomieniach i wytycznych Komisji. W przypadku gdy rozpatrywane kwestie zawierają elementy analogiczne do kwestii rozpatrywanych przez inne sądy krajowe, na stronie internetowej Komisji sądy krajowe mogą również znaleźć wskazówki dotyczące wcześniejszych opinii lub uwag Komisji 158 .
114) Może się jednak zdarzyć, że wcześniejsze decyzje lub opinie Komisji oraz jej komunikaty i wytyczne nie zawierają wystarczających wskazówek dla sądów krajowych. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy zapisaną w art. 4 ust. 3 TUE oraz z uwagi na zasadniczą rolę, jaką odgrywają sądy krajowe w egzekwowaniu zasad pomocy państwa, Komisja daje sądom krajowym możliwość zwrócenia się do niej o opinię w istotnych kwestiach dotyczących stosowania zasad pomocy państwa 159 .
115) Wniosek o opinię Komisji może zasadniczo dotyczyć wszelkich kwestii ekonomicznych, faktycznych lub prawnych dotyczących pomocy państwa, które wynikną w kontekście postępowania krajowego. Sądy krajowe mogą zwrócić się do Komisji m.in. o:
a) Stwierdzenie, czy dany środek zawiera elementy pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, a jeżeli tak, to jak należy obliczyć dokładną kwotę pomocy. Tego typu wnioski mogą dotyczyć konkretnego elementu pomocy państwa określonego w art. 107 TFUE (tj. pojęcia przedsiębiorstwa, istnienia selektywnej korzyści, możliwości przypisania pomocy państwu członkowskiemu i użycia zasobów państwowych, możliwego zakłócenia konkurencji oraz wpływu na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi).
b) Stwierdzenie, czy dany środek pomocy spełnia warunek określony w rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych lub warunek de minimis, co oznaczałoby, że wcześniejsze zgłoszenie go Komisji nie jest konieczne i nie ma zastosowania obowiązek stosowania okresu zawieszenia przewidziany w art. 108 ust. 3 TFUE.
c) Stwierdzenie, czy pomoc indywidualna wchodzi w zakres programu pomocy, który został zgłoszony Komisji i uznany jej decyzją za zgodny z rynkiem wewnętrznym, lub czy kwalifikuje się ona jako istniejąca pomoc, w którym to wypadku obowiązek stosowania okresu zawieszenia określony w art. 108 ust. 3 TFUE nie ma zastosowania.
d) Stwierdzenie, czy zachodzą wyjątkowe okoliczności 160 , które uniemożliwiałyby sądowi krajowemu nakazanie pełnego zwrotu pomocy na podstawie prawa Unii.
e) Stwierdzenie, jakie są prawne przesłanki dochodzenia roszczeń o odszkodowanie na mocy prawa Unii, oraz przekazanie wskazówek dotyczących ustalania wysokości poniesionej szkody.
f) Obliczenie kwoty pomocy, która ma być odzyskana, oraz obliczenie odsetek od zwracanej pomocy.
116) Sądy krajowe nie są właściwe do oceny zgodności środka pomocy z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 107 ust. 2, art. 107 ust. 3, art. 106 ust. 2 i art. 93 TFUE 161 . W związku z tym nie mogą zwrócić się do Komisji o przedstawienie opinii na temat zgodności danego środka pomocy z rynkiem wewnętrznym. Sądy krajowe mogą jednak zwrócić się do Komisji z pytaniem, czy jest ona w trakcie przeprowadzania oceny zgodności danego środka pomocy z rynkiem wewnętrznym, jak wyjaśniono w sekcji 5.1.1.1.
117) Wydając opinię, Komisja, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy określoną w art. 4 ust. 3 TUE, dostarczy sądowi krajowemu żądanych informacji faktycznych lub wyjaśnień ekonomicznych lub prawnych. Inaczej niż w przypadku niepodważalnej wykładni prawa Unii dokonywanej przez sądy unijne, opinia Komisji nie jest prawnie wią- żąca dla sądu krajowego.
118) Komisja przedstawi swoją opinię sądom krajowym zgodnie z ich przepisami proceduralnymi i praktykami. Aby zapewnić skuteczną współpracę z sądami krajowymi, Komisja dołoży starań, aby wymaganą opinię przedstawić sądowi krajowemu w terminie 4 miesięcy od daty złożenia wniosku. Gdy Komisja uzna za konieczne zwrócenie się do sądu krajowego o dalsze wyjaśnienia dotyczące wniosku, ten czteromiesięczny termin może zostać przedłużony.
119) Sądy krajowe muszą chronić prawa jednostek wynikające z art. 108 ust. 3 TFUE również w okresie, w którym Komisja przygotowuje żądaną opinię. Jak wskazano powyżej 162 , spoczywający na sądzie krajowym obowiązek ochrony praw jednostek na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE, w tym w drodze środków tymczasowych, ma zastosowanie niezależnie od opinii Komisji będącej w przygotowaniu.
5.1.1.3. Przedstawienie uwag amicus curiae
120) Zgodnie z art. 29 ust. 2 rozporządzenia proceduralnego Komisja może przedstawiać sądom krajowym stosującym zasady pomocy państwa uwagi na piśmie. Za zgodą danego sądu krajowego może ona również przedstawiać uwagi ustnie. Uwagi te określa się również jako "uwagi amicus curiae". Komisja przedstawia uwagi amicus curiae z własnej inicjatywy.
121) Sądy krajowe lub strony w sprawie zawisłej przed sądem krajowym mogą jednak zwrócić się do Komisji o przedstawienie uwag amicus curiae w sprawie, która dotyczy pomocy państwa. Decyzja o interwencji w charakterze amicus curiae w sprawie zawisłej przed sądem krajowym jest wyłączną prerogatywą Komisji i podlega wyłącznie jej uznaniu. Aby jednak umożliwić sądom krajowym zaplanowanie postępowania, Komisja niezwłocznie poinformuje je o swoim zamiarze przystąpienia do sprawy w charakterze amicus curiae.
122) Komisja przedstawia uwagi amicus curiae w kontekście krajowych postępowań sądowych w celu zapewnienia spójnego stosowania art. 107 ust. 1 lub art. 108 ust. 3 TFUE 163 . Aby ocenić konieczność i stosowność swojego wkładu w ten proces, Komisja może rozważyć między innymi:
a) czy można założyć, że znaczenie danej sprawy wykracza poza konkretny przypadek (np. gdy sprawa dotyczy ogólnej kwestii pomocy państwa);
b) czy uwagi Komisji mogą przyczynić się do skuteczności egzekwowania zasad pomocy państwa przez odnośne sądy krajowe;
c) czy sprawa dotyczy nowej kwestii merytorycznej, nieujętej w dotychczasowej praktyce decyzyjnej Komisji ani jej zawiadomieniach i wytycznych; lub
d) czy sprawa jest zawisła przed sądem, którego orzeczenie nie może być przedmiotem dalszych odwołań.
123) Komisja w pełni szanuje niezależność i funkcjonowanie sądów krajowych. Jeżeli chodzi o opinie Komisji, o których mowa w sekcji 5.1.1.2 powyżej, uwagi amicus curiae nie są wiążące dla sądu krajowego orzekającego w sprawie, w której Komisja interweniowała. Przed przedstawieniem z własnej inicjatywy uwag amicus curiae Komisja informuje o tym dane państwo członkowskie pismem do Stałego Przedstawicielstwa przy Unii Europejskiej.
124) Aby móc przedstawić użyteczne uwagi, Komisja może zwrócić się do właściwego sądu krajowego o przekazanie będących w jego posiadaniu dokumentów niezbędnych do oceny sprawy przez Komisję. Komisja wykorzysta te dokumenty wyłącznie do celów przygotowania swoich uwag.
125) Rozporządzenie proceduralne nie przewiduje konkretnych zasad proceduralnych, zgodnie z którymi należy przekazywać uwagi amicus curiae. W związku z tym Komisja przedstawia swoje uwagi zgodnie z praktykami i przepisami proceduralnymi państw członkowskich, w tym z praktykami i przepisami zabezpieczającymi prawa stron. W przypadku gdy państwo członkowskie nie ustanowiło jeszcze odpowiednich ram proceduralnych, ustalenie, jakie przepisy proceduralne należy stosować przy przedkładaniu uwag amicus curiae, należy do sądu krajowego orzekającego w danej sprawie, pamiętając, że podstawą tych przedkładanych uwag jest art. 29 rozporządzenia proceduralnego.
126) Krajowe przepisy proceduralne powinny być zgodne z zasadami określonymi w sekcji 2.2 niniejszego zawiadomienia. Oznacza to, że krajowe przepisy proceduralne dotyczące przedstawiania uwag w kwestiach dotyczących stosowania art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 3 TFUE nie mogą sprawić, by przedstawianie takich uwag było a) nadmiernie utrudnione lub praktycznie niemożliwe (zgodnie z zasadą skuteczności) oraz b) trudniejsze niż przedkładanie uwag w postępowaniu sądowym, w którym stosowane jest równoważne prawo krajowe (zgodnie z zasadą równoważności).
5.1.2. Pojedynczy punkt kontaktowy i publikowanie opinii i uwag amicus curiae
127) W celu rozwijania bardziej skutecznej współpracy i komunikacji z sądami krajowymi Komisja utworzyła pojedynczy punkt kontaktowy, do którego sądy krajowe lub strony mogą składać wszelkie wnioski:
European Commission
Directorate-General for Competition
COMP Amicus State Aid
1049 Bruxelles/Brussel
BELGIQUE/BELGIE
Tel. +32 22976271
Faks +32 22953584
E-mail: COMP-AMICUS-STATE-AID@ec.europa.eu
128) Komisja zachęca sądy krajowe do dalszego przekazywania Komisji wszelkich informacji lub wniosków za pomocą pojedynczego punktu kontaktowego zgodnie z sekcją 5.1.1 niniejszego zawiadomienia. Sądy krajowe mogą przesyłać swoje uwagi w dowolnym z 24 języków urzędowych Unii 164 .
129) Komisja przedstawi sprawozdanie dotyczące współpracy z sądami krajowymi w swoim rocznym sprawozdaniu w sprawie polityki konkurencji. Komisja udostępni również swoje opinie i uwagi w kontekście interwencji w charakterze amicus curiae na swojej stronie internetowej.
130) Przedkładając opinie lub uwagi amicus curiae, Komisja zwraca się do sądów krajowych o wyrażenie zgody na ich publikację. Umożliwia to Komisji publikowanie na swojej stronie internetowej przedstawionych przez nią opinii i uwag amicus curiae oraz, w późniejszym terminie, wyroku danego sądu krajowego.
5.2. Wsparcie sądów krajowych dla Komisji
131) Ustanowiony w art. 4 ust. 3 TUE obowiązek lojalnej współpracy oznacza również, że państwa członkowskie, w tym ich organy sądowe, muszą wspierać instytucje Unii w realizacji celów Unii.
132) Aby zapewnić skuteczne egzekwowanie zasad pomocy państwa, wzywa się sądy krajowe do bezzwłocznego przekazywania Komisji kopii wszelkich wyroków na piśmie wydanych przez nie po otrzymaniu od Komisji informacji lub opinii lub po przedstawieniu przez nią uwag amicus curiae. Dzięki temu Komisja będzie odpowiednio wcześnie poinformowana o sprawach, w których stosowne może być przedstawienie uwag, jeżeli jedna ze stron złoży odwołanie od wyroku. Przekazując wyrok, sądy krajowe informują Komisję, czy zezwalają na jego publikację na stronie internetowej Komisji.
133) W celu skuteczniejszego i spójniejszego stosowania zasad pomocy państwa Komisja zachęca państwa członkowskie do utworzenia punktów koordynacyjnych dla sędziów krajowych zajmujących się kwestiami pomocy państwa. Te punkty koordynacyjne powinny odpowiadać strukturze administracyjnej państw członkowskich i respektować niezawisłość organów wymiaru sprawiedliwości. Komisja jest również zdania, że utworzenie formalnych lub nieformalnych sieci sędziów zajmujących się kwestiami pomocy państwa, zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, może być szczególne ważne dla dzielenia się wiedzą. Centralne punkty koordynacyjne i sieci sędziów mogą pomóc sędziom krajowym w wymianie najlepszych praktyk w dziedzinie pomocy państwa i ułatwić przekazywanie przez Komisję informacji na temat wszelkich ostatnich zmian w polityce pomocy państwa, na przykład za pomocą szkoleń i biuletynów.
6. KONSEKWENCJE NIEWDROŻENIA ZASAD I DECYZJI DOTYCZĄCYCH POMOCY PAŃSTWA
134) Jak wskazano w sekcjach 4.2.1 i 4.2.2 niniejszego zawiadomienia, sądy krajowe mogą być zobowiązane do bezpośredniego stosowania w swoich krajowych systemach prawnych postanowień art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 3 TFUE. W przypadku gdy sądy krajowe w swoich orzeczeniach przyznają nową pomoc z naruszeniem obowiązku stosowania okresu zawieszenia, Komisja może wszcząć postępowanie wyjaśniające zgodnie z art. 12 rozporządzenia proceduralnego w celu oceny, czy niezgodna z prawem pomoc państwa jest zgodna z rynkiem wewnętrznym. Ponadto w przypadku gdy sądy krajowe nie zapewniają przestrzegania zobowiązań wynikających z decyzji Komisji o odzyskaniu pomocy lub z Traktatów 165 , Komisja może wszcząć wobec danego państwa członkowskiego postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
135) Sądy krajowe, jako organy państw członkowskich, wzywa się do podjęcia odpowiednich kroków w celu zapewnienia skutecznego wdrożenia decyzji o odzyskaniu pomocy. Konsekwencje niewdrożenia przez państwa członkowskie decyzji Komisji o odzyskaniu pomocy przedstawiono w zawiadomieniu w sprawie odzyskiwania pomocy państwa 166 .
136) Sądy krajowe muszą również chronić prawa jednostek, które mogą odczuć skutki naruszenia obowiązku stosowania okresu zawieszenia 167 . Jak wskazano w sekcji 6.2 niniejszego zawiadomienia, państwa członkowskie oraz ich sądy krajowe, które nie chronią tych praw, nie wypełniają swoich obowiązków wynikających z prawa Unii 168 .
6.1. Postępowania prowadzone przez Komisję dotyczące pomocy niezgodnej z prawem
137) Sądy krajowe, przyznając nową pomoc w kontekście swoich postępowań, mogą bezpośrednio naruszać art. 108 ust. 3 TFUE. Może to mieć miejsce w przypadku, gdy sąd krajowy wyda wyrok mający wpływ na wykonanie aktu przyznającego pomoc państwa. Dzieje się tak na przykład w przypadku, gdy interpretacja umowy lub decyzji o przyznaniu pomocy skutkuje przedłużeniem pierwotnego okresu obowiązywania środka pomocy 169 .
138) W związku z tym sądy krajowe muszą przestrzegać art. 108 ust. 3 TFUE i dopilnować, aby każda z ich decyzji, która skutkuje zmianą lub przedłużeniem ważności tego aktu przyznającego pomoc państwa, na przykład poprzez sposób jej interpretacji 170 , została zgłoszona przed jej wykonaniem, zgodnie z przepisami administracyjnymi obowiązującymi w danym państwie członkowskim.
139) Jeżeli sąd krajowy nie zapewni przestrzegania obowiązku stosowania okresu zawieszenia, a nowa pomoc nie zostanie zgłoszona i poddana kontroli Komisji, Komisja może wszcząć postępowanie w sprawie pomocy państwa niezgodnej z prawem z własnej inicjatywy lub po otrzymaniu skargi od którejkolwiek z zainteresowanych stron zgodnie z art. 12 rozporządzenia proceduralnego.
6.2. Postępowanie o naruszenie
140) Zgodnie z art. 258 TFUE, jeżeli Komisja uzna, że państwo członkowskie uchybiło zobowiązaniu wynikającemu z Traktatów, może ona wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Celem postępowania jest zakończenie naruszenia. Po etapie poprzedzającym postępowanie sądowe, podczas którego Komisja prowadzi wymianę poglądów z państwem członkowskim i wydaje uzasadnioną opinię, Komisja może skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości 171 .
141) Jeżeli sądy krajowe nie wyciągają odpowiednich konsekwencji z naruszenia art. 108 ust. 3 TFUE, uchybiają one swoim zobowiązaniom wynikającym z Traktatów. Taka sytuacja może zajść w przypadku, gdy sądy krajowe nie zapobiegają wdrożeniu niezgodnego z prawem środka lub nie nakazują jego zwrotu 172 .
142) Jeśli sądy krajowe nie ochronią praw jednostek, naruszając w ten sposób ciążący na nich obowiązek wynikający z art. 108 ust. 3 TFUE, może to również skutkować odpowiedzialnością państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za szkody wynikające z naruszeń prawa Unii, w tym naruszeń wynikających z orzeczenia sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji 173 .
7. POSTANOWIENIA KOŃCOWE
143) Niniejsze zawiadomienie zastępuje komunikat w sprawie egzekwowania z 2009 r.
144) Zawiadomienie to ma być źródłem wskazówek dla sądów krajowych podczas stosowania zasad dotyczących pomocy państwa. Nie wiąże ono sądów krajowych ani nie wpływa na ich niezależność.
145) Komisja może dokonać przeglądu niniejszego zawiadomienia, gdy uzna to za stosowne, m.in. na podstawie zmian w mających zastosowanie przepisach unijnych lub przyszłych zmian w orzecznictwie.
1 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Unowocześnienie unijnej polityki w dziedzinie pomocy państwa, COM/2012/0209 final.
3 Analizę egzekwowania przepisów przeprowadzono przed podpisaniem Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (24 stycznia 2020 r.) i jej wejściem w życie (1 lutego 2020 r.). Wszystkie odniesienia do państw członkowskich w analizie egzekwowania przepisów dotyczą również Zjednoczonego Królestwa.
4 Zob. "Ostateczna analiza egzekwowania przepisów i decyzji dotyczących pomocy państwa przez sądy krajowe (COMP/2018/001)" ("Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts"), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2019.
5 Komunikat Komisji w sprawie egzekwowania prawa dotyczącego pomocy państwa przez sądy krajowe (Dz.U. C 85 z 9.4.2009, s. 1).
6 Rozporządzenie Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania art. 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (tekst jednolity) (Dz.U. L 248 z 24.9.2015, s. 9).
7 W celu oceny, czy instytucja posiada charakter "sądu" w rozumieniu art. 267 TFUE Trybunał Sprawiedliwości bierze pod uwagę całokształt okoliczności sprawy, takich jak podstawa prawna istnienia instytucji, jej stały charakter, obligatoryjny charakter jej jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez tę instytucję przepisów prawa oraz jej niezawisłość. Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 stycznia 2020 r., Banco de Santander, C-274/14, ECLI:EU:C:2020:17, pkt 51. Sądów arbitrażowych nie można uznać za sądy w rozumieniu art. 267 TFUE, jeżeli strony nie mają prawnego ani faktycznego obowiązku przekazania swoich sporów do arbitrażu i jeżeli organy publiczne danego państwa członkowskiego nie uczestniczą w decyzji o wyborze arbitrażu ani nie są zobowiązane do interwencji w postępowaniu przed arbitrem. Trybunał orzekł jednak o dopuszczalności pytań prejudycjalnych przedstawionych przez sąd arbitrażowy ustanowiony ustawą, którego orzeczenia były wiążące dla stron i którego właściwość nie zależała od umowy pomiędzy stronami. Zob. postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2014 r., Merck Canada, C-555/13, pkt 17 i 18 oraz przytoczone tam orzecznictwo.
8 Nawet jeśli wytyczne te nie mają na celu wywołania skutków wiążących, sądy krajowe są zobowiązane do ich uwzględnienia w celu rozstrzygnięcia przedstawionych im sporów. Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 września 2014 r., Baltlanta, C-410/13, EU:C:2014:2134, pkt 64 oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 grudnia 1989 r., Grimaldi, C-322/88, ECLI:EU:C:1989:646, pkt 18; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2014 r., Mediaset, C-69/13, ECLI:EU:C:2014:71, pkt 31.
9 Dz.U. C 247 z 23.7.2019, s. 1.
10 Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2008 r., British Aggregates Association/Komisja Wspólnot Europejskich i Zjednoczone Królestwo, C-487/06 P, ECLI:EU:C:2008:757, pkt 111; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 maja 2000 r., Fran- cja/Ladbroke Racing Ltd i Komisja, C-83/98 P, ECLI:EU:C:2000:248, pkt 25.
11 Zob. np. zawiadomienie Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. C 262 z 19.7.2016, s. 1); komunikat Komisji w sprawie stosowania reguł Unii Europejskiej w dziedzinie pomocy państwa w odniesieniu do rekompensaty z tytułu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. C 8 z 11.1.2012, s. 4); obwieszczenie Komisji w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE do pomocy państwa w formie gwarancji (Dz.U. C 155 z 20.6.2008, s. 10); komunikat Komisji - Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (Dz.U. C 198 z 27.6.2014, s. 1).
12 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 2019 r., Dilly's Wellnesshotel, C-585/17, ECLI:EU:C:2019:969, pkt 54.
13 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 88; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, ECLI:EU:C:2020:139, pkt 22; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 29.
14 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU:C:2006:644, pkt 38; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 marca 2010 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-1/09, ECLI:EU:C:2010:136, pkt 26; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 21; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, ECLI:EU: C:2020:139, pkt 21.
15 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 88-89; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, ECLI:EU:C:2020:139, pkt 22-23.
16 "Nowa pomoc" oznacza, na podstawie art. 1 lit. c) rozporządzenia proceduralnego, "każdą pomoc, czyli programy pomocowe i pomoc indywidualną, która nie jest pomocą istniejącą, włącznie ze zmianami istniejącej pomocy". Przepis ten, ze względu na jego szerokie sformułowanie, może obejmować nie tylko samą zmianę, ale także pomoc, której zmiana ta dotyczy. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia proceduralnego przez "pomoc istniejącą" należy rozumieć w szczególności każdą "pomoc dozwoloną, czyli takie programy pomocowe i pomoc indywidualną, które zostały dozwolone przez Komisję lub przez Radę". W związku z tym pomoc będąca przedmiotem decyzji zatwierdzającej, która to pomoc w następstwie zmiany naruszającej warunek przewidziany w tej decyzji w celu zapewnienia zgodności tej pomocy z rynkiem wewnętrznym nie jest już objęta zatwierdzającą ją decyzją, może stanowić nową pomoc. Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 października 2017 r., Komisja/Włochy, C-467/15 P, ECLI:EU:C:2017:799, pkt 46 i 47. Zob. również sekcja 4.2.2.2 niniejszego zawiadomienia.
17 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz.U. L 352 z 24.12.2013, s. 1); rozporządzenie Komisji (UE) nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 114 z 26.4.2012, s. 8); rozporządzenie Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz.U. L 352 z 24.12.2013, s. 9); rozporządzenie Komisji (UE) nr 717/2014 z dnia 27 czerwca 2014 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rybołówstwa i akwakultury (Dz.U. L 190 z 28.6.2014, s. 45).
18 Rozporządzenia takie przyjmuje się na podstawie upoważniającego rozporządzenia Rady (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa (Dz.U. L 248 z 24.9.2015, s. 1).
19 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.U. L 187 z 26.6.2014, s. 1).
20 Zgodnie z art. 109 TFUE Rada Unii Europejskiej może przyjmować rozporządzenia w celu zastosowania art. 107 i 108 TFUE oraz określać kategorie pomocy zwolnione z obowiązku zgłoszenia. Jak przewidziano w art. 108 ust. 4 TFUE, Komisja może następnie przyjmować rozporządzenia dotyczące kategorii pomocy państwa określonych przez Radę zgodnie z art. 109 TFUE.
21 Decyzja Komisji 2012/21/UE z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do wykonywania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (notyfikowana jako dokument nr C(2011) 9380) (Dz.U. L 7 z 11.1.2012, s. 3).
22 Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego (Dz.U. L 315 z 3.12.2007, s. 1).
23 Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 13.
24 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 2002 r., Roquette Frères, C-94/00, ECLI:EU:C:2002:603, pkt 31.
25 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 50; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 lutego 1991 r., Delimitis v Henninger Bräu, C-234/89, ECLI:EU:C:1991:91, pkt 53.
26 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r., Komisja/Niemcy, C-527/12, ECLI:EU:C:2014:2193, pkt 56; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 41.
27 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 września 1983 r., Deutsche Milchkontor GmbH, C-205/82, ECLI:EU:C:1983:233, pkt 22-23; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2002 r., Niderlandy/Komisja, C-382/99, ECLI:EU:C:2002:363, pkt 90; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r., Komisja/Niemcy, C-527/12, ECLI:EU:C:2014:2193, pkt 39-42; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU: C:2019:51, pkt 72; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU: C:2015:742, pkt 40-41; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 135.
28 Przestrzeganie zasady skuteczności należy badać poprzez analizę szczególnych cech tego przepisu i jego roli w danym postępowaniu. W tym kontekście zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI: EU:C:2015:742, pkt 40; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 138-140.
29 Zgodność mających zastosowanie krajowych przepisów proceduralnych z zasadami równoważności i skuteczności może jednak odnosić się do wszelkich innych aspektów ustawodawstwa krajowego, w tym np. do poziomu kosztów związanych z egzekwowaniem pomocy państwa na drodze prywatnoprawnej przed sądami krajowymi.
30 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2005 r., Streekgewest, C-174/02, ECLI:EU:C:2005:10, pkt 18.
31 Na przykład w Rumunii każda osoba, której dotyczy niezgodny z prawem środek pomocy państwa, ma legitymację procesową w sądzie. Zob. załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 404. Z kolei na Łotwie legitymacja procesowa opiera się bezpośrednio na art. 108 ust. 3 TFUE, a zatem sądy krajowe mogą opierać się na definicji "zainteresowanej strony" zawartej w rozporządzeniu proceduralnym w celu ustalenia, czy dana osoba posiada legitymację procesową w danej sprawie. Zob. załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 300.
32 Odnosi się to na przykład do przypadków, w których pomoc niezgodna z prawem jest finansowana z opłaty, której podlega powód. Sytuacja jest jednak inna, gdy spór dotyczy nie wniosku o zwolnienie ze spornego podatku, lecz zgodności z prawem przepisów dotyczących tego podatku. Zob. w tym kontekście wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarország, C-75/18, ECLI:EU:C:2020:139, pkt 25 oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 kwietnia 2018 r., ANGED, C-233/16, ECLI: EU:C:2018:280, pkt 26.
33 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2005 r., Streekgewest, C-174/02, ECLI:EU:C:2005:10, pkt 19.
34 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2016 r., DTS Distribuidora de Televisión Digital/Komisja, C-449/14 P, ECLI:EU: C:2o16:848, pkt 81-82; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r., Komisja/Aer Lingus, C-164/15 P, ECLI:EU: C:2016:990, pkt 121; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarország, C-75/18, ECLI:EU: C:2020:139, pkt 24-28.
35 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 czerwca 2006 r., Air Liquide Industries Belgium, C-393/04, ECLI:EU:C:2006:403, pkt 45.
36 Zob. w tym celu postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 października 2017 r., Greenpeace Energy/Komisja, C-640/16 P, ECLI:EU:C:2017:752, pkt 61-63.
37 Tak może być na przykład w przypadku ochrony środowiska. Zob. w tym względzie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 września 2020 r., Austria/Komisja, C-594/18, ECLI:EU:C:2020:742, pkt 100, w odniesieniu do pomocy zatwierdzonej na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE w sektorze jądrowym. Zob. również pkt 38-42 obwieszczenia Komisji w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie ochrony środowiska (Dz.U. C 275 z 18.8.2017, s. 1) w odniesieniu do uznania pozycji organizacji działających na rzecz środowiska promujących ochronę środowiska w kontekście Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska.
38 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 72.
39 Na przykład w Irlandii jurysdykcję wyłączną do rozstrzygania sporów dotyczących prawa konkurencji, w tym spraw dotyczących pomocy państwa, ma wydział ds. konkurencji Wysokiego Trybunału (Competition List of the High Court). We Włoszech od dnia 19 stycznia 2013 r. sądy administracyjne mają niemal wyłączną kompetencję w zakresie rozstrzygania spraw dotyczących egzekwowania zasad pomocy państwa na drodze publicznoprawnej i prywatnoprawnej. Sądy cywilne zachowały kompetencję w odniesieniu do niektórych rodzajów postępowań i powództw. Zob. załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 253 i s. 263-264. Zob. również "Ostateczna analiza egzekwowania przepisów i decyzji dotyczących pomocy państwa przez sądy krajowe (COMP/2018/001) " ("Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts"), s. 103-104.
40 W szczególności w większości państw członkowskich sądy administracyjne są właściwe w sytuacjach, gdy powód kwestionuje działanie organu publicznego, takie jak wydanie nakazu zwrotu pomocy lub decyzji o przyznaniu pomocy, natomiast sądy cywilne są właściwe w sprawach związanych ze zwrotem pomocy państwa w kontekście postępowania upadłościowego lub z przyznaniem odszkodowania. Zob. "Ostateczna analiza egzekwowania przepisów i decyzji dotyczących pomocy państwa przez sądy krajowe (COMP/2018/001)" ("Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts"), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2019, s. 64.
41 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 38.
42 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 września 2009 r., Fallimento Olimpiclub, C-2/08, EU:C:2009:506, pkt 24. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 lipca 2014 r., Impresa Pizzarotti, C-213/13, EU:C:2014:2067, pkt 54; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 maja 2020 r., Telecom Italia, C-34/19, ECLI:EU:C:2020:148, pkt 58.
43 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 lutego 1963 r., Van Gend en Loos/Administratie der Belastingen, C-26/62, ECLI:EU: C:1963:1; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 lipca 1964 r., Costa/E.N.E.L., C-6/64, ECLI:EU:C:1964:66; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1978 r., Amministrazione delle finanze dello Stato/Simmenthal, C-106/77, ECLI:EU:C:1978:49.
44 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, ECLI:EU:C:2007:434, pkt 60 i 61.
45 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, ECLI:EU:C:2007:434, pkt 61-63; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 44; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 92-96; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., CSTP Azienda della Mobilità/Komisja, C-587/18 P, ECLI:EU:C:2020:150, pkt 92-96; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 września 2009 r., Fallimento Olimpiclub, C-2/08, EU:C:2009:506, pkt 22-25.
46 "Przepis krajowy, który uniemożliwia sądowi krajowemu wyciągnięcie wszelkich konsekwencji z naruszenia art. 108 ust. 3 zdanie trzecie TFUE z powodu krajowego orzeczenia sądowego mającego powagę rzeczy osądzonej, które zostało wydane w przedmiocie sporu niemającego tego samego przedmiotu i niedotyczącego kwestii, czy sporne umowy mają charakter pomocy, należy traktować jako niezgodny z zasadą skuteczności", wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 45.
47 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 92-96.
48 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 30 i 42-43.
49 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, ECLI:EU:C:2020:139, pkt 19.
50 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 25-26; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2017 r., Fondul Proprietatea, C-150/16, ECLI:EU:C:2017:388, pkt 40; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 84.
51 Zawiadomienie Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. C 262 z 19.7.2016, s. 1).
52 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 90.
53 Zob. art. 4 i 9 rozporządzenia proceduralnego.
54 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 lipca 2016 r., Kotnik i in., C-526/14, ECLI:EU:C:2016:570, pkt 37.
55 Decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń, art. 4 ust. 3 rozporządzenia proceduralnego.
56 Zob. odpowiednio pojęcia "decyzja pozytywna" i "decyzja negatywna" w art. 9 ust. 3 i 5 rozporządzenia proceduralnego.
57 Zob. art. 4 ust. 3 i 4 rozporządzenia proceduralnego.
58 Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 93-94: "[w]ykonywanie takiej kompetencji oznacza zaś, że Komisja może zbadać na podstawie art. 108 TFUE, czy środek stanowi pomoc państwa, którą powinno się jej zgłosić zgodnie z ust. 3 tego artykułu, w sytuacji gdy władze państwa członkowskiego uznały, że środek ten nie spełnia przesłanek określonych w art. 107 ust. 1 TFUE, także wówczas, gdy władze te zastosowały się w tym względzie do oceny sądu krajowego. Wniosku tego nie podważa fakt, że ów sąd wydał orzeczenie, które uprawomocniło się. Należy bowiem podkreślić, że zasada wyłącznej kompetencji Komisji obowiązuje w krajowym porządku prawnym w związku z zasadą pierwszeństwa prawa Unii".
59 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 września 2016 r., PGE, C-574/14, ECLI:EU:C:2016:686, pkt 33 i 36-37.
60 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 92-96; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., CSTP Azienda della Mobilità/Komisja, C-587/18 P, ECLI:EU:C:2020:150, pkt 92-96.
61 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 lutego 1990 r., Francja/Komisja ("Boussac"), C-301/87 P, ECLI:EU:C:1990:67, pkt 9-22. Nie wyklucza to możliwości wydania przez Komisję nakazu odzyskania pomocy przed zakończeniem oceny zgodności, w szczególnych przypadkach przewidzianych w art. 13 ust. 2 rozporządzenia proceduralnego.
62 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 66; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 110. W obu przypadkach Trybunał Sprawiedliwości odnosił się do rozporządzenia proceduralnego, które w zakresie, w jakim zawiera przepisy o charakterze proceduralnym, mające zastosowanie do wszystkich postępowań administracyjnych dotyczących pomocy państwa toczących się przed Komisją, kodyfikuje i wzmacnia praktykę Komisji w zakresie kontroli pomocy państwa.
63 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7 marca 2002 r., Włochy/Komisja, C-310/99, ECLI:EU:C:2002:143, pkt 99.
64 Zob. art. 16 ust. 1 rozporządzenia proceduralnego.
65 Zob. art. 17 ust. 1 rozporządzenia proceduralnego.
66 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 lutego 1990 r., Francja/Komisja, C-301/87, ECLI:EU:C:1990:67, pkt 19-20; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 marca 1991 r., Włochy/Komisja, C-303/88, ECLI:EU:C:1991:136, pkt 46. Jeżeli państwo członkowskie nie wykona nakazu zawieszenia lub nakazu odzyskania, Komisja - badając jednocześnie istotę sprawy - jest uprawniona do przekazania sprawy bezpośrednio Trybunałowi Sprawiedliwości oraz do złożenia wniosku o przyjęcie deklaracji, że takie niezastosowanie się stanowi naruszenie TFUE, zgodnie z art. 14 rozporządzenia proceduralnego.
67 Zob. art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia proceduralnego.
68 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 38; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 11-12.
69 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1973 r., Lorenz GmbH/Bundesrepublik Deutschland i in., C-120/73, ECLI:EU: C:1973:152, pkt 8; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 11; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 39.
70 Jeżeli chodzi o rolę sądów krajowych w egzekwowaniu zasad pomocy państwa na drodze publicznoprawnej, zob. zawiadomienie w sprawie odzyskiwania pomocy państwa (Dz.U. C 247 z 23.7.2019, s. 1).
71 Zob. również wyrok Sądu z dnia 20 czerwca 2019 r., A&O hostel and hotel Berlin/Komisja, T-578/17, ECLI:EU:T:2019:437, pkt 72.
72 W tym celu zob. wyrok Trybunału z dnia 22 marca 1977 r., Steinike i Weinlig, C-78/76, ECLI:EU:C:1977:52, pkt 14.
73 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., CSTP Azienda della Mobilità/Komisja, C-587/18 P, ECLI:EU:C:2020:150, pkt 92-93; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., Buonotourist/Komisja, C-586/18 P, ECLI:EU:C:2020:152, pkt 96.
74 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 41.
75 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 1987 r., Foto-Frost/Hauptzollamt Lübeck-Ost, C-314/85, ECLI:EU: C:1987:452, pkt 20.
76 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 lutego 1991 r., Zuckerfabrik Süderdithmarschen i Zuckerfabrik Soest/Hauptzollamt Itzehoe i Hauptzollamt Paderborn, C-143/88 i C-92/89, ECLI:EU:C:1991:65, pkt 23; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 listopada 1995 r., Atlanta Fruchthandelsgesellschaft i in. (I)/Bundesamt für Ernährung und Forstwirtschaft, C-465/93, ECLI:EU: C:1995:369, pkt 51; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, ECLI:EU:C:2007:434, pkt 53.
77 W oparciu o art. 267 TFUE sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, jest w niektórych okolicznościach zobowiązany zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Jeżeli wykładnia prawa Unii może być w sposób jednoznaczny wyprowadzona z istniejącego orzecznictwa lub gdy nie pozostawia ona miejsca na uzasadnione wątpliwości, sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa krajowego, nie ma obowiązku zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, chociaż może to uczynić. Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 października 1982 r., CILFIT/Ministero della Sanità, C-283/81, ECLI:EU:C:1982:335, pkt 14-20; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2008 r., Unión General de Trabajadores de la Rioja, C-428/06 do C-434/06, ECLI:EU:C:2008:488, pkt 42 i 43; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 lipca 2016 r., Association France Nature Environnement, C-379/15, ECLI:EU:C:2016:603, pkt 47-50; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 września 2016 r., PGE, C-574/14, ECLI:EU:C:2016:686, pkt 40; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 października 2018 r., Komisja/Francja (zaliczka na poczet podatku), C-416/17, ECLI:EU:C:2018:811, pkt 108 i nast.
78 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 50-51; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 44.
79 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI:EU: C:2008:79, pkt 40; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2015 r., OTP Bank, C-672/13, ECLI:EU:C:2015:185, pkt 76; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 59.
80 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 30; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 89; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, eClI:EU:C:2020:139, pkt 23; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 grudnia 2018 r., Rittinger i in., C-492/17, ECLI:EU:C:2018:1019, pkt 42.
81 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 52-55. Na podstawie prawa krajowego sąd krajowy może ponadto w danym przypadku nakazać zwrot bezprawnie przyznanej pomocy bez uszczerbku dla prawa państwa członkowskiego do późniejszego ponownego wprowadzenia jej w życie. Sąd krajowy może również stanąć przed koniecznością rozstrzygnięcia w przedmiocie odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego charakteru pomocy (ibidem, pkt 53).
82 Zob. w tym zakresie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2019 r., Arriva Italia i in., C-385/18, ECLI:EU:C:2019:1121, pkt 85.
83 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 37-40.
84 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 38.
85 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 41-43.
86 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 marca 2010 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-1/09, ECLI:EU:
87 Tj. decyzja o zamknięciu formalnego postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 9 rozporządzenia proceduralnego.
88 Zob. w tym względzie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 listopada 1998 r., Hiszpania/Komisja, C-415/96, EU:C:1998:533, pkt 31; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2000 r., Industrie des poudres sphériques/Rada, C-458/98 P, EU:C:2000:531, pkt 82; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9 lipca 2008 r., Alitalia/Komisja, T-301/01, EU:T:2008:262, pkt 99 i 142.
89 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 marca 1977 r., Steinikes & Weinlig, C-78/76, ECLI:EU:C:1977:52, pkt 14; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 49; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU: C:1991:440, pkt 10; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, ECLI:EU:C:2007:434, pkt 50; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU:C:2006:644, pkt 39.
90 Dz.U. C 262 z 19.7.2016, s. 1.
91 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 90-92.
92 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 101; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2019 r., BMW/Komisja, C-654/17 P, ECLI:EU:C:2019:634, pkt 151.
93 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2019 r., BMW/Komisja, C-654/17 P, ECLI:EU:C:2019:634, pkt 132 i 133; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 67.
94 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 60. W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że kryteria stosowania wyłączenia muszą być jasne i łatwe do wyegzekwowania, a ich weryfikacja przez sądy krajowe nie powinna wymagać skomplikowanych ocen ekonomicznych w poszczególnych przypadkach (ibidem, pkt 61 i 68).
95 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 2005 r., Unicredito Italiano, C-148/04, ECLI:EU:C:2005:774, pkt 104; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2015 r., OTP Bank, C-672/13, ECLI:EU:C:2015:185, pkt 77; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 104.
96 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 101; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2019 r., BMW/Komisja, C-654/17 P, ECLI:EU:C:2019:634, pkt 151.
97 Rozporządzenie proceduralne, art. 1 lit. b) i art. 17 ust. 3.
98 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 66; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 110. Na przykład art. 17 ust. 1 rozporządzenia proceduralnego, który stanowi, że uprawnienia Komisji do nakazania odzyskania pomocy podlegają 10-letniemu okresowi przedawnienia, oraz ust. 3 tego artykułu, który stanowi, że "jakąkolwiek pomoc, w odniesieniu do której upłynął okres przedawnienia, uznaje się za pomoc istniejącą", nie ustanawiają ogólnej zasady, która miałaby zastosowanie do sądów krajowych (zob. pkt 82 poniżej).
99 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 43; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r., Komisja/Hansestadt Lübeck, C-524/14 P, ECLI:EU:C:2016:971, pkt 29.
100 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2020 r., Vodafone Magyarorszag, C-75/18, ECLI:EU:C:2020:139, pkt 23; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2019 r., Arriva Italia i in., C-385/18, ECLI:EU:C:2019:1121, pkt 84.
101 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2011 r., Residex Capital IV, C-275/10, ECLI:EU:C:2011:814, pkt 44-47.
102 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 lipca 2005 r., Xunta de Galicia, C-71/04, ECLI:EU:C:2005:493, pkt 49; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 40 i 68; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 12; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2011 r., Residex Capital IV, C-275/10, ECLI:EU: C:2011:814, pkt 43.
103 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r., Komisja/Aer Lingus, C-164/15 P i C-165/15 P, ECLI:EU:C:2016:990, pkt 116; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2015 r., OTP Bank, C-672/13, ECLI:EU:C:2015:185, pkt 70; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2011 r., Residex Capital IV, C-275/10, ECLI:EU:C:2011:814, pkt 33.
104 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 132; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 grudnia 2011 r., Residex Capital IV, C-275/10, ECLI:EU:C:2011:814, pkt 39.
105 W tym kontekście zob. zawiadomienie w sprawie odzyskiwania pomocy państwa (Dz.U. C 247 z 23.7.2019, s. 1).
106 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 134.
107 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 63.
108 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 68.
109 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 794/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 93 Traktatu WE (Dz.U. L 140 z 30.4.2004, s. 1).
110 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 141.
111 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 61.
112 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 71-75.
113 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 marca 1997 r., Land Rheinland-Pfalz/Alcan Deutschland, C-24/95, ECLI:EU: C:1997:163, pkt 34-37; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 marca 2012 r. Komisja/Włochy, C-243/10, ECLI:EU: C:2012:182, pkt 35; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 2020 r., Nelson Antunes da Cunha, C-627/18, ECLI:EU: C:2020:321, pkt 60.
114 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 12; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r., Komisja/Hanses- tadt Lübeck, C-524/14 P, ECLI:EU:C:2016:971, pkt 29; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 52; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU:C:2006:644, pkt 46.
115 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 52; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU:C:2006:644, pkt 46.
116 W analizie egzekwowania przepisów opisano interesujący francuski nakaz sądowy wydany w następstwie negatywnej decyzji Komisji: w celu zrównoważenia automatycznego skutku zawieszającego, jaki powoduje zaskarżenie nakazu zwrotu środków, sąd krajowy nakazał beneficjentowi zdeponowanie należnych kwot na zablokowanym rachunku. Sąd zastosował w tym przypadku przepis prawa francuskiego, na mocy którego możliwe jest dokonanie tymczasowej płatności w przypadkach, gdy obowiązek zapłaty nie może zostać poważnie zakwestionowany. Zob. załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 156, streszczenie sprawy FR8: Cour administrative d'appel de Bordeaux, 10 grudnia 2015 r.
117 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 października 2016 r., DEI i Komisja/Alouminion tis Ellados, C-590/14 P, ECLI:EU: C:2016:797, pkt 101.
118 Sądy krajowe mogą również zdecydować się na zastosowanie środków tymczasowych w oczekiwaniu na opinię lub informacje od Komisji, lub na orzeczenie sądu krajowego wyższej instancji lub sądów unijnych.
119 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 marca 2010 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-1/09, ECLI:EU: C:2010:136, pkt 36; postanowienie Sądu z dnia 3 marca 2015 r., Gemeente Nijmegen/Komisja, T-251/13, ECLI:EU:T:2015:142, pkt 45.
120 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 55; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU:C:2006:644, pkt 56; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU: C:1996:285, pkt 75; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 56.
121 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1991 r., Francovich i Bonifaci/Włochy, C-6/90 i C-9/90, ECLI:EU:C:1991:428, pkt 30-46.
122 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 1996 r., Brasserie du pêcheur/Bundesrepublik Deutschland and The Queen/Secretary of State for Transport, ex parte Factortame i in., C-46/93 i C-48/93, ECLI:EU:C:1991:428, pkt 51.
123 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2006 r., Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, ECLI:EU:C:2006:391, pkt 41.
124 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1991 r., Francovich i Bonifaci/Włochy, C-6/90 i C-9/90, ECLI:EU:C:1991:428, pkt 31-37; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 1996 r., Brasserie du pêcheur/Bundesrepublik Deutschland and The Queen / Secretary of State for Transport, ex parte Factortame i in., C-46/93 i C-48/93, ECLI:EU:C:1991:428, pkt 31.
125 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2006 r., Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, ECLI:EU:C:2006:391, pkt 45.
126 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 12-14; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 października 2003 r., van Cal- ster i Cleeren, C-261/01 i C-262/01, ECLI:EU:C:2003:571, pkt 53; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI:EU:C:2008:79, pkt 38.
127 Jednakże w niektórych przypadkach sądy unijne uznały, że w celu ustalenia, czy samo naruszenie prawa Unii przez państwo członkowskie stanowi wystarczająco poważne naruszenie, sądy krajowe muszą wziąć pod uwagę szereg czynników, takich jak możliwość usprawiedliwienia danego naruszenia lub fakt, że stanowisko instytucji Unii mogło się do niego przyczynić. Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 stycznia 2007 r., Robins i in., C-278/05, ECLI:EU:C:2007:56, pkt 71; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 2000 r., Haim, C-424/97, ECLI:EU:C:2000:357, pkt 38; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 maja 1996 r. The Queen/Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, ex parte Hedley Lomas (Ireland), C-5/94, ECLI:EU:C:1996:205, pkt 28.
128 W niektórych przypadkach sądy krajowe zaakceptowały jednak zasadę odpowiedzialności państwa. Zob. Administracyjny sąd apelacyjny w Marsylii, CTC/Corsica Ferries France, 12 lutego 2018 r.; Rapport d'expertise, CTC/Corsica Ferries France, 28 lutego 2019 r., N/REF: 500060, załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 152.
129 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 1996 r., Brasserie du pêcheur/Bundesrepublik Deutschland and The Queen/Secretary of State for Transport, ex parte Factortame i in., C-46/93 i C-48/93, ECLI:EU:C:1991:428, pkt 87 i 90.
130 W analizie egzekwowania przepisów opisano interesujący przypadek, w którym w następstwie decyzji Komisji nakazującej odzyskanie pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym francuski sąd administracyjny postanowił przyznać odszkodowanie z tytułu utraty udziału w rynku głównemu konkurentowi beneficjenta. Sąd apelacyjny częściowo uchylił poprzednie orzeczenie dotyczące oszacowania odszkodowania i wyznaczył niezależnego biegłego do obliczenia dokładnej kwoty odszkodowania. Biegły ocenił liczbę klientów, którzy z powodu pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym przenieśli się od skarżącego do beneficjenta, i oszacował kwotę dochodów utraconych przez skarżącego. Takie obliczenia są często złożone i będą zależeć od cech rynku i liczby konkurentów. Zob. załącznik 3: Sprawozdania dotyczące poszczególnych krajów "Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts" [Ostateczne badanie dotyczące egzekwowania zasad pomocy państwa i decyzji sądów krajowych] (COMP/2018/ 001), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2019, s. 152, streszczenie sprawy FR6: Tribunal administratif de Bastia, 23 lutego 2017 r. Zob. również Sąd apelacyjny w Marsylii, CTC/Corsica Ferries France, 12 lutego 2018 r.; Rapport d'expertise, CTC/Corsica Ferries France, 28 lutego 2019 r., N/REF: 500060.
131 Zob. sekcja 2.2.
132 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 44; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 57-58.
133 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 2008 r., CELF et ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, ECLI: EU:C:2008:79, pkt 53 i 55; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 60.
134 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 27 września 1988 r., Asteris i in./Grecja i EWG, C-106 do 120/87, ECLI:EU:C:1988:457, pkt 23; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r., Komisja/Aer Lingus, C-164/15 P i C-165/15 P, ECLI:EU: C:2016:990, pkt 72.
135 Zob. decyzja Komisji 2014/201/UE z dnia 2 października 2013 r. w sprawie rekompensaty należnej Simet SpA z tytułu świadczenia usług transportu publicznego w latach 1987-2003 (środek pomocy państwa SA.33037 (2012/C) - Włochy) (Dz.U. L 114 z 2014, s. 67), utrzymana w mocy w tym zakresie wyrokiem Sądu z dnia 3 marca 2016 r., Simet/Komisja, T-15/14, ECLI:EU:T:2016:124, pkt 102-104. Zob. także decyzja Komisji (UE) 2015/1470 z dnia 30 marca 2015 r. w sprawie pomocy państwa SA.38517 (2014/C) (ex 2014/NN) wdrożonej przez Rumunię - Orzeczenie arbitrażowe w sprawie Micula przeciwko Rumunii z dnia 11 grudnia 2013 r. (Dz.U. L 232 z 4.9.2015, s. 43) unieważniona wyrokiem Sądu z dnia 18 czerwca 2019 r., European Food i in./Komisja, T-624/15, ECLI:EU:T:2019:423, obecnie rozpatrywanym przez Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-638/19 P, Komisja/European Food i inni.
136 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU: C:2006:644, pkt 57.
137 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 czerwca 2004 r., Komisja/Rada, C-110/02, ECLI:EU:C:2004:395, pkt 43; Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, EClI:EU:C:2007:434, pkt 59-63; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 listopada 2015 r., Klausner Holz Niedersachsen, C-505/14, ECLI:EU:C:2015:742, pkt 42-44;
138 Zob. również, w tym względzie, opinia rzecznika generalnego Ruiz-Jarabo Colomera z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawach połączonych C-346/03 i C-529/03 Atzeni i in., EU:C:2005:256, pkt 198.
139 Orzecznictwo w sprawie Asteris obejmuje natomiast przypadki, w których skarżący żąda po prostu odszkodowania (np. naprawienia szkody wyrządzonej niezgodnie z prawem przez organy publiczne), do którego każda inna osoba znajdująca się w podobnej sytuacji byłaby uprawniona w tym państwie członkowskim. W tym ostatnim przypadku sam fakt, że pozwany jest podmiotem publicznym, nie przekształca w pomoc państwa odszkodowania, które każdy podmiot występujący z powództwem otrzymałby w podobnej sytuacji, np. w podobnym sporze między dwoma podmiotami prywatnymi.
140 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 98-104; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 2005 r., Unicredito Italiano, C-148/04, ECLI:EU:C:2005:774, pkt 104; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2015 r., OTP Bank, C-672/13, ECLI:EU:C:2015:185, pkt 77.
141 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 72-74.
142 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 75. W przypadku konfliktu systemów prawnych prawo mające zastosowanie jest określane na podstawie rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. L 199 z 31.7.2007, s. 40).
143 Motyw 37 rozporządzenia proceduralnego.
144 Postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 1990 r., Zwartveld i in., C-2/88 Imm., ECLI:EU:C:1990:440, pkt 10 i 11; wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r., T-353/94 Postbank/Komisja, ECLI:EU:T:1996:119, pkt 93.
145 Motyw 37 rozporządzenia proceduralnego.
146 Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 października 1982 r., CILFIT/Ministero della Sanità, C-283/81, ECLI:EU:C:1982:335, pkt 14-20; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2008 r., Unión General de Trabajadores de la Rioja, C-428/06 do C-434/06, ECLI:EU:C:2008:488, pkt 42-43; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 lipca 2016 r., Association France Nature Environnement, C-379/15, ECLI:EU:C:2016:603, pkt 47-50; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 września 2016 r., PGE, C-574/14, ECLI:EU:C:2016:686, pkt 40; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 października 2018 r., Komisja/Francja (zaliczka na poczet podatku), C-416/17, ECLI:EU:C:2018:811, pkt 108 i nast.
147 Wnioski o udzielenie informacji lub wydanie opinii mają tę zaletę, że są mniej sformalizowane i zawsze mogą być uzupełnione wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym - zob. w tym względzie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 października 2020 r., INAIL, C-608/19, ECLI:EU:C:2020:865, gdzie skorzystano z obu możliwości.
148 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU:C:2013:755, pkt 44; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 września 2016 r., PGE, C-574/14, ECLI:EU:C:2016:686, pkt 40.
149 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1994 r., TWD Textilwerke Deggendorf/Niemcy, C-188/92, ECLI:EU:C:1994:90, pkt 17, 25 i 26; zob. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2006 r., Atzeni i in., C-346/03 i C-529/03, ECLI:EU: C:2006:130, pkt 31; oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Komisja/Francja ("Scott"), C-232/05, ECLI:EU:C:2006:651, pkt 59; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25 lipca 2018 r., Georgsmarienhütte i in., C-135/16, ECLI: EU:C:2018:582, pkt 17.
150 Rozporządzenie proceduralne, art. 29 ust. 1, część pierwsza.
151 Po otrzymaniu takiej informacji sąd krajowy może zwrócić się o otrzymywanie regularnych informacji na ten temat.
152 Wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r., Postbank/Komisja, T-353/94, ECLI:EU:T:1996:119, pkt 64; postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 lipca 1990 r., Zwartveld i in., C-2/88 Imm., ECLI:EU:C:1990:315, pkt 16-22.
153 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 lutego İ991 r., Delimitis/Henninger Brau, C-234/89, ECLI:EU:C:1991:91, pkt 53; wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r., T-353/94 Postbank/Komisja, ECLI:EU:T:1996:119, pkt 90.
154 Wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r., Postbank/Komisja, T-353/94, ECLI:EU:T:1996:119, pkt 93; postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 1990 r., Zwartveld i in., C-2/88 Imm., ECLI:EU:C:1990:440, pkt 10 i 11.
155 Postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 1990 r., Zwartveld i in., C-2/88 Imm., ECLI:EU:C:1990:440, pkt 11; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 listopada 2002 r., First and Franex, C-275/00, ECLI:EU:C:2002:711, pkt 49; wyrok Sądu z dnia 18 września 1996 r., T-353/94 Postbank/Komisja, ECLI:EU:T:1996:119, pkt 93.
156 Może to być przykładowo sytuacja, w której pewien rodzaj informacji przekazywany jest przez osobę prywatną, lub gdy informacje przekazane przez państwo członkowskie są przedmiotem wniosku sądu z innego państwa członkowskiego.
157 Rozporządzenie proceduralne, art. 29 ust. 1, część druga.
158 Zob. sekcja 5.1.2.
159 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 50.
160 Zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, EU:C:1996:285, pkt 68-71.
161 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2020 r., CSTP Azienda della Mobilita/Komisja, C-587/18 P, EU:C:2020:150, pkt 90; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 lipca 2007 r., Lucchini, C-119/05, EU:C:2007:434, pkt 50-52.
162 Zob. sekcja 4.2.3.3. powyżej
163 Od 2014 r. Komisja przedstawia uwagi amicus curiae dotyczące istnienia pomocy, definicji usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym, wykonania decyzji Komisji o odzyskaniu pomocy oraz wskazówek dotyczących tego, które prawo należy zastosować w danym przypadku, krajowe czy unijne. W tym kontekście zob. "Ostateczna analiza egzekwowania przepisów i decyzji dotyczących pomocy państwa przez sądy krajowe (COMP/2018/001)" ("Final Study on the enforcement of State aid rules and decisions by national courts"), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2019, s. 111.
164 Pełny wykaz języków urzędowych Unii znajduje się w art. 55 ust. 1 TUE.
165 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r., Komisja/Niemcy, C-527/12, ECLI:EU:C:2014:2193, pkt 56.
166 Zob. zawiadomienie w sprawie odzyskiwania pomocy państwa (Dz.U. C 247 z 23.7.2019, s. 1), sekcja 6.
167 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C-368/04, ECLI:EU: C:2006:644, pkt 38; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., Deutsche Lufthansa, C-284/12, ECLI:EU: C:2013:755, pkt 28.
168 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C-387/17, ECLI:EU:C:2019:51, pkt 66; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C-349/17, ECLI:EU:C:2019:172, pkt 110.
169 To, czy sąd krajowy wydaje wyrok w ramach postępowania w przedmiocie zastosowania środków tymczasowych czy też postępowania co do istoty sprawy, nie ma znaczenia, ponieważ w obu przypadkach wyrok może mieć wpływ na środek pomocy, nawet jeśli tylko tymczasowo.
170 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 października 2016 r., DEI i Komisja/Alouminion tis Ellados, C-590/14 P, ECLI:EU: C:2016:797, pkt 107 i 108.
171 Jeżeli Komisja uzna, że dane państwo członkowskie nie wywiązało się z obowiązków określonych w wyroku wydanym na podstawie art. 258 ust. 2 TFUE, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 260 ust. 2 TFUE, po umożliwieniu państwu członkowskiemu przedstawienia uwag.
172 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1991 r., Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i in./Francja, C-354/90, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 12; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 1996 r., SFEI i in., C-39/94, ECLI:EU:C:1996:285, pkt 70.
173 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 września 2003 r., Kobler, C-224/01, ECLI:EU:C:2003:513, pkt 50.
