(Pełny tekst niniejszej opinii jest dostępny w wersji angielskiej, francuskiej i niemieckiej na stronie internetowej EIODwww.edps.europa.eu)
(2020/C 32/04)
W kwietniu 2018 r. Komisja przedłożyła dwa wnioski - jeden dotyczący rozporządzenia i jeden dotyczący dyrektywy - w celu ustanowienia ram prawnych, które ułatwiłyby i przyspieszyłyby policji i organom wymiaru sprawiedliwości zabezpieczanie elektronicznego materiału dowodowego w sprawach transgranicznych i uzyskiwanie dostępu do niego. Od tego czasu Rada przyjęła tzw. podejścia ogólne w sprawie wniosków, a Parlament Europejski przedstawił kilka dokumentów roboczych. Swoją opinię wydała Europejska Rada Ochrony Danych. Na szczeblu międzynarodowym można było zaobserwować działania związane z tymi zagadnieniami, w szczególności rozpoczęcie negocjacji w sprawie międzynarodowej umowy dotyczącej transgranicznego dostępu do elektronicznego materiału dowodowego, a także prace nad drugim protokołem dodatkowym do konwencji o cyberprzestępczości. W niniejszej opinii EIOD pragnie przekazać unijnemu prawodawcy nowe przemyślenia na potrzeby dalszych prac nad wnioskami, uwzględniając opisany powyżej rozwój sytuacji.
W dzisiejszym świecie, który ulega zmianom pod wpływem nowych technologii, czas miewa często szczególne znaczenie dla umożliwienia organom uzyskania danych niezbędnych do realizacji ich misji. Jednocześnie nawet przy prowadzeniu śledztw w sprawach krajowych organy ścigania coraz częściej mają do czynienia z "sytuacjami transgranicznymi", ponieważ korzystano po prostu z usług zagranicznego usługodawcy, a informacje są przechowywane elektronicznie w innym państwie członkowskim. EIOD popiera cel, jakim jest zapewnienie skutecznych narzędzi dostępnych organom ścigania w celu prowadzenia śledztw i ścigania przestępstw, a w szczególności przyjmuje z zadowoleniem cele wniosków, jakimi są przyspieszenie i usprawnienie dostępu do danych w sprawach transgranicznych poprzez uproszczenie procedur w obrębie UE.
Jednocześnie EIOD pragnie podkreślić, że wszelkie inicjatywy w tej dziedzinie muszą być podejmowane z pełnym poszanowaniem Karty praw podstawowych UE oraz unijnych ram ochrony danych osobowych, co jest niezbędne dla zapewnienia istnienia wszystkich koniecznych zabezpieczeń. W szczególności skuteczna ochrona praw podstawowych w procesie transgranicznego gromadzenia dowodów elektronicznych wymaga większego zaangażowania organów wymiaru sprawiedliwości w egzekwującym państwie członkowskim. Powinny być one systematycznie angażowane w ten proces od możliwie wczesnych etapów, mieć możliwość weryfikowania zgodności nakazów z Kartą praw podstawowych UE oraz obowiązek powołania się na tej podstawie na przesłanki do odmowy.
Ponadto w projektowanym rozporządzeniu należy doprecyzować definicje kategorii danych, zapewniając ich spójność z innymi definicjami kategorii danych występującymi w prawie Unii. EIOD zaleca również ponowną ocenę równowagi między różnymi typami przestępstw, dla których możliwe jest wydanie europejskiego nakazu wydania dowodów, a kategoriami danych z uwzględnieniem odpowiedniego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE.
Co więcej, EIOD formułuje konkretne zalecenia dotyczące kilku aspektów wniosków w sprawie elektronicznego materiału dowodowego, które wymagają dopracowania, a można wśród nich wymienić: autentyczność i poufność nakazów i przesyłanych danych; ograniczone zabezpieczanie na podstawie europejskich nakazów zabezpieczania dowodów; obowiązujące ramy ochrony danych; prawa osób, których dane dotyczą; osoby, których dane dotyczą korzystające z immunitetów i przywilejów; przedstawiciele prawni; terminy na realizację europejskich nakazów zabezpieczenia dowodów oraz możliwość sprzeciwienia się nakazowi przez usługodawców.
Wreszcie EIOD zwraca się o doprecyzowanie kwestii zależności między projektowanym rozporządzeniem a przyszłymi umowami międzynarodowymi. Projektowane rozporządzenie powinno zapewniać utrzymanie wysokiego poziomu ochrony danych w UE i stanowić punkt odniesienia przy negocjowaniu międzynarodowych umów w sprawie transgranicznego dostępu do elektronicznego materiału dowodowego.
2 Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskiego nakazu wydania dowodów dotyczącego elektronicznego materiału dowodowego w sprawach karnych i europejskiego nakazu zabezpieczenia dowodów dotyczącego elektronicznego materiału dowodowego w sprawach karnych, COM(2018) 225 final.
3 Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej zharmonizowane przepisy dotyczące mianowania przedstawicieli prawnych w celu gromadzenia dowodów na potrzeby postępowań karnych, COM(2018) 226 final.
4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/41/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych, Dz.U. L 130 z 1.5.2014, s. 1; zob. art. 23 projektowanego rozporządzenia.
5 Dyrektywa w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego przewiduje ścisłą współpracę organu wydającego nakaz w jednym państwie członkowskim i organu egzekwującego nakaz w innym państwie członkowskim, czy też - stosownie do przypadku - współpracę za pośrednictwem organów centralnych powołanych przez zainteresowane państwa członkowskie. Ma ona na celu usprawnienie i przyspieszenie tej współpracy poprzez zapewnienie standardowych formularzy i ścisłych terminów oraz usunięcie kilku przeszkód współpracy transgranicznej, przykładowo: "[o]rgan wydający może wydać END w celu zastosowania wszelkich czynności służących tymczasowemu zapobieżeniu zniszczeniu, przekształceniu, usunięciu, przekazaniu lub pozbyciu się przedmiotu, który może być wykorzystany jako dowód" oraz "Organ wykonujący podejmuje decyzję co do zastosowania tego środka tymczasowego i informuje o niej tak szybko, jak to możliwe, a jeśli jest to wykonalne - w ciągu 24 godzin od otrzymania END" (art. 32); ponadto przy wykonaniu END w celu zidentyfikowania osób posiadających abonament na określony numer telefonu lub adres IP nie ma zastosowania wymóg podwójnej karalności (art. 10 ust. 2 lit. e) w związku z art. 11 ust. 2).
6 Wszystkie państwa członkowskie UE z wyjątkiem Danii i Irlandii.
8 EROD ustanowiona art. 68 RODO jest następcą grupy roboczej ustanowionej na podstawie art. 29 uchylonej dyrektywy 95/46/WE. EROD, podobnie jak dawniej Grupa Robocza Art. 29, składa się z przedstawicieli krajowych organów ochrony danych i EIOD.
9 Opinia 23/2018 z dnia 26 września 2018 r. w sprawie wniosków Komisji dotyczących europejskiego nakazu wydania dowodów dotyczącego elektronicznego materiału dowodowego w sprawach karnych i europejskiego nakazu zabezpieczenia dowodów dotyczącego elektronicznego materiału dowodowego w sprawach karnych (art. 70 ust. 1 lit. b) (zwana dalej "opinią EROD 23/2018"), dostępna na stronie: https://edpb.europa.eu/sites/edpb/files/files/file1/eevidence_opinion_final_en.pdf.
12 Zalecenie dotyczące decyzji Rady upoważniającej do rozpoczęcia negocjacji w celu zawarcia porozumienia między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki w sprawie transgranicznego dostępu do dowodów elektronicznych na potrzeby współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, COM(2019) 70 final.
13 Zalecenie dotyczące decyzji Rady upoważniającej do uczestnictwa w negocjacjach w sprawie drugiego protokołu dodatkowego do Konwencji Rady Europy o cyberprzestępczości (CETS nr 185), COM(2019) 71 final Do dnia dzisiejszego konwencję Rady Europy o wzmocnieniu współpracy międzynarodowej w zwalczeniu przestępczości i elektronicznych materiałach dowodowych podpisały wszystkie państwa członkowskie UE, a nieomal wszystkie już ją ratyfikowały. Proces ratyfikowania konwencji o cyberprzestępczości toczy się nadal w Irlandii i Szwecji. Konwencja o cyberprzestępczości jest wiążącym instrumentem międzynarodowym, który wymaga od Układających się Stron określenia w prawie krajowym konkretnych przestępstw popełnionych przeciwko sieciom elektronicznym lub z ich wykorzystaniem oraz nadania konkretnych uprawnień i stworzenia procedur umożliwiających organom krajowym prowadzenie śledztw, w tym gromadzenie dowodów w sprawie przestępstw w postaci elektronicznej. Promuje się w niej również współpracę międzynarodową między Układającymi się Stronami. Są to konkretne środki służące stawieniu czoła wyzwaniom wynikającym ze zmienności danych. W tym względzie Konwencja przewiduje przyspieszone zabezpieczenie przechowywanych danych komputerowych. Ponieważ przeniesienie zabezpieczonego materiału dowodowego do państwa wnioskującego jest zależne od ostatecznej decyzji wydanej w odpowiedzi na wniosek o wzajemną pomoc prawną, zabezpieczenie nie powinno być zależne od pełnego katalogu przesłanek odmowy; w szczególności podwójna karalność powinna być wymagana wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach (art. 29).
14 Zob. opinia EIOD 2/2019 w sprawie mandatu negocjacyjnego na potrzeby zawieranej między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi umowy w sprawie transgranicznego dostępu do elektronicznego materiału dowodowego oraz opinia EIOD 3/2019 dotycząca uczestnictwa w negocjacjach dotyczących drugiego protokołu dodatkowego do budapesztańskiej konwencji o cyberprzestępczości.
