Zmiany w postępowaniach z zakresu odpowiedzialności zawodowej zawodów medycznych

Komentarz omawia zmiany wprowadzone ustawą z dnia 19 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o izbach lekarskich oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 779) - dalej u.z.i.l. w zakresie postępowań z zakresu odpowiedzialności zawodowej, w szczególności w zakresie wnoszenia kasacji od orzeczeń sądów korporacyjnych m.in. lekarzy i lekarzy dentystów, diagnostów laboratoryjnych, pielęgniarek i położnych oraz farmaceutów. Niniejsze opracowanie ma na celu wyjaśnienie nowych zasad w tym zakresie. Opiniowana zmiana w założeniu ma ujednolicić uregulowania odpowiedzialności zawodowej osób wykonujących zawody medyczne.

1. Lekarze i lekarze dentyści

W ustawie z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708 z późn. zm.) - dalej u.i.l. ustawodawca dokonał zmian w treści art. 95 u.i.l., który wskazywał od jakich orzeczeń, które podmioty i w jakim terminie były uprawnione do wniesienia kasacji. Obecne brzmienie przepisu art. 95 ust. 1 u.i.l. jednoznacznie wskazuje, że kasacja przysługuje od prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Lekarskiego (NSL) kończących postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Uchylono jednocześnie art. 95 ust. 2 u.i.l. (Strona, która nie zaskarżyła orzeczenia sądu lekarskiego pierwszej instancji, nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego, jeżeli orzeczenie sądu pierwszej instancji utrzymano w mocy lub zmieniono na jej korzyść) oraz powiązany z nim bezpośrednio w art. 95 ust. 3 (Ograniczenie, o którym mowa w ust. 2, nie dotyczy uchybień wymienionych wart. 439 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

Nie dokonano żadnej zmiany w zakresie podmiotów uprawnionych do wniesienia kasacji - w dalszym ciągu kasację mogą wnieść strony (tj. obwiniony lekarz, rzecznik, pokrzywdzony) oraz minister do spraw zdrowia i Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej. Nie uległ zmianie także termin do wniesienia kasacji - w dalszym ciągu są to 2 miesiące od dnia doręczenia orzeczenia każdemu z tych uprawnionych podmiotów. Nadal aktualny pozostaje tzw. przymus adwokacko-radcowski, oznaczający konieczność jej sporządzenia i podpisania przez obrońcę będącego adwokatem albo radcą prawnym albo pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym (art. 98 ust. 2 u.i.l.).

Usunięcie w art. 95 u.i.l., ust. 2 i 3 oraz nadanie nowego brzmienia art. 95 ust. 1 u.i.l. jednoznacznie oznacza, że obecnie kasację można wnieść wyłącznie od orzeczenia NSL wydanego na skutek odwołania od orzeczenia okręgowego sądu lekarskiego (OSL). Ostatecznie usunięto zatem wątpliwości, które mogły się pojawić przy poprzednim brzmieniu art. 95 ust. 2 i 3 u.i.l. Nie można było bowiem wykluczyć możliwości wniesienia kasacji od prawomocnego orzeczenia sądu lekarskiego przez stronę, która nie skarżyła orzeczenia okręgowego sądu lekarskiego (tj. sądu I instancji).
Pierwszą taką możliwością było zaskarżenie orzeczenia OSL przez inną stronę i dokonanie przez NSL zmiany orzeczenia OSL na niekorzyść strony, która wyroku nie zaskarżyła. Termin 2 miesięcy do wniesienia kasacji rozpoczynał bieg od daty doręczenia orzeczenia NSL.

Drugą możliwością było wniesienie kasacji na skutek uprawomocnienia się orzeczenia OSL wobec nie wniesienia odwołania przez żadną ze stron. Przepis art. 95 ust. 1 u.i.l. w poprzednim brzmieniu nakazywał bowiem jedynie, aby zaistniało prawomocne orzeczenie sądu lekarskiego. W takiej sytuacji strona faktycznie mogłaby próbować „ominąć" drugą instancję tj. NSL składając kasację w terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia jej orzeczenia OSL. Powyższe rozwiązanie pozostawałoby w sprzeczności z zasadniczymi uregulowaniami jakie przyjęto w Kodeksie postępowania karnego w zakresie kasacji. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z treścią art. 112 u.i.l. przepisy Kodeksu postępowania karnego można stosować jedynie w sytuacji braku regulacji danej kwestii w ustawie o izbach lekarskich.
Trzecią możliwością było złożenie przez podmiot uprawniony kasacji na skutek stwierdzenia popełnienia przez sąd lekarski tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych wprost wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k. tj. min. na skutek niewłaściwej obsady np. gdyby OSL orzekał w składzie 2 sędziów (zamiast 3).

Po zmianach zarówno pierwsza, jak trzecia możliwość pozostały, z tą różnicą, że obecnie ich podstawą będzie przepis art. 520 § 2 i 3 k.p.k. (stosowany na podstawie odesłania zawartego w art. 112 pkt 1 u.i.l.).

2. Aptekarze

W ustawie z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 856 z późn. zm.) - dalej u.i.a. wprowadzono zmianę polegającą na dodaniu nowego art. 45a, który jednoznacznie wyjaśnia kogo należy uważać za obwinionego (za obwinionego uważa się farmaceutę, wobec którego w toku postępowania wyjaśniającego rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do sądu aptekarskiego wniosek o ukaranie).

Zupełnie postanowiono zmienić model zaskarżania orzeczeń sądu w zakresie odpowiedzialności zawodowej. Dotychczas obowiązujący przepisie art. 46 ust. 2 i 3 stanowił, że od orzeczenia Naczelnego Sądu Aptekarskiego (dalej NSAp), w którym orzeczono lub utrzymano w mocy w II instancji karę zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu aptekarza, aptekarzowi przysługiwało prawo wniesienia odwołania do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Postępowanie przed sądem apelacyjnym toczyło się wówczas na podstawie przepisów procedury cywilnej (ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego; Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.), zaś od orzeczenia sądu apelacyjnego nie przysługiwała kasacja do SN.
W nowelizacji ustawy o izbach aptekarskich dodano nowe przepisy art. 46a-46e u.i.a. Zgodnie z ich brzmieniem orzeczenia wydane przez NSAp w II instancji, kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, są prawomocne z chwilą ogłoszenia (art. 46a ust. 1 u.i.a.). Na skutek dokonanej zmiany wniesienie kasacji będzie możliwe w przypadku orzeczenia którejkolwiek z kar wskazanych w art. 46 ust. 1 u.i.a., zaś orzeczenie NSAp będzie z urzędu (tzn. bez konieczności składania wniosku przez strony) doręczane wszystkim podmiotom uprawnionym do wniesienia kasacji w terminie 2 miesięcy od dnia jego ogłoszenia (art. 46a ust. 2 u.i.a.). Oznacza to, że po zmianach każde orzeczenie NSAp kończące postępowanie będzie doręczane także m.in. ministrowi do spraw zdrowia.

Nadto rozszerzono katalog podmiotów uprawnionych do jej wniesienia, gdzie na wzór ustawy o izbach lekarskich wśród uprawnionych będzie osoba „pokrzywdzona" (chociaż ustawa tego pojęcia nie używa to zakres znaczeniowy jest zbliżony do pojęcia pokrzywdzonego znanego z art. 57 ust. 1 u.i.l.), obwiniony, minister właściwy do spraw zdrowia, Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, oraz odmiennie niż w ustawie o izbach lekarskich, dodatkowo uprawnionym będzie Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej (art. 46b ust. 1 u.i.a.).

Podstawę kasacji obecnie będzie stanowić naruszenie przepisów procedury karnej, co oznacza, że kasacja może być wniesiona z powodu tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 439 § 1 k.p.k.), innego rażącego naruszenia prawa, jak również z powodu niewspółmierności kary (art. 46c ust. 1 u.i.a.). Na podobieństwo ustawy o izbach lekarskich termin na wniesienie kasacji to 2 miesiące od doręczenia orzeczenia NSAp (art. 46b ust. 1 u.i.a.), kasacja będzie kierowana do SN za pośrednictwem NSAp (art. 46d ust. 1 u.i.a.) i w przypadku kasacji obwinionego, „pokrzywdzonego" lub Naczelnego Rzecznika będzie musiała być sporządzona i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego (art. 46e ust. 2 u.i.a.).

Zmiana skutkuje także rozszerzeniem kręgu podmiotów, które mogą występować w postępowaniu w charakterze obrońcy - obecnie obok dotychczasowych możliwości (tj. adwokata lub innego farmaceuty) obrońcą może zostać także radca prawny (art. 58 u.i.a.). Nadto wprost dopuszczono możliwość działania po stronie „pokrzywdzonego" pełnomocnika, którym może zostać ustanowiony farmaceuta, adwokat lub radca prawny (art. 58a ust. 1 u.i.a.). Doprecyzowano także status „pokrzywdzonego" i osób wstępujących w jego miejsce po jego śmierci oraz nakazano organowi prowadzącemu postępowanie poinformować „pokrzywdzonego" o przysługujących mu uprawnieniach (art. 58a ust. 2 i 3 u.i.a.).

Na koniec warto wiedzieć, że na podobieństwo postępowania z zakresu odpowiedzialności lekarzy zawarto w nowych przepisach odniesienie się do przepisów procedury karnej i prawa karnego w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie (art. 62 ust. 1 u.i.a.). Wprost wyłączono stosowanie w tym postępowaniu przepisów o oskarżycielu prywatnym, powodzie cywilnym, przedstawicielu społecznym, o postępowaniu przygotowawczym oraz środkach przymusu, z wyjątkiem przepisów o karze pieniężnej.

(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie