Z punktu widzenia tych pierwszych można mówić o przywilejach, z punktu widzenia członków drugiej grupy – o traktowaniu mniej korzystnym. Kwestia sposobu postępowania z osobami odmawiającymi zaszczepienia się lub niemogącymi poddać się szczepieniu (ze względów zdrowotnych lub z powodu niedostatecznej liczby szczepionek) dotyczy usług zarówno publicznych, jak i prywatnych, np. usług z zakresu opieki medycznej, usług przewozu osób, usług restauracyjnych.
Status osoby zaszczepionej
Wdrażany w Polsce Narodowy Program Szczepień „wprowadził” pojęcie statusu osoby zaszczepionej, przewidując zwolnienie takich osób z wybranych obowiązków lub ograniczeń (wymogu dodatkowych testów w przypadku korzystania z usług publicznej służby zdrowia, limitów dotyczących spotkań towarzyskich, obowiązku odbywania kwarantanny w razie kontaktu z osobą zakażoną koronawirusem) i zapowiadając rozważenie przez Radę Ministrów „możliwości wprowadzenia kolejnych rozwiązań zwalniających z zasad bezpieczeństwa dla osób zaszczepionych”, a następnie opublikowanie ich „w formie rozporządzenia”. W tym kontekście pojawiły się wątpliwości co do zgodności odmiennego traktowania osób zaszczepionych i niezaszczepionych z zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Zamiar uzależnienia możliwości korzystania z podstawowych praw i wolności od faktu zaszczepienia się (wprowadzenia de facto obowiązku poddania się szczepieniu), również wywołał obawy o zgodność z normami konstytucyjnymi, w szczególności art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Problem krajowy i międzynarodowy
W sytuacji, gdy akcja szczepień obejmuje wszystkie państwa członkowskie UE i – z uwagi na jej skoordynowany charakter – rodzi te same pytania w tym samym czasie w wielu miejscach na obszarze UE, a także żądania szybkiego udzielenia na nie odpowiedzi na poziomie ponadnarodowym, zasadne jest podjęcie kwestii dopuszczalności odmiennego traktowania osób niezaszczepionych przeciw COVID-19 na gruncie prawa UE. Zgodnie z art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, UE opiera się m.in. na wartościach poszanowania równości oraz poszanowania praw człowieka, a wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym m.in. na niedyskryminacji.
Zasady równości i niedyskryminacji określone zostały w Karcie Praw Podstawowych. W tytule III KPP, zatytułowanym „Równość”, art. 20 dotyczy równości wobec prawa, zaś art. 21 – niedyskryminacji. Stosownie do art. 20 KPP, wszyscy są równi wobec prawa. Na podstawie art. 21 ust. 1 KPP, zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Z kolei zgodnie z art. 21 ust. 2 KPP, w zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla ich postanowień szczególnych zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
Ochronę przed dyskryminacją z jakiejkolwiek przyczyny zapewnia również art. 26 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, odnosząc tę ochronę również do praw nieobjętych Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych i w ten sposób czyniąc z niej prawo autonomiczne. Zakazując dyskryminacji prawnej lub faktycznej w każdej sferze normowanej i chronionej przez władze publiczne, art. 26 MPPOiP zwiększa w znaczący sposób zakres ochrony przed dyskryminacją gwarantowany przez Europejską Konwencję Praw Człowieka.
Niedopuszczalna dyskryminacja z powodu stanu zdrowia
Wprawdzie EKPC nie wymienia wyraźnie zdrowia ani żadnego schorzenia wśród przyczyn dyskryminacji, niepełnosprawność fizyczna i różne upośledzenia zdrowotne wchodzą w zakres tego przepisu. Inną przyczyną w rozumieniu art. 14 EKPC może być więc stan zdrowia, włączając w to zakażenie wirusem, postrzegane na gruncie tego przepisu jako niepełnosprawność lub jej forma. Dyskryminacja w rozumieniu art. 14 EKPC oznacza traktowanie osób w różny sposób, bez obiektywnego i rozsądnego uzasadnienia w analogicznych lub istotnie podobnych sytuacjach. Innymi słowy, różnica w traktowaniu ma charakter dyskryminacyjny, jeżeli nie służy uprawnionemu celowi lub nie występuje uzasadniona relacja proporcjonalności między zastosowanymi środkami a celem, którego osiągnięciu miały one służyć.
Ingerencja tylko na podstawie ustawy
W kontekście rozważań nad dopuszczalnością odmiennego traktowania osób nie[1]zaszczepionych przeciw COVID-19 należy zwrócić uwagę, że korzystanie m.in. z prawa do poszanowania życia prywatnego (art. 8 ust. 1 EKPC) może być ograniczone przez władzę publiczną w przypadkach przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi m.in. na ochronę zdrowia (art. 8 ust. 2 EKPC). Zgodnie ze stanowiskiem ETPC, zakres pojęcia „życie prywatne” w rozumieniu art. 8 EKPC obejmuje integralność fizyczną człowieka. Obowiązkowa interwencja medyczna, nawet jeśli ma niewielkie znaczenie, stanowi ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego. Ingerencję w to prawo stanowią zatem obowiązkowe szczepienia. Z tego względu muszą być one wyraźnie przewidziane przez ustawę, służyć uprawnionemu celowi, jakim jest ochrona zdrowia, oraz być konieczne w demokratycznym społeczeństwie. Ten ostatni warunek jest spełniony, gdy w grę wchodzą względy zdrowia publicznego i konieczność kontroli rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych na danym obszarze.
Sprawdź również książkę: Przegląd Sądowy - Nr 3/2021 >>
Unia może regulować, ale z ograniczeniami
Kwestia odmiennego traktowania osób niezaszczepionych przeciw COVID-19 może podlegać prawu unijnemu, a będzie tak w sytuacjach podlegających temu prawu, a zatem mogą mieć do niej zastosowanie postanowienia KPP. Dorobek orzeczniczy Trybunału Sprawiedliwości UE wskazuje w tej dziedzinie, że wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w KPP muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności oraz – z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności – mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez UE lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.
Odmienne traktowanie zaszczepionych dopuszczalne
W świetle całokształtu okoliczności faktycznych i prawnych związanych z poznanymi przyczynami i skutkami pandemii COVID-19 oraz możliwościami jej przeciwdziałania, w szczególności dopuszczenia do obrotu pierwszych szczepionek przeciw COVID-19 w wielu państwach świata, w tym w państwach członkowskich UE, na podstawie publicznie dostępnych, wiarygodnych i aktualnych wyników badań naukowych o charakterze krajowym i międzynarodowym, potwierdzających skuteczność szczepionek w zapewnieniu wysokiej odporności na tę chorobę przy niskim ryzyku wystąpienia skutków ubocznych, należy przyjąć, że zasada równego traktowania obowiązująca w porządku prawnym UE nie sprzeciwia się odmiennemu traktowaniu osób niezaszczepionych przeciw COVID-19.
Nie będzie nadużycia władzy
Takiego traktowania nie sposób bowiem uznać za działanie stanowiące nadużycie władzy czy też oczywiste naruszenie granic szerokich uprawnień dyskrecjonalnych ani za działanie dotknięte oczywistym błędem według stanu wiedzy medycznej dostępnej na przełomie 2020 i 2021 r. Takie traktowanie osób niezaszczepionych przeciw COVID-19 powinno być także kwalifikowane jako środek odpowiedni i niezbędny do zapewnienia ochrony zdrowia możliwie największej liczby osób (w wymiarze indywidualnym poprzez zachęcenie do szczepienia zapobiegającego zachorowaniu na COVID-19, a prawdopodobnie także zakażeniu, w wymiarze grupowym poprzez prawdopodobne zabezpieczenie populacji przed transmisją koronawirusa SARS-CoV-2), a tym bardziej do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony zdrowia, w sytuacji gdy ochrona przed zakażeniem oraz w szczególności leczenie osób, które zachorowały, są bardzo odległe od tego poziomu.
Odmienne traktowanie osób niezaszczepionych przeciw COVID-19 w wybranych dziedzinach życia społecznego, a najlepiej w odniesieniu do nielicznych i ściśle określonych usług, których brak nie spowoduje nadmiernych niedogodności w życiu jednostek, nie podważyłoby zasady równego traktowania jako takiej (wszelkich jej aspektów) i pozwoliłoby uniknąć bardziej dolegliwego środka, jakim byłaby np. całkowita izolacja takich osób lub długo[1]trwały lockdown dla wszystkich. Rozwiązanie takie może być także postrzegane jako środek pośredni między brakiem zróżnicowania praw i obowiązków a obowiązkiem szczepienia dla wszystkich, co również wskazuje na mniejszą dolegliwość ewentualnego odmiennego traktowania w zakresie wybranych uprawnień.
Obszerna analiza problemu opublikowana została w miesięczniku Przegląd Sądowy 2021/3>>
