Na marginesie należy dodać, iż pomimo nowelizacji ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 9, poz. 108 z późn. zm.; dalej jako: u.i.a.) i dokonania zmiany w zakresie nazewnictwa zawodu aptekarza – dzisiaj zawodu farmaceuty 1 nadal ustawodawca posługuje się pojęciem samorządu aptekarskiego.

Jak już można zauważyć kwestie związane z samorządem aptekarskim zostały uregulowane w ustawie o izbach aptekarskich. Celem niniejszego opracowania jest więc przybliżenie wszystkim zainteresowanym zasad funkcjonowania samorządu zawodowego farmaceutów. W pierwszej kolejności zostaną omówione ogólne kompetencje i zakres działania samorządu aptekarskiego. Następnie wskażę podział samorządu aptekarskiego wraz z określeniem zakresu zadań poszczególnych organów samorządu.

Podział samorządu aptekarskiego

Samorząd aptekarski dzieli się na Naczelną Izbę Aptekarską i okręgowe izby aptekarskie. Jak czytamy w przepisie art. 1 u.i.a. Naczelna Izba Aptekarska i okręgowe izby aptekarskie stanowią samorząd zawodu farmaceuty, jako reprezentację zawodowych, społecznych i gospodarczych interesów tego zawodu. Samorząd ten jest niezależny i podlega tylko ustawom. Zadaniem samorządu aptekarskiego, zgodnie z art. 7 ust. 1 u.i.a., jest w szczególności reprezentowanie zawodu farmaceuty i obrona jego interesów, troska o zachowanie godności i niezależności zawodu, kodyfikowanie, krzewienie i strzeżenie zasad etyki i deontologii zawodowej, integracja środowiska zawodowego oraz sprawowanie pieczy i nadzoru nad wykonywaniem zawodu.

Obok tego samorząd aptekarski:
- współdziała z organami administracji publicznej, związkami zawodowymi i samorządami zawodowymi oraz innymi organizacjami społecznymi w sprawach związanych z wykonywaniem zawodu i innych dotyczących farmacji, a mających wpływ na ochronę zdrowia publicznego, w tym zajmuje stanowiska w sprawach organizacji ochrony zdrowia i gospodarki produktami leczniczymi;
- współpracuje z towarzystwami naukowymi, szkołami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi w kraju i za granicą;
- udziela informacji dotyczących zasad wykonywania zawodu, zasad etyki zawodowej, przepisów dotyczących ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych 2 oraz
- prowadzi działalność samopomocową oraz inne formy pomocy materialnej dla członków samorządu i ich rodzin.

Członkowie samorządu aptekarskiego zostali na mocy ustawy zobowiązani do przestrzegania zasad etyki i deontologii zawodowej, godnego zachowywania się i sumiennego wykonywania swoich obowiązków zawodowych oraz do zachowania w tajemnicy wiadomości dotyczących zdrowia pacjenta, które uzyskają w związku z wykonywaniem zawodu (art. 21 u.i.a.).

Tak, jak wszystkie formy zrzeszania się, samorząd aptekarski działa przez swoje organy. Najwyższą władzą samorządu jest Naczelna Izba Aptekarska z Krajowym Zjazdem Aptekarzy i podległe jej okręgowe izby aptekarskie z okręgowymi zjazdami aptekarzy. Każda z izb działa przez swoje organy, które dzielimy na organy reprezentujące samorząd (Naczelną Radę Aptekarską i okręgowe rady aptekarskie), organy kontroli wewnętrznej (Naczelna Komisja Rewizyjna i okręgowe komisje rewizyjne), wewnętrzne organy sądowe (Naczelny Sąd Aptekarski i okręgowe sądy aptekarskie) oraz tzw. wewnętrzne organy ścigania (Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej oraz okręgowi rzecznicy odpowiedzialności zawodowej).

Członkowie samorządu aptekarskiego wybierają ze swojego grona członków organów samorządu aptekarskiego. Mandat członka organu ważny jest na czas sprawowania przez niego funkcji, tj. przez 4 lata. Zgodnie z art. 11 u.i.a., mandat członka organu izby aptekarskiej wygasa wskutek:
- śmierci;
- zrzeczenia się mandatu;
- skreślenia z listy członków izby aptekarskiej;
- odwołania przez organ, który dokonał wyboru;
- ukarania prawomocnym orzeczeniem sądu aptekarskiego na kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu farmaceuty bądź pozbawienia prawa wykonywania zawodu farmaceuty;
- skazania prawomocnym wyrokiem na karę dodatkową pozbawienia praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu farmaceuty.

Ważnym elementem z prawnego punktu widzenia jest przyznanie farmaceutom, pełniącym funkcje w organach samorządu zawodowego, ochrony podobnej, jaką posiadają członkowie organów związków zawodowych. Zgodnie bowiem z przepisem art. 23 u.i.a., pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę farmaceucie pełniącemu funkcję z wyboru w organach izb aptekarskich w czasie jej pełnienia bez uzyskania zgody właściwej rady aptekarskiej, za wyjątkiem przypadków uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 40 i 411 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Ponadto, pracodawca nie może wypowiedzieć farmaceucie pełniącemu funkcję z wyboru w organach izb aptekarskich w czasie jej pełnienia bez uzyskania zgody właściwej rady aptekarskiej, warunków pracy i płacy na jego niekorzyść, za wyjątkiem sytuacji, gdy: wprowadzono nowe zasady wynagradzania dotyczące ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy bądź stwierdzono orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania (art. 43 Kodeksu pracy).

Naczelna Izba Aptekarska

Naczelna Izba Aptekarska działa przez swoje organy, do których ustawa o izbach aptekarskich zalicza:
- Krajowy Zjazd Aptekarzy;
- Naczelną Radę Aptekarską;
- Naczelną Komisję Rewizyjną;
- Naczelny Sąd Aptekarski oraz
- Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej.

Krajowy Zjazd Aptekarzy

Zgodnie z art. 35 u.i.a., najwyższą władzą samorządu aptekarskiego jest Krajowy Zjazd Aptekarzy, który składa się z delegatów wybranych przez okręgowe zjazdy aptekarzy. Do jego zadań należy w szczególności opracowanie zasad etyki i deontologii zawodowej.

W kwestiach wewnętrznych, Krajowy Zjazd Aptekarzy posiada kompetencje do:
- uchwalania programu działalności samorządu aptekarskiego;
- zatwierdzania regulaminu wyborów do organów samorządowych;
- rozpatrywania i zatwierdzania sprawozdania Naczelnej Rady Aptekarskiej, Naczelnej Komisji Rewizyjnej, Naczelnego Sądu Aptekarskiego i Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej;
- uchwalania regulaminów naczelnych organów Izby i ogólnych wytycznych do regulaminu sądów aptekarskich.

Ponadto, ma on prawo do ustalania liczby członków organów Naczelnej Izby Aptekarskiej i zastępców Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, wybierania Prezesa i członków Naczelnej Rady Aptekarskiej, członków Naczelnej Komisji Rewizyjnej, członków Naczelnego Sądu Aptekarskiego oraz Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i jego zastępców.

W kwestiach finansowych Krajowy Zjazd Aptekarzy zatwierdza zasady gospodarki finansowej samorządu oraz ustala zasady podziału składki członkowskiej.

Generalnie, Krajowy Zjazd Aptekarzy zwoływany jest raz na 4 lata przez Naczelną Radę Aptekarską. W uzasadnionych przypadkach zwoływany jest Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Aptekarzy. Zwołuje go Naczelna Rada Aptekarska z własnej inicjatywy, na wniosek Naczelnej Komisji Rewizyjnej bądź na wniosek co najmniej 1/3 okręgowych rad aptekarskich, tj. 7 okręgowych rad aptekarskich (art. 36 ust. 3 i 4 u.i.a.).

Naczelna Rada Aptekarska

Naczelna Rada Aptekarska ma osobowość prawną. Siedzibą jej oraz jej organów jest miasto stołeczne Warszawa (art. 2 ust. 1 u.i.a.). W jej skład wchodzą: Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, prezesi okręgowych rad aptekarskich oraz członkowie wybrani przez Krajowy Zjazd Aptekarzy (art. 38 ust. 1 u.i.a.).

Organem Naczelnej Rady Aptekarskiej jest Prezydium obejmujące Prezesa, wiceprezesów, sekretarza, skarbnika i członków. Zadaniem Prezydium jest działanie w imieniu Rady w sprawach określonych jej uchwałą.

Głównym zadaniem Naczelnej Rady Aptekarskiej jest kierowanie działalnością samorządu aptekarskiego w okresie między Krajowymi Zjazdami Aptekarzy. W ramach spraw wewnętrznych Rada:
- przyznaje prawo wykonywania zawodu farmaceuty w odniesieniu do obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej (art. 4b ust. 1 u.i.a.) 3;
- rozpatruje odwołania od uchwał okręgowych rad aptekarskich w sprawie przyznania prawa wykonywania zawodu farmaceuty przez obywatela polskiego bądź cudzoziemca, w sprawie zawieszenia farmaceuty w prawie wykonywania zawodu albo o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności do czasu zakończenia postępowania w sprawie orzeczenia o stanie zdrowia farmaceuty oraz uchwały w sprawie utraty prawa wykonywania zawodu (art. 19 ust. 1 u.i.a.);
- uchyla uchwały okręgowych rad aptekarskich sprzeczne z prawem lub z uchwałami i regulaminami wydanymi na podstawie ustawy;
- zwraca się do okręgowej rady aptekarskiej o podjęcie uchwały w określonej sprawie należącej do zakresu działania rady;
- realizuje uchwały Krajowego Zjazdu Aptekarzy;
- przedstawia do zatwierdzenia Krajowemu Zjazdowi Aptekarzy regulaminy wyborów do organów samorządu aptekarskiego oraz tryb odwoływania tych organów i ich członków;
- wybiera Prezesa Naczelnej Rady Aptekarskiej oraz Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, jeśli ich mandat wygasł w czasie kadencji;
- przedstawia ministrowi właściwemu do spraw zdrowia coroczne informacje o działalności samorządu aptekarskiego (art. 40 u.i.a.).

Zgodnie z art. 19 ust. 3 u.i.a., od uchwał Naczelnej Rady Aptekarskiej podjętych w ramach rozpatrywania odwołania od uchwały okręgowych rad aptekarskich przysługuje zainteresowanemu skarga do sądu administracyjnego.

Ponadto, w zakresie czuwania nad prawidłową realizacją zadań samorządu aptekarskiego oraz koordynowania i nadzorowania działalności okręgowych rad aptekarskich Naczelna Rada Aptekarska:
- opracowuje ramowe regulaminy organizacji i trybu działania organów okręgowych izb aptekarskich, z wyłączeniem okręgowych sądów aptekarskich;
- określa zasady podejmowania uchwał przez organy samorządu aptekarskiego oraz
- przedstawia do zatwierdzenia Krajowemu Zjazdowi Aptekarzy zasady gospodarki finansowej samorządu aptekarskiego.

W zakresie finansowym, posiada ona uprawnienia do uchwalania budżetu Naczelnej Izby Aptekarskiej oraz rozpatrywania sprawozdania z jego wykonania. Ponadto, wydaje ona Biuletyn aptekarski oraz może prowadzić inną działalność gospodarczą (art. 39 ust. 4 u.i.a.).

Ważnym zadaniem Naczelnej Rady Aptekarskiej jest reprezentowanie zawodu farmaceuty, które przejawia się przede wszystkim w ustawowym prawie do negocjowania warunków pracy i płacy pracowników aptek lub hurtowni oraz do analizowania i opiniowania działalności w zakresie asortymentu, jakości, produkcji i dystrybucji produktów leczniczych. W zakresie udziału w pracach legislacyjnych posiada ona prawo do opiniowania projektów aktów normatywnych dotyczących farmacji.

Naczelna Komisja Rewizyjna

Każdy samorząd musi posiadać wewnętrzne organy kontroli. W przypadku samorządu aptekarskiego, na poziomie krajowym jest nim Naczelna Komisja Rewizyjna, w skład której wchodzi przewodniczący, jego zastępca oraz członkowie. Do zadań tego organu należy, zgodnie z art. 42 u.i.a., kontrola finansowa i gospodarcza działalności Naczelnej Izby Aptekarskiej. Ponadto Naczelna Komisja Rewizyjna zobowiązana jest do przedstawiania sprawozdania ze swojej działalności kontrolnej Krajowemu Zjazdowi Aptekarzy, sprawowania nadzoru nad działalnością okręgowych komisji rewizyjnych oraz do zgłaszania wniosku o udzielenie absolutorium Naczelnej Radzie Aptekarskiej. Przewodniczący Naczelnej Komisji Rewizyjnej ma również prawo do udziału w posiedzeniach Naczelnej Rady Aptekarskiej i jej Prezydium.

Naczelny Sąd Aptekarski

Wewnętrznym organem o uprawnieniach sądowych w przypadku samorządu aptekarskiego jest Naczelny Sąd Aptekarski i podległe mu okręgowe sądy aptekarskie, nad którymi ustawowo sprawuje pieczę.

Do zadań Naczelnego Sądu Aptekarskiego należy rozpatrywanie spraw z zakresu odpowiedzialności zawodowej farmaceutów. Zakres działania sądów aptekarskich został ustawowo wskazany jako sprawy z zakresu postępowania sprzecznego z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz przepisami prawa dotyczącymi wykonywania zawodu farmaceuty (art. 45 u.i.a.), za wyjątkiem przepisów ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia (Dz. U. Nr 36, poz. 332 z późn. zm.) – art. 78 u.i.a. Oznacza to, iż farmaceuci podlegają również sądownictwu powszechnemu w sprawach nieobjętych ustawą o izbach aptekarskich.
(…)