1. Wprowadzenie
Przedmiotem analizy jest przybliżenie odpowiedzialności kierownika zakładu opieki zdrowotnej w sferze podstawowych praw pacjenta wynikających przede wszystkim z ustawy z dnia 6 listopada 2008 o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.; dalej jako: u.p.p.). Powyższa ustawa w szczególności określa:
1) prawa pacjenta;
2) zasady udostępniania dokumentacji medycznej;
3) obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związane z prawami pacjenta.

Analiza dotyczy kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, ale w dużej mierze odnosi się także do kierownika niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej. Prawa pacjenta to prawa podmiotowe będące swoistą kategorią praw człowieka. Należy przyjąć, że prawa pacjenta to zespół uprawnień przysługujących człowiekowi (pacjentowi) z tytułu korzystania ze świadczeń zdrowotnych1. Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta za pacjenta uważać należy osobę zwracającą się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystającą ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Natomiast przez podmiot udzielający świadczeń należy rozumieć zakład opieki zdrowotnej oraz indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską, grupową praktykę lekarską, indywidualną praktykę pielęgniarek, położnych, indywidualną specjalistyczną praktykę pielęgniarek, położnych oraz grupową praktykę pielęgniarek, położnych. Pacjentem jest osoba zarówno pełnoletnia jak i małoletnia korzystająca ze świadczeń zdrowotnych (lub starająca się o skorzystanie z nich). Pojęcia pacjent nie należy utożsamiać tylko z człowiekiem chorym, gdyż pacjentami bywają też osoby zdrowe (np. badania okresowe pracowników, bilanse zdrowia dzieci). Pacjentem jest każda osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych zarówno odpłatnie, za częściową odpłatnością, jak i nieodpłatnie. Pojęcia pacjent nie należy też utożsamiać wyłącznie z pojęciem ubezpieczonego w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.; dalej jako: u.ś.o.z.). Ubezpieczonymi są osoby, które podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego oraz osoby, które ubezpieczają się dobrowolnie, ewentualnie członkowie rodzin wyżej wymienionych osób.2 Każdy ubezpieczony to pacjent, ale nie każdy pacjent to ubezpieczony. Uprawnienie do korzystania z praw pacjenta przysługuje ubezpieczonym (w rozumieniu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.), jak też innym osobom korzystającym ze świadczeń zdrowotnych. Różnica między tymi dwoma kategoriami pacjentów sprowadza się w zasadzie do warunków odpłatności za świadczenia zdrowotne. Prawa pacjenta związane są z korzystaniem ze świadczeń zdrowotnych. Definicja świadczeń zdrowotnych zawarta jest w ustawie z 30 sierpnia 1991 o zakładach opieki zdrowotnej. Zgodnie z art. 3 u.z.o.z. świadczenie zdrowotne to działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu a także poprawie zdrowia i inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub z przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania, w szczególności związane z:
1.
badaniem i poradą lekarską;
2.
leczeniem;
3.
opieką nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem;
4.
opieką nad zdrowym dzieckiem;
5.
badaniem diagnostycznym;
6.
pielęgnacją chorych;
7.
pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi;
8.
opieką paliatywno- hospicyjną;
9.
zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz szczepienia ochronne.

Można wyróżnić kilka rodzajów praw pacjenta (np. ze względu na podmiot - prawa pacjentów dzieci, prawa pacjentów psychiatrycznych, prawa pacjentów ubezpieczonych itp.). Prawa pacjenta obowiązują zarówno sektor publiczny, jak i prywatny rynku usług medycznych. Konkludując, prawa pacjenta obowiązują zarówno na terenie publicznego zakładu opieki zdrowotnej, jak i niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej.

2. Rola kierownika SP ZOZ-u
Kierownik przede wszystkim zajmuje się bieżącym zarządzaniem zakładem opieki zdrowotnej. Kieruje on publicznym zakładem i reprezentuje go na zewnątrz. Reprezentuje zakład w stosunkach pracy i w stosunkach cywilnoprawnych. Kierownik PZOZ-u jest przełożonym pracowników zakładu i w praktyce dokonuje czynności w sferze prawa pracy w imieniu pracodawcy. Kierownik zakładu samodzielnego, kierując zakładem i reprezentując go na zewnątrz, działa jako organ osoby prawnej. Oznacza to, iż kierownik samodzielnego zakładu ma w szczególności prawo zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami w imieniu i na rzecz zakładu oraz reprezentuje zakład we wszelkich stosunkach z osobami trzecimi, także w wypadku sporów przed organami państwowymi (sądami, urzędami), a także zawiera, zmienia i rozwiązuje w imieniu zakładu umowy o pracę.

3. Informacja o prawach pacjenta
Zgodnie z art. 11 u.p.p. pacjent ma prawo do informacji o prawach pacjenta określonych w przedmiotowej ustawie oraz w przepisach odrębnych, uwzględniającej ograniczenia tych praw określone w tych przepisach. Natomiast podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, w tym zakład opieki zdrowotnej, ma obowiązek ustawowy udostępnić tę informację w formie pisemnej, poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodostępnym. Ponadto w przypadku pacjenta niemogącego się poruszać powyższą informację o prawach pacjenta należy udostępnić w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa. W rezultacie kierownik każdego zakładu opieki zdrowotnej ma obowiązek zapewnić dostępność informacji o prawach pacjenta. W szczególności realizuje go poprzez wywieszenie w placówce ustawy o prawach pacjenta i wyciągu z innych ustaw dotyczących praw pacjenta (np. ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego; Dz. U. Nr 111, poz. 535 z późn. zm.).

Postanowienia dotyczące praw pacjenta znajdować się muszą w regulaminie porządkowym zakładu opieki zdrowotnej. Regulamin porządkowy jest drugim co do ważności po statucie wewnętrznym aktem regulującym funkcjonowanie publicznego i niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej. Regulamin porządkowy określa (zgodnie z treścią art. 18a ust. 1 u.z.o.z.) organizację i porządek procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładzie opieki zdrowotnej. Zakres przedmiotowy regulaminu jest wyraźnie ograniczony do kwestii organizacji i porządku procesu udzielania świadczeń zdrowotnych w zakładzie opieki zdrowotnej. Zgodnie z treścią art. 18a ust. 3 u.z.o.z. regulamin porządkowy ustala kierownik zakładu opieki zdrowotnej. Mimo braku wyraźnego uregulowania ustawowego należy przyjąć, iż kierownik ma również kompetencję do zmiany regulaminu porządkowego. Zgodnie z art. 46 pkt 4 u.z.o.z. regulamin porządkowy PZOZ-ów podlega zatwierdzeniu przez radę społeczną. Zgodnie z art. 18a ust. 1a u.z.o.z. regulamin porządkowy zakładu opieki zdrowotnej powinien określać w szczególności:
● prawa i obowiązki pacjenta;
● obowiązki zakładu opieki zdrowotnej w razie śmierci pacjenta.

Postanowienia regulaminu nie mogą naruszać praw pacjenta określonych i wynikających z przepisów ustawy oraz przepisów odrębnych. Jeżeli jednak regulamin zawierałby postanowienia niekorzystne dla pacjentów a zarazem sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami w przedmiotowym zakresie, to należy przyjąć, iż nie mają one zastosowania do pacjentów jako sprzeczne z prawem i są nieważne a zakład opieki zdrowotnej nie może się na nie powoływać. Nie wolno w regulaminie porządkowym ograniczać ustawowo określonych praw pacjenta, lecz nie ma przeszkód, aby w regulaminie porządkowym rozszerzyć ustawowe prawa pacjentów lub nadać dodatkowe.

Z uwagi na swój zakres podmiotowy i funkcje regulamin porządkowy powinien być udostępniony publicznie w szczególności poprzez wywieszenie w zakładzie opieki zdrowotnej a także opublikowanie na stronie internetowej podmiotu. Można również umieścić w miejscach uczęszczanych przez pacjentów informację, gdzie mogą się oni zapoznać z tekstem regulaminu porządkowego. Pacjentowi należy bezwzględnie umożliwić zapoznanie się bezpośrednio z treścią regulaminu porządkowego.

Pacjent ma także prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, realizowanych przez ten podmiot. Obowiązkiem kierownika jest zapewnienie dostępności powyższej informacji. Jak się wydaje informacja ta może być w formie pisemnej wywieszona w miejscu ogólnie dostępnym dla pacjenta np. na tablicy informacyjnej przy rejestracji. Ponadto taka informacja powinna się znaleźć na stronie internetowej zakładzie opieki zdrowotnej.

4. Depozyt
Pacjent przebywający w zakładzie opieki zdrowotnej publicznym lub niepublicznym, który zgodnie ze statutem udziela świadczeń zdrowotnych w systemie całodobowym lub całodziennym, ma prawo przechować swoje "wartościowe rzeczy" w depozycie. Bowiem zgodnie z art. 39 u.p.p. w zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty realizacji tego prawa ponosi ten zakład opieki zdrowotnej, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
Szczegółowe uregulowania w sprawie depozytu rzeczy pacjenta zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2009 r. w sprawie prowadzenia depozytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 129, poz. 1068). Rozporządzenie określa:
1) zakres spisu przedmiotów oddanych do depozytu;
2) sposób zabezpieczenia przedmiotów oddanych do depozytu;
3) sposób i warunki prowadzenia oraz przechowywania księgi depozytów.

Zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek zapewnić odpowiednie warunki przechowywania przedmiotów znajdujących się w depozycie oraz prowadzić księgę depozytów. W przypadku gdy pacjent jest nieprzytomny lub niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji, osoba wskazana przez kierownika zakładu albo wskazana przez osobę przez niego upoważnioną niezwłocznie sporządza spis przedmiotów oraz oddaje je do depozytu. Księgę depozytów prowadzi i przechowuje osoba wyznaczona przez kierownika zakładu. W przypadku przyjęcia depozytu poza godzinami pracy, w razie nieobecności osoby, o której mowa powyżej, osoba wskazana przez kierownika zakładu lub osoba przez niego upoważniona sporządza opatrzony własnoręcznym podpisem spis przedmiotów oraz przyjmuje depozyt. Przedmioty przechowywane w depozycie mogą być wydane pacjentowi, jego małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu pacjenta, a także innym osobom uprawnionym, na podstawie odrębnych przepisów, do dysponowania ruchomościami pacjenta, na podstawie okazanej karty depozytowej. Niestety ani ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta ani też wskazane wyżej rozporządzenie nie określają, od jakiej wysokości rzecz staje się "wartościowa", ani też jakie skutki finansowe będzie implikować dla zakładu utrata tej rzeczy, jeżeli doszło do niej z powodu niewystarczającego zabezpieczenia przed kradzieżą. Jednakże należy przyjąć możliwość wystąpienia przez pacjenta z roszczeniem z tytułu odpowiedzialności cywilnej za szkodę.
(...)