NIK stwierdziła nieprawidłowości podczas stosowaniu klauzul społecznych, które polegały na nierzetelnym przygotowaniu zamówień, braku należytego nadzoru nad realizacją umów w części dotyczącej klauzul społecznych oraz nieprzeprowadzaniu analiz racjonalności stosowania klauzul ani ocen społecznych skutków, kosztów i korzyści wynikających z ich zastosowania.
Klauzule społeczne zostały wprowadzone do prawa zamówień publicznych w roku 2009. Umożliwiają one wyrównywanie szans w dostępie do zamówień publicznych podmiotom i osobom pozostającym w gorszej sytuacji na rynku pracy, bez naruszania zasady równego traktowania podmiotów i uczciwej konkurencji.
Stosując klauzulę społeczną, zamawiający wspierają cele społeczne takie jak zatrudnianie na podstawie umów o pracę oraz aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
W lipcu 2015 roku Rada Ministrów wydała zalecenia w sprawie stosowania przez administrację rządową klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.
Uwzględnianie aspektów społecznych w zamówieniach publicznych przewidziano także w Krajowym Planie Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2013-2016. Głównym celem Planu było osiągnięcie 10 procentowego poziomu społecznych zamówień publicznych oraz wsparcie realizacji celów polityki społecznej z wykorzystaniem zamówień publicznych. Uwzględnianie klauzul społecznych w zamówieniach przewidziano także w Strategii Sprawne Państwo 2020, Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego oraz Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej.
Działania podejmowane przez Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów we współpracy z prezesem Urzędu Zamówień Publicznych, mające na celu zwiększenie skali stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych udzielanych przez jednostki administracji rządowej, nie spowodowały jednak znaczącego wzrostu liczby zamówień publicznych uwzględniających klauzule społeczne, a w niektórych przypadkach doszło nawet do ich spadku. Na dzień zakończenia kontroli istniało ryzyko, że 10-procentowy poziom społecznych zamówień publicznych na koniec 2016 roku nie zostanie osiągnięty (w 2013 roku było to 4,5 procenta udzielonych zamówień publicznych, w 2014 roku - 3,1 procenta, w 2015 roku - 4,08 procenta).
[-DOKUMENT_HTML-]
NIK stwierdziła, że często przetargi wygrywali oferenci, których oferty nie uwzględniały klauzul. Dla uzyskania zamówienia decydujące było bowiem kryterium ceny, któremu przypisywano największą wagę, a dodatkowe punkty za stosowanie klauzul nie wywierały istotnego wpływu na ogólną punktację.
Wnioski pokontrolne NIK dotyczyły głównie analizowania możliwości zastosowania klauzul społecznych na etapie sporządzania planu zamówień publicznych, opracowywania Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, w których przewiduje się zastosowanie klauzul społecznych, zgodnie z wymaganiami określonymi w ustawie Prawo zamówień publicznych, egzekwowania przez zamawiających realizacji postanowień umów dotyczących klauzul społecznych przez wykonawców oraz podawania w ogłoszeniach dotyczących zamówień publicznych informacji o zastosowanej klauzuli społecznej.
Wnioski systemowe z kontroli dotyczyły także zamieszczania informacji o stosowaniu w zamówieniach klauzul społecznych. Według NIK w przypadku klauzuli zatrudnieniowej, informacje o jej zastosowaniu nie są w sposób czytelny wyróżnione w ogłoszeniach o zamówieniach publicznych w BIP, a zamawiający umieszczają je w różnych częściach ogłoszenia lub nie zamieszczają ich wcale.
Zdaniem NIK, odpowiednie poinformowanie potencjalnych oferentów o stosowaniu klauzul społecznych jest warunkiem niezbędnym dla zachowania zasady przejrzystości i równego traktowania wykonawców. Izba podkreśla, że oferenci muszą być świadomi wszystkich zobowiązań, które będą uwzględniać w składanych ofertach w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Dlatego informacja o zastosowaniu w zamówieniu publicznym klauzuli zatrudnieniowej powinna być w ogłoszeniu czytelnie wyodrębniona, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku klauzuli zastrzeżonej, co wymaga odpowiedniego dostosowania wzoru ogłoszenia o zamówieniu publicznym.
Zdaniem NIK, w postępowaniach o udzielenie zamówień publicznych należy także przeanalizować możliwość zwiększenia liczby punktów przyznawanych za kryterium społeczne (zastosowanie aspektu lub klauzuli społecznej), tak aby czynnik ten mógł odgrywać realną rolę przy ocenie ofert.
Źródło: www.nik.gov.pl