Problem rozstrzygnął w I instancji sąd rejonowy 13 listopada 2018 r. Zasądził od pozwanego M. sp. z o.o. na rzecz powoda F. GmbH sp. z o.o. z siedzibą w Niemczech 9222,92 zł z odsetkami tytułem zwrotu kosztów odzyskania należności.  Podstawą art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Według tego przepisu w przypadku, gdy koszty odzyskiwania należności poniesione z tytułu opóźnień w zapłacie w transakcji handlowej przekroczą 40 euro, wierzycielowi przysługuje zwrot tych kosztów, w tym kosztów postępowania sądowego, pomniejszonych o tę sumę.

Czytaj w LEX: Najważniejsze zmiany w windykacji w 2020 roku >

Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego sąd okręgowy powziął poważne wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w postaci zagadnienia prawnego.

Wątpliwość podstawowa dotyczyła w ogóle tego, że wysokość wynagrodzenia (prowizji) wypłacanego podmiotom zajmującym się profesjonalną windykacją należności często odbiega od kosztów czynności podejmowanych w tym celu przez te podmioty.

 

Uzasadnienie: Każdy koszt

Sąd Najwyższy wrócił uwagę, że cytowana ustawa przewiduje dwa rodzaje roszczeń:

  1. roszczenie o zryczałtowaną kwotę rekompensaty odzyskiwania należności (art. 10 ust. 1 u.t.z.t.h.) oraz
  2. roszczenie o zwrot "poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających ".

 

Pierwotny tekst art. 10 ust. 2 u.t.z.t.h. nie zawierał zwrotu "w uzasadnionej wysokości", co, w ocenie sądu okręgowego, przemawia za poglądem, że roszczenie przewidziane w tym przepisie obejmowało każdy koszt wierzyciela związany z dochodzeniem należności z transakcji handlowej.

Rozsądna wysokość

Stanowisko takie nie jest uzasadnione - stwierdził Sąd Najwyższy. Artykuł 10 ust. 2 ustawy o transakcjach handlowych należy wykładać z uwzględnieniem kontekstu regulacyjnego ukształtowanego na poziomie unijnym. Powołany przepis stanowi bowiem konsekwencję transpozycji do polskiego porządku prawnego rozwiązań wynikających z art. 6 ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE.

 Na poziomie regulacji unijnej przewiduje się, że zwrot wierzycielowi kosztów odzyskiwania należności przewyższających ryczałtową kwotę 40 EURO powinno następować w rozsądnej wysokości. Odwołanie w treści art. 6 ust. 3 dyrektywy stanowi przy tym merytoryczne nawiązanie do wyrażonego w motywie 19 i 20 jej preambuły wyjściowego założenia prawodawcy unijnego, że stanowione na mocy dyrektywy w krajowych porządkach prawnych rozwiązania dotyczące odzyskiwania przez wierzyciela kosztów związanych z wystąpieniem zaległości w płatnościach za transakcje handlowe powinny opierać się na uczciwej rekompensacie.

 

Sąd zasądza po wykazaniu szkody

Rozwiązanie zawarte w art. 10 ust. 2 u.t.z.t.h. w brzmieniu obecnym, jak i pierwotnym zakładała zatem ocenę przez sąd orzekający zgłoszonego żądania wierzyciela z perspektywy celowości ponoszenia kosztów odzyskiwania należności oraz racjonalności ustalania kosztów.

W konsekwencji sąd może w całości oddalić zgłoszone żądania wobec stwierdzenia, że dochodzone roszczenie obejmuje w pełnym zakresie poniesione przez wierzyciela w sposób niecelowy i nieracjonalny koszty odzyskiwania należności. Sąd może też zasądzić w części adekwatnej do stwierdzonych w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy celowych i racjonalnych kosztów związanych z odzyskaniem przez wierzyciela należności z transakcji handlowej.

Jednak na wierzycielu spoczywa również obowiązek wykazania szkody oraz jej wysokości, a także wywiedzenie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą (poniesionymi kosztami odzyskiwania należności) a zwłoką pozwanego w spełnieniu świadczenia pieniężnego z transakcji handlowej.

Można się powołać na nadużycie prawa

Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk zauważył, że nie ma podstaw do negowania, że obowiązkiem zwrotu objęte będą tzw. koszty "zewnętrzne" wierzyciela. Takie jak wynagrodzenie prowizyjne wypłacone w związku ze skorzystaniem z usług prawnika lub firmy windykacyjnej w celu odzyskania należności.

Co więcej - zdaniem SN - w tego typu sprawach nie jest wykluczone powołanie się przez stronę pozwaną na art. 5 k.c ( nadużycie prawa) . Zastosowanie tego przepisu przez sąd orzekający powinno nastąpić wobec stwierdzenia w okolicznościach sprawy ujętych w art. 5 k.c. przesłanek wskazujących na nadużycie przez powoda przysługującego mu prawa podmiotowego.

Sygnatura akt III CZP 48/19, uchwała z 12 grudnia 2019 r.