Zasady współdziałania organów prowadzących szkoły publiczne i dyrektorów szkół ze związkami zawodowymi w zakresie oświaty

Status, zasady tworzenia i działania związkw zawodowych reguluje ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z pźn. zm.). W świetle przepisw tej ustawy związki zawodowe stanowią dobrowolne i samorządne organizacje pracownikw powołane do reprezentowania i obrony ich praw, interesw zawodowych i socjalnych. Są niezależne w swej działalności statutowej od pracodawcw, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz innych organizacji. Do ich podstawowych zadań należy wspłuczestniczenie w tworzeniu korzystnych warunkw pracy, bytu i wypoczynku. Z tym, że w zakresie praw i interesw zbiorowych reprezentują wszystkich pracownikw niezależnie od ich przynależności związkowej. Natomiast w sprawach indywidualnych stosunkw pracy reprezentują prawa i interesy swoich członkw. Na wniosek pracownika niezrzeszonego mogą one jednak podjąć się obrony także jego praw i interesw wobec pracodawcy (art. 7 ust. 2 ww. ustawy). Kontrola związkw zawodowych w zakresie przestrzegania przepisw dotyczących pracownikw, emerytw, rencistw, bezrobotnych i ich rodzin odbywa się na podstawie ustawy o związkach zawodowych oraz innych odrębnych ustaw, m.in. kodeksu pracy.

Organizacje związkowe, którym przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej, określone w ustawie o związkach zawodowych

W świetle art. 25[1] ust. 1 ustawy o związkach zawodowych uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

Organizacja ta przedstawia co kwartał – według stanu na ostatni dzień kwartału w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po tym kwartale, pracodawcy, informację o łącznej liczbie członków tej organizacji, w tym o liczbie członków, o których mowa w ust. 1.

Dlatego też, w przypadku, gdy w szkole/placówce zatrudnionych jest mniej niż 10 członków związku zawodowego, to nie posiadają oni uprawnień zakładowej organizacji związkowej określonych w ustawie o związkach zawodowych i innych przepisach prawa.

Dokonując oceny tego zagadnienia w stosunku do międzyzakładowej organizacji związkowej, należy zwrócić uwagę na art. 34 ustawy o związkach zawodowych.

Zgodnie z tym przepisem art. 25[1] ustawy stosuje się do międzyzakładowej organizacji związkowej obejmującej swym działaniem pracodawcę, z zastrzeżeniem ust. 2, który stanowi, że przy ustalaniu liczby członków, o której mowa w art. 25[1] ust. 1 uwzględnia się liczbę członków międzyzakładowej organizacji związkowej zatrudnionych u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji.

Mając na uwadze ww. przepisy należy stwierdzić, że międzyzakładowa organizacja związkowa może korzystać z uprawnień zakładowej organizacji związkowej, jeżeli u wszystkich pracodawców objętych zakresem jej działania zrzesza co najmniej 10 członków, o których mowa w art. 25[1]ustawy.

Prowadzi to do wniosku, że gdy w szkole jest zatrudnionych np. 2 członków międzyzakładowej organizacji związkowej, obejmującej swym działaniem tę szkołę, (która zrzesza co najmniej 10 członków u wszystkich pracodawców objętych zakresem jej działania), to może ona korzystać z uprawnień zakładowej organizacji związkowej określonych w ustawie o związkach zawodowych.

Zasady współdziałania ze związkami zawodowymi w zakresie zbiorowych interesów pracowniczych

Tryb uzgadniania ze związkami zawodowymi regulaminu, o którym mowa w art. 30 ust. 6 ustawy - Karta Nauczyciela

Na podstawie art. 30 ust. 6 ustawy - Karta Nauczyciela organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły określają corocznie dla nauczycieli, w drodze regulaminu:

1.      wysokość stawek dodatków za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków,

2.      szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

3.      wysokość i warunki wypłacania nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych określonych w art. 54 Karty Nauczyciela, o ile nie zostały one określone w ustawie lub odrębnych przepisach.

W świetle orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego regulamin ten nie jest regulaminem wynagradzania w rozumieniu art. 77[2]§4 Kodeksu pracy. Nie ma on charakteru zakładowego, charakterystycznego dla regulaminu wynagradzania, o którym mowa w art. 77[2]§4 Kodeksu pracy. Jest on uchwalany przez właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkoły/placówki na określonym terenie, a zatem jest on aktem prawa miejscowego w rozumieniu art. 94 Konstytucji RP.

Jego przepisy obowiązują powszechnie na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego i dotyczą wszystkich szkół/placówek przez nią prowadzonych i

zatrudnionych w tych szkołach/placówkach nauczycieli.

W świetle art. 30 ust. 6a Karty Nauczyciela regulamin ten podlega uzgodnieniu ze związkami zawodowymi.

Mając na uwadze charakter prawny tego regulaminu należy stwierdzić, że jego projekt wymaga zaopiniowania przez właściwy organ związku zawodowego w trybie art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. A zatem w tym przypadku nie jest wymagana zgoda zakładowej organizacji związkowej na podstawie art. 77[2]§4 Kodeksu pracy. Stanowisko takie w wyrokach z 20 III 2001 r. sygn. akt II SA 109/01 i z 10 lipca 2001 r. sygn. akt SA/Wr 2729/00  zajął Naczelny Sąd Administracyjny.

Przy czym podkreślić należy, że orzecznictwo NSA w tym zakresie nie jest jednolite.

A zatem w trybie art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych organy samorządu terytorialnego kierują projekt regulaminu, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela do odpowiednich władz statutowych związku zawodowego określając termin przedstawienia opinii nie krótszy jednak niż 30 dni. Termin ten może zostać skrócony do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny. Skrócenie terminu wymaga szczególnego uzasadnienia. Bieg terminu na przedstawienie opinii liczy się od dnia następującego po dniu doręczenia projektu regulaminu wraz z pismem określającym termin przedstawienia opinii.

Nieprzedstawienie opinii przez związek zawodowy, w wyznaczonym przez organy jednostki samorządu terytorialnego terminie, uważa się za rezygnację z prawa jej wyrażenia.

Na podstawie art. 19[1] ust. 2 ustawy o związkach zawodowych projekt regulaminu przekazuje się również na odpowiedni adres elektroniczny związku zawodowego wskazany przez właściwy organ statutowy związku, nie później niż w dniu jego doręczenia na piśmie.

W przypadku, gdy organ samorządu terytorialnego odrzuci w całości lub w części stanowisko związku zawodowego w sprawie projektu regulaminu, informuje on o tym związek na piśmie, podając uzasadnienie swojego stanowiska.

W przypadku wystąpienia rozbieżności stanowisk na temat projektu, związek może przedstawić swoją opinię na posiedzeniu właściwej komisji samorządu terytorialnego.

W praktyce wątpliwości budzi, czy i w jakiej formie związki zawodowe powinny informować organ prowadzący szkołę – jednostkę samorządu terytorialnego - o zakresie swego działania (okoliczności zrzeszania swych członków w szkołach) w związku z wymogiem uzgodnienia regulaminu, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela.

Rozstrzygając ten problem należy na wstępie przywołać przepis art. 4 ust. 1 ustawy – Karty Nauczyciela. Przewiduje on możliwość zawierania porozumień przez odpowiednie organy jednostek samorządu terytorialnego z organami właściwego szczebla związków zawodowych zrzeszających nauczycieli w zakresie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania nieustalonych w ustawie o związkach zawodowych. O ile jednostki samorządu terytorialnego z racji pełnienia roli organów prowadzących przedszkola, szkoły i placówki publiczne nie zawarły takich porozumień, współdziałanie organów jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami związkowymi odbywa się na zasadach określonych w przepisach ustawy o związkach zawodowych oraz innych przepisach szczególnych regulujących formy tego współdziałania.

I tak, w przypadku gdy nie zawarto porozumienia, o którym mowa powyżej, analizowaną kwestię należy rozpatrzyć z uwzględnieniem przepisów ustawy o związkach zawodowych.

Przepisy zarówno tej ustawy, jak i Karty Nauczyciela, nie przewidują obowiązku zawiadamiania organów prowadzących szkołę przez związki zawodowe o zakresie swego działania (okoliczności zrzeszania swych członków w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego).

Na podstawie art. 25[1] ust. 2 oraz art. 34 ust. 1  ustawy o związkach zawodowych zakładowe organizacje związkowe i międzyzakładowe organizacje związkowe mają obowiązek przedstawienia pracodawcom, objętym ich działaniem, informacji o łącznej liczbie członków tej organizacji, w tym o liczbie członków zrzeszonych u danego pracodawcy. W przypadku szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego informacje te powinny być przekazywane dyrektorom szkół.

Mając na uwadze powyższe należałoby stwierdzić, iż w przypadku braku porozumienia, o którym mowa w art. 4 ust. 1 Karty Nauczyciela, organ prowadzący szkołę, w celu uzgodnienia regulaminu wynagradzania nauczycieli, powinien zwrócić się do dyrektorów prowadzonych przez siebie szkół o przekazanie informacji na temat działających na ich terenie zakładowych i międzyzakładowych organizacji związkowych.

Przy analizie problemu dotyczącego kształtowania zasad wynagradzania nauczycieli w regulaminie wynagradzania i udziału w tym procesie związków zawodowych należy zwrócić uwagę, że konsultacji związkowej nie podlega indywidualne ustalanie wysokości wynagrodzenia dla poszczególnych nauczycieli. Przepisy prawa regulujące kwestie dotyczące zasad działania związków zawodowych nie dają bowiem podstaw prawnych w tym zakresie.