Sytuacja prawna dziecka uchodźcy

W Polsce dzieci od 7. roku życia do czasu ukończenia gimnazjum (nie dłużej niż do 18 lat) są objęte obowiązkiem szkolnym. Jeśli cudzoziemiec ubiegający się o status uchodźcy opanuje język polski na tyle, by rozumieć podstawowe zwroty, może uczyć się bezpłatnie w publicznej szkole podstawowej, gimnazjalnej lub artystycznej z nauki korzysta na tych samych warunkach, co obywatele polscy w wieku podlegającym obowiązkowi szkolnemu (art. 94a ustawy o systemie oświaty).

Dzieci-uchodźcy w wieku 3–6 lat mają również prawo do bezpłatnej nauki i opieki w publicznych przedszkolach. Te, które nie znają polskiego, mogą się go uczyć bezpłatnie na lekcjach zorganizowanych przez gminę, właściwą ze względu na miejsce zamieszkania.
Dziecko można przyjąć do szkoły, jeśli ma świadectwa albo inne dokumenty umożliwiające zakwalifikowanie go do odpowiedniej klasy.
Jeśli ich nie posiada, przeprowadza się test sprawdzający wiedzę.
Egzamin kwalifikacyjny przeprowadzany jest wtedy, gdy brak jest dokumentów potwierdzających ukończenie przez dziecko określonej szkoły lub klasy za granicą. Decyduje o tym, do jakiej klasy (na jaki poziom nauczania) ma trafić dziecko, zgodnie z jego umiejętnościami oraz obowiązującymi w Polsce podstawami programowymi.
Ustawa o systemie oświaty przewiduje, że osoby (...) które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Dodatkową naukę języka polskiego dla tych osób organizuje gmina właściwa ze względu na ich miejsce zamieszkania (art. 94a pkt 4).
Dzieci mają także prawo do nauki swojego języka ojczystego. Lekcje mogą być organizowane w szkole, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, przez stowarzyszenia kulturalno-oświatowe lub placówki dyplomatyczne kraju pochodzenia dzieci (ustawa o systemie oświaty, art. 94a pkt 5).
Do szkoły mogą trafić dzieci w różnej sytuacji prawnej, której poznanie ma kluczowe znaczenie dla dobrej współpracy z dzieckiem. Te sytuacje to: 

•  Posiadanie statusu uchodźcy – uchodźca to osoba, która ze względu na obawy przed prześladowaniem we własnym kraju z powodu rasy, narodowości, wyznania, posiadanych poglądów lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może do niego wrócić. Nadanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy oznacza nadanie mu wszystkich praw, jakie mają obywatele polscy, z wyjątkiem praw politycznych. Rodzice dzieci mają więc prawo do pracy, opieki medycznej i socjalnego wsparcia. Często jednak trudno im je w praktyce uzyskać.
• Ubieganie się o status uchodźcy – w takiej sytuacji są osoby, które nie zostały jeszcze uznane za uchodźcę przez polskie władze, natomiast złożyły odpowiedni wniosek i czekają na decyzję. Dzieci osób ubiegających się o status uchodźcy przeważnie mieszkają w ośrodkach dla uchodźców, mogą jednak także mieszkać samodzielnie. Oczekiwanie na decyzję w sprawie statusu uchodźcy trwa około roku, może jednak czasem trwać kilka lat – co powoduje, że rodzina dziecka żyje w dużej niepewności i stałym oczekiwaniu na decyzję o swoim losie. To poczucie niepewności i brak stabilizacji wpływa naturalnie na zachowanie i samopoczucie dziecka. 
• Posiadanie „statusu humanitarnego” – osoba, która nie otrzymała w Polsce statusu uchodźcy, natomiast ze względu na międzynarodowe konwencje, do których Polska przystąpiła (np. o przeciwdziałaniu torturom czy poszanowaniu praw człowieka) nie może być odesłana do swojego kraju pochodzenia. Sytuacja takich osób, również dzieci, jest szczególnie trudna. Dzieci mają prawo do pobytu w Polsce, natomiast nie przysługuje im żadne wsparcie socjalne ze strony państwa. Często dzieci w tej sytuacji narażone są na skrajną biedę.