Osoby, które ukończyły 18 lat i nie są uczniami szkoły, mogą od 2007 roku uzyskać świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, gimnazjum lub liceum ogólnokształcącego na podstawie egzaminów eksternistycznych przeprowadzanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Wynika to z art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 11 kwietnia 2007 roku o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r. Nr 80, poz. 542).
Przypomnijmy, że w Polsce jest osiem okręgowych komisji egzaminacyjnych:
1. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku
– siedzibą Komisji jest miasto Gdańsk,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszary województw: pomorskiego i kujawsko-pomorskiego,
2. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie
– siedzibą Komisji jest miasto Jaworzno,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województwa śląskiego,
3. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie
– siedzibą Komisji jest miasto Kraków,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województw: lubelskiego, małopolskiego i podkarpackiego,
4. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży
– siedzibą Komisji jest miasto Łomża,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województw: podlaskiego i warmińsko-mazurskiego,
5. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łodzi
– siedzibą Komisji jest miasto Łódź,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województw: łódzkiego i świętokrzyskiego,
6. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu
– siedzibą Komisji jest miasto Poznań,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województw: lubuskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego,
7. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie
– siedzibą Komisji jest miasto Warszawa,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województwa mazowieckiego,
8. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu
– siedzibą Komisji jest miasto Wrocław,
– Komisja obejmuje swoją działalnością obszar województw: dolnośląskiego i opolskiego.
Okręgowe komisje egzaminacyjne przeprowadzają egzaminy eksternistyczne z zakresu obowiązkowych zajęć edukacyjnych określonych w ramowych planach nauczania odpowiednio szkoły podstawowej dla dorosłych, gimnazjum dla dorosłych lub liceum ogólnokształcącego dla dorosłych. Wynika to z art. 10 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). Istniejące do tego czasu, tj. do 24 maja 2007 roku (dzień wejścia w życie nowych przepisów) państwowe komisje egzaminacyjne przeprowadzające egzaminy eksternistyczne z zakresu szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, które zostały powołane przez kuratora oświaty, do 30 czerwca 2008 roku przeprowadzają egzaminy eksternistyczne jedynie dla osób, które rozpoczęły zdawanie tych egzaminów na dotychczasowych zasadach, pod warunkiem, że przystąpiły do minimum jednego egzaminu. Do egzaminów na dotychczasowych zasadach mogą przystąpić również osoby, które w sesji wiosennej 2007 roku zostały dopuszczone do egzaminów, wniosły opłatę, ale z przyczyn usprawiedliwionych do nich nie przystąpiły. Od wejścia w życie nowych przepisów kuratorzy oświaty nie powołują państwowych komisji egzaminacyjnych do przeprowadzania egzaminów eksternistycznych. Ponadto należy pamiętać, że zgodnie z § 49 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 13 stycznia 2006 roku w sprawie egzaminów eksternistycznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 6, poz. 36) egzaminy eksternistyczne z zakresu szkół ponadpodstawowych dla dorosłych (szkół poprzedniego ustroju szkolnego) przeprowadzają komisje powołane przy centrach kształcenia ustawicznego do dnia 31 grudnia 2007 roku. Natomiast zgodnie z § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 stycznia 2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie egzaminów eksternistycznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 86) w sesji jesiennej w roku 2007 do egzaminów eksternistycznych z zakresu szkoły ponadpodstawowej dla dorosłych mogą przystąpić osoby, które rozpoczęły zdawanie tych egzaminów nie później niż w wiosennej sesji egzaminacyjnej w roku 2007. Jak z tego wynika, nie ma możliwości dalszego przedłużania egzaminów eksternistycznych z zakresu szkół poprzedniego ustroju szkolnego. Należy podkreślić, że egzaminy eksternistyczne z zakresu szkół ponadpodstawowych dla dorosłych miały zakończyć się w grudniu 2006 roku, o czym stanowiły przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 września 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania egzaminów eksternistycznych oraz szczegółowych zasad odpłatności za ich przeprowadzanie (Dz. U. z 2001 r. Nr 118, poz. 1259, z późn. zm.). Jednak w celu umożliwienia dokończenia zdawania egzaminów na dotychczasowych zasadach, na podstawie w/w rozporządzenia z dnia 13 stycznia 2006 roku, termin ten został przedłużony do 31 grudnia 2007 roku.
Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, zgodnie z ww. art. 10 ustawy o systemie oświaty został zobowiązany do określenia w drodze rozporządzenia, warunków i trybu przeprowadzania egzaminów eksternistycznych, w tym warunków oceniania, a także wysokości opłat pobieranych za egzaminy eksternistyczne z poszczególnych zajęć edukacyjnych oraz warunków wynagradzania egzaminatorów, z uwzględnieniem możliwości unieważnienia egzaminów eksternistycznych ze względu na naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania tych egzaminów, jeżeli to naruszenie mogło mieć wpływ na wynik egzaminu, oraz że wysokość opłat za egzaminy eksternistyczne nie może być wyższa niż koszty przeprowadzania tych egzaminów, a także z uwzględnieniem możliwości zwalniania z całości lub części opłat za przeprowadzanie egzaminu osób o niskich dochodach. Wynagrodzenie egzaminatorów powinno być ustalone w relacji do minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela dyplomowanego posiadającego tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym. Aktualnie obowiązującym aktem prawnym w tym zakresie jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2007 roku w sprawie egzaminów eksternistycznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 179, poz. 1273). Rozporządzenie obowiązuje od 28 września 2007 roku.
1. Kto może przystąpić do egzaminów eksternistycznych
Egzaminy eksternistyczne, jako sposób uzyskiwania świadectwa ukończenia szkoły, zostały ograniczone do zakresu szkół ogólnokształcących (sześcioletniej szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego). Do egzaminów eksternistycznych mogą przystąpić konkretne grupy osób, tj.:
1) do egzaminów eksternistycznych z zakresu sześcioletniej szkoły podstawowej dla dorosłych może przystąpić osoba, która:
a) nie ukończyła sześcioletniej szkoły podstawowej lub ukończyła klasę programowo niższą niż klasa VI ośmioletniej szkoły podstawowej,
b) ukończyła 18 lat,
c) nie jest uczniem szkoły podstawowej,
2) do egzaminów eksternistycznych z zakresu gimnazjum dla dorosłych może przystąpić osoba, która:
a) ukończyła sześcioletnią szkołę podstawową albo klasę VI lub VII ośmioletniej szkoły podstawowej,
b) ukończyła 18 lat,
c) nie jest uczniem gimnazjum,
3) do egzaminów eksternistycznych z zakresu liceum ogólnokształcącego dla dorosłych może przystąpić osoba, która:
a) ukończyła gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową,
b) ukończyła 18 lat,
c) nie jest uczniem szkoły dziennej i wieczorowej.
2. Termin przeprowadzania egzaminów eksternistycznych
Egzaminy eksternistyczne przeprowadza się dwa razy w ciągu roku:
1) w zimowej sesji egzaminacyjnej - w okresie od dnia 1 lutego do ostatniego dnia lutego,
2) w jesiennej sesji egzaminacyjnej - w okresie od dnia 1 października do dnia 31 października.
Jednak wyjątkowo w 2007 roku termin przeprowadzania egzaminów eksternistycznych w jesiennej sesji egzaminacyjnej jest inny. Otóż w jesiennej sesji egzaminacyjnej w 2007 roku okręgowe komisje egzaminacyjne przeprowadzą egzaminy eksternistyczne w okresie od dnia 3 grudnia do dnia 31 grudnia. W tej sesji egzaminacyjnej został również ograniczony zakres i egzaminy eksternistyczne zostaną przeprowadzone wyłącznie z następujących zajęć edukacyjnych:
1) z zakresu szkoły podstawowej dla dorosłych:
a) język polski,
b) historia i społeczeństwo,
2) z zakresu gimnazjum dla dorosłych:
a) język polski,
b) historia,
c) wiedza o społeczeństwie,
3) z zakresu liceum ogólnokształcącego dla dorosłych:
a) język polski,
b) historia,
c) wiedza o społeczeństwie.
Szczegółowy harmonogram przeprowadzania egzaminów eksternistycznych w danej sesji egzaminacyjnej ogłasza dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Harmonogram jest ogłaszany nie później niż na 15 dni przed terminem rozpoczęcia sesji egzaminacyjnej. Harmonogram jest ogłaszany na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i stronach internetowych okręgowych komisji egzaminacyjnych. Jednak wyjątkowo harmonogram w sesji jesiennej w 2007 roku zostanie ogłoszony w terminie do dnia 31 października 2007 roku.
Ponadto dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, nie później niż na 15 dni przed terminem rozpoczęcia sesji egzaminacyjnej, zamieszcza również na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej informację o materiałach i przyborach pomocniczych, z których mogą korzystać osoby zdające egzaminy eksternistyczne z poszczególnych zajęć edukacyjnych.
W tym samym terminie każdy dyrektor okręgowej komisji egzaminacyjnej zamieszcza na stronie internetowej Komisji informację o miejscach, w których będą przeprowadzane na jej terenie działania egzaminy eksternistyczne z poszczególnych zajęć edukacyjnych w danej sesji. Egzamin eksternistyczny z danych zajęć edukacyjnych jest przeprowadzany w tym samym terminie w całym kraju.