Na podstawie art. 54 ust. 1 Karty Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674) nauczyciel zatrudniony na terenie wiejskim oraz w mieście liczącym do 5000 mieszkańców ma prawo do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła. Obok prawa do lokalu mieszkalnego, ust. 3 tego artykułu przewiduje także prawo takiego nauczyciela do dodatku mieszkaniowego, którego wysokość uzależniona jest od stanu rodzinnego nauczyciela. Wysokość dodatku może być także zróżnicowana w zależności od miejscowości, w której nauczyciel jest zatrudniony.
Podobnie jak w przypadku innych dodatków płacowych, również wysokość nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego i tryb jego przyznawania powinien być uregulowany w przepisach płacowych – regulaminie wynagradzania nauczycieli o którym mowa w art. 30 ust. 6 KN.
Dodatek ten jest jednak obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia za pracę nauczyciela i organ prowadzący szkołę nie może w drodze regulaminu uzależnić ich przyznania od posiadania odpowiednich środków pieniężnych (zob. wyrok NSA z 11 grudnia 2002 r., II SA/Lu 923/01, Pr.Pracy 2004/1/38).
Pomocniczo, ustalając wysokość tego dodatku, gmina może wzorować się na przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 56, poz. 585 z późn. zm. – dalej r.n.d.m.). Należy jednak pamiętać, że stosowanie przepisów r.n.d.m. bezpośrednio jest nieprawidłowe. Wydaje się jednak, że dopuszczalne jest zawarcie w regulaminie wynagradzania nauczycieli ogłoszonym w danej gminie, odesłania do przepisów r.n.d.m. W takim wypadku rozporządzenie może mieć zastosowanie w całości.
W przeciwnym razie, kwoty, zasady i tryb jego przyznawania muszą być ustalone w regulaminie w sposób wyczerpujący.
Przykład
Sposób sformułowania przepisu regulaminu wynagradzania nauczycieli, odsyłającego do r.n.d.m.:
1. Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole na terenie gminy, który posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, przysługuje dodatek mieszkaniowy.
2. Dodatek mieszkaniowy przyznaje się w zależności od liczby członków rodziny zamieszkałych na stałe we wspólnym lokalu mieszkalnym. Wysokość dodatków wynosi:
a) dla 1 osoby - 40 zł;
b) dla 2 osób - 50 zł;
c) dla 3 osób - 60 zł;
dla 4 osób i więcej - 75 zł.
3. W sprawach związanych z przyznawaniem dodatku mieszkaniowego stosuje się odpowiednio przepisy w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, wydane przez ministra właściwego do spraw oświaty.
W myśl § 1 ust. 1 r.n.d.m., wysokość dodatku wynosi miesięcznie dla:
- 1 osoby - 49 zł,
- 2 osób - 65 zł,
- 3 osób - 82 zł,
- 4 i więcej osób - 98 zł.
Zgodnie z § 1 ust. 3 r.n.d.m. do członków rodziny nauczyciela uprawnionego do dodatku zalicza się wspólnie z nim zamieszkujących:
1) małżonka, który nie posiada własnego źródła dochodów lub który jest nauczycielem,
2) rodziców nauczyciela pozostających na wyłącznym utrzymaniu nauczyciela,
3) pozostające na utrzymaniu nauczyciela lub nauczyciela i jego małżonka dzieci do ukończenia 18 roku życia lub do czasu ukończenia przez nie szkoły ponadpodstawowej albo ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21 roku życia,
4) pozostające na utrzymaniu nauczyciela lub nauczyciela i jego małżonka niepracujące dzieci będące studentami, do czasu ukończenia studiów wyższych, nie dłużej jednak niż do ukończenia 26 roku życia,
5) dzieci niepełnosprawne nie posiadające własnego źródła dochodów.
Nauczycielski dodatek mieszkaniowy jest wypłacany razem z wynagrodzeniem za pracę, za okresy wykonywania pracy, a także za wskazane w § 2 r.n.d.m. okresy:
- niewykonywania pracy, za które przysługuje wynagrodzenie (np. za okres choroby, gdy wypłacane jest wynagrodzenie chorobowe),
- pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego (np. chorobowego, chorobowego z tytułu wypadku przy pracy),
- odbywania zasadniczej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego, okresowej służby wojskowej,
- korzystania z urlopu wychowawczego.
Dodatek przysługuje nauczycielowi niezależnie od tytułu prawnego do zajmowanego przez niego lokalu mieszkalnego, ale wypłacany jest tylko przez jedną szkołę lub placówkę oświatową, wskazaną przez nauczyciela – w sytuacji gdy nauczyciel zatrudniony jest w kilku szkołach.
Powyższe podstawowe zasady oczywiście mogą być inaczej ustalone w regulaminie wynagradzania nauczycieli wydanym przez daną gminę. W szczególności gmina może określić inne kwoty dodatku mieszkaniowego – zarówno wyższe, jak i niższe.
Pomimo, że dodatek mieszkaniowy ma charakter socjalny, przyjmuje się, że powinien on być wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (tak postanowił Sąd Najwyższy w uchwale z 26 kwietnia 2006 r., III UZP 1/06, OSNP 2006/21-22/333). Stanowi on także dochód opodatkowany (przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie przewidują zwolnienia tego dodatku z opodatkowania).