Dane biometryczne stanowią dane osobowe, które wynikają ze specjalnego przetwarzania technicznego, dotyczą cech fizycznych, fizjologicznych lub behawioralnych osoby fizycznej oraz umożliwiają lub potwierdzają jednoznaczną identyfikację tej osoby, takie jak wizerunek twarzy lub dane daktyloskopijne (art. 4 pkt 14 RODO). Unijny prawodawca uznał takie informacje do szczególnej kategorii danych, których zgodne z prawem przetwarzanie wymaga spełnienia nie tylko jednej z przesłanek przetwarzania określonych w art. 6 ust. 1 RODO, ale także spełnienia jednego z warunków dopuszczalności z art. 9 ust. 2 RODO.
W szkole dane biometryczne tylko za zgodą
Szkoły korzystające z różnych systemów biometrycznych często opierają legalność przetwarzania danych biometrycznych uczniów o udzielone przez nich wyraźne zgody (art. 9 ust. 2 lit. a RODO) lub o wyraźne zgody udzielone przez ich opiekunów prawnych w przypadku, gdy sami uczniowie nie posiadają jeszcze pełnej zdolności do czynności prawnych. Zgoda w świetle RODO będzie ważna jedynie wtedy, gdy będzie dobrowolnym, konkretnym, świadomym i jednoznacznym okazaniem woli podmiotu danych. Z powodu braku równorzędnej pozycji pomiędzy uczniami, ich opiekunami a władzami szkoły decydującymi o implementacji oraz o sposobie wykorzystania systemu biometrycznego w placówce, kluczowa jest odpowiedź na pytanie, kiedy zgoda ucznia lub jego opiekuna prawnego na przetwarzanie danych biometrycznych przez szkołę jest dobrowolna?
Czym są systemy biometryczne?
Przed przystąpieniem do właściwej analizy problemu dobrowolności zgody uczniów na przetwarzanie ich danych biometrycznych należy w pierwszej kolejności krótko wyjaśnić, czym w ogóle są systemy biometryczne. Jest to bowiem konieczne, aby zrozumieć kontrowersje związane z przetwarzaniem danych osobowych przy ich pomocy.
Biometria stanowi zbiorowe określenie rozwiązań pozwalających na identyfikację lub weryfikację tożsamości jednostki w oparciu o jej indywidualne cechy fizyczne, fizjologiczne lub behawioralne. W XXI wieku identyfikacja lub weryfikacja tożsamości jednostki w oparciu o jej indywidualne cechy odbywa się w sposób zautomatyzowany przy pomocy systemów biometrycznych – programów wykorzystujących technologie biometryczne, które umożliwiają automatyczną identyfikację, kategoryzację lub uwierzytelnianie danej osoby. W ramach systemów biometrycznych dane biometryczne są rejestrowane wyodrębniane i poddawane dalszemu przetworzeniu jako wzorce biometryczne (szerz. Opinia 3/2012 Grupy Roboczej Art. 29 w sprawie zmian sytuacji w dziedzinie technologii biometrycznych, https://ec.europa.eu/justice/article-29/documentation/opinion-recommendation/files/2012/wp193_en.pdf, s. 4-5).
Więcej danych niż w tradycyjnej identyfikacji
W związku z tym przetwarzanie danych biometrycznych ujawnia więcej informacji o osobie, której dane dotyczą, w przeciwieństwie do tradycyjnych środków uwierzytelniania i identyfikacji (np. haseł). Wbrew powszechnym przekonaniom weryfikacja tożsamości przy pomocy biometrii nie jest niezawodna, a na jej dokładność ma również wpływ wiek osoby korzystającej z określonego systemu. Ponadto podmioty danych nie mogą korzystać z pewnych kategorii systemów biometrycznych, ponieważ ich cechy fizyczne z powodu np. zmian dermatologicznych, doznanych urazów nie są rozpoznawane przez oprogramowanie ( szerz. 14 misunderstandings with regard to biometric identification and authentication, https://edps.europa.eu/data-protection/our-work/publications/papers/14-misunderstandings-regard-biometric-identification_enxf).
Nierówne traktowanie uczniów
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, nakładając w 2020 r. administracyjną karę pieniężną na Szkołę Podstawową nr 2 w Gdańsku w związku z przetwarzaniem przez nią danych biometrycznych uczniów na potrzeby organizacji dostępu do szkolnej stołówki, zauważył, że uczniowie, którzy nie posiadali identyfikacji biometrycznej, musieli przepuszczać w kolejce uczniów zarejestrowanych w systemie biometrycznym. Tym samym w ocenie organu sposób organizacji dostępu do szkolnej stołówki prowadził do nierównego traktowania uczniów, ponieważ wyraźnie faworyzował uczniów posiadających identyfikację biometryczną. Zgoda rodziców na przetwarzanie danych biometrycznych ich dzieci przez gdańską szkołę nie mogła zatem zostać uznana za dobrowolną (szerz. Decyzja Prezesa UODO z dnia 18 lutego 2020 r., ZSZZS.440.768.2018, https://uodo.gov.pl/decyzje/ZSZZS.440.768.2018).
Czytaj też: Szkoła ukarana za wykorzystywanie odcisków palców uczniów>>
W wyniku skargi placówki wskazana decyzja organu została uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 7 sierpnia 2020 r., sygn. II SA/Wa 809/20. W uzasadnieniu wyroku sąd jednak lakonicznie odniósł się do ustaleń organu dotyczących dobrowolności zgody rodziców na przetwarzanie danych biometrycznych ich dzieci przez placówkę, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że „pisemne oświadczenia rodziców, […] w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości […] świadczą o spełnieniu przesłanki, o której mowa w art. 9 ust. 2 lit. a RODO.”. Prezes UODO nie zgodził się ze stanowiskiem WSA w Warszawie, podtrzymując w szczególności swoje zdanie na temat braku dobrowolności zgód zbieranych przez szkołę i poinformował o wniesieniu skargi kasacyjnej od wspomnianego wyroku do NSA (szerz. Komunikat Prezesa UODO pt. „Dane biometryczne mogą być wykorzystywane tylko w wyjątkowych sytuacjach”, https://uodo.gov.pl/pl/138/1943).
Czytaj: Sprawa dla NSA: Szkolna stołówka na odcisk palca?>>
Problem z dobrowolnością zgody na przetwarzanie
Jednak Prezes UODO nie jest odosobniony w swoich wątpliwościach na temat dobrowolności zgód na przetwarzanie danych biometrycznych uczniów. Francuski organ nadzorczy z zakresu ochrony danych (Commission nationale de l'informatique et des libertés, CNIL) w sierpniu bieżącego roku opublikował komunikat dotyczący stosowania przez szkoły systemów biometrycznych wykorzystujących geometrię dłoni jako środka weryfikacji tożsamości uczniów uprawnionych do dostępu do stołówek. CNIL wskazała, że zgoda ucznia lub jego prawnego opiekuna musi być dobrowolna a jej nieudzielenie/ wycofanie nie może powodować dla ucznia negatywnych konsekwencji np. w postaci wydłużonego czasu oczekiwania przy wejściu do stołówki. Szkoły powinny zatem zapewnić równoważne środki dostępu do stołówki dla uczniów, którzy nie będą korzystać z identyfikacji biometrycznej np. poprzez wydanie im kart dostępu (szerz. Les dispositifs biométriques pour l'accès aux cantines scolaires, https://www.cnil.fr/fr/les-dispositifs-biometriques-pour-lacces-aux-cantines-scolaires).
Oczekiwanie na werdykt NSA
Wobec powyższego zasadne wydaje się pytanie, czy a jeżeli tak - to w jaki sposób, NSA odniesie się do problemu dobrowolności zgód na przetwarzanie danych biometrycznych uczniów przez Szkołę Podstawową nr 2 w Gdańsku. Stanowisko WSA w Warszawie wyrażone w wyroku o sygn. II SA/Wa 809/20 jest bowiem obecnie nie tylko sprzeczne ze zdaniem Prezesa UODO, ale również z opinią jednego z najbardziej aktywnych i „opiniotwórczych” organów nadzorczych w UE.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.