Pytanie pochodzi z publikacji Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Osoba prowadząca działalność gospodarczą jest w ciąży i od listopada zadeklarowała wyższą od minimalnej podstawę ubezpieczenia chorobowego. Na przełomie grudnia i stycznia zachorowała i wystąpiła o zasiłek chorobowy.

Czy podstawa ubezpieczenia i w konsekwencji składka na ubezpieczenie społeczne za grudzień i styczeń powinna być zmniejszona proporcjonalnie do ilości dni choroby?

Jak będzie ustalona podstawa zasiłku macierzyńskiego w wypadku, gdy w miesiącach o podwyższonych podstawach ubezpieczenia wystąpią okresy zwolnień lekarskich?

Odpowiedź:

Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zamierza opłacić składki na ubezpieczenia społeczne za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. od kwoty wyższej niż najniższa podstawa wymiaru składek, nie może dokonać proporcjonalnego zmniejszenia tej podstawy.

Uzasadnienie:

Za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność np. pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu - art. 18 ust. 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) – dalej u.s.u.s. Wyżej przedstawione zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku (art. 18 ust. 10 u.s.u.s.). ZUS przyjmuje, że skoro przepisy u.s.u.s. określające zasady proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne odnoszą je do „kwoty najniższej podstawy wymiaru składek”, takie zmniejszenie jest dopuszczalne tylko w przypadku tych osób prowadzących pozarolniczą działalność, które jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarują najniższą obowiązującą ich podstawę wymiaru składek, tj. 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego albo 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę. W orzecznictwie sądowym w tym zakresie występuje rozbieżność poglądów. Część sądów przychyla się do stanowiska ZUS, a część je odrzuca Na przykład Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9 lipca 2009 r., III AUa 908/09, stwierdził, że celem norm ust.9 i 10 art. 18 u.s.u.s., jest wyraźne wskazanie, iż zmniejszenie podstawy wymiaru składki jest możliwe także wówczas, gdy została ona zadeklarowana w wysokości minimalnej. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 11 czerwca 2014 r., III AUa 361/14. Z kolei Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 28 kwietnia 2015 r., III AUa 1040/14, zajął stanowisko, że art. 18 ust. 9 i 10 u.s.u.s. stanowią wyjątki od reguły wyrażonej w art. 18 ust. 8 niniejszej ustawy i pozwalają na proporcjonalne pomniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność. Wyjątkowość ust. 9 i 10 nie prowadzi jednak do zawężenia możliwości proporcjonalnego pomniejszenia jedynie najniższej podstawy wymiaru składek, lecz tylko do wskazania, iż nawet najniższa podstawa wymiaru może ulec proporcjonalnemu obniżeniu. Z uwagi na jednoznaczną treść art. 18 ust. 9 u.s.u.s. uzasadnione jest stanowisko, że w przypadku, o którym mowa w pytaniu, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. nie może być proporcjonalnie zmniejszona, jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą opłaca składki na te ubezpieczenia od kwoty wyższej niż najniższa podstawa wymiaru składek.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, co do zasady, stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił poród - art. 48 ust. 1 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 159 z późn. zm.) – dalej u.ś.p. Dla celów u.ś.p. za przychód uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 4 u.ś.p.). Jeżeli w okresie 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił poród, przychód osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą uległ zmniejszeniu wskutek niewykonywania działalności w okresie pobierania zasiłku chorobowego, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego:

1) wyłącza się przychód za miesiące, w których taka osoba wykonywała działalność przez mniej niż połowę miesiąca,

2) przyjmuje się przychód za miesiące, w których taka osoba wykonywała działalność przez co najmniej połowę miesiąca (art. 50 ust. 1 i art. 52 u.ś.p.). Zaznaczyć trzeba, że w przypadku, o którym mowa w pkt 2, przychód uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku macierzyńskiego w kwocie faktycznej, bez uzupełnienia. Jeżeli więc w przypadku, o którym mowa w pytaniu, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. opłacił składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty najniższej podstawy wymiaru składek, którą proporcjonalnie zmniejszy za okres pobierania zasiłku chorobowego w tych miesiącach, kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za te miesiące zostanie przyjęta do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego, jeżeli wykonywała w tych miesiącach działalność przez co najmniej połowę miesiąca. Wykonywanie działalności przez mniej niż połowę miesiąca sprawi zaś, że przychód za ten miesiące nie będzie brany pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego.

Natomiast, jeżeli za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą opłaci składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty wyższej niż najniższa obowiązująca ją podstawa wymiaru składek i w związku z tym nie dokona jej proporcjonalnego pomniejszenia, tj. przychód tej osoby nie ulegnie zmniejszeniu, nie znajdzie do niej zastosowania art. 50 ust. 1 u.ś.p. W konsekwencji przychód za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. zostanie przyjęty do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego w takiej wysokości, w jakiej stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

Nadmienić także trzeba, że jeżeli pomiędzy okresem pobierania zasiłku chorobowego i okresem pobierania zasiłku macierzyńskiego nie wystąpi przerwa bądź będzie ona mniejsza niż 3 miesiące kalendarzowe, podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego nie powinna być ustalana na nowo. W takiej sytuacji podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego powinna stanowić ta sama kwota, która stanowiła podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (art. 43 i art. 52 u.ś.p.).

Magdalena Kostrzewa,

autorka współpracuje z publikacją Serwis Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Odpowiedzi udzielono 9.02.2016 r.