ETS o urlopie macierzyńskim w przypadku legalnego macierzyństwa zastępczego

W przypadku legalnego macierzyństwa zastępczego, obie matki mają prawo do urlopu macierzyńskiego. Urlop macierzyński wynoszący co najmniej czternaście tygodni nie ulega podwojeniu, lecz należy podzielić go pomiędzy obie matki, przy czym urlop każdej z nich musi wynosić co najmniej 2 tygodnie - takie rozstrzygnięcie zaproponowała Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości.

 Macierzyństwo zastępcze nie jest w Unii Europejskiej uregulowane w jednolity sposób. Podczas gdy w wielu państwach członkowskich jest ono zabronione, w Zjednoczonym Królestwie jest ono pod określonymi warunkami dozwolone. W Zjednoczonym Królestwie brak jednak szczególnego uregulowania urlopu macierzyńskiego dla matek przejmujących pieczę nad dzieckiem po jego narodzinach (matek sprawujących pieczę nad dzieckiem).

W przedmiotowej sprawie sąd brytyjski zmierza do ustalenia, czy zgodnie z prawem Unii kobiecie przysługuje roszczenie o udzielenie płatnego urlopu macierzyńskiego również wtedy, gdy to nie ona, lecz matka zastępcza urodziła dziecko.

Zdaniem rzecznik generalnej Juliane Kokott, matce sprawującej pieczę nad dzieckiem, która ma dziecko w wyniku porozumienia w przedmiocie macierzyństwa zastępczego, przysługuje po narodzinach dziecka roszczenie o przyznanie urlopu macierzyńskiego na podstawie prawa Unii w każdym razie wtedy, gdy po narodzinach dziecka przejmuje ona nad nim opiekę, gdy w odnośnym państwie członkowskim macierzyństwo zastępcze jest dopuszczalne i gdy spełnione są przesłanki określone w prawie krajowym. Jest tak nawet wtedy, gdy matka sprawująca pieczę nad dzieckiem nie karmi dziecka po jego narodzinach piersią. Urlop macierzyński, z którego skorzystała matka zastępcza, podlega co prawda zaliczeniu na poczet urlopu macierzyńskiego matki sprawującej pieczę nad dzieckiem, ale urlop matki sprawującej pieczę nad dzieckiem musi wynosić co najmniej dwa tygodnie.

Przyjmując uregulowania dotyczące urlopu macierzyńskiego w 1992 r. prawodawca Unii przyjął co prawda podejście, zgodnie z którym macierzyństwo biologiczne stanowi normę i oczywistym jest, że nie wziął pod uwagę mało wtedy rozpowszechnionego zjawiska macierzyństwa zastępczego. Znajdujący oparcie w prawach podstawowych cel ochronny urlopu macierzyńskiego nakazuje jednak również ochronę matek sprawujących pieczę nad dzieckiem i to niezależnie od tego, czy karmią one dziecko piersią, czy też nie. Ten płatny urlop służy bowiem nie tylko ochronie pracownic w okresie ciąży, po porodzie lub w okresie karmienia piersią, lecz ma także zapewnić niezakłócony rozwój relacji między matką i dzieckiem.

W każdym razie wtedy, gdy w konkretnym przypadku państwo członkowskie uznaje stosunek prawny matki sprawującej pieczę nad dzieckiem do dziecka, przepisy prawa Unii dotyczące urlopu macierzyńskiego należy stosować do matek sprawujących pieczę nad dzieckiem, które bezpośrednio po narodzinach dziecka wstępują w miejsce matki zastępczej.

Jeżeli chodzi o wymiar urlopu macierzyńskiego, rzecznik generalna J. Kokott zajęła stanowisko, iż koncepcja macierzyństwa zastępczego nie może prowadzić do podwojenia minimalnego wymiaru prawa do urlopu wynoszącego czternaście tygodni. Urlop macierzyński musi raczej odzwierciedlać wybrany przez kobiety podział ról. Wykorzystany już przez matkę zastępczą urlop musi wobec tego zostać zaliczony na poczet urlopu matki sprawującej pieczę nad dzieckiem i odwrotnie. Obu matkom należy przyznać niepodlegający skróceniu urlop macierzyński wynoszący co najmniej pełne dwa tygodnie. W odniesieniu do kwestii tychże dwóch tygodni uregulowanie prawa Unii w formie dyrektywy jest na tyle precyzyjne, że jest ono bezpośrednio skuteczne w państwach członkowskich.

Tak wynika z opinii Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 września 2013 r. w sprawie C-167/12 CD przeciwko ST.