Czynniki determinujące wypalenie zawodowe

Materiał jest obszernym i wnikliwym przedstawieniem czynnikw sprzyjających powstawaniu syndromu wypalenia zawodowego. Opracowanie jest szczegłową analizą zmiennych zarwno organizacyjnych jak i osobowościowych oraz demograficznych zwiększających ryzyko wypalenia wśrd pracownikw. W materiale znajduje się najaktualniejsza definicja i sposb ujęcia omawianego syndromu oraz doniesienia i wnioski płynące z analizy wspłczesnej literatury, i wynikw badań na temat czynnikw ryzyka wypalenia. Autorzy nawiązują do pragmatycznych aspektw zarządzania zasobami ludzkimi, co umożliwia zastosowanie wiedzy płynącej z badań w praktyce. W opracowaniu znajdują się graficzne i tabelaryczne ujęcia omawianych treści. Artykuł można rekomendować zarwno osobom odpowiedzialnym za zarządzanie zasobami ludzkimi jak i wszystkim czytelnikom zainteresowanym tematyką wypalenia zawodowego.Spis treści:1. Wprowadzenie2. Wypalenie w zawodach społecznych3. Wypalenie w rżnych grupach zawodowych4. Przebieg i dynamika wypalenia zawodowego5. Czynniki ryzyka6. Podsumowanie

1. Wprowadzenie

 

Często spotykamy się z terminem, zjawiskiem wypalenia zawodowego. Niektórzy mieli okazję zapoznać się z poświęconymi tej tematyce publikacjami, inni słyszeli ten termin przy okazji konferencji czy szkoleń, być może niektórzy znają problem nawet z autopsji.

Odpowiedź na pytania w rodzaju – Czym jest wypalenie zawodowe? Kogo dotyczy i jak mu zapobiegać? – została udzielona na łamach wcześniejszych artykułów autorstwa Anny Dyląg. Celem tego opracowania jest przedstawienie indywidualnych cech pracowników predysponowanych do doświadczania omawianego syndromu oraz czynników natury organizacyjnej sprzyjających wypaleniu zawodowemu.

 

2. Wypalenie w zawodach społecznych

 

Syndrom wypalenia zawodowego był początkowo definiowany jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi (C. Maslach i S. Jackson, 1981). Do niedawna syndrom wypalenia zawodowego łączono głównie (a nawet wyłącznie) z zawodami społecznymi (ang. human services). Istota tych profesji polega na bliskim, obciążającym oraz jednostronnym kontakcie z innymi osobami – jedna ze stron jest Dawcą (opieki, informacji, wsparcia), a druga – pacjent, klient, uczeń (od)Biorcą. Przykładowe zawody z tej grupy to nauczyciele, pielęgniarki, lekarze, pracownicy społeczni, psychoterapeuci. Pracownicy tych zawodów byli i są „klasycznymi” podmiotami badań nad wypaleniem. Rdzeniem syndromu wypalenia w tych zawodach jest specyficzna (tj. jednostronnie nadmiernie obarczona) relacja z drugim człowiekiem.

Od Dawcy otoczenie spodziewa się jakościowej obsługi na najwyższym poziomie; rolą Biorcy jest otrzymywanie (pomocy, wsparcia, nauki). Podobny mechanizm przypisuje się „wypaleniu emocjonalnemu” w związkach partnerskich i małżeńskich. Uzdrowienie takich relacji często polega na wycofaniu się jednej strony z nadmiernego „dawania”, po to by zrównoważyć proporcje w wymianie między partnerami.

W warunkach pracy ową równowagę można starać się przywrócić przez skracanie czasu kontaktu z drugim człowiekiem, zmniejszanie ilości poświęcanej mu uwagi lub obniżenie zaangażowania. Jednak strategie te odbierane są negatywnie przez Biorców, a także przez pracodawców i społeczeństwo. Nie ma przyzwolenia na to, by poziom pracy w tych zawodach (opierających się na zaufaniu społecznym) – spadał.

 

3. Wypalenie w różnych grupach zawodowych

 

Od połowy lat 90. XX w. wypalenie zawodowe jest traktowane jako odpowiedź organizmu na przedłużający się stres, którego źródłem jest ogólna sytuacja pracy, a nie tylko relacje interpersonalne, które mogą (choć nie muszą) być jej częścią. Zarówno zainteresowanie naukowców analizujących problem wypalenia zawodowego, jak i realnie istniejąca potrzeba skłoniła do prowadzenia badań w szerszej gamie zawodów niż dotychczasowe profesje typu human services. Działania badawczo-praktyczne na nowym gruncie umożliwiło powstanie, a ściślej mówiąc dostosowanie do warunków ogólnych „klasycznego” już Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego Ch. Maslach (Maslach Burnout Inventory, 22-pozycyjnego). Obok dotychczasowego, pojawił się test w wersji skróconej, do zastosowania w rozległym spektrum zawodów (Maslach Burnout Inventory – General Survey, MBI-GS, 16-pozycyjny).

 

4. Przebieg i dynamika wypalenia zawodowego

 

Dynamika wypalenia w zawodach niespołecznych jest analogiczna do przebiegu wypalenia w zawodach społecznych. W pierwszym etapie rozwijania się syndromu czynniki stresujące w pracy wywołują u pracowników napięcie, irytację i uczucie zmęczenia charakterystyczne dla stadium wyczerpania. Próbując poradzić sobie z nieprzyjemnymi doznaniami, człowiek stopniowo dystansuje się do wszystkich kwestii związanych z pracą. W ten sposób rozwija się negatywizm i chłód wobec firmy, ludzi, pracy – następuje stadium cynizmu. Jednak konsekwencją pogłębiającej się alienacji jest pojawienie się poczucia braku (lub utraty) osiągnięć i kompetencji zawodowych. Samoocena i poczucie własnej wartości jako pracownika spada.

 

5. Czynniki ryzyka

 

Możliwe przyczyny wypalenia zawodowego zwykło się w literaturze przedmiotu grupować w 3 kategorie:

1) cechy osobowościowe pracowników,

2) zmienne demograficzne,

3) czynniki natury organizacyjnej.

(…)

 

6. Podsumowanie

 

W literaturze podkreśla się, iż zespół wypalenia dotyczy wyłącznie sytuacji związanych z pracą zawodową, a nie innych sytuacji życiowych. Dodatkowo zakłada się, że syndromowi ulegają osoby wcześniej efektywne i zadowolone ze swojej pracy – co oddaje popularne wśród badaczy tego zjawiska powiedzenie: „jeśli nigdy wcześniej nie płonąłeś – to nie możesz się wypalić”.

Negatywne skutki wypalenia mogą jednak rozszerzać się na inne, pozazawodowe sfery życia. Mogą one prowadzić do narastania problemów rodzinnych (jeśli napięcie nie może być rozładowane w pracy, to często zostaje nieświadomie przeniesione do domu, co może prowadzić do konfliktów), ucieczki w chorobę, nadużywania alkoholu, narkotyków i innych używek oraz pojawienia się rozlicznych problemów o podłożu psychogennym.

Badania sugerują, że syndrom wypalenia jest jednym z priorytetowych czynników odpowiedzialnym za niskie morale pracowników, absencję oraz dużą płynność kadr i zasadniczym powodem niskiej jakości świadczonych usług. Zjawisko wypalenia się powoduje ogromne marnotrawstwo wykształcenia i talentu wielu pracowników (Maslach, 1988, 2000), a także jest predyktorem depresji i poważniejszych problemów zdrowotnych.

Z przeglądu badań wynika, iż przeciwdziałanie oraz walka z syndromem wypalenia powinny odbywać się zarówno na poziomie indywidualnym, grupowym, jak i organizacyjnym. Działania te powinny być zintegrowane i stanowić jeden z elementów polityki personalnej firm i zakresu ich odpowiedzialności wobec pracowników.