Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Wniosek dotyczący decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej przyjęcia przez Unię porozumienia w sprawie wykładni i stosowania Traktatu Karty Energetycznej między Unią Europejską, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i ich państwami członkowskimi (COM(2024) 257 final)

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Wniosek dotyczący decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej przyjęcia przez Unię porozumienia w sprawie wykładni i stosowania Traktatu Karty Energetycznej między Unią Europejską, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i ich państwami członkowskimi (COM(2024) 257 final)

(C/2025/776)

Sprawozdawca: Christophe QUAREZ

Doradczynie i doradcy	Julia WEGERER
Procedura ustawodawcza	EU Law Tracker
Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 13.11.2024 Rada Unii Europejskiej, 9.9.2024
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Dokumenty Komisji Europejskiej Odpowiednie cele zrównoważonego rozwoju	COM(2024) 257 final ODD X - 7, 9, 13
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	12.11.2024
Data przyjęcia na sesji plenarnej	4.12.2024
Sesja plenarna nr	592
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	187/2/4

1. ZALECENIA

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES)

1.1. Z zadowoleniem przyjmuje porozumienie w sprawie wykładni i stosowania Traktatu Karty Energetycznej między Unią Europejską, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i ich państwami członkowskimi.

1.2. Z aprobatą przyjmuje wyrok w sprawie Komstroy, w którym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł, że art. 26 ust. 2 Traktatu Karty Energetycznej (TKE) w sprawie mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem (ISDS) nie ma zastosowania do sporów między państwem członkowskim a inwestorem z innego państwa członkowskiego. TSUE stwierdził zatem, że ten mechanizm jest sprzeczny z prawem europejskim.

1.3. Przypomina, że Unia Europejska wycofała się oficjalnie z TKE (27 czerwca 2024 r.) w następstwie jednostronnego wystąpienia szeregu państw członkowskich (Włoch, Francji, Niemiec, Polski, Luksemburga, Słowenii, Hiszpanii, Portugalii, Niderlandów) lub zapowiedzi wycofania się innych państw (Danii, Irlandii).

1.4. Uważa, że przewidziany w TKE mechanizm rozstrzygania sporów jest nie do przyjęcia. Odniósł się już krytycznie do systemu ISDS w swych opiniach REX/551 i REX/501. Uwagi krytyczne, które zostały zgłoszone przez społeczeństwo obywatelskie, dotyczą głównie legalności, spójności i przejrzystości tego systemu arbitrażu.

1.5. Przypomina, że TKE chroni między innymi inwestycje w kopalne źródła energii, takie jak ropa naftowa, gaz i węgiel, które są sprzeczne z unijnymi celami klimatycznymi, w tym zwłaszcza z celami wytyczonymi w Europejskim Zielonym Ładzie oraz w porozumieniu paryskim. Niemniej należy również przyznać, że transformacja w kierunku zdekarbonizowanego systemu energetycznego jest czasochłonna. Niektóre inwestycje w paliwa kopalne, jako przejściowe nośniki energii, mogą być nadal konieczne w okresie przejściowym do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw w systemie energetycznym, czemu musi towarzyszyć przyspieszenie wdrażania energii odnawialnej oraz czystych technologii. Ochrona inwestycji za pośrednictwem ISDS podważa jednak nasze dążenie do neutralności klimatycznej i należy jej zaniechać.

1.6. Przypomina zawarte w opiniach REX/551, REX/501, REX/464 i REX/411 uwagi krytyczne na temat mechanizmu ISDS, które w pełni odnoszą się do TKE. Przewidziany w TKE mechanizm ISDS nastręcza zasadniczych problemów z punktu widzenia państwa prawa, demokracji, przejrzystości i spójności. Umożliwia on inwestorom zagranicznym obchodzenie sądów krajowych poprzez wniesienie sprawy bezpośrednio do trybunału arbitrażowego, gdyż wyczerpanie wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym jest fakultatywne.

1.7. Przypomina ponadto, że TKE umożliwia inwestorom zagranicznym podważanie wszelkich przepisów krajowych, które mogą być niekorzystne z punktu widzenia spodziewanych zysków, ponieważ system arbitrażowy pozwala inwestorom na kwestionowanie krajowych przepisów w zakresie ochrony środowiska i klimatu.

1.8. Zwraca ponownie uwagę na to, że TKE nie ma zastosowania w stosunkach wewnątrzunijnych, gdyż był negocjowany jako instrument polityki zewnętrznej Unii Europejskiej w ramach współpracy energetycznej z państwami trzecimi. Dlatego też Komisja Europejska proponuje zawarcie umowy międzynarodowej między Unią, Euratomem i państwami członkowskimi w celu potwierdzenia wspólnego rozumienia faktu, że art. 26 TKE nigdy nie miał, nie ma i nie będzie mieć zastosowania w ramach stosunków wewnątrzunijnych.

1.9. Z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji Europejskiej zmierzające do jak największego ograniczenia ryzyka związanego z wewnątrzunijnymi postępowaniami arbitrażowymi. Wzajemne porozumienie jest ważnym krokiem na drodze do osiągnięcia tego celu.

1.10. Zachęca Komisję, państwa członkowskie i Parlament Europejski do zawarcia innych wzajemnych porozumień z państwami trzecimi takimi jak Zjednoczone Królestwo, które wycofały się z TKE, by wyeliminować związane z postępowaniami arbitrażowymi ryzyko wynikające z przewidzianych w TKE postanowień o obowiązywaniu niektórych warunków tego porozumienia przez 20 lat nawet po wycofaniu się niektórych kontrahentów (klauzula przedłużonej ochrony) ¹ . Nawet jeśli w grudniu 2024 r. reforma TKE zostanie przyjęta jednomyślnie zgodnie z art. 36 TKE, to nadal występować będą problemy merytoryczne. Po pierwsze, kluczowym elementem traktatu jest wciąż wadliwy mechanizm ISDS. Jeśli chodzi o pozostałe, wspomniane powyżej niedociągnięcia, wynegocjowano jedynie częściowe usprawnienia w celu zaradzenia najbardziej oczywistym nadużyciom. Przewidziane w zmienionej wersji TKE stopniowe znoszenie ochrony inwestycji w paliwa kopalne jest mało ambitne: nie dotyczy wszystkich umawiających się stron, a przewidziane długie terminy nie pozwalają na pogodzenie TKE z prawodawstwem europejskim.

1.11. Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do zbadania mechanizmów prawnych, które umożliwiłyby wspólne zniwelowanie skutków przewidzianych w TKE postanowień o obowiązywaniu niektórych warunków tego porozumienia przez 20 lat nawet po wycofaniu się niektórych kontrahentów (klauzula przedłużonej ochrony), by dawnym umawiającym się stronom nie groził przedłużający się arbitraż mogący podważyć cele Unii Europejskiej w dziedzinie klimatu i transformacji energetycznej.

1.12. Biorąc pod uwagę poruszone problemy, apeluje do państw członkowskich, które są nadal umawiającymi się stronami TKE, aby rozważyły wycofanie się z niego.

1.13. Wzywa do opracowania nowych wielostronnych ram współpracy energetycznej, w których na pierwszym miejscu postawione będą zrównoważone i odnawialne źródła energii. Należy przy tym dopilnować, by wszystkie przyszłe porozumienia były w pełni zgodne z celami Europejskiego Zielonego Ładu oraz z zasadami przejrzystości, demokracji i praworządności, a także, by uwzględniały sprawiedliwą transformację.

2. NOTY WYJAŚNIAJĄCE

Argumenty na poparcie zalecenia 1.1

2.1. Traktat Karty Energetycznej (TKE) jest wielostronną umową handlowo-inwestycyjną mającą zastosowanie do sektora energetycznego, którą podpisano w 1994 r. i która weszła w życie w 1998 r. Mechanizm ISDS jest głównym elementem TKE, który jest umową inwestycyjną najczęściej stosowaną przez inwestorów zagranicznych na całym świecie do pozywania krajów. Obecnie na mocy Traktatu Karty Energetycznej toczą się 162 postępowania arbitrażowe dotyczące inwestycji ² . Około 70 % z nich to wewnątrzunijne postępowania arbitrażowe dotyczące inwestycji, które to postępowania TSUE uznał za nielegalne.

2.2. TKE nie został znacząco zaktualizowany od czasu powstania ponad 25 lat temu. Panuje powszechna zgoda co do tego, że jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej w dziedzinie Europejskiego Zielonego Ładu oraz z normami ochrony inwestycji.

Argumenty na poparcie zalecenia 1.3, 1.4 i 1.5

2.3. W czerwcu 2022 r. przedstawiono tzw. "porozumienie co do zasady", które zakończyło negocjacje w sprawie reformy TKE. Umawiającymi się stronami TKE były wówczas UE, Euratom i wszystkie państwa członkowskie (z wyjątkiem Włoch, które wycofały się już w 2016 r.) oraz Japonia, Szwajcaria, Turcja, większość państw Bałkanów Zachodnich i byłego ZSRR, z wyjątkiem Rosji i Białorusi.

2.4. Ze względu na niewystarczające wyniki negocjacji reforma TKE nie uzyskała większości kwalifikowanej głosów państw członkowskich, w związku z czym w listopadzie 2022 r. zakończyła się porażką. Następnie coraz więcej państw członkowskich wycofywało się z niego: Francja, Niemcy, Polska, Luksemburg, Słowenia, Portugalia, Hiszpania i Niderlandy. Dania i Irlandia również zgłosiły zamiar wycofania się z niego. Zjednoczone Królestwo jest pierwszym państwem spoza UE, które z niego wystąpiło. Parlament Europejski również stwierdził wyraźnie, że nie popiera reformy TKE, oraz zwrócił się do Unii i państw członkowskich o organizację skoordynowanego wycofania się z niego ³ .

2.5. Z TKE można wycofać się na mocy jego art. 47 ust. 3. Po notyfikacji o wystąpieniu dane państwo pozostaje umawiającą się stroną TKE jeszcze przez rok. Po tym terminie ma zastosowanie klauzula przedłużonej ochrony, co oznacza, że odnośnie do istniejących inwestycji z mechanizmu ISDS można korzystać przez 20 lat.

2.6. W czerwcu 2024 r. Unia Europejska i Euratom powiadomiły oddzielnie o swoim wystąpieniu z TKE ⁴ . Państwa członkowskie, które nadal są umawiającymi się stronami TKE, zobowiązano natomiast do tego, by nie uniemożliwiały przyszłej reformy TKE, gdyż przestarzały traktat jest niezgodny z celami klimatycznymi UE i z normami ochrony inwestycji.

Argumenty na poparcie zalecenia 1.6 i 1.7

2.7. Trzecia oś działania UE w sprawie TKE jest podyktowana koniecznością reagowania na skargi arbitrażowe składane przez inwestorów zagranicznych w ramach sporów wewnątrzunijnych, co jest sprzeczne z orzecznictwem TSUE. Fakt, że nie można już wykonać wewnątrzunijnego orzeczenia arbitrażowego w Unii Europejskiej, nie powstrzymuje inwestorów zagranicznych. Wyspecjalizowane kancelarie prawne bezpardonowo zalecają potencjalnym klientom poszukiwanie krajów trzecich, w których państwa członkowskie posiadają aktywa, oraz wszczynanie w tych krajach postępowań egzekucyjnych. Na horyzoncie rysuje się kolizja norm.

2.8. Komisja Europejska zaproponowała zatem podejście dwuetapowe: sporządzono oświadczenie i umowę międzynarodową o podobnej treści, które potwierdzają wspólne rozumienie przez państwa członkowskie faktu, że przewidziany w TKE mechanizm ISDS nie miał nigdy, nie ma i nie będzie mieć zastosowania w stosunkach wewnątrzunijnych.

Argumenty na poparcie zaleceń 1.8-1.10

2.9. Planowana reforma traktatu nie mogła rozwiązać kwestii merytorycznych związanych z TKE. W szczególności mechanizm ISDS nadal funkcjonuje bez większych zmian. Chociaż niektóre definicje, na przykład "sprawiedliwego i równego traktowania" lub inwestora, zostały nieco zmienione, to należy stwierdzić, że proces reform sprowadził się do ograniczenia najbardziej oczywistych niedociągnięć z pominięciem systemu ISDS sensu stricto.

2.10. To samo dotyczy niezgodności TKE z celami klimatycznymi. Choć TKE przewiduje stopniowe wycofywanie ochrony inwestycji w paliwa kopalne, to wyznaczone okresy przejściowe nie są adekwatne do pilnej potrzeby wycofania się z paliw kopalnych i dotyczą jedynie umawiających się stron, które zdecydowały się na rezygnację z paliw kopalnych (UE i Zjednoczone Królestwo).

2.11. Ze względu na niewystarczające wyniki reforma TKE nie została zatwierdzona przez większość państw członkowskich i co za tym idzie zakończyła się porażką. Od tego czasu UE wraz z Euratomem i 9 państwami członkowskimi (Włochy, Francja, Niemcy, Polska, Luksemburg, Słowenia, Portugalia, Hiszpania, Niderlandy) i Zjednoczone Królestwo powiadomiły już o wystąpieniu z TKE, natomiast dwa inne państwa członkowskie (Dania, Irlandia) również zgłosiły taki zamiar.

2.12. Ponadto trybunały arbitrażowe nie przestrzegają orzecznictwa TSUE, a mianowicie wyroku w sprawie Komstroy, i nadal wydają orzeczenia w sporach wewnątrzunijnych. Zważywszy, że większość sporów wszczynanych na podstawie TKE ma charakter wewnątrzunijny, Unia musi podjąć odpowiednie i natychmiastowe działania.

Bruksela, dnia 4 grudnia 2024 r.

1 Model Inter Se Agreement to Neutralize the Survival Clause of the Energy Charter Treaty Between the EU and Other non-EU Contracting Parties | Międzynarodowy Instytut Zrównoważonego Rozwoju (iisd.org).

2 Statistics - Energy Charter Treaty oraz Search Cases | ICSID (worldbank.org) odnośnie do sporów wszczętych w 2024 r.

3 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 listopada 2022 r. w sprawie wyników aktualizacji Traktatu Karty Energetycznej.

4 Traktat Karty Energetycznej: UE powiadamia o wystąpieniu, Rada (europa.eu).

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2025.776
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Wniosek dotyczący decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej przyjęcia przez Unię porozumienia w sprawie wykładni i stosowania Traktatu Karty Energetycznej między Unią Europejską, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i ich państwami członkowskimi (COM(2024) 257 final)
• Data aktu: 11/02/2025
• Data ogłoszenia: 11/02/2025