Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Opracowanie przyrodniczych punktów kredytowych - ramy wspierające różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Opracowanie przyrodniczych punktów kredytowych - ramy wspierające różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe

(C/2025/6321)

(Dz.U.UE C z dnia 3 grudnia 2025 r.)

Sprawozdawca: Rastislav TRNKA (SK/EPL), przewodniczący kraju koszyckiego

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR)

Przyrodnicze punkty kredytowe w kontekście międzynarodowym

1. Podkreśla, że przyrodnicze punkty kredytowe mogą jedynie uzupełniać - a nigdy nie zastępować - ambitne finansowanie publiczne, wiążące regulacje i wdrażanie, które pozostają podstawą ochrony różnorodności biologicznej. Zwraca uwagę, że programy przyrodniczych punktów kredytowych muszą być w pełni zgodne z zasadą ostrożności i ograniczeniami ekologicznymi. Należy przy tym zapewnić, że instrumenty finansowe nie uzasadniają niszczenia środowiska i nie tworzą zachęt przynoszących efekty odwrotne do zamierzonych.

2. Podkreśla, że do najpoważniejszych wyzwań środowiskowych i gospodarczych, przed którymi stoi obecnie świat, należą utrata różnorodności biologicznej i degradacja przyrody. Aby im sprostać, konieczne jest innowacyjne, systemowe i zdecentralizowane podejście obejmujące wszystkie poziomy sprawowania rządów, w tym regiony i miasta, a także obywateli, ośrodki szkolenia i kształcenia, centra badawcze i sektor przedsiębiorstw.

3. Podkreśla, że wdrażanie wymogów UE w zakresie ochrony przyrody, takich jak sieć Natura 2000 i rozporządzenie o odbudowie zasobów przyrodniczych, wynika z obowiązku prawnego i musi być finansowane ze środków publicznych. Potrzeba tu większego udziału UE w finansowaniu znacznych kosztów.

4. Zwraca uwagę na globalne ramy różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu, w których zobowiązano się do odwrócenia 30 % utraty różnorodności biologicznej do 2030 r. Wskazuje zwłaszcza na cel 19 tych ram, którym jest mobilizowanie 200 mld USD rocznie na rzecz różnorodności biologicznej, m.in. poprzez pobudzanie innowacyjnych programów finansowych, włączając w to przyrodnicze punkty kredytowe. Podkreśla, że te systemy finansowe muszą podlegać solidnym zabezpieczeniom, zasadzie przejrzystości i niezależnemu monitorowaniu, aby uniknąć pseudoekolo- gicznego marketingu i zapewnić, że przyczynią się one do rzeczywistego i wymiernego przyrostu różnorodności biologicznej.

5. Zaznacza, że globalne ramy różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu zawierają pierwszą w historii wyraźną wzmiankę o Europejskim Komitecie Regionów jako ważnym partnerze we wspieraniu realizacji planu działania dotyczącego samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych na rzecz różnorodności biologicznej w ramach Konwencji o różnorodności biologicznej (2021-2030). Podkreśla znaczenie kierowanych lokalnie, opartych na społeczności strategii ochrony przyrody, które respektują prawa i potrzeby tubylcze i lokalne oraz systemy wiedzy. Wzywa do umożliwienia udziału ludności rdzennej, społeczności lokalnych, organizacji młodzieżowych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego poprzez konsultacje i dialog, zwłaszcza podczas opracowywania i monitorowania programów przyrodniczych punktów kredytowych, przy jednoczesnym zapewnieniu, że uprawnienia decyzyjne pozostaną w rękach stosownych organów publicznych.

6. Podkreśla, że stabilne finansowanie ochrony różnorodności biologicznej wymaga dywersyfikacji instrumentów, przy czym przyrodnicze punkty kredytowe mogą uzupełniać dotacje i subsydia publiczne. Muszą jednak zachować odrębność od jednostek emisji dwutlenku węgla i systemów ETS i nie mogą być wykorzystywane do wypełniania zobowiązań prawnych. Przyrodnicze punkty kredytowe muszą być konkretne, przejrzyste oraz oparte na jasnych kryteriach jakości (trwałość, zapobieganie wyciekom), pozostawać pod niezależnym nadzorem publicznym i w zgodności z podejściem ostrożnościowym oraz prawami stosownych społeczności. Ich celem jest zwiększenie ochrony różnorodności biologicznej poprzez rozwiązania zakotwiczone w konkretnych regionach, łączące polityki publiczne z dobrowolnymi zachętami od sektora prywatnego.

7. Zwraca uwagę, że inwestycje w odbudowę zasobów przyrodniczych mają silny efekt mnożnikowy - na przykład odbudowa terenów podmokłych lub lasów nie tylko wspiera różnorodność biologiczną, ale również zwiększa odporność na zmianę klimatu, ogranicza powodzie, zwiększa odporność lasów na wybuch i rozprzestrzenianie się pożarów, wspiera gospodarkę lokalną i regionalną i sektor turystyki poprzez zwiększanie możliwości małych i średnich przedsiębiorstw oraz poprawia zdrowie publiczne i jakość życia w społecznościach. Ponadto, jak wynika z niektórych badań, może nawet stanowić naturalne bariery przyczyniające się do strategicznej odporności terytorialnej, zwłaszcza we wschodnich regionach.

8. Podkreśla, że ramy przyszłej polityki ochrony środowiska i użytkowania gruntów powinny obejmować wszystkich producentów rolnych i leśnych w całej UE, niezależnie od wielkości gospodarstwa czy jego struktury, a także modelu produkcji czy regionu geograficznego. Politykę tę należy opracować tak, aby odzwierciedlała różnorodność sektora i zapewniała równy dostęp poprzez unikanie nadmiernie złożonych mechanizmów, nieproporcjonalnie obciążających działania na mniejszą skalę lub o mniej wyspecjalizowanym charakterze.

9. Podkreśla, że przy okazji dyskusji nad wnioskami Komisji w sprawie wieloletnich ram finansowych (WRF) należy znacznie zwiększyć wsparcie finansowe na wdrażanie unijnych wymogów w zakresie ochrony przyrody. Wkład UE musi opierać się na określonych wcześniej kosztach wdrażania.

10. Pozytywnie ocenia poszerzanie programów przyrodniczych punktów kredytowych na całym świecie jako jednego z wielu narzędzi, które mogą pomóc w zniwelowaniu luki w finansowaniu różnorodności biologicznej, takich jak polityka przyrodniczych punktów kredytowych w stanie Paraná w Brazylii czy polityka obowiązkowego zwiększania różnorodności biologicznej (Biodiversity Net Gain) w Zjednoczonym Królestwie, a także wiele innych, które przedstawiono podczas 16. Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD COP 16) w Cali (Kolumbia) w październiku 2024 r. Z aprobatą przyjmuje to, że niektóre bieżące inicjatywy, takie jak WWF France i Wadapt, już teraz testują modele łączące kapitał prywatny z konkretnymi środkami ekologicznymi i publicznym zdawaniem sprawy z wyników.

11. W tym kontekście podkreśla, że rozpowszechnianie przyrodniczych punktów kredytowych musi być uzależnione od geograficznej zgodności ich miejsca pochodzenia i zastosowania, aby zachować integralność ekologiczną i regionalne ukierunkowanie środków. Handel wtórny musi być ściśle ograniczony, a transfer punktów kredytowych między niekompatybilnymi pod względem środowiskowym musi być zakazany. Wszystkie systemy muszą być zarządzane za pośrednictwem publicznych i przejrzystych rejestrów i muszą wykazywać wymierny wkład w lokalną różnorodność biologiczną.

12. Podkreśla, że istniejące instrumenty, takie jak płatności za usługi ekosystemowe, pokazują, że oparte na zachętach podejścia do ochrony i odtwarzania kapitału naturalnego mogą przynieść wartość publiczną, jeżeli wspierają je solidne zabezpieczenia, przejrzyste zarządzanie i naukowo potwierdzone metodyki, które przynoszą wymierne wyniki ekologiczne.

13. Apeluje o publiczne rejestry, lokalne zarządzanie oraz wiążące zabezpieczenia środowiskowe i społeczne, w tym wcześniejszą, dobrowolną i świadomą zgodę ludów tubylczych i zainteresowanych społeczności, a także o skuteczny udział obywateli na wszystkich etapach opracowywania, wdrażania i oceny projektów przyrodniczych punktów kredytowych. Podkreśla, że przyrodnicze punkty kredytowe nie mogą być wykorzystywane do legitymizacji niszczycielskiej działalności na globalnym Południu przez przedsiębiorstwa z siedzibą w UE dążące do spełnienia krajowych wymogów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju.

Działania UE dotyczące przyrodniczych punktów kredytowych

14. Z zadowoleniem przyjmuje opublikowanie przez Komisję Europejską (KE) w dniu 7 lipca 2025 r. planu działania na rzecz rozliczeniowych jednostek przyrodniczych. Przypomina w tym kontekście również o zobowiązaniu przewodniczącej Komisji do utrzymania regionów w centrum jej działań i podkreśla, że ma to kluczowe znaczenie w kontekście wspólnego opracowywania rozwiązań opartych na zasobach przyrody, w tym certyfikacji różnorodności biologicznej i przyrodniczych punktów kredytowych, zgodnie zasadą pomocniczości.

15. Apeluje, aby wszelkie mechanizmy wprowadzone w odniesieniu do przyrodniczych punktów kredytowych obejmowały zabezpieczenia zapobiegające masowemu wykupowi i dzierżawie ziemi oraz zapewniające dalsze wydajne użytkowanie gruntów. Środki muszą chronić społeczności rolnicze przed podmiotami zewnętrznymi nabywającymi grunty wyłącznie na potrzeby spekulacyjnych lub nieprodukcyjnych przyrodniczych punktów kredytowych.

16. Zwraca uwagę, że zgodnie z szacunkami UE na ochronę i odbudowę różnorodności biologicznej potrzeba w UE co najmniej 48 mld EUR rocznie w ramach strategii na rzecz bioróżnorodności 2030, jednak szersze szacunki obejmujące monitorowanie gleby i gruntów sugerują, że potrzeby w zakresie finansowania mogą wynieść do 65 mld EUR rocznie, co oznacza lukę w wysokości ok. 37 mld EUR. Wskazuje w związku z tym na zagrożenia związane z wnioskami Komisji Europejskiej z lipca 2025 r. dotyczącymi wieloletnich ram finansowych na lata 2028-2034, w których to wnioskach w ich obecnej formie nie uwzględnia się podstawowych zasad wielopoziomowego sprawowania rządów, partnerstwa i zasady pomocniczości, oraz ponownie stwierdza, że wszechstronne podejście do inwestycji publicznych i prywatnych na wszystkich poziomach jest niezbędne do stawienia czoła wyzwaniom w zakresie odbudowy zasobów przyrodniczych i zachowania różnorodności. W tym kontekście wzywa Komisję Europejską do oparcia się w kolejnych WRF na lata 2028-2034 na udanym programie LIFE.

17. Zaleca, aby wprowadzenie ram w zakresie przyrodniczych punktów kredytowych w UE uznano za strategiczną okazję do skierowania inwestycji zarówno publicznych, jak i prywatnych na konkretne środki ochrony i odbudowy różnorodności biologicznej - takie jak odbudowa zdegradowanych siedlisk, poprawa łączności ekologicznej i wzmocnienie funkcji ekosystemu - zwłaszcza w regionach borykających się ze znaczną presją środowiskową, a szczególnie na obszarach znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji, takich jak regiony najbardziej oddalone, ze względu na ich o wiele większe narażenie na zmianę klimatu, dużą bioróżnorodność endemiczną i ograniczoną zdolność do terytorialnej amortyzacji wstrząsów. To podejście sprzyja osiągnięciu celu UE, jakim jest zwiększenie finansowania ochrony przyrody zgodnie z unijną strategią na rzecz bioróżnorodności 2030, i przyczynia się do wypełnienia międzynarodowych zobowiązań w kontekście globalnych ram różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu. Certyfikację i przyrodnicze punkty kredytowe należy też postrzegać jako narzędzie uzupełniające politykę UE w zakresie klimatu i przystosowania się do zmiany klimatu, zapewniają one bowiem ramy zachęt do wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie, które przynoszą dodatkowe korzyści pod względem różnorodności biologicznej, łagodzenia zmiany klimatu i odporności na tę zmianę, jak również dla gospodarki lokalnej i regionalnej, a zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw. Podkreśla, że przyrodnicze punkty kredytowe nie mogą odwracać uwagi od wiążących celów w zakresie odbudowy zasobów przyrodniczych określonych w rozporządzeniu o odbudowie zasobów przyrodniczych i w powiązanych przepisach unijnych, lecz muszą służyć jako dodatkowy instrument - zgodnie z zasadą pomocniczości powiązany z ramami regionalnymi i lokalnymi - przyspieszający realizację tych celów.

18. Zaleca powiązanie projektów przyrodniczych punktów kredytowych z regionalnymi planami odporności na zmianę klimatu, w tym opracowanie systemów wczesnego ostrzegania, wielofunkcyjnej zielonej infrastruktury, rozwiązań opartych na zasobach przyrody w dziedzinie gospodarki wodnej oraz programów adaptacyjnych kierowanych przez społeczność.

19. Zaleca priorytetowe traktowanie przy przydzielaniu punktów kredytowych regionów i społeczności borykających się z poważniejszymi ekstremalnymi zagrożeniami klimatycznymi takimi jak powodzie, susze lub pożary lasów, aby wzmocnić ich odporność ekologiczną, gospodarczą i społeczną.

20. Podkreśla, że regiony i gminy odgrywają zasadniczą rolę w ustalaniu i wdrażaniu celów środowiskowych, ponieważ znajdują się na obszarach, gdzie zachodzą zmiany w ekosystemie i gdzie jest skoncentrowana praktyczna wiedza fachowa na temat odbudowy ekosystemów. Apeluje o wystarczające zasoby publiczne i pomoc techniczną, tak aby władze szczebla niższego niż krajowy mogły odgrywać wiodącą rolę w ochronie i odbudowie ekologicznej przy wsparciu sektora prywatnego.

21. Proponuje, aby przyrodnicze punkty kredytowe wykorzystywano jako narzędzie zarówno wzmocnienia skutecznych środków ochrony, jak i terytorialnie ukierunkowanej poprawy stanu środowiska, zwłaszcza w obarczonych obciążeniami ekologicznymi regionach i miastach, które często znajdują się również w niekorzystnej sytuacji gospodarczej i społecznej. Należą do nich obszary o wysokim poziomie nierówności, ubóstwa energetycznego lub wykluczenia społecznego. Systemy przyrodniczych punktów kredytowych mogłyby pomóc tym regionom i miastom w uzyskaniu nowych możliwości zrównoważonego rozwoju i przyczynić się do tworzenia wysokiej jakości zielonych miejsc pracy, w duchu sprawiedliwej transformacji oraz zasad gospodarki o obiegu zamkniętym. Mogłyby też zarazem sprzyjać odbudowie i rewitalizacji obszarów dotkniętych działalnością przemysłową, górniczą lub długoterminowym zanieczyszczeniem.

22. Popiera uznanie przyrodniczych punktów kredytowych w obrębie ram sprawozdawczości ESG na mocy dyrektywy w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD), dzięki czemu powstałyby klarowne ramy zachęt m.in, lecz nie tylko, dla przedsiębiorstw o znacznym śladzie środowiskowym. Wzywa też do ich przejrzystego uregulowania i weryfikacji.

23. Bardzo pozytywnie ocenia wprowadzenie projektów pilotażowych wspierających przyrodnicze punkty kredytowe za pomocą mechanizmu gwarancji wykupu, który jest zasadniczym modelem partnerstwa publiczno-prywatnego do celów mobilizowania inwestycji w ochronę i odbudowę różnorodności biologicznej. Zwraca się do Komisji, by uruchomiła znacznie większą liczbę lokalnie prowadzonych projektów pilotażowych, aby zbadać najlepsze rozwiązania w różnych kontekstach regionalnych i lokalnych w celu bezpośredniego zmniejszenia presji na różnorodność biologiczną u źródła. Aby to osiągnąć, wzywa do uwzględniania w projektach pilotażowych środków niezbędnych do zapewnienia porównywalności ich wyników oraz do publikowania wyników i kosztów, co pomoże w kształtowaniu polityki.

24. Wnosi, by Komisja Europejska na podstawie wyników i praktycznego doświadczenia zdobytego w ramach projektów pilotażowych i działań nakreślonych w planie działania na rzecz rozliczeniowych jednostek przyrodniczych opracowała wdrażane etapami i możliwe do dostosowania unijne ramy w zakresie przyrodniczych punktów kredytowych. Ramy dobrowolnie stosowane przez państwa członkowskie i regiony powinny stopniowo ewoluować w ujednolicone i potencjalnie wiążące przepisy w obszarach o wysokiej wartości bioróżnorodności lub wysokim ryzyku ekologicznym.

25. Proponuje, aby te ramy opierały się na zasadach integralności środowiskowej, weryfikacji ex post osiągniętych wyników, przejrzystości i niezależnego audytu oraz aby finansowanie ex ante podlegało rygorystycznemu systemowi przejrzystości, włączając w to wymóg, aby punkty kredytowe były przyznawane dopiero po osiągnięciu i weryfikacji wyników. Ponadto przy obliczaniu potrzeb finansowych należy uwzględnić czynniki obciążające wynikające z podatności obszarów na zagrożenia, takie jak narażenie na ekstremalne zjawiska klimatyczne, degradacja gleby, erozja, utrata różnorodności biologicznej i niestabilność ekosystemów (zarówno lądowych, jak i morskich).

26. Podkreśla, że proponowane ramy powinny być zgodne z istniejącymi instrumentami ustawodawczymi, takimi jak ramy rachunkowości środowiskowej, unijna systematyka, dyrektywa w sprawie oświadczeń środowiskowych oraz unijne dyrektywy w sprawie różnorodności biologicznej (np. dyrektywa siedliskowa i dyrektywa ptasia), rozporządzenie o odbudowie zasobów przyrodniczych, a także rozporządzenie UE w sprawie pochłaniania dwutlenku węgla i technik węglochłonnych. Podkreśla potrzebę jasności prawa, aby przyrodnicze punkty kredytowe nie prowadziły do podważania ram regulacyjnych UE lub osłabiania ambicji w zakresie ochrony środowiska. Wszelkie proponowane ramy muszą uwzględniać krajowe przepisy regulujące funkcjonowanie rynków przyrodniczych punktów kredytowych i środowiskowych punktów kredytowych oraz wpisywać się w cele zrównoważonego rozwoju ONZ.

27. Usilnie zaleca, aby omawiane ramy wspierały realizację strategii regionalnych i lokalnych, które ustanawiają konkretne środki na rzecz ochrony i odbudowy różnorodności biologicznej oraz osiągnięcia celów środowiskowych na szczeblu niższym niż krajowy, a także by stwarzały synergie z tymi strategiami. Ocena i weryfikacja skuteczności tych ram powinna prowadzić do uzyskania punktów kredytowych stosownie do poziomu priorytetu (poziomu ryzyka) określonego w strategiach regionalnych lub lokalnych, aby odzwierciedlić zarówno adekwatność ekologiczną, jak i znaczenie strategiczne.

Zarządzanie przyrodniczymi punktami kredytowymi oraz rola władz lokalnych i regionalnych

28. Zaleca zastosowanie mechanizmów koordynacji, by wesprzeć państwa członkowskie oraz ich władze lokalne i regionalne we wprowadzaniu programów przyrodniczych punktów kredytowych, w tym m.in. opracowanie zharmonizowanych podejść metodologicznych, standardów technicznych i platform wymiany najlepszych praktyk, tak aby zagwarantować przejrzystość, jasne zarządzanie, wysokiej jakości wdrażanie, ukierunkowanie na wyniki oraz dużą akceptację społeczną jako warunki wstępne wiarygodnego i skutecznego funkcjonowania tych mechanizmów.

29. Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie, by wzmocniły rolę regionów i miast jako zasadniczych podmiotów transformacji ekologicznej i ochrony kapitału naturalnego, jak podkreślono w głównych inicjatywach międzynarodowych dotyczących przyrodniczych punktów kredytowych, takich jak Międzynarodowy Panel Doradczy ds. Jednostek Różnorodności Biologicznej (IAPB), Światowe Forum Ekonomiczne i Sojusz na rzecz Jednostek Różnorodności Biologicznej (BCA).

30. Wnosi, aby państwa członkowskie włączyły mechanizmy przyrodniczych punktów kredytowych do krajowych i regionalnych lub lokalnych strategii środowiskowych i klimatycznych, w stosownych przypadkach, oraz budowały zdolności techniczne, administracyjne i zawodowe niezbędne do wspierania władz lokalnych i regionalnych w prowadzeniu tych programów.

31. Zaleca, aby programy przyrodniczych punktów kredytowych wspierały skuteczną współpracę między sektorem prywatnym i publicznym, a jednocześnie pozostawały pod ścisłym nadzorem publicznym, prowadzonym przez niezależne organy ds. ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym lub krajowym. Ten nadzór powinien obejmować m.in. wykorzystanie certyfikacji, rejestrów, publicznie dostępnych danych na temat metodyki, wdrażania i skutków każdego projektu, a także możliwość publicznego i akademickiego przeglądu. Jest niezbędne, aby stworzyć odpowiednie nagrody finansowe i mechanizmy zachęt dla wszystkich interesariuszy, w tym dla MŚP i mniejszych podmiotów - takich jak organizacje pozarządowe, właściciele gruntów, zarządcy gruntów, rybacy, leśnicy, rolnicy i inne MŚP, a także ludność lokalna - których udział może być nieodzowny dla zwiększenia skali działań i zapewnienia sprawiedliwości terytorialnej.

32. Proponuje, aby system przyrodniczych punktów kredytowych wspierał programy, projekty lub działania zgodne ze strategiami krajowymi lub regionalnymi mającymi na celu wdrożenie sieci Natura 2000. Te punkty kredytowe powinny przede wszystkim wspomagać określone w priorytetowych ramach działania środki na rzecz ochrony, regulacji, monitorowania, szkolenia i popularyzacji, które na szczeblu regionalnym i krajowym przyczyniają się do wyznaczenia priorytetów i działań koniecznych do osiągnięcia celów w zakresie ochrony różnorodności biologicznej.

33. Domaga się, aby systemy przyrodniczych punktów kredytowych uwzględniały wymiar edukacyjny i działania na rzecz świadomości środowiskowej, ułatwiając nabywanie przez obywateli wiedzy na temat środowiska i promując kulturę współodpowiedzialności za ochronę różnorodności biologicznej, zwłaszcza wśród młodych ludzi, instytucji edukacyjnych i podmiotów społecznych.

34. Proponuje, aby na obszarach znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, takich jak regiony najbardziej oddalone, mechanizmy przyrodniczych punktów kredytowych były dostosowane do ich specyficznych realiów (mniejsze terytorium i duża presja antropogeniczna wywierana na ich unikalne ekosystemy), co uzasadnia opracowanie metod przydzielania punktów ukierunkowanych na te obszary i uznających wyjątkową i niezastąpioną wartość ich unikalnych ekosystemów w UE i na świecie.

35. Proponuje, aby umożliwić władzom lokalnym i regionalnym tworzenie własnych funduszy przyrodniczych punktów kredytowych oraz by programy przyrodniczych punktów kredytowych stopniowo rozbudowywano w system, który generuje własne zasoby i dzieli się korzyściami, przy czym ich sprawiedliwa część wraca do władz lokalnych i regionalnych.

36. Zaleca, aby władze lokalne i regionalne były aktywnymi zarządcami mechanizmów przyrodniczych punktów kredytowych - albo jako emitenci (w celu wdrożenia środków), albo jako platformy koordynacji projektów służące też pośrednikom między inwestorami a podmiotami wdrażającymi.

37. Zauważa, że wiele regionów i miast UE ma już doświadczenie z projektami ekosystemowymi wspieranymi za pomocą programów takich jak LIFE czy "Horyzont" i mechanizmów transgranicznych takich jak Interreg, co stanowi podstawę do dalszego zwiększania skali, by stworzyć, w stosownych przypadkach, ramy oparte na punktach kredytowych. Podkreśla, że programy te muszą zostać utrzymane i że należy stworzyć synergię z systemem przyrodniczych punktów kredytowych, unikając przy tym powielania. Należy zachować solidne finansowanie publiczne, a przyrodnicze punkty kredytowe powinny służyć jako uzupełniające źródło finansowania, nie zaś zastępować istniejące wsparcie UE na rzecz ochrony i odbudowy różnorodności biologicznej. Dlatego jest głęboko zaniepokojony faktem, że w obecnych wnioskach Komisji Europejskich dotyczących WRF na lata 2028-2034 nie utrzymuje się programu LIFE oraz wzywa do ustanowienia specjalnego instrumentu wyposażonego w co najmniej takie same środki, który umożliwiałby bezpośrednie finansowanie władz lokalnych i regionalnych, tak by mogły one stawiać czoła wyzwaniom w zakresie środowiska.

38. Proponuje, aby projekty pilotażowe dotyczące przyrodniczych punktów kredytowych dawały rzeczywisty obraz tego, w jaki sposób punkty te mogłyby korzystnie wpłynąć na ochronę przyrody w różnych kontekstach regionalnych. Powinno to obejmować zarówno regiony, jak i miasta, które borykają się ze szczególną degradacją środowiska i w których odbudowa przyrody może najszybciej przynieść synergiczne korzyści dla zdrowia publicznego, gospodarki i jakości życia mieszkańców, a także inne przykłady, aby zapewnić całościowe podejście do rozwoju potencjału przyrodniczych punktów kredytowych. Jednym z przykładów są inicjatywy w kraju koszyckim na Słowacji (odbudowa ekosystemów leśnych i retencja wody na obszarach zurbanizowanych), w Bawarii w Niemczech (projekty odbudowy terenów podmokłych i równin zalewowych) czy w Niderlandach (program "Przestrzeń dla rzeki" na rzecz retencji wody i odbudowy krajobrazu).

Zasady uczciwości odnośnie do przyrodniczych punktów kredytowych

39. Zaznacza, że przyrodnicze punkty kredytowe muszą uzupełniać standardową publiczną ochronę przyrody i nie mogą osłabiać prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska. Jednocześnie powinny być zestrojone z istniejącymi strategiami środowiskowymi i rozwojowymi na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz powinny wzmacniać ich wdrażanie. W tym celu konieczne są wystarczające zdolności w zakresie planowania, wdrażania i weryfikacji wyników.

40. Zaleca, aby koncepcja ram przyrodniczych punktów kredytowych uwzględniała zasady sprawiedliwości międzypokoleniowej, tak aby obecne decyzje nie zagrażały przyszłym pokoleniom.

41. Postuluje, aby punkty kredytowe wykorzystywano do wspierania dodatkowych środków ekologicznych (w tym działań na rzecz aktywnej lub pasywnej ochrony i odbudowy ekologicznej, gdy istnieje rzeczywiste ryzyko degradacji i/lub utraty dziedzictwa naturalnego i gdy wykazano w scenariuszu bazowym poprawę sytuacji w porównaniu z brakiem interwencji), których zalety należy określić ilościowo za pośrednictwem uznanego miernika lub wskaźnika różnorodności biologicznej i zweryfikować w oparciu o uznane na szczeblu międzynarodowym metodyki certyfikacji. Te punkty należy przyznawać tylko wtedy, gdy daje się wykazać pozytywny wpływ. Punkty powinno się przyznawać ex post, aby zapobiec ryzyku pseudoekologicznego marketingu, zgodnie z zasadami łagodzenia zmiany klimatu i przyrostu różnorodności biologicznej netto. Podkreśla, że ochrona i odbudowa przyrody muszą pozostać podstawą hierarchii działań na rzecz łagodzenia zmiany klimatu. Zauważa, że chociaż przyrost różnorodności biologicznej netto jest istotnym celem, dążenie do niego nie może stać się uzasadnieniem dla praktyk wcześniejszej degradacji lub kompensacji.

42. Uważa, że konieczne jest dalsze przydzielanie odpowiednich unijnych środków publicznych na wspólne wdrażanie. Przyrodnicze punkty kredytowe mogą stanowić cenny wkład w ochronę przyrody, aby finansować dobrowolne działania w zakresie ochrony przyrody wykraczające poza wymogi UE i inne przepisy państw członkowskich. Niemniej obowiązki wynikające z prawa muszą być wspierane ze środków publicznych, ponieważ tylko w ten sposób można zagwarantować pewność i wiarygodność planowania.

43. Dostrzega, że chociaż przyrodnicze punkty kredytowe i jednostki emisji dwutlenku węgla mogą łącznie przyczyniać się do osiągnięcia celów środowiskowych, konieczne jest rozróżnienie między nimi pod względem koncepcyjnym i funkcjonalnym. Synergie między nimi są pożądane tam, gdzie korzyści dla środowiska nagromadzają się w przejrzysty sposób, ale KR ostrzega przed traktowaniem ich jako wymiennych, ponieważ mogłoby to podważyć konkretne cele w zakresie ochrony przyrody. Ponadto, w przeciwieństwie do jednostek emisji dwutlenku węgla, które muszą generować dodatkowość, aby można je było uznać za zgodne z prawem, przyrodnicze punkty kredytowe powinny również nagradzać zachowanie ekosystemów i kontynuację dobrych praktyk.

44. Podkreśla, że przyrodnicze punkty kredytowe nie powinny służyć jako mechanizm kompensacji, lecz raczej jako narzędzie wnoszenia pozytywnego wkładu ekologicznego mającego na celu wygenerowanie korzyści netto pod względem różnorodności biologicznej za pośrednictwem uznanych wskaźników.

45. Zwraca uwagę, że wszelkie porównania między szkodami w środowisku a odszkodowaniem mają ograniczoną wartość naukową. Dlatego system punktów kredytowych powinien służyć przede wszystkim jako narzędzie wspierające ochronę i odbudowę, a nie jako środek rekompensaty za zniszczenie środowiska.

46. Apeluje, aby systemy punktów kredytowych były ściśle oparte na wynikach i popierane dowodami za pomocą procedur monitorowania, sprawozdawczości i weryfikacji, zgodnie ze standardami, które mogą być zharmonizowane z inicjatywami międzynarodowymi takimi jak IAPB, Światowe Forum Ekonomiczne lub BCA. Procedury te powinny być proporcjonalne do wielkości, celów i ryzyka projektu, aby nie powodować nadmiernych obciążeń administracyjnych i gospodarczych.

47. Sądzi, że ważne jest, aby wygenerowane punkty kredytowe odzwierciedlały podjęte środki (np. rekultywacja terenów podmokłych, sadzenie lasu rodzimego, zmiana sposobu gospodarowania gruntami, prace leśne), uwzględniając potrzeby ekologiczne, poziom rozwoju gospodarczego, dostępność danych na potrzeby monitorowania i weryfikacji oraz ocenę długoterminowej zrównoważoności punktu kredytowego w celu ułatwienia interoperacyjności i rozwoju rynku.

48. Zaznacza, że systemy przyrodniczych punktów kredytowych powinny unikać nakładania ograniczeń, które prowadzą do utraty wydajności rolnictwa lub leśnictwa, a zamiast tego zachęcać do praktyk łączących ochronę i odbudowę różnorodności biologicznej ze zrównoważonym użytkowaniem gruntów, oferując tym samym możliwości generowania nowych dochodów.

49. Zaleca ocenę potencjalnego wpływu projektów przyrodniczych punktów kredytowych na bezpieczeństwo żywnościowe, sprawiedliwy dostęp do wody i regionalną suwerenność żywnościową. Trzeba unikać przemieszczania produkcji, które szkodzi społecznościom lokalnym lub małym producentom.

50. Zaleca ustanowienie sprawiedliwych mechanizmów podziału korzyści ze sprzedaży punktów kredytowych, zwłaszcza w przypadku projektów angażujących wielu interesariuszy i przewidujących długofalowe zrównoważenie środowiskowe, na przykład poprzez długoterminowe umowy lub służebność. Tam, gdzie tylko to możliwe, warto promować udział MŚP.

51. Proponuje włączenie do europejskich ram regulujących przyrodnicze punkty kredytowe sprawiedliwego podziału korzyści i priorytetowego traktowania społeczności znajdujących się w trudnej sytuacji.

52. Podkreśla, że w przyszłości można zbadać powstanie rynku wtórnego przyrodniczych punktów kredytowych, pod warunkiem, że nie osłabi to ogólnej różnorodności biologicznej w całej UE, nie podważy ukierunkowania regionalnego, nie doprowadzi do spekulacji finansowych ani nie zakłóci istniejących działań na rzecz różnorodności biologicznej w całej UE. Sugeruje więc, że wtórny obrót mógłby być ograniczony do określonego odsetka punktów kredytowych wszystkich wyemitowanych jednostek. Apeluje, aby wprowadzić mechanizmy, które będą ograniczały handel punktami kredytowymi wyłącznie do celów wypełnienia zobowiązań w zakresie ochrony środowiska. Sugeruje powołanie niezależnego organu nadzoru z myślą o monitorowaniu przepływu punktów kredytowych, weryfikacji ich rzeczywistej wartości ekologicznej oraz zapewnieniu przejrzystości systemu w interesie społecznym i w trosce o ogólną wiarygodność programu.

53. Wyraża gotowość do współpracy i aktywnego wnoszenia wkładu przy tworzeniu polityki UE w zakresie przyrodniczych punktów kredytowych w kontekście nowej grupy ekspertów UE ds. przyrodniczych punktów kredytowych, a przy tym oferuje swoją wiedzę fachową i możliwość skorzystania ze swojej sieci podmiotów terytorialnych. Zaleca takie programy jako jeden z potencjalnych filarów transformacji środowiskowej UE.

Bruksela, dnia 14 października 2025 r.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2025.6321
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Opracowanie przyrodniczych punktów kredytowych - ramy wspierające różnorodność biologiczną i usługi ekosystemowe
• Data aktu: 03/12/2025
• Data ogłoszenia: 03/12/2025