Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Jak uwzględnić łańcuchy wartości w kształtowaniu polityki (opinia rozpoznawcza na wniosek duńskiej prezydencji)

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Jak uwzględnić łańcuchy wartości w kształtowaniu polityki (opinia rozpoznawcza na wniosek duńskiej prezydencji)

(C/2025/5145)

Sprawozdawca: Andrea MONE

Współsprawozdawca: Gonçalo LOBO XAVIER

Doradczynie i doradcy	Giulio BUCIUNI (z ramienia sprawozdawcy)
Wniosek o konsultację	Duńska prezydencja Rady UE, 7.2.2025
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	26.6.2025
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2025
Sesja plenarna nr	598
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	162/0/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.+ Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla, że należy zapewnić odporne, konkurencyjne i zrównoważone łańcuchy wartości w wysoce niepewnym i rozdrobnionym geopolitycznie kontekście charakteryzującym się również agresywnymi strategiami gospodarczymi, ponieważ kwestia ta ma istotne konsekwencje gospodarcze i społeczne dla kontynentu europejskiego i samej Unii Europejskiej.

1.2. W związku z tym uważa za szczególnie ważne, aby europejskie przedsiębiorstwa odgrywały większą rolę w łańcuchach dostaw, również na pozycjach liderów, co pozwoli rozwijać konkurencyjny i zrównoważony model produkcji w całym łańcuchu z korzyścią dla regionów, przedsiębiorstw i pracowników.

1.3. W niniejszej opinii EKES-u przedstawiono i szczegółowo przeanalizowano szereg zaleceń (wymienionych poniżej), które należy uwzględnić w procesie decyzyjnym, a także zwrócono należytą uwagę na prace przeprowadzone dotychczas przez instytucje UE:

a) Stosowanie podejścia opartego na łańcuchu wartości i łańcuchu dostaw do analizy i oceny skutków przy opracowywaniu i monitorowaniu polityk europejskich i odpowiednich decyzji na szczeblu krajowym i niższym niż krajowy.

b) Opracowanie pilnych i skutecznych środków w celu wzmocnienia europejskiego rynku wewnętrznego, tak aby zagwarantować strategiczną autonomię i zdolność produkcyjną. W szczególności oznacza to rozwój europejskiej polityki przemysłowej i polityki konkurencji opartej na zrównoważonej konkurencyjności i innowacyjności. Również w relacjach zewnętrznych konieczna jest przebudowa łańcuchów wartości w zgodzie ze sprawiedliwą i zrównoważoną polityką handlową uwzględniającą europejskie normy społeczne i środowiskowe oraz zasady wielostronne.

c) Mapowanie łańcuchów dostaw przez ich szczegółową ocenę oraz analizę poszczególnych sektorów i poziomów zaangażowania przedsiębiorstw w celu opracowania ukierunkowanej polityki odpowiadającej na wyzwania i możliwości rozwoju specyficzne dla danego sektora, w tym na poziomie regionalnym. W związku z tym w opinii przedstawiono dane i możliwe narzędzia, które mogłyby uzupełnić istniejące metody.

d) Zachęcanie do rozwoju zintegrowanych ekosystemów przemysłowych w celu wspierania społeczności i przedsiębiorstw w ramach globalnych łańcuchów wartości. Obejmuje to wspieranie tworzenia przedsiębiorstw, uczestnictwa i przywództwa w tych łańcuchach, aby rozwijać model produkcji skoncentrowany na europejskich wartościach i możliwościach.

e) Szersze wykorzystanie funduszy spójności w celu zapewnienia państwom członkowskim infrastruktury niezbędnej do uniknięcia zakłóceń w łańcuchach wartości, w obszarach transportu, odporności, informacji dla obywateli, dróg, infrastruktury informatycznej, ochrony żywności, cyberbezpieczeństwa, systemów dostaw energii, dostępu do wiarygodnych informacji oraz ochrony danych.

1.4. EKES zwraca również uwagę na potrzebę właściwego zaangażowania partnerów społecznych oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego - zgodnie z ich rolami i funkcjami - w ochronę i rozwójłańcuchów wartości, z wykorzystaniem ich wiedzy i doświadczenia, które mogą być niezwykle skuteczne, zwłaszcza w podejmowaniu decyzji dotyczących sytuacji nagłych związanych ze skutecznością i zrównoważonym charakterem tych łańcuchów.

1.5. EKES zwraca uwagę na potrzebę inwestowania w informacje dla obywateli o sposobach reagowania w przypadku katastrofy i w komunikację z nimi, a także na potrzebę wzmocnienia europejskiej strategii na rzecz zabezpieczenia funkcjonowania rynku wewnętrznego w czasach kryzysu i sytuacji nadzwyczajnej.

2. Kontekst opinii i uwagi ogólne

2.1. W erze rosnących napięć geopolitycznych, niepewności gospodarczej i szybkiej transformacji technologicznej europejskie łańcuchy wartości odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu konkurencyjności, bezpieczeństwa i innowacyjności UE oraz we wspieraniu wymiaru społecznego. Obecnie globalne łańcuchy wartości stanowią ponad dwie trzecie światowego handlu, co ma szczególnie istotny wpływ na UE ¹ .

2.2. Różnego rodzaju kryzysy, jakie miały miejsce w ostatnich latach, pokazały, że długość łańcuchów dostaw - niegdyś postrzegana jako siła napędowa wydajności i konkurencyjności - stała się również źródłem podatności na zagrożenia, zwłaszcza ze względu na nadmierną zależność od niektórych krajów w zakresie surowców strategicznych. Wskazuje to na konieczność pilnego uwzględniania nie tylko efektywności, ale również odporności łańcuchów dostaw i wartości.

2.3. W niniejszej opinii uznano istotne prace przeprowadzone już przez Komisję w różnych obszarach polityki związanych z łańcuchami wartości, w tym w zakresie sojuszy przemysłowych, strategii bezpieczeństwa gospodarczego UE, aktu w sprawie surowców krytycznych, zintegrowanych ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI) oraz szczegółowych ocen sytuacji i narzędzi monitorowania. Ważne będzie wzmocnienie i skalowanie tych wysiłków, a nie ich powielanie. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na takie obszary jak regionalne zdolności wdrożeniowe i dynamika przedsiębiorczości. Instytucje europejskie muszą zatem nadal dążyć do wzmocnienia przyjęcia podejścia politycznego uwzględniającego specyfikę poszczególnych łańcuchów wartości, aby wzmocnić odporność przemysłu, zwiększyć innowacyjność, zapewnić wysokiej jakości miejsca pracy i zagwarantować, że europejska baza przemysłowa pozostanie konkurencyjna na całym świecie, przy jednoczesnym utrzymaniu silnej obecności europejskiej zgodnie z zasadą "europejskiego stylu życia".

2.4. Dla Komitetu podejście polityczne uwzględniające specyfikę poszczególnych łańcuchów wartości jest kluczowe dla wzmocnienia przemysłu europejskiego, zapewnienia jego wymiaru społecznego oraz utrzymania globalnej i zrównoważonej konkurencyjności. Podejście to musi być wielowymiarowe i angażować wszystkie zainteresowane strony, w szczególności partnerów społecznych, na różnych etapach procesu, zgodnie z podejściem partycypacyjnym i integracyjnym określonym w poprzednich opiniach związanych z tą kwestią ² .

2.5. Wśród różnych wariantów tego podejścia - w tym takich, które zakładają wykorzystanie łańcuchów wartości jako narzędzia analizy służącej ocenie skutków polityki UE - EKES szczególnie podkreśla znaczenie:

a) Mapowania możliwości przemysłowych regionów Europy, biorąc pod uwagę, że kompleksowa analiza mocnych stron regionalnych i ekosystemów przemysłowych ma zasadnicze znaczenie dla dostosowania interwencji politycznych, w tym przez identyfikację wiodących firm działających w każdym łańcuchu wartości w celu określenia kluczowych graczy i zrozumienia ich roli w łańcuchach wartości do celów ukierunkowanego wsparcia politycznego.

b) Projektowania strategii politycznych, które przynoszą korzyści w całym łańcuchu wartości, z należytym uwzględnieniem faktu, że powinny one wspierać zrównoważone podejście do korzystnego współistnienia wiodących firm, które może również generować pozytywne efekty dla mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP), pracowników i regionów w ramach każdego łańcucha wartości, zapewniając integracyjną i odporną strategię przemysłową i gospodarczą.

2.6. Przyjmując takie podejście, instytucje europejskie mogą wzmocnić europejską bazę przemysłową, promować jej wymiar społeczny, zwiększyć autonomię strategiczną i zapewnić, aby UE pozostała konkurencyjna w coraz bardziej niepewnym środowisku globalnym. Wiele spostrzeżeń można znaleźć w badaniach nad tym, w jaki sposób Europa może dostosować swoje strategie łańcucha wartości do obecnych wyzwań gospodarczych i geopolitycznych, zapewniając długoterminową odporność i dobrobyt (przytoczono je w przypisach do niniejszej opinii).

3. Uwagi szczegółowe - kluczowe wymiary i potrzeby globalnych łańcuchów wartości

3.1. Aby wnieść znaczący wkład, w niniejszej opinii analizuje się trzy kluczowe wymiary tej kwestii:

a) Znaczenie europejskich łańcuchów wartości w kontekście rosnącej niepewności i coraz większych zagrożeń bezpieczeństwa.

b) Wyzwania związane z konkurencyjnością, przed którymi stoją europejscy producenci - w szczególności MMŚP.

c) Strategiczna geograficzna rekonfiguracja europejskich łańcuchów wartości w kierunku krajów, które przestrzegają standardów społecznych i środowiskowych oraz wielostronnych zasad, zgodnie ze sprawiedliwą i zrównoważoną europejską polityką handlową. Ta rekonfiguracja odzwierciedla zasadę friend-shoringu.

Wymiary te stanowią podstawę zestawu zaleceń politycznych, które mają na celu wzmocnienie europejskiego przemysłu i wysokiej jakości miejsc pracy, wspierając przyszły wzrost i zrównoważoną konkurencyjność UE.

3.1.1. Wzmocnienie europejskich łańcuchów wartości w czasach napięć geopolitycznych i zagrożeń bezpieczeństwa

Wraz ze wzrostem niestabilności gospodarczej i politycznej na świecie europejskie łańcuchy wartości należy wzmocnić, aby zapewnić odporność na wstrząsy zewnętrzne, przy jednoczesnym zachowaniu zrównoważonego rozwoju. Kwestie bezpieczeństwa wewnętrznego, autonomia strategiczna i potrzeba trwałej innowacji wymagają ukierunkowanej polityki obejmującej następujące elementy:

1. Zapewnienie celu integralnego zrównoważonego rozwoju w procesie wzmacniania odporności

a) EKES podkreśla, że należy zapewnić system łańcuchów dostaw, który będzie nie tylko odporny i wydajny, ale także pod różnymi względami zrównoważony. Europa musi pozostać liderem nie tylko w tym, co produkuje, ale także w tym, jak produkuje, przez stosowanie zrównoważonych modeli produkcji, które muszą być rozszerzone na cały łańcuch. Łańcuchy wartości są często narażone na ryzyko wynikające z fragmentacji łańcuchów dostaw i podwykonawstwa, przestrzegania układów zbiorowych w całym łańcuchu oraz przenoszenia podatków. W związku z tym Komitet przypomina, że poszanowanie norm społecznych i środowiskowych we wszystkich łańcuchach wartości pozostaje podstawowym celem polityki UE we wszystkich krajach, a także w samej UE. Z tych powodów, oprócz przypomnienia zaleceń zawartych we wcześniejszych odnośnych opiniach EKES-u ³ , podkreśla się potrzebę promowania rokowań zbiorowych i dialogu społecznego na wszystkich szczeblach, także w procesach restrukturyzacji przedsiębiorstw, jako elementu zrównoważonego ładu korporacyjnego. Ważne jest również zapewnienie, aby wykorzystanie funduszy publicznych dla przedsiębiorstw, a także wszystkie procesy zamówień publicznych były uzależnione od przestrzegania układów zbiorowych, a także zagwarantowanie zaangażowania partnerów społecznych w ocenę społecznego wpływu zmian w przemyśle, aby uniknąć pojawienia się dalszych nierówności regionalnych w UE.

b) Polityka spójności może wspierać uczestnictwo w globalnych łańcuchach wartości i zaangażowanie w takie łańcuchy, co pozwoli zwiększyć aktywny udział partnerów społecznych w całym procesie.

2. Zapewnienie strategicznej autonomii w kluczowych sektorach

a) UE powinna kontynuować - i zintensyfikować - pogłębione oceny strategicznych zależności Europy ⁴ , w tym z myślą o zidentyfikowaniu krytycznych łańcuchów wartości, które wymagają repatriacji produkcji lub bliskiej delokalizacji (ang. nearshoring), aby zmniejszyć nadmierną zależność od dostawców zewnętrznych, zwłaszcza w obszarach takich jak półprzewodniki, produkty farmaceutyczne i technologie energii odnawialnej. UE powinna podjąć ukierunkowane kroki w celu zmniejszenia strategicznych zależności wynikających z wcześniejszych procesów offshoringu - nie tylko w produkcji i usługach, ale także w badaniach i rozwoju - zwłaszcza w sektorach, w których taki offshoring osłabił zdolności przemysłowe i innowacyjne Europy. Celem nie jest odwrócenie całego offshoringu, ale wzmocnienie autonomii Europy przy jednoczesnym zachowaniu globalnej integracji tam, gdzie jest to właściwe. Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) podkreśliło potrzebę zabezpieczenia łańcuchów dostaw w kluczowych branżach, co należy wziąć pod uwagę. Wskazało na słabe punkty, szczególnie w kontekście technologii krytycznych i surowców ⁵ . Dane z JRC i Eurostatu dotyczące trendów w zakresie przenoszenia produkcji i działalności badawczo-rozwojowej poza UE mogą pomóc w określeniu poziomu narażenia i opracowaniu odpowiednich reakcji politycznych. Instytucje europejskie i organy międzynarodowe przedstawiły również inne interesujące analizy ⁶ . W swoich poprzednich pracach EKES wezwał do wprowadzenia środków na rzecz sprawiedliwej transformacji obejmujących działania z zakresu mapowania oraz utworzenie specjalnego obserwatorium ⁷ .

b) Niezbędne jest prowadzenie polityki wzmacniania integracji rynku wewnętrznego przez kompleksową strategię przemysłową opartą między innymi na wytycznych Komisji dotyczących bezpieczeństwa gospodarczego, zgodnie z zaleceniami zawartymi w niedawno przyjętej opinii w sprawie polityki przemysłowej i wzmocnienia rynku wewnętrznego. Praktyki takie jak "preferencje krajowe" mogą pomóc wzmocnić popyt wewnętrzny i zdolności produkcyjne Europy w obliczu braków, które podważają jej strategiczną autonomię i bezpieczeństwo. Taka preferencja powinna zawsze wiązać się z poszanowaniem i promowaniem europejskich standardów społecznych.

c) Wydaje się, że strategiczne znaczenie mają: kontynuacja zaproponowanych przez Komisję, państwa członkowskie i przemysł działań mających na celu tworzenie sojuszy przemysłowych, Ważne Projekty Stanowiące Przedmiot Wspólnego Europejskiego Zainteresowania (IPCEI) oraz spółdzielnie rolnicze i inne, które umożliwiają reagowanie na wyzwania przez dzielenie się innowacjami i ryzykiem, a także starania na rzecz szerszego wykorzystania wspólnych zakupów strategicznych komponentów oraz zwiększenia obiegu zamkniętego i wydajności.

3. Wspieranie modernizacji technologicznej dojrzałych łańcuchów wartości

a) Wiele europejskich gałęzi przemysłu opiera się na ugruntowanych łańcuchach wartości, które wymagają modernizacji. Nie ma wątpliwości, że transformacja cyfrowa jest kluczowa dla zapewnienia konkurencyjności i odporności przemysłu ⁸ .

b) Polityka powinna koncentrować się na wspieraniu wdrażania technologii cyfrowych, automatyzacji i sztucznej inteligencji (AI) w tradycyjnych branżach, aby utrzymać ich globalne znaczenie, co zostało również podkreślone w Kompasie konkurencyjności dla UE. Zasadnicze znaczenie ma także zachęcanie do tworzenia klastrów firm i ekosystemów przemysłowych, w których firmy mogą się rozwijać i dzielić wiedzą.

c) Pojawienie się sztucznej inteligencji w procesach produkcyjnych ma również wpływ na zarządzanie coraz bardziej złożonymi łańcuchami dostaw. Sztuczna inteligencja nie tylko umożliwia większą automatyzację i zintegrowane wykorzystywanie danych klientów na temat produktów, lecz również może odgrywać kluczową rolę we wzmacnianiu identyfikowalności rozproszonych i wielowarstwowych łańcuchów wartości, a także w tworzeniu wiarygodnych i zintegrowanych systemów weryfikacji poszczególnych transakcji. W celu zapewnienia, aby narzędzia te miały pozytywny wpływ na mapowanie zgodności i nadzór, należy je projektować w sposób gwarantujący maksymalną przejrzystość oraz oparty na podejściu zorientowanym na człowieka - zapewniając aktywne zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron, a w szczególności partnerów społecznych.

4. Wzmocnienie współpracy z instytucjami badawczymi i uniwersytetami oraz promowanie zmiany i podnoszenia kwalifikacji europejskich pracowników

Europejskie uniwersytety i ośrodki badawczo-rozwojowe powinny odgrywać bardziej aktywną rolę w opracowywaniu innowacyjnych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa łańcucha dostaw i modernizacji przemysłu. Wsparciem tych działań mogą być zwiększone finansowanie i mechanizmy transferu wiedzy. Powinno temu towarzyszyć kompleksowe podejście do podnoszenia umiejętności obywateli. W tym kontekście niezbędne są większe inwestycje w badania i rozwój, ponieważ Europa jako całość jest nadal daleka od celu 3 % i pozostaje w tyle za innymi głównymi podmiotami międzynarodowymi.

5. Wykorzystanie europejskich inwestycji w obronność dla innowacji podwójnego zastosowania

Obok kluczowych debat na temat znaczenia stworzenia wspólnej europejskiej obrony potrzeba przyjęcia szerokiego podejścia do bezpieczeństwa - uwzględniającego konieczność budowania odporności społeczneji bezpieczeństwa gospodarczego oraz odnoszącego się do zagrożeń dla demokracji, ingerencji, a także skutków zmian klimatu, ekstremalnych klęsk żywiołowych i globalnych zagrożeń zdrowotnych - może również stanowić okazję do opracowywania technologii podwójnego zastosowania, które będą przydatne zarówno w sektorze obronnym, jak i cywilnym. Jak pokazują niedawne badania ⁹ , dzięki wspieraniu współpracy przedsiębiorstw z sektora obronnego, dostawców technologii i przemysłowych łańcuchów wartości, przy aktywnym udziale partnerów społecznych, Europa może pobudzać innowacje i wzmacniać bezpieczeństwo.

3.1.2. Rozwiązanie problemów związanych z konkurencyjnością europejskich MMŚP

MMŚP pozostają filarem wielu europejskich branż, ponieważ dostarczają kluczowe czynniki produkcji i usługi większym firmom. Wiele MMŚP ma jednak trudności z konkurowaniem w zmieniającym się krajobrazie gospodarczym kształtowanym przez cyfryzację i globalną konkurencję. Elementy, na których należy się skoncentrować w ramach polityki, są następujące:

1. Modernizacja mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw przez współpracę z przedsiębiorstwami typu startup

Europejskie przedsiębiorstwa typu startup mogą dostarczać rozwiązania cyfrowe, operacyjne i technologiczne dostosowane do potrzeb MMŚP. Zachęcanie do partnerstwa między MMŚP a innowacyjnymi startupami może przyspieszyć wdrażanie technologii cyfrowych i konkurencyjność. Z badań wynika, w jaki sposób startupy mogą napędzać przekształcanie tradycyjnych klastrów przemysłowych we współczesne ekosystemy przedsiębiorczości ¹⁰ . Dlatego też należy opracować europejski model tworzenia przedsiębiorstw, odróżniający się od modeli innych kontynentów, przez włączanie przedsiębiorstw w już istniejące, ustrukturyzowane ekosystemy przemysłowe, które wspierają ich powstawanie i rozwój.

2. Rozwijanie klastrów przemysłowych w ekosystemy przedsiębiorczości

Wiele klastrów i okręgów przemysłowych w Europie powstało wokół tradycyjnych gałęzi przemysłu. Przez integrację nowych generacji firm opartych na technologiach z tymi klastrami decydentki i decydenci mogą tworzyć nowoczesne ekosystemy przedsiębiorczości, które wspierają zarówno firmy o ugruntowanej pozycji, jak i nowe przedsięwzięcia.

W związku z tym należy wziąć pod uwagę regionalny aspekt łańcuchów wartości, aby wykorzystać specyficzne cechy każdego łańcucha wartości.

3. Ułatwianie dostępu do finansowania i wsparcia innowacji

Należy wdrożyć ukierunkowane instrumenty finansowe i mechanizmy wsparcia, aby pomóc MMŚP inwestować w transformację cyfrową, zaawansowaną produkcję i zrównoważone praktyki biznesowe, a także na potrzeby przedsiębiorczości związanej z łańcuchem wartości, zwłaszcza w sektorach, w których Europa może pozostać w tyle za światowymi konkurentami takimi jak Stany Zjednoczone i Chiny.

4. Ustanowienie programów mentorskich i programów budowania potencjału

Duże firmy należy zachęcać do wspierania MMŚP przez mentoring, wspólne projekty rozwojowe i inicjatywy wymiany wiedzy, co ma zapewnić rozpowszechnianie najlepszych praktyk w całym łańcuchu wartości.

5. Promowanie europejskiego modelu rozwoju w całym łańcuchu

Ważne jest również nie tylko zwiększenie zdolności przedsiębiorstw do integracji z łańcuchami wartości, ale także wspieranie ich pozycjonowania jako liderów samych łańcuchów w celu promowania europejskiego modelu rozwoju w całym łańcuchu.

3.1.3. Nowe spojrzenie na rozmieszczenie geograficzne europejskich łańcuchów wartości: rola przenoszenia globalnych łańcuchów wartości zgodnie ze sprawiedliwą i zrównoważoną polityką handlową

Obok działań na rzecz wzmocnienia jednolitego rynku UE - również przez repatriację produkcji to Europy - decydentki i decydenci powinni dążyć także do przenoszenia wybranych elementów łańcucha wartości do państw trzecich, które przestrzegają zasad sprawiedliwej i zrównoważonej polityki handlowej. Podejście to, zgodne z zasadami friend-shoringu, obejmuje przenoszenie kluczowych segmentów łańcuchów wartości do krajów, które podzielają normy społeczne i środowiskowe UE oraz zasady wielostronne, a także ich przestrzegają.

3.1.4. Najważniejsze środki z zakresu polityki powinny obejmować:

1. Ułatwianie tworzenia łańcuchów wartości zlokalizowanych w UE

Jak wskazuje wiele badań dotyczących globalnych łańcuchów wartości ¹¹ , politykę przemysłową kształtują trendy regionalizacji. Podstawową kwestią jest zapewnienie, aby europejskie firmy pozostały zintegrowane z rynkiem globalnym, a jednocześnie zwiększały swoją obecność w Europie. Obejmuje to zachęty dla przedsiębiorstw do zakorzenienia strategicznych zdolności produkcyjnych w Europie przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności na rynkach międzynarodowych.

2. Wzmocnienie partnerstw handlowych i inwestycyjnych zgodnie z polityką sprawiedliwego handlu. Europejskie firmy należy zachęcać do nawiązywania partnerstw w zakresie produkcji i łańcucha dostaw z krajami stabilnymi politycznie, które przestrzegają standardów i wartości UE oraz zasad wielostronnych, co zmniejsza ryzyko uzależnienia od różnych graczy geopolitycznych.

3. Mapowanie możliwości przemysłowych i zależności łańcucha wartości

Biorąc pod uwagę trudności w dostępie do szczegółowych danych na temat łańcucha wartości, w tym podatności na zagrożenia, pozycjonowania na poziomie przedsiębiorstwa i informacji poufnych, UE powinna promować konkretne narzędzia wspierające działania związane z mapowaniem. Istniejące metody opracowane przez Komisję, o których mowa w sekcji 2, oferują przydatne modele, które należy rozwinąć. Dodatkowe narzędzia mogłyby obejmować specjalne europejskie obserwatoria, bezpieczne platformy wymiany danych, specjalne platformy wdrażania łańcucha wartości dla kluczowych ekosystemów strategicznych oraz instrumenty analityczne oparte na sztucznej inteligencji. Narzędzia te powinny zapewniać udział wszystkich zainteresowanych stron, zwłaszcza partnerów społecznych.

4. Zapewnienie planów awaryjnych na wypadek katastrofy (oprócz "zestawów bezpieczeństwa" dla ludności), przy jednoczesnym ciągłym inwestowaniu w infrastrukturę - tj. struktury cyfrowe i fizyczne - w celu zapewnienia odporności systemów, które mogą umożliwić bezpieczny obieg produktów i usług nawet w sytuacjach nadzwyczajnych. Ponadto ulepszenie obecnych narzędzi, takich jak np. te przewidziane w akcie o sytuacji nadzwyczajnej na rynku wewnętrznym i odporności rynku wewnętrznego, zgodnie z zaleceniami opinii EKES-u w tej sprawie ¹² . W tym konkretnym przypadku niedawna awaria dostaw energii w Hiszpanii i Portugalii pokazała, że inwestycje w informowanie obywateli i komunikowanie się z nimi na temat sposobów reagowania w przypadku katastrofy mają zasadnicze znaczenie dla uniknięcia paniki, gromadzenia zapasów i zakłóceń w systemach łańcucha wartości żywności i produktów niespożywczych, które to zachowania mogą negatywnie wpłynąć na całe społeczeństwo.

Bruksela, dnia 16 lipca 2025 r.

ZAŁĄCZNIK

Jak wspierać tworzenie odpornego łańcucha wartości dla przemysłu chemicznego UE

OPINIA

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle

Jak wspierać tworzenie odpornego łańcucha wartości dla przemysłu chemicznego UE (opinia uzupełniająca)

Sprawozdawca: Weselin MITOW (BG-II)

Współsprawozdawca: Marco MENSINK (NL-Kat. 1)

Doradczynie i doradcy	Mihai IVASCU (z ramienia sprawozdawcy z Grupy II) George KAPANTAIDAKIS (z ramienia współsprawozdawcy z Kat. 1)
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	D.M.YYYY
Wniosek o konsultację	7.2.2025
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle
Data przyjęcia przez sekcję	4.6.2025
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	29/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1. Wysokie koszty energii i koszty regulacyjne, nieuczciwa konkurencja oraz brak równych warunków działania w stosunku do konkurentów z państw trzecich poważnie osłabiają konkurencyjność i odporność przemysłu chemicznego UE, co doprowadziło do zamknięcia szeregu zakładów i utraty miejsc pracy. EKES wzywa instytucje UE do podjęcia pilnych działań, aby utrzymać rolę tego sektora w gospodarce UE i transformacji ekologicznej.

1.2. Komitet zaleca wdrożenie kompleksowej strategii energetycznej w celu zmniejszenia kosztów energii w przemyśle poprzez zróżnicowanie źródeł energii, modernizację infrastruktury niskoemisyjnej, elastyczną pomoc państwa i ukierunkowane zamówienia publiczne.

1.3. Komisja Europejska musi ponownie objąć sektor organicznych substancji chemicznych (NACE 20.14) programami rekompensat w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS) oraz propagować długoterminowe umowy energetyczne, aby zapewnić przystępny cenowo dostęp do energii i wspierać konkurencyjność energochłonnych sektorów przemysłu UE.

1.4. Nadmierne koszty regulacyjne i obciążenia administracyjne osłabiają konkurencyjność unijnego przemysłu chemicznego i zniechęcają do inwestycji w łańcuchach wartości. Pilnie potrzebne są usprawnione i przewidywalne ramy regulacyjne z uproszczonymi przepisami REACH, a także szybsze wydawanie pozwoleń, aby zwłaszcza dla MŚP zmniejszyć koszty zapewnienia zgodności z przepisami i wspierania innowacji.

1.5. EKES wzywa Komisję, by: skutecznie egzekwować obowiązujące przepisy UE, szczególnie w odniesieniu do przywozu, przedstawić wniosek zbiorczy dotyczący polityki chemicznej nieobjętej rozporządzeniem REACH oraz by wszystkim nowym przepisom towarzyszyły sprawdziany konkurencyjności i jasne oceny skutków, zgodnie z celami czystej polityki przemysłowej.

1.6. Należy ustanowić specjalne ramy finansowania i punkt kompleksowej obsługi w celu uproszczenia finansowania badań naukowych i innowacji dla unijnego przemysłu chemicznego. Szczególny priorytet trzeba przy tym nadać wspieraniu rozwojowi przełomowych technologii, takich jak recykling chemiczny, chemia wodorowa i biotechnologie na potrzeby zielonej transformacji.

1.7. Pomimo dobrych wyników w zakresie badań i rozwoju w Unii trudności przysparza przełożenie innowacji laboratoryjnych na zastosowania przemysłowe. Aby zwiększyć wydajność produkcji i odporność łańcucha dostaw, EKES zaleca ukierunkowane inwestycje w fazę "lab-fab" ("z laboratorium do fabryki"), ściślejszą współpracę między przemysłem a ośrodkami badań oraz wspieranie narzędzi cyfrowych - m.in. sztucznej inteligencji (AI), obliczeń superkomputerowych, łańcucha bloków i robotyki.

1.8. Komisja i państwa członkowskie powinny wdrożyć kompleksową strategię na rzecz obiegu zamkniętego w zakresie dwutlenku węgla, przyspieszyć wydawanie pozwoleń na recykling chemiczny oraz technologie wychwytywania i utylizacji/ składowania dwutlenku węgla (CCU/CCS), a także wprowadzić zasady rozliczania bilansu masy do obliczania zawartości materiałów z recyklingu chemicznego w tworzywach sztucznych.

1.9. Aby zadbać o równe warunki działania i autonomię strategiczną UE, niezbędne są skuteczne globalne umowy handlowe zapewniające czyste partnerstwa handlowo-inwestycyjne oraz wzmocnione instrumenty ochrony handlu i szybsze postępowania. Należy również w pełni wykorzystywać tzw. procedury z urzędu.

1.10. Przyszłość unijnego przemysłu chemicznego zależy od wykwalifikowanej siły roboczej. Dlatego EKES apeluje, by poprawić kształcenie w dziedzinie nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM) oraz szkolenie zawodowe i przygotowanie zawodowe. Należy również zmienić zasady pomocy państwa, tak by zachęcić przedsiębiorstwa do szkoleń dostosowanych do rzeczywistych potrzeb tego sektora.

1.11. EKES zaleca wprowadzenie mechanizmu SURE 2.0 w celu wsparcia siły roboczej w UE. Trzeba przy tym - poprzez aktywne zaangażowanie zainteresowanych stron, rokowania zbiorowe i dialog społeczny - zadbać o transformację sprzyjającą włączeniu społecznemu, aby zagwarantować bezpieczeństwo zatrudnienia oraz długoterminową konkurencyjność sektora.

1.12. EKES usilnie postuluje: opracowanie jednolitej strategii przemysłowej (w tym specjalnego unijnego aktu w sprawie chemikaliów o krytycznym znaczeniu koncentrującego się na odporności całego przemysłu chemicznego UE), szybkie wdrożenie Paktu dla czystego przemysłu oraz modyfikację mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM) pod kątem wysokich kosztów energii, zależności od surowców i złożoności regulacyjnej. Poszerzając CBAM, należy w pełni uwzględnić złożoność łańcuchów wartości chemikaliów, aby zapobiec ucieczce emisji i chronić cały sektor, a nie tylko produkcję wyższego szczebla.

1.13. Stworzenie zrównoważonego i konkurencyjnego sektora chemicznego wymaga silniejszych zachęt i jaśniejszych ram regulacyjnych dostosowanych do złożoności przemysłu obsługującego zróżnicowane łańcuchy wartości. Obejmuje to zachęty podatkowe, dotacje i subsydia, a także środki po stronie popytu mające na celu pobudzenie innowacji, dekarbonizacji i obiegu zamkniętego oraz skuteczne wdrożenie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie ¹³  i związanego z nim prawa wtórnego.

1.14. EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie - zwłaszcza obecne i kolejne trzy prezydencje Rady UE - do dalszego zwiększania zakresu kompetencji Rady ds. Konkurencyjności oraz do wzmocnienia jej roli w procesie decyzyjnym UE poprzez jej ścisłą koordynację z innymi odpowiednimi składami Rady (ds. Środowiska, ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii, ds. Handlu itp.), tak aby UE stała się najbardziej konkurencyjnym i najlepszym miejscem na świecie do prowadzenia działalności gospodarczej.

2. Uwagi ogólne

2.1. Unijny sektor chemiczny jest zasadniczym elementem gospodarki UE i generuje od 2023 r. roczny obrót w wysokości około 655 mld EUR i 165 mld EUR wartości dodanej. Obejmuje około 31 tys. przedsiębiorstw (97 % z nich to MŚP), które bezpośrednio zatrudniają 1,2 mln osób i pośrednio wspierają 3,6 mln miejsc pracy. Składa się z długiego, gęstego, złożonego i wzajemnie powiązanego łańcucha wartości i odgrywa istotną rolę w gospodarkach krajowych i regionalnych, gdyż zapewnia miejsca pracy i znaczny wkład w gospodarkę.

2.2. Chemikalia mają zasadnicze znaczenie dla życia codziennego i znajdują zastosowanie w wielu sektorach takich jak obronność, rolnictwo, żywność, produkcja i budownictwo. Znajdują się w materiałach transportowych, towarach konsumpcyjnych, urządzeniach, sprzęcie przemysłowym, produktach farmaceutycznych, środkach higieny osobistej oraz substancjach zapachowych. Większość wytwarzanych towarów zawiera chemikalia. Chemikalia są również centralnym filarem unijnych celów neutralności klimatycznej. Umożliwiają rozwój czystych technologii, przyczyniają się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w sektorze budowlanym i wspierają zrównoważone rolnictwo poprzez produkcję zielonych nawozów azotowych i redukcję emisji pochodzących z hodowli zwierząt dzięki innowacyjnym rozwiązaniom poprawiającym ich funkcje jelitowe.

2.3. Pomimo swojego znaczącego wkładu unijny przemysł chemiczny stoi w obliczu wieloaspektowych wyzwań, które zagrażają jego odporności i konkurencyjności. Wyższe koszty doprowadziły do spadku wywozu i wzrostu przywozu, czego skutkiem jest ucieczka emisji w przemyśle chemicznym UE. Niektóre przedsiębiorstwa przeniosły produkcję poza UE lub nawet zaprzestały działalności. W latach 2023-2024 zamknięcie zakładów doprowadziło do utraty ponad 11 mln ton pod względem zdolności produkcyjnych, co odbiło się na 21 głównych obiektach przemysłowych. W ciągu ostatnich 15 lat ten sektor stał się mniej konkurencyjny i od 2008 r. utracił 11 punktów procentowych udziału w rynku światowym ¹⁴ . Wskaźniki wykorzystania mocy produkcyjnych zakładów chemicznych w UE wynoszą obecnie około 75 %. Sytuację dodatkowo pogarsza napływ produktów z krajów trzecich, które nie spełniają unijnych norm środowiskowych. Powoduje to nieuczciwą konkurencję i podważa wysiłki UE na rzecz zrównoważonego rozwoju i dekarbonizacji przemysłu.

2.4. Wniosek Komisji Europejskiej ¹⁵  w sprawie nałożenia dodatkowych ceł na przywóz nawozów z Rosji i Białorusi jest niezbędnym krokiem w kierunku zmniejszenia strategicznych zależności oraz ochrony zdolności produkcyjnych UE. EKES zdecydowanie popiera tę inicjatywę i zaleca szybkie wdrożenie proponowanych środków. By utrzymać konkurencyjność i bezpieczeństwo żywnościowe, należy przy tym zadbać o uzupełniające wsparcie dla unijnych rolników i producentów nawozów.

2.5. W raporcie Mario Draghiego na temat przyszłości europejskiej konkurencyjności ¹⁶  podkreślono pilną potrzebę zajęcia się kwestią konkurencyjności przemysłowej Europy, zwłaszcza w sektorach energochłonnych takich jak sektor chemiczny. Dnia 20 lutego 2024 r. 73 liderów biznesu z 17 sektorów podpisało deklarację z Antwerpii ¹⁷ , w której wezwało do ustanowienia europejskiego ładu przemysłowego w celu uzupełnienia Zielonego Ładu i utrzymania wysokiej jakości miejsc pracy dla europejskich pracowników w Europie. Obecnie inicjatywę tę popiera ponad 1 300 organizacji z 25 sektorów. Konieczne są pilne działania, aby przywrócić atrakcyjność inwestycyjną UE.

2.6. EKES z aprobatą przyjmuje to, że UE stawia obecnie konkurencyjność w centrum swojego Programu strategicznego na lata 2024-2029, i apeluje do Rady ds. Konkurencyjności o kierowanie pracami i koordynowanie ich z innymi odpowiednimi składami Rady (ds. Środowiska, Energii, Handlu itp.).

3. Energia

3.1. Koszty energii są jednym z najistotniejszych czynników ze względu na ich duży udział w całkowitej strukturze kosztów, co ma bezpośredni wpływ na konkurencyjność przemysłu chemicznego UE. Pomimo niedawnych spadków ceny gazu są wciąż 4-5 razy wyższe w porównaniu z cenami w USA, a koszty energii elektrycznej są 1,5-2 razy wyższe. Stawia to UE w niekorzystnej sytuacji pod względem produkcji energochłonnych podstawowych chemikaliów takich jak etylen, propylen, amoniak, chlor i zasady. Ponadto około 50 % energii wejściowej sektora wykorzystuje się również jako wsad, a paliwo służy jako surowiec do produkcji ¹⁸ .

3.2. EKES apeluje do Komisji i państw członkowskich o przyjęcie polityki obniżającej ceny energii dla przemysłu oraz do priorytetowego traktowania nowych projektów dotyczących elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, a także do położenia nacisku na inwestycje w sieci dla wodoru, inne cząsteczki energii odnawialnej i niskoemisyjnej oraz magazynowanie energii.

3.3. EKES zwraca się do Komisji, by ponownie wpisała segment chemikaliów organicznych (NACE 20.14) do wykazu sektorów kwalifikujących się do rekompensaty kosztów pośrednich w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS). Umożliwiłoby to państwom członkowskim, za pośrednictwem krajowych programów pomocy państwa, wspieranie najbardziej energochłonnych sektorów, które borykają się ze wzrostem kosztów energii elektrycznej wynikającym z EU ETS. Wiele sektorów i łańcuchów wartości niższego szczebla jest zależnych od tego rodzaju chemikaliów organicznych wyższego szczebla.

3.4. Komitet zaleca Komisji i państwom członkowskim przyjęcie kompleksowej strategii energetycznej w celu zwiększenia konkurencyjności przemysłu poprzez:

- dywersyfikację źródeł energii dzięki większym inwestycjom w odnawialne źródła energii i energię jądrową w celu zmniejszenia zależności od kosztownych paliw kopalnych,

- zapewnienie konkurencyjnych dostaw gazu dzięki wzmocnieniu infrastruktury skroplonego gazu ziemnego (LNG) oraz sprzyjaniu strategicznym partnerstwom handlowym w celu zapewnienia stabilnego i przystępnego cenowo dostępu, przy jednoczesnym uwzględnieniu złożoności i wrażliwości wzajemnie powiązanych procesów przemysłowych,

- zwiększenie efektywności energetycznej działalności przemysłowej dzięki pomocy w modernizacji obiektów z wykorzystaniem zaawansowanych energooszczędnych technologii i systemów odzysku ciepła odpadowego,

- zachęcanie do długoterminowych umów na dostawy energii, w tym umów zakupu energii elektrycznej i kontraktów różnicowych, w celu zapewnienia stabilności i przewidywalności cen dla energochłonnych sektorów przemysłu,

- wprowadzenie ukierunkowanych środków w zakresie zamówień publicznych i elastyczniejszych zasad pomocy państwa, które mają zasadnicze znaczenie dla obniżenia cen i wspierania konkurencyjności przemysłu.

4. Otoczenie prawne

4.1. Koszt wynikający z dostosowania się do przepisów jest kolejnym czynnikiem rzutującym na konkurencyjność przemysłu chemicznego UE. Przeprowadzona w 2016 r. na zlecenie Komisji ocena kosztów pokazuje, że w latach 2004-2014 wynosił on dla unijnych przedsiębiorstw chemicznych co roku 10 mld EUR. Koszty regulacyjne szacuje się obecnie na 12-13 % całkowitej wartości dodanej przemysłu ¹⁹ . Ze względu na wzajemnie powiązane łańcuchy wartości sektora te koszty rzutują również na wiele sektorów niższego szczebla.

4.2. Aby zachęcić do przyszłych inwestycji w łańcuchy wartości w sektorze chemicznym, konieczne jest zmniejszenie obciążeń administracyjnych. EKES apeluje o uproszczenie i przyspieszenie procedur wydawania pozwoleń na nowe chemikalia i zrównoważone materiały w celu pobudzenia inwestycji w badania i rozwój.

4.3. Przewidziany w ramach Paktu dla czystego przemysłu pakiet dotyczący przemysłu chemicznego, który to pakiet ma zostać przyjęty pod koniec 2025 r., będzie obejmował ukierunkowany przegląd rozporządzenia REACH oraz inicjatywy mające na celu zwiększenie konkurencyjności i modernizacji sektora, a także wspieranie produkcji i innowacji w Europie. Przewodnicząca Ursula von der Leyen zwoła również strategiczny dialog na temat przyszłości przemysłu chemicznego w Europie w nawiązaniu do dialogów strategicznych zorganizowanych z sektorem motoryzacyjnym i stalowym.

4.4. EKES wzywa Komisję do rzeczywistego uproszczenia REACH (poprzez zmniejszenie złożoności), usprawnienia jego wdrażania oraz zmniejszenia kosztów i niepewności, zwłaszcza z perspektywy MŚP. Bardziej przewidywalne ramy regulacyjne są niezbędne, by zachęcić do inwestycji oraz wzmocnić bazę przemysłową i odporność strategiczną UE. Trzeba przy tym chronić zarówno zdrowie ludzi, jak i środowisko, a także dalej poszukiwać zamienników produktów niebezpiecznych.

4.5. Należy również wydać wniosek zbiorczy dotyczący kwestii polityki chemicznej nieobjętych rozporządzeniem REACH w celu wdrożenia środków naprawczych opartych na celach polityki czystego przemysłu. Nowe przepisy powinny być priorytetem i musi im towarzyszyć kompleksowa ocena skutków, w tym sprawdzian konkurencyjności.

4.6. Komitet zwraca się do Komisji i państw członkowskich o podwojenie wysiłków na rzecz egzekwowania obowiązujących przepisów UE dotyczących środowiska i bezpieczeństwa chemikaliów, ze szczególnym uwzględnieniem przywozu zarówno chemikaliów, jak i towarów, w tym tych sprzedawanych na internetowych platformach handlowych.

5. Badania naukowe i innowacje

5.1. Przemysł chemiczny UE jest liderem innowacji - ma jeden z najwyższych odsetków zgłoszeń patentowych dotyczących chemikaliów i dotacji na nie i plasuje się na równi z USA. Przedsiębiorstwa chemiczne inwestują rocznie około 6 % swojej wartości dodanej w badania i rozwój, co stanowi najwyższy odsetek na świecie. UE przoduje w produkcji biopochodnych, biodegradowalnych i pochodzących z recyklingu tworzyw sztucznych. Unijne przedsiębiorstwa chemiczne odgrywają wiodącą rolę w opracowywaniu innowacyjnych rozwiązań w zakresie recyklingu chemicznego.

5.2. Komitet postuluje, by Komisja zapewniła odpowiednie uwzględnienie przemysłu chemicznego zarówno w specjalnym funduszu, jak i w zaproszeniach do składania wniosków o finansowanie badań naukowych i innowacji. Wzywa również do utworzenia punktu kompleksowej obsługi dla przedsiębiorstw w celu uproszczenia instrumentów finansowania badań naukowych i innowacji oraz przyspieszenia procesu oceny, ze szczególnym uwzględnieniem ograniczania ryzyka i zwiększania skali projektów na rzecz komercjalizacji.

5.3. Aby wspomóc transformację ekologiczną i cyfrową przemysłu chemicznego, EKES apeluje do Komisji o zapewnienie ukierunkowanego finansowania i wsparcia na rzecz:

- nowych procesów chemicznych, chemii wodorowej i zaawansowanych technologii recyklingu, a także technologii ponownego wykorzystania i uzdatniania wody,

- współpracy między przedsiębiorstwami chemicznymi, przedsiębiorstwami typu startup w dziedzinie technologii i instytucjami badawczymi w celu przyspieszenia innowacji i zwiększenia konkurencyjności,

- średnich etapów łańcucha innowacji, zwłaszcza "lab-fab" ("z laboratorium do fabryki"), na których UE pozostaje w tyle za konkurentami,

- przyjęcia AI, dużych zbiorów danych i robotyki w produkcji w celu poprawy wydajności, ograniczenia przestojów oraz optymalizacji procesów produkcji,

- opracowania systemów logistycznych i systemów śledzenia zapasów w celu zminimalizowania niedoborów, opóźnień i nieefektywności w łańcuchu dostaw.

6. Dostęp do surowców

6.1. Unijny przemysł chemiczny potrzebuje dostępu do konkurencyjnych cen surowców i alternatywnych surowców takich jak biomasa, odpady i dwutlenek węgla. Aby zwiększyć bezpieczeństwo dostaw surowców w UE, EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do rozwijania odnawialnych wsadów węglowych opartych na obiegu zamkniętym poprzez opracowywanie zaawansowanych technologii recyklingu chemicznego oraz przyspieszenie wydawania pozwoleń na ich stosowanie, a także poprzez stworzenie strategii na rzecz obiegu zamkniętego w zakresie dwutlenku węgla, która będzie zachęcać do stosowania technologii CCU, surowców biopochodnych oraz zaawansowanych materiałów.

6.2. Komitet apeluje pilnie do Komisji o wyjaśnienie kwestii dotyczących obiegu zamkniętego poprzez zastosowanie zasad rozliczania bilansu masy do obliczania zawartości materiałów z recyklingu chemicznego w tworzywach sztucznych, w powiązaniu z aktem wykonawczym do dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Umożliwi to inwestycje w technologie recyklingu, będzie sprzyjać nowym łańcuchom wartości w zakresie zbierania, sortowania i recyklingu odpadów tworzyw sztucznych, będzie wspierać cele Europejskiego Zielonego Ładu i zapewni autonomię strategiczną UE.

6.3. Chemikalia są ważnym przemysłem eksportowym UE, który w 2023 r. wniósł 35 mld EUR do bilansu handlowego przemysłu wytwórczego. Chociaż w 2023 r. uplasował się na czwartym miejscu, wcześniej zajmował drugie i trzecie miejsce, po maszynach i transporcie (statki powietrzne i obronność) oraz produktach leczniczych. Polimery i półprodukty, a także składniki niższego szczebla mają pozytywny wpływ na bilans handlowy. Energochłonny segment wyższego szczebla jest jednak wciąż importerem netto.

6.4. EKES zwraca się do Komisji o wspieranie równych warunków działania dla sektora chemicznego za pomocą skutecznych globalnych umów handlowych i wzmocnionych instrumentów ochrony handlu poprzez skrócenie terminów postępowań i wykorzystanie procedur z urzędu. Zapowiedziane czyste partnerstwa handlowo-inwestycyjne powinny być uzupełnieniem umów o wolnym handlu.

7. Umiejętności

7.1. Komitet zaleca zapewnienie inkluzywnych procesów decyzyjnych z udziałem pracowników, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i przedstawicieli przemysłu. Powinno to iść w parze z mechanizmami regularnej oceny skuteczności wdrożonych środków oraz - w razie potrzeby - dostosowania polityki. Należy przy tym zadbać o to, by transformacja ekologiczna i cyfrowa sektora była sprawiedliwa i inkluzywna i przebiegała z wykorzystaniem dialogu społecznego oraz rokowań zbiorowych, które powinny odgrywać w niej pierwszoplanową rolę.

7.2. EKES zwraca się do Komisji o wskazanie - we współpracy z przemysłem, związkami zawodowymi oraz innymi zainteresowanymi stronami - luk między obecnymi i przyszłymi potrzebami tego sektora w zakresie umiejętności a istniejącymi programami kształcenia uniwersyteckiego. Powinno to prowadzić do opracowania nowych programów nauczania i szkolenia, zwłaszcza w dziedzinie cyfrowej i informatycznej, a także badań naukowych i innowacji, produkcji, logistyki, bezpieczeństwa chemicznego i regulacji chemikaliów. Należy również propagować przygotowanie zawodowe, aby zaradzić luce kompetencyjnej i brakowi atrakcyjności sektora. W tym kontekście EKES zaleca przegląd zasad pomocy państwa, aby w większym stopniu zachęcić przedsiębiorstwa do inwestowania w programy szkoleniowe.

7.3. Komitet zaleca, by Komisja postawiła na pierwszym miejscu rozwój wykwalifikowanej siły roboczej poprzez wzmocnienie programów kształcenia, szkolenia zawodowego i przekwalifikowania w dziedzinie nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM) w celu przygotowania pracowników do powstających technologii. Ponadto apeluje o instrument SURE 2.0 w celu wsparcia pracowników i osób w trakcie restrukturyzacji, która jest wynikiem dwojakiej transformacji.

8. Autonomia strategiczna i globalna konkurencyjność

8.1. EKES wzywa instytucje UE do wspierania autonomii i gotowości strategicznej oraz do zwiększenia globalnej konkurencyjności przemysłu chemicznego UE poprzez opracowanie spójnej strategii łączącej politykę przemysłową, energetyczną i wodną oraz politykę ochrony środowiska. Ta strategia musi zapewniać dużą ilość przystępnej cenowo energii, dostęp do surowców krytycznych, integralność łańcucha wartości oraz wsparcie dla wewnętrznego recyklingu i obiegu zamkniętego. EKES zaleca również przyjęcie specjalnego unijnego aktu w sprawie chemikaliów o krytycznym znaczeniu i zawiązanie odpowiedniego sojuszu skupiającego się na odporności całego przemysłu chemicznego UE w celu wzmocnienia zdolności produkcyjnych i zmniejszenia zależności od przywozu z krajów trzecich.

8.2. UE powinna jak najszybciej wdrożyć Pakt dla czystego przemysłu oraz wspierać przedsiębiorstwa i przemysł wytwórczy w Europie, zapewniając przy tym równowagę między konkurencyjnością, innowacjami i odpornością. Zarówno MŚP, jak i duże przedsiębiorstwa potrzebują dostosowań regulacyjnych, które zmaksymalizują wpływ i pomogą im odnieść sukces w obliczu globalnej konkurencji. UE musi przyjąć podejście w większym stopniu oparte na zachętach, uwzględniające ograniczenia branżowe (czas, kapitał, ludzie) i wspierające kluczowe technologie takie jak recykling chemiczny i CCU/CCS. Komitet zaleca wprowadzenie ulg podatkowych, dotacji i subsydiów dla przedsiębiorstw przemysłu chemicznego inwestujących w czyste technologie, zrównoważone praktyki, zieloną chemię i automatyzację, aby pomóc im w przestawieniu się na bardziej zrównoważone i innowacyjne działania.

8.3. EKES zwraca się do Komisji o skrupulatne rozważenie złożoności i długich łańcuchów wartości przemysłu chemicznego przy rozszerzaniu zakresu CBAM. Łańcuchy wartości przemysłu chemicznego są złożone i wzajemnie powiązane i obejmują wszystkie sektory gospodarki. Odnośnie do sektorów objętych rozporządzeniem w sprawie CBAM zaproponowano, by CBAM odnosił się wyłącznie do segmentu wyższego szczebla (materiałów podstawowych) łańcucha wartości. W takim przypadku można by go obejść poprzez przywóz produktów rynku niższego szczebla, co groziłoby ucieczką emisji oraz narażałoby na szwank nie tylko działalność produkcyjną wyższego szczebla w UE, lecz ostatecznie również cały łańcuch wartości.

8.4. EKES wzywa Komisję do wprowadzenia skutecznych środków po stronie popytu w przemyśle chemicznym, aby zapewnić uzasadnienie biznesowe UE dla dekarbonizacji i sprawić, by warto było inwestować w projekty związane z obiegiem zamkniętym. Te środki zachęcające należy dostosować do złożoności sektora obsługującego zróżnicowane łańcuchy wartości, gdyż w każdym z nich działają odrębne czynniki wpływające na zakupy.

8.5. Komitet zwraca się również do Komisji o skuteczne wdrożenie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie i jego prawa wtórnego. Dla każdej podkategorii technologii neutralnych emisyjnie należy odpowiednio określić szczegółowy wykaz produktów końcowych, komponentów i kluczowych materiałów chemicznych. Zapewniłoby to producentom chemikaliów w UE niezbędną jasność i pewność. Te produkty i komponenty opierają się na złożonych przepływach materiałów wyższego szczebla pochodzących z łańcuchów wartości w zakresie produkcji.

Bruksela, dnia 5 czerwca 2025 r.

1 Badanie Parlamentu Europejskiego na temat globalnych łańcuchów wartości, 2023: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ STUD/2023/702582/EXPO_STU(2023)702582_EN.pdf.

2 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "W kierunku odpornego, zrównoważonego i odpowiedzialnego łańcucha dostaw surowców krytycznych w Unii Europejskiej" (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C, C/2023/857, 8.12.2023, ELI: http://data. europa.eu/eli/C/2023/857/oj).

3 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "W kierunku odpornego, zrównoważonego i odpowiedzialnego łańcucha dostaw surowców krytycznych w Unii Europejskiej" (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C, C/2023/857, 8.12.2023, ELI: http://data. europa.eu/eli/C/2023/857/oj8.12.2023, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2023/857/oj).

4 Zaktualizowana strategia przemysłowa z 2021 r. i sprawozdanie z działań następczych w sprawie strategicznych zależności (SWD(2022) 41 final).

5 JRC Highlights Report 2024: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC141578.

6 OECD, Digital security risk management: https://www.oecd.org/en/topics/sub-issues/digital-security-risk-management.html; Eurostat, International trade in goods: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=International_trade_in_goods.

7 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - W kierunku wniosku ustawodawczego dotyczącego sprawiedliwej transformacji i w kierunku narzędzi polityki UE umożliwiających bardziej społeczny Europejski Zielony Ład (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C, C/2025/772, 11.2.2025, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/772/oj).

8 Buciuni, G., Pisano, G., "Variety of Innovation in Global Value Chains", Journal of World Business, R. 56, nr 2, 101167, 2021.

9 Gereffi, G., Global value chains and development: Redefining the contours of 21st century capitalism, Cambridge University Press, 2018.

10 Buciuni, G., Canello, J., Pisano, G., "Reshoring by Small Firms: Dual Sourcing Strategies and Local Subcontracting in Value Chains", Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, R. 15, nr 2, s. 237-259, 2022.

11 Gereffi, G., Global Value Chains and Development: Redefining the Contours of 21st Century Capitalism, Cambridge University Press, 2018.

12 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - a) "Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego nadzwyczajny instrument jednolitego rynku i uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 2679/98" (COM(2022) 459 final - 2022/0278 (COD)) - b) "Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenia (UE) 2016/424, (UE) 2016/425, (UE) 2016/426, (UE) 2019/1009 i (UE) nr 305/2011 w odniesieniu do procedur nadzwyczajnych dotyczących oceny zgodności, przyjmowania wspólnych specyfikacji i nadzoru rynku w związku z sytuacją nadzwyczajną na jednolitym rynku" (COM(2022) 461 final - 2022/0279 (COD)) - c) "Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywy 2000/14/WE, 2006/42/WE, 2010/35/UE, 2013/29/UE, 2014/28/UE, 2014/29/UE, 2014/30/UE, 2014/31/UE, 2014/32/UE, 2014/33/UE, 2014/34/UE, 2014/35/UE, 2014/53/UE i 2014/68/UE w odniesieniu do procedur nadzwyczajnych dotyczących oceny zgodności, przyjmowania wspólnych specyfikacji i nadzoru rynku w związku z sytuacją nadzwyczajną na jednolitym rynku" (COM(2022) 462 final - 2022/0280 (COD)) (Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 95).

13 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1735 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia ram środków na rzecz wzmocnienia europejskiego ekosystemu produkcji technologii neutralnych emisyjnie i zmieniające rozporządzenie (UE) 2018/1724 (Dz.U. L, 2024/1735, 28.6.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2024/1735/oj).

14 The Competitiveness of the European Chemical Industry: https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The- Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

15 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_25_340.

16 The Future of European Competitiveness: https://commission.europa.eu/topics/eu-competitiveness/draghi-report_en.

17 Deklaracja z Antwerpii w sprawie europejskiego ładu przemysłowego: https://antwerp-declaration.eu/.

18 The Competitiveness of the European Chemical Industry: https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The- Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

19 The Competitiveness of the European Chemical Industry: https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The- Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2025.5145
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Jak uwzględnić łańcuchy wartości w kształtowaniu polityki (opinia rozpoznawcza na wniosek duńskiej prezydencji)
• Data aktu: 28/10/2025
• Data ogłoszenia: 28/10/2025