(Dz.U.UE C z dnia 2 lipca 2025 r.)
Sprawozdawczyni: Christa SCHWENG
| Doradczynie i doradcy | Ulrike HASSMAN-VORBACH (z ramienia sprawozdawczyni) Silvia BORELLI (z ramienia Grupy II) |
| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego | 24.10.2024 |
| Podstawa prawna | Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji |
| Data przyjęcia przez sekcję | 8.4.2025 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 30.4.2025 |
| Sesja plenarna nr | 596 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/ wstrzymało się) | 190/6/3 |
1. Wnioski i zalecenia 1.1. Poszanowanie państwa prawa jest nierozerwalnie związane z poszanowaniem demokracji i praw podstawowych: demokracja i przestrzeganie praw podstawowych nie mogą istnieć bez praworządności i odwrotnie.
1.2. Praworządność obejmuje przejrzysty, rozliczalny, demokratyczny i pluralistyczny proces stanowienia prawa, a także ochronę, wdrażanie oraz egzekwowanie podstawowych praw człowieka i praw socjalnych 1 , zapisanych w Traktacie ONZ, europejskiej konwencji praw człowieka, Europejskiej karcie społecznej i Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.
1.3. EKES podkreśla, że przestrzeganie i egzekwowanie praw podstawowych i praworządności stanowi zasadniczy element zaufania między państwami członkowskimi. Warunkiem wstępnym funkcjonowania inwestycji i handlu na rynku wewnętrznym jest to, by wszystkie podmioty gospodarcze przestrzegały przepisów i mogły polegać na strukturach państwa prawa i praworządnym postępowaniu władz.
1.4. Przestrzeganie zasad państwa prawa jest również niezbędnym warunkiem wstępnym dla działalności gospodarczej, a tym samym czynnikiem wpływającym na atrakcyjność lokalizacji przedsiębiorstw. Środki protekcjonistyczne, które stwarzają korzystniejsze warunki dla przedsiębiorstw krajowych niż dla przedsiębiorstw z innych państw członkowskich UE, są sprzeczne z zasadą równego traktowania.
1.5. Gospodarczy wymiar państwa prawa nie został odpowiednio uwzględniony w sprawozdaniu Komisji Europejskiej na temat praworządności, dlatego EKES opowiada się za włączeniem tej kwestii jako piątego filaru.
1.6. Egzekwowanie prawa na rynku wewnętrznym wymaga jednak dalszego usprawnienia, ponieważ obecne instrumenty, takie jak postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, zajmują nieracjonalnie dużo czasu wszystkim uczestnikom rynku. Należy szybciej wdrażać istniejące instrumenty Komisji Europejskiej w przypadku naruszeń rynku wewnętrznego, a programy pilotażowe UE powinny być wykorzystywane w większym stopniu. Jedynie silne i niezależne sądownictwo, dobrze wyposażone służby publiczne oraz organy monitorujące wszystkie przypadki naruszenia prawa i umożliwiające ich zgłaszanie mogą zapewnić skuteczną ochronę prawną i tym samym mają fundamentalne znaczenie dla państwa prawa.
2. Uwagi ogólne
2.1. Unia opiera się na wartościach zapisanych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), którymi są poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, państwo prawne oraz poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
2.2. Państwo prawa zakłada, że władza publiczna jest sprawowana w ramach obowiązujących przepisów, musi być zgodna z wartościami demokracji i poszanowania praw podstawowych oraz jest kontrolowana przez niezależne i bezstronne sądy. Zasada państwa prawnego wymaga w szczególności przestrzegania zasady legalności 2 , która oznacza przejrzysty, rozliczalny, demokratyczny i pluralistyczny proces stanowienia prawa, zasady pewności prawa 3 , zakazu arbitralności w działaniu władz wykonawczych 4 , zasady skutecznej ochrony sądowej, w tym dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zapewnianej przez niezawisłe i bezstronne sądy 5 oraz zasady rozdziału władz 6 (7 (8 .
2.3. Chociaż nie ma hierarchii między wartościami Unii, respektowanie państwa prawa ma zasadnicze znaczenie dla ochrony innych podstawowych wartości UE takich jak wolność, demokracja, równość i przestrzeganie praw człowieka.
2.4. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wielokrotnie powtarzał 9 , że respektowanie państwa prawa zapewnia również pewność prawa i równe warunki działania dla inicjatyw biznesowych, innowacji i inwestycji oraz uczciwą konkurencję na rynku wewnętrznym z korzyścią dla konsumentów i obywateli. Niniejsza opinia skupia się na ochronie inwestycji jako istotnej części gospodarczego wymiaru praworządności.
2.5. Przestrzeganie i egzekwowanie praw podstawowych i praworządności stanowi zasadniczy element zaufania między państwami członkowskimi. Warunkiem wstępnym funkcjonowania inwestycji i handlu na rynku wewnętrznym jest to, by wszystkie podmioty gospodarcze i organizacje społeczeństwa obywatelskiego przestrzegały przepisów i mogły polegać na strukturach państwa prawa i praworządnym postępowaniu władz. Obejmuje to zapewnienie uczciwej konkurencji, która uwzględnia wysokie normy prawa pracy poprzez zwalczanie dumpingu socjalnego i pracy nierejestrowanej 10 , a także ochronę praw konsumentów i obywateli oraz praw socjalnych - zarówno w danym kraju, jak i w kontekście transgranicznym. Przestrzeganie obowiązujących przepisów jest nie tylko obowiązkiem władz, lecz także wszystkich uczestników rynku.
2.6. Państwo prawa służy nie tylko ochronie praw jednostki, ale także ochronie zbiorowych interesów społeczeństwa. Jeśli rząd nie podejmuje działań w przypadku niewłaściwego zachowania uczestników rynku, prowadzi to do nieprawidłowych alokacji, które mają negatywny wpływ na przedsiębiorstwa, pracowników i obywateli, a tym samym podważają zaufanie do państwa. Zagraża to nie tylko uczciwej konkurencji między przedsiębiorstwami, lecz także pozbawia pracowników ochrony socjalnej, a systemy podatkowe i systemy ochrony socjalnej - niezbędnych dochodów. Jednolity rynek UE powinien przynosić korzyści konsumentom i obywatelom poprzez zapewnianie uczciwej konkurencji, wzrostu gospodarczego i dostępu do wysokiej jakości towarów i usług.
2.7. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność transgraniczną podkreślają kluczowe znaczenie niezawodności i wiarygodności ram politycznych i prawnych dla podejmowanych przez nie decyzji inwestycyjnych i skarżą się na brak stabilności politycznej niektórych rządów, nieprzewidywalność lub krótkoterminowy charakter systemu prawnego, dyskryminację inwestorów zagranicznych, długi czas trwania procedur i brak wiarygodności w egzekwowaniu prawa.
2.8. Oprócz dobrze wyposażonych służb publicznych fundamentalne znaczenie dla państwa prawa ma silne i niezależne sądownictwo, które wszystkim podmiotom prawa gwarantuje ochronę prawną oraz egzekwowanie prawa. Państwa członkowskie UE muszą zobowiązać się do trwałych inwestycji w systemy wymiaru sprawiedliwości, organy ścigania, inspektoraty pracy i inne instytucje publiczne, które zapewniają pewność prawa, dostęp do wymiaru sprawiedliwości i egzekwowanie praw. Niedofinansowanie tych organów skutkuje słabym egzekwowaniem prawa, niepewnością prawną i spadkiem zaufania do instytucji demokratycznych.
2.9. Zgodność z zasadami państwa prawa jest istotnym czynnikiem wpływającym na atrakcyjność lokalizacji przedsiębiorstw: słaba ochrona inwestycji transgranicznych na rynku wewnętrznym może negatywnie wpływać na swobodę przedsiębiorczości (art. 16 Karty praw podstawowych UE) oraz na prawo własności (art. 17 Karty praw podstawowych UE).
2.10. W niniejszej opinii EKES przytacza przykłady podważające praworządność i przedstawia w zarysie rozwiązania pozwalające poradzić sobie z takimi naruszeniami.
3. Przykłady protekcjonistycznych i dyskryminacyjnych zachowań, które podważają praworządność
3.1. Poniższe przykłady zostały zgłoszone krajowym i europejskim organizacjom pracodawców przez zainteresowane przedsiębiorstwa. Odnośnie do niektórych z nich wszczęto skargi dotyczące rynku wewnętrznego lub postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, a w przypadku innych przedsiębiorstwa zrezygnowały ze zwracania się do publicznych organów odwoławczych, gdyż obawiały się dalszych niedogodności.
3.2. Wprowadzenie specjalnych podatków 11 (12 , które de facto dotyczą tylko inwestorów zagranicznych, poprzez powiązanie podstawy opodatkowania z kwotą sprzedaży netto lub nadmiernymi zyskami przekraczanymi tylko przez firmy zagraniczne.
3.3. Za marginalne wykroczenia nakładane są wysokie grzywny 13 , a jednocześnie w niektórych sektorach zniesiony zostaje skutek zawieszający środków odwoławczych.
3.4. Nabycie gruntu i pozwolenie na budowę centrum handlowego przez zagranicznych inwestorów zostało wycofane po zakończeniu budowy, co grozi wyburzeniem; tym samym procedury państwowe podważają ochronę uzasadnionych oczekiwań inwestorów 14 .
3.5. Krajowi wierzyciele i dostawcy o znaczeniu systemowym 15 są traktowani lepiej niż zagraniczne firmy, co narusza zasadę równego traktowania i nakaz niedyskryminacji, a także zasadę pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań.
3.6. Nagły zakaz przejmowania spółek w drodze rozporządzenia nadzwyczajnego 16 .
3.7. Dyskryminacja zagranicznych firm w przetargach na publiczne przydziały niektórych surowców poprzez przydzielanie mniejszych ilości niż te, które są prawnie dozwolone w oparciu o wielkość przedsiębiorstwa 17 .
3.8. Nagłe zakazy wywozu surowców 18 , których eksport był dozwolony od lat. Zakazy zostają wycofane tuż przed przeglądem.
3.9. Limity cenowe 19 (20 dla niektórych towarów obowiązują tylko dla przedsiębiorstw powyżej określonego wolumenu sprzedaży netto, który osiągają wyłącznie przedsiębiorstwa zagraniczne.
3.10. Uchwalenie z mocą wsteczną przepisów podatkowych 21 , które mają wpływ tylko na firmy zagraniczne.
3.11. Oprócz wyżej wymienionych praktyk zaobserwowano również następujące procedury:
- Środki nadzwyczajne są wydawane z krótkim wyprzedzeniem i zostają anulowane w przypadku zgłoszenia roszczeń. Ponieważ postępowanie w sprawie naruszenia przepisów trwa często kilka lat, prawo przestaje obowiązywać przed wydaniem wyroku a postępowanie zostaje umorzone 22 .
- Politycznie motywowane zarzuty prania brudnych pieniędzy 23 stawiane właścicielom prywatnych funduszy inwestycyjnych w celu wypchnięcia ich z rynku. Może to zaszkodzić zagranicznym inwestorom. Prokuratorki i prokuratorzy, którzy wszczęli te politycznie umotywowane sprawy, przeprowadzają teraz własne rewizje.
- Państwa członkowskie, które wydają formularze A1 lub ich nie wycofują, gdy pracownik nie jest już delegowany albo nie podlega już ich zabezpieczeniu społecznemu.
3.12. Wszystkie te przykłady naruszają podstawowe prawo do równego traktowania poprzez przyjmowanie środków protekcjonistycznych traktujących przedsiębiorstwa krajowe lepiej niż firmy z innych państw członkowskich UE. Umowy dwustronne między poszczególnymi państwami członkowskimi a krajami trzecimi mogą prowadzić do tego, że przedsiębiorstwa z innych państw UE będą traktowane mniej korzystnie niż firmy z krajów trzecich. Obie tendencje prowadzą do utraty zaufania między uczestnikami rynku, a tym samym do erozji rynku wewnętrznego. Przedsiębiorstwa z państw trzecich powinny mieć dostęp do rynku wewnętrznego wyłącznie na zasadzie wzajemności i pod warunkiem przestrzegania obowiązujących przepisów.
4. Egzekwowanie prawa
4.1. Dyrektywy europejskie muszą być nie tylko transponowane do prawa krajowego przez państwa członkowskie, ale także muszą być możliwe do stosowania przez obywateli. Wymaga to niezależnych sądów, które są w stanie kontrolować działania państwa.
4.2. Sieć SOLVIT została stworzona jako instrument rynku wewnętrznego, który może być dobrowolnie wykorzystywany przez osoby prywatne, pracowników (mobilnych) i przedsiębiorstwa w przypadku skarg, jeśli podmioty te są pokrzywdzone w kontekście transgranicznym przez działania władz publicznych niezgodne z prawem UE. Jednak tylko sześć państw członkowskich 24 zdołało rozwiązać sprawy w ciągu jednego roku; pozostałe nie osiągnęły tego celu.
4.3. Czas trwania skargi dotyczącej rynku wewnętrznego do momentu wszczęcia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, o którym decyduje TSUE, powinien wynosić maksymalnie 36 miesięcy 25 ; w rzeczywistości jednak wynosi średnio 49 miesięcy 26 . Europejski Trybunał Obrachunkowy skrytykował ostatnio fakt, że choć w trakcie unijnejprocedury pilotażowej - tj. nieformalnych rozmów między Komisją a krajami UE w skomplikowanych przypadkach - zwykle udaje się znaleźć rozwiązanie, by uniknąć formalnego postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, to jednak takie sprawy trwają średnio dłużej niż dwa lata. Coraz więcej formalnych postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego również trwa zbyt długo. Chociaż większość spraw jest rozstrzygana bez konieczności uciekania się przez Komisję do sankcji finansowych, to w niektórych przypadkach kraje UE nie naprawiły naruszeń, mimo że musiały płacić grzywny przez kilka lat.
4.4. Utrzymujący się problem korupcji oraz bezkarność w przypadku bezprawnych zachowań nadal podważają praworządność na całym jednolitym rynku. Chociaż przepisy istnieją, ich niespójne stosowanie pozwala niektórym podmiotom na lekceważenie norm prawnych bez konieczności liczenia się z konsekwencjami. Kluczowe znaczenie ma wzmocnienie mechanizmów monitorowania i egzekwowania przepisów, aby zapewnić, że podmioty nieprzestrzegające zasad zostaną pociągnięte do odpowiedzialności. UE musi podjąć bardziej rygorystyczne działania przeciwko podmiotom publicznym i prywatnym, które wykorzystują luki prawne, obchodzą sankcje lub podważają zasady demokracji. Dotyczy to szczególnie systemów unikania opodatkowania i obchodzenia praw socjalnych, np. poprzez przedsiębiorstwa fasadowe lub długie łańcuchy podwykonawstwa, kiedy służą ukryciu.
4.5. Ochrona prawna i egzekwowanie prawa są również kluczowymi elementami dla pracowników i konsumentów. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości umożliwia każdej osobie ochronę przed naruszaniem jej praw, zaskarżenie czynów niedozwolonych, rozliczanie władzy wykonawczej i obronę własną w postępowaniach karnych. Obecnie szczególnie dla migrantów i pracowników mobilnych dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest nadal ograniczony licznymi przeszkodami.
5. Monitorowanie praworządności
5.1. Od 2020 r. Komisja Europejska przedstawia coroczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym monitoruje zmiany zachodzące w państwach członkowskich w obszarze praworządności. Obejmuje ono cztery filary: sądownictwo, ramy antykorupcyjne, pluralizm mediów i inne kwestie instytucjonalne związane z rozdziałem władzy.
5.2. Choć wszystkie filary mają wpływ na gospodarkę, przypadki wspomniane w punkcie 3 niniejszej opinii nie wpisują się w cztery filary sprawozdania Komisji. Przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen ogłosiła w swoich priorytetach politycznych na bieżący okres kadencji, że do sprawozdania na temat praworządności zostanie dodany wymiar rynku wewnętrznego, aby zająć się kwestiami praworządności, które mają wpływ na przedsiębiorstwa prowadzące działalność transgraniczną, zwłaszcza MŚP. Aby spełnić tę obietnicę, Komisja Europejska zaproponowała podczas konsultacji w sprawie sprawozdania na temat praworządności 2025 27 , aby poszczególne rozdziały sprawozdania zostały rozszerzone o aspekty gospodarcze i aby dodać oddzielny punkt tematyczny do komunikatu ogólnego. EKES uważa, że należy poświęcić osobny rozdział gospodarczemu wymiarowi rynku wewnętrznego.
5.3. Przedsiębiorstwa, pracownicy, konsumenci i obywatele nie rozumieją, dlaczego ich prawa na rynku wewnętrznym nie mogą zostać wyegzekwowane z powodu długotrwałych procedur. Skargi często nie przynoszą rezultatów, ponieważ państwa znoszą przepisy, których dotyczy skarga, co eliminuje podstawy prawne dla skargi i wynikających z niej roszczeń odszkodowawczych. Takiemu podejściu można by zapobiec, gdyby w przypadku postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego uchylenie przepisów nie prowadziło do umorzenia postępowania przed TSUE. Pożądane byłoby również, aby Komisja stosowała się do swoich własnych kryteriów dotyczących 36 miesięcy wyznaczonych na postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
5.4. W piśmie określającym zadania komisarz Michael McGrath został poproszony o utworzenie platformy społeczeństwa obywatelskiego, by "krzewić bardziej systematyczny dialog obywatelski oraz zwiększyć ochronę społeczeństwa obywatelskiego, działaczy i obrońców praw człowieka w ich działaniach na rzecz demokracji, sprawiedliwości i praworządności". EKES nadal utrzymuje 28 , że musi uczestniczyć w zarządzaniu taką platformą i być jej głównym elementem, ponieważ - jako organ przewidziany w traktatach - ma za zadanie konsultować się ze związkami przedsiębiorstw, związkami zawodowymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Na podstawie doświadczeń swej grupy ad hoc ds. praw podstawowych i praworządności (PPiP) 29 oraz innych przykładów zastosowanych przez niego praktyk uczestnictwa Komitet może być dla zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego idealnym kanałem zabierania głosu w tej dziedzinie. Podkreśla, że wysokiej jakości dialog wykracza poza zwykłe konsultacje. Apeluje, by w ramach tego dialogu poruszono również kwestię gospodarczego wymiaru praworządności.
Bruksela, dnia 30 kwietnia 2025 r.
Komitet Stały Rady Ministrów wprowadził bardzo istotne zmiany do projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poinformował minister Maciej Berek w czwartek wieczorem, w programie „Pytanie dnia” na antenie TVP Info. Jak poinformował, projekt nowelizacji ustawy o PIP powinien trafić do Sejmu w grudniu 2025 roku, aby prace nad nim w Parlamencie trwały w I kwartale 2026 r.
05.12.2025
4 grudnia Komitet Stały Rady Ministrów przyjął projekt zmian w ustawie o PIP - przekazało w czwartek MRPiPS. Nie wiadomo jednak, jaki jest jego ostateczny kształt. Jeszcze w środę Ministerstwo Zdrowia informowało Komitet, że zgadza się na propozycję, by skutki rozstrzygnięć PIP i ich zakres działał na przyszłość, a skutkiem polecenia inspektora pracy nie było ustalenie istnienia stosunku pracy między stronami umowy B2B, ale ustalenie zgodności jej z prawem. Zdaniem prawników, to byłaby kontrrewolucja w stosunku do projektu resortu pracy.
05.12.2025
Przygotowany przez ministerstwo pracy projekt zmian w ustawie o PIP, przyznający inspektorom pracy uprawnienie do przekształcania umów cywilnoprawnych i B2B w umowy o pracę, łamie konstytucję i szkodzi polskiej gospodarce – ogłosili posłowie PSL na zorganizowanej w czwartek w Sejmie konferencji prasowej. I zażądali zdjęcia tego projektu z dzisiejszego porządku posiedzenia Komitetu Stałego Rady Ministrów.
04.12.2025
Prezydent Karol Nawrocki podpisał we wtorek ustawę z 7 listopada 2025 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt. Jej celem jest wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych w celach komercyjnych, z wyjątkiem królika, w szczególności w celu pozyskania z nich futer lub innych części zwierząt. Zawetowana została jednak ustawa zakazująca trzymania psów na łańcuchach. Prezydent ma w tym zakresie złożyć własny projekt.
02.12.2025
Resort pracy nie podjął nawet próby oszacowania, jak reklasyfikacja umów cywilnoprawnych i B2B na umowy o pracę wpłynie na obciążenie sądów pracy i długość postępowań sądowych. Tymczasem eksperci wyliczyli, że w wariancie skrajnym, zakładającym 150 tys. nowych spraw rocznie, skala powstałych zaległości rośnie do ponad 31 miesięcy dodatkowej pracy lub koniecznego zwiększenia zasobów sądów o 259 proc. Sprawa jest o tyle ważna, że na podobnym etapie prac są dwa projekty ustaw, które – jak twierdzą prawnicy – mogą zwiększyć obciążenie sądów.
25.11.2025
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Funduszu Medycznym - poinformował w środę rzecznik rządu Adam Szłapka. Przygotowana przez resort zdrowia propozycja zakłada, że Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł w 2025 r. otrzymać dodatkowo około 3,6 mld zł z Funduszu Medycznego. MZ chce również, by programy inwestycyjne dla projektów strategicznych były zatwierdzane przez ministra zdrowia, a nie jak dotychczas, ustanawiane przez Radę Ministrów. Zamierza też umożliwić dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez gminy w całości ze środków Funduszu Medycznego.
19.11.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3190 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Gospodarczy wymiar praworządności (opinia z inicjatywy własnej) |
| Data aktu: | 02/07/2025 |
| Data ogłoszenia: | 02/07/2025 |