Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Konsumenci w gospodarce o obiegu zamkniętym"(opinia z inicjatywy własnej).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Konsumenci w gospodarce o obiegu zamkniętym"

(opinia z inicjatywy własnej)

(2019/C 353/03)

(Dz.U.UE C z dnia 18 października 2019 r.)

Sprawozdawca: Carlos TRIAS PINTÓ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	24.1.2019
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	4.7.2019
Data przyjęcia na sesji plenarnej	17.7/2019
Sesja plenarna nr	545
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	200/4/9

1. Wnioski i zalecenia

1.1. EKES opowiada się za strategicznym przeorientowaniem na szczeblu europejskim, krajowym i lokalnym w stronę zdecydowanego propagowania nowych modeli obiegów zamkniętych, nie tylko aby wspierać dostosowanie wszystkich podmiotów, ale także aby umieścić konsumentów w centrum polityki publicznej.

1.2. Uzyskanie koniecznej intensywności i skuteczności procesu zamykania obiegu gospodarki i ograniczenia nadmiernej konsumpcji będzie wymagało zwiększenia roli konsumentów w zmianie obecnego modelu produkcji i konsumpcji, gdyż codzienne decyzje konsumpcyjne stanowią najskuteczniejsze narzędzie zmian.

1.3. Należy wdrożyć system kształcenia, szkolenia i uczenia się przez całe życie, a także bardziej obiektywnie informować o wyborach konsumpcyjnych i zachęcać konsumentów do zachowań zgodnych z koncepcją obiegu zamkniętego. EKES podkreśla rolę lokalnej administracji publicznej i organizacji konsumenckich w tej dziedzinie.

1.4. Do pomiaru skuteczności działań posłużą wskaźniki oddziaływania opracowywane na podstawie celu zrównoważonego rozwoju 12 ¹  wskazanego przez Organizację Narodów Zjednoczonych i celów powiązanych, co doprowadzi do opracowania nowych norm.

1.5. Z uwagi na przekrojowy charakter świadomej konsumpcji oceny oddziaływania zostaną uzupełnione o pozostałe 16 celów zrównoważonego rozwoju i ich rezultaty, a cel zrównoważonego rozwoju 17 "Partnerstwa" wzmocni obszary współtworzenia i współodpowiedzialności, zapewniając zarówno efekt mnożnikowy, jak i wymaganą skalę działań.

1.6. Rachunek społeczny i środowiskowy śladów produktu w różnych łańcuchach wartości ma wielki potencjał, jeśli chodzi o dostarczanie konsumentowi odpowiednich informacji na temat jego decyzji konsumpcyjnych, w kontekście społeczeństwa cyfrowego. EKES nalega, by stosować wiarygodne, porównywalne i weryfikowalne wskaźniki oddziaływania, i podkreśla w szczególności znaczenie monitorowania tych wskaźników, które dotyczą substancji chemicznych, także pod względem manipulacji.

1.7. Działania należy prowadzić tak, aby były one korzystne dla wszystkich, a ponadto nie mogą one mieć charakteru uniwersalnego i należy je dostosowywać do specyficznych uwarunkowań poszczególnych terytoriów i sektorów działalności, z wykorzystaniem metod oddolnych angażujących w poszczególnych przypadkach wszystkie zainteresowane podmioty. Inicjatywy te powinny być głęboko zakorzenione w procesie rozwoju gospodarki lokalnej i napędzane poprzez wsparcie instytucjonalne i upodmiotowienie organizacji konsumentów.

1.8. Przewodnia rola Europy w różnych modelach gospodarki o obiegu zamkniętym powinna przełożyć się na stworzenie otoczenia biznesowego sprzyjającego internacjonalizacji towarów i usług gospodarki o obiegu zamkniętym z wykorzystaniem pionierskich doświadczeń zebranych w takich krajach jak Korea Południowa ² . Do modeli tych powinny być dołączone szczegółowe wytyczne dotyczące sprawiedliwego przejścia na gospodarkę i społeczeństwa zrównoważone z punktu widzenia ochrony środowiska ³ , które zapewniłyby również równe warunki działania wobec tańszej produkcji z krajów trzecich.

1.9. Reklama i praktyki handlowe odgrywają kluczową rolę, jeśli chodzi o decyzje konsumenckie. Polityka społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw musi przyczyniać się do wyeliminowania takich praktyk jak nieuczciwy zielony PR i pseudospołeczny marketing. W związku z tym należy koniecznie wzmocnić istniejące ramy instytucjonalne nadzorowania i zatwierdzania poszczególnych przemian ukierunkowanych na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

1.10. System podatkowy i odpowiedzialne zamówienia publiczne stanowią skuteczne narzędzia do wdrożenia modelu zachęt na rzecz odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji w ramach stopniowej normalizacji produktów i usług. W przypadku systemu podatkowego państwa członkowskie powinny rozważyć skuteczne sposoby zastosowania podejścia opartego na nagrodach oraz stopniowo zmierzać w kierunku konwergencji opodatkowania w gospodarce o obiegu zamkniętym z korzyścią dla jednolitego rynku europejskiego. Natomiast w przypadku zamówień publicznych lokalne organy administracji publicznej muszą opracować plany wsparcia dla "zrównoważonych dostawców", aby ułatwić im dostosowanie i skalowalność produkcji, często niewystarczającej do zaspokojenia aktualnego zapotrzebowania w ramach zamówień.

1.11. EKES zachęca do stosowania dobrowolnego etykietowania - jako środka przejściowego przed wprowadzeniem etykietowania obowiązkowego - pod warunkiem że opiera się ono na niezależnych i zweryfikowanych programach doskonałości środowiskowej. Dzięki promowaniu unijnego oznakowania ekologicznego ⁴  i rozszerzeniu zakresu jego stosowania na większą liczbę produktów stałoby się ono reprezentatywną "marką" dla zrównoważonych produktów w Europie.

1.12. EKES zauważa, że należy pilnie ulepszyć ekoprojektowanie poprzez systematyczne badanie wymogów w zakresie okresu użytkowania, możliwości naprawy, składników chemicznych itd., a jednocześnie zarówno uwzględniać kryteria społeczne, jak i propagować lokalne sieci konsumpcji i praktyki prosumenckie.

2. Wprowadzenie i kontekst

2.1. Zrównoważony wzrost i zrównoważona konkurencyjność powinny również uwzględniać czynniki jakościowe, które obejmują brak wyzysku pracowników lub eksploatacji środowiska, sprawiedliwe warunki życia w ramach zasobów planety oraz, podsumowując, model utrzymujący równowagę między dobrobytem gospodarczym, kwestiami środowiska i włączeniem społecznym ⁵ .

2.2. Gospodarka o obiegu zamkniętym powinna stanowić model zachowania człowieka kompatybilnego z zasadami funkcjonowania przyrody, chroniący i odnawiający kapitał naturalny.

2.3. Przejście od gospodarki liniowej do gospodarki o obiegu zamkniętym zostało już omówione w wielu badaniach, propozycjach i opiniach, w których kładziono jednak nacisk na produkcję i niemal nie uwzględniano roli konsumenta, kluczowego podmiotu dla sprostania wyzwaniom, jakie stoją przed gospodarką o obiegu zamkniętym.

2.4. Punktem wyjścia jest stwierdzenie wyraźnego rozdźwięku między deklaracjami konsumentów, którzy z wielką wrażliwością reagują na wyzwania społeczne i środowiskowe ⁶ , a ich modelami zachowań, dla których charakterystyczne jest zjawisko low cost, gdzie często czynnik ceny (w której ustalaniu nie uwzględnia się negatywnych skutków zewnętrznych) przeważa nad całościową jakością produktu lub usługi.

2.5. Jednak wartości liczbowe maleją, gdy przechodzi się z obszaru postrzegania i oczekiwań do działań i zobowiązań. Można wówczas zauważyć napięcie między tym, co dostępne, a tym, co zrównoważone. Informacja i szkolenie stanowią kluczowe czynniki optymalizacji uczestnictwa konsumenta w tym procesie.

2.6. W pakiecie środków na temat gospodarki o obiegu zamkniętym zawarto kilka bezpośrednich odniesień do zachowań konsumentów, które EKES poparł ⁷ :

2.7. Europejski Komitet Regionów w swojej opinii "Plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym" ⁸  zwraca uwagę na zachowania konsumentów i tendencje w społeczeństwie, podkreślając bardzo istotną rolę władz lokalnych i regionalnych w zakresie wzmocnienia środków w dziedzinie kształcenia, szkolenia i kwalifikacji zawodowych, które poprawią zrozumienie zagadnienia zrównoważonej konsumpcji, ochrony zasobów i zapobiegania powstawaniu odpadów, a także odpowiedzialności producentów na etapie projektowania i wprowadzania do obrotu.

2.8. Na koniec EKES podkreśla, że niektóre innowacyjne formy konsumpcji mogą również wspierać rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym: dzielenie się produktami lub infrastrukturą (gospodarka dzielenia się), konsumowanie usług zamiast produktów, korzystanie z platform informatycznych lub cyfrowych itd.

3. Gospodarka o obiegu zamkniętym w strategiach UE

3.1. Prawdziwym wyzwaniem dla unijnej polityki w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, oprócz kwestii regulacji i produkcji, jest zmobilizowanie kapitału ludzkiego, czyli zachowań konsumentów w ramach ich codziennych zwyczajów i decyzji. Efekt mnożnikowy indywidualnych działań zachęca do pełnego zaangażowania konsumentów jako skutecznej dźwigni zmian.

3.2. W komunikacie "Zamknięcie obiegu - plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym" ⁹  stwierdza się, że "wybory dokonywane przez miliony konsumentów mogą wspierać rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym lub go utrudniać".

3.3. Komisja uważa, że "w związku z dużą liczbą etykiet i twierdzeń dotyczących ekologiczności, unijnym konsumentom często trudno jest rozróżnić produkty i ufać dostępnym informacjom. Twierdzenia dotyczące ekologiczności mogą czasem nie spełniać wymogów prawnych dotyczących wiarygodności, dokładności i jasności".

3.4. "Cena jest kluczowym czynnikiem wpływającym na decyzje zakupowe, zarówno w ramach łańcucha wartości, jak i u konsumentów końcowych. Zachęca się zatem państwa członkowskie do przewidzenia bodźców i korzystania z instrumentów ekonomicznych, takich jak podatki, celem zapewnienia, aby ceny produktów lepiej odzwierciedlały koszty środowiskowe. Aspekty związane z gwarancjami, takie jak okres gwarancji prawnej i przeniesienie ciężaru dowodu, mogą chronić konsumentów przed wadliwymi produktami i przyczynić się do trwałości produktów i możliwości ich naprawy.

3.5. W komunikacie wymieniono wprawdzie wiele z kluczowych parametrów zrównoważoności, lecz jednocześnie pominięto wielość interakcji zachodzących w różnych łańcuchach wartości, które sprawiają, że konsument staje się uczestnikiem drugoplanowym.

4. Aktualna sytuacja z punktu widzenia strategii unijnych

4.1. Europa posiada już ramy regulacyjne służące propagowaniu odpowiedzialnego udzielania zamówień publicznych ¹⁰ , które dzięki swojemu potencjałowi ¹¹  stanowią jeden z głównych elementów napędowych gospodarki o obiegu zamkniętym. Jednakże stwierdza się liczne trudności w zakresie ich skutecznego wdrożenia, co wymaga dokładniejszego wyjaśnienia, które produkty i usługi uznaje się za należące do obiegu zamkniętego.

4.2. Ponieważ mowa jest o transformacji, która powinna czerpać z najlepszych praktyk z różnych łańcuchów wartości, przy użyciu dynamicznej terminologii należy skupić się na procesach normalizacji w skali globalnej, z wykorzystaniem nowych wartości pomiarowych, gdyż wielostronna gospodarka zglobalizowana wymaga posługiwania się wspólnym językiem.

4.3. W oparciu o plan działania Komisji Europejskiej dotyczący zrównoważonego finansowania i o rozporządzenie w sprawie systematyki działalności zrównoważonych ¹²  powstanie nowa rodzina wskaźników oddziaływania społecznośrodowiskowego, w pełni zharmonizowanych z wytycznymi ONZ.

4.4. Przy wsparciu środków Komisji Europejskiej, obecnie wzmocnionych i zebranych w ramach InvestEU, przewiduje się znaczące przekierowanie inwestycji na działania przyczyniające się do łagodzenia zmiany klimatu i zapobiegania wyczerpaniu zasobów naturalnych, takie jak modernizacja budynków mieszkalnych i wykorzystanie systemów geotermalnych ¹³ , które to działania są powiązane z bezpośrednimi decyzjami konsumentów.

4.5. Nowy ład dla konsumentów z jego dobrymi i złymi stronami przyczyni się do zwiększenia zaufania konsumentów ¹⁴ . Zdaniem EKES-u ¹⁵  poprawa zakresu stosowania prawa dotyczącego konsumentów ma kluczowe znaczenie dla zrównoważonego rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym.

4.6. Warto również zwrócić uwagę na wspólną inicjatywę Komisji Europejskiej i EKES-u, które uruchomiły Europejską platformę zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym ¹⁶ , "sieć sieci", stanowiącą miejsce spotkań, gdzie można zajmować się poszczególnymi wyzwaniami i dzielić się najlepszymi praktykami i rozwiązaniami. Istotną rolę odgrywają również między innymi forum REAP ¹⁷  oraz Unijna Platforma ds. Strat i Marnotrawienia Żywności ¹⁸ .

5. Przyszłe zobowiązania Komisji Europejskiej

5.1. W swoich pracach poświęconych ekoprojektowi Komisja szczegółowo przeanalizuje proponowane wymogi w zakresie trwałości oraz informacje dotyczące wspólnego użytkowania i napraw, a także dostępności części zamiennych. Oceni również możliwość wprowadzenia informacji na temat trwałości do etykietowania energetycznego.

5.2. W zmienionych wnioskach dotyczących odpadów Komisja przedstawia nowe zasady, które mają zachęcać do ponownego użycia.

5.3. Komisja podejmie działania na rzecz lepszego egzekwowania gwarancji dotyczących produktów materialnych i przeanalizuje sposoby poprawy sytuacji, a także zajmie się problemem fałszywych twierdzeń dotyczących ekologiczności.

5.4. Komisja przygotuje niezależny program badań w ramach programu "Horyzont Europa", dążąc do dalszych postępów w kwestiach związanych ze skracaniem cyklu życia produktów ¹⁹ .

5.5. Komisja wzmocni wdrażanie ekologicznych zamówień publicznych, promując włączanie aspektu gospodarki o obiegu zamkniętym do nowych lub zmienionych kryteriów.

6. Czy przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym naprawdę ma miejsce?

6.1. "Zrównoważony rozwój to [...] proces [...], w którym zachowania, działania i decyzje rządów, przedsiębiorstw, pracowników, obywateli i konsumentów podejmowane są tak, by ich cele gospodarcze, środowiskowe i społeczne realizowane były w odpowiedzialny sposób" ²⁰ .

6.2. Zdaniem EKES-u instytucje unijne stawiają w centrum gospodarki o obiegu zamkniętym kwestie środowiska i produkcji, zapominając niemal o aspektach społeczeństwa i konsumentów, co wiąże się z ryzykiem, że po zamknięciu cyklu nastąpi powrót do gospodarki liniowej.

6.3. W całościowym ujęciu proaktywna rola konsumenta powinna wykroczyć poza zwykłe, asymetryczne uczestnictwo, które releguje go do pełnienia funkcji podmiotu miejskiego zajmującego się recyklingiem odpadów z gospodarstw domowych; należy dać mu możliwość uczestniczenia w całym obiegu zamkniętym.

6.4. Dobrą stroną jest fakt, że dysponujemy odpowiednim zestawem narzędzi na potrzeby gospodarki o obiegu zamkniętym w postaci 17 celów zrównoważonego rozwoju i ich celów powiązanych w połączeniu z wiążącymi protokołami COP21 ²¹  mającymi na celu łagodzenie zmiany klimatu, które stanowią uniwersalne ramy o ogromnym potencjale.

6.5. EKES podkreśla, że transformacja będzie miała lepszą skuteczność i lepiej dostosuje się do celu zrównoważonego rozwoju nr 12 (odpowiedzialna produkcja i konsumpcja), jeśli dokona się lepszego powiązania między podażą i popytem poprzez zakorzenienie gospodarki o obiegu zamkniętym na danym terytorium.

7. Propozycje EKES-u mające na celu wzmocnienie roli konsumentów w modelach gospodarki o obiegu zamkniętym

7.1. Odpowiedzialne badania naukowe i innowacje (ang. responsible research and innovation, RRI) w ramach programu "Horyzont Europa": ułatwiony będzie zrównoważony udział wszystkich podmiotów, w szczególności konsumentów lub ich przedstawicieli.

7.2. Ekoprojekt i ekoinnowacje: na podstawie kryterium współodpowiedzialności środowiskowej wzmocniony zostanie czynny udział konsumentów poprzez praktyki tworzenia wspólnej wartości, które mogą być przedmiotem certyfikacji za pomocą oficjalnie ustanawianych oznaczeń jakości.

7.3. Promowany będzie udział konsumentów w planowaniu polityki w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw poprzez uczestnictwo w testowaniu pilotażowych produktów lub usług w celu ich wspólnego zatwierdzania ex ante.

7.4. Gromadzone będą informacje o dobrych praktykach w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, dając również możliwość zabrania głosu konsumentom. Praktyki o największym efekcie mnożnikowym będą szeroko rozpowszechniane.

7.5. Promowanie opcjonalnego etykietowania z informacją dotyczącą redukcji emisji, ochrony różnorodności biologicznej, efektywnego użytkowania zasobów lub niestosowania składników o wysokim stopniu oddziaływania na środowisko; docelowo takie etykietowanie powinno stać się obowiązkowe. Wprowadzona zostanie etykieta z oszacowaniem trwałości produktu związanej z możliwością uzyskania części zamiennych i opcjami naprawy. Biorąc pod uwagę presję ze strony konsumentów wdrożone zostaną zachęty do przedłużania okresów gwarancyjnych produktu poprzez oficjalne uznanie takiej praktyki oraz poprzez system podatkowy i zamówienia publiczne.

7.6. W ramach nowego ładu dla konsumentów zostaną ustanowione mechanizmy rekompensaty dla konsumentów, którzy nabywając towary i produkty doświadczyli praktyk w zakresie skracania cyklu życia produktów.

7.7. Wykorzystywanie materiałów o bardzo krótkim okresie trwałości (jak tworzywa sztuczne jednorazowego użytku) ²²  i opakowania produktów zostaną objęte nadzorem ²³ . Wzmocnione zostaną również kontrole dotyczące substancji chemicznych z zastosowaniem zintegrowanej perspektywy w celu zapobiegania praktykom utrudniającym recykling.

7.8. Informacja dla konsumenta o śladach środowiskowych: dostępna, czytelna i prawdziwa. Nadzorowane będą nieprawidłowe praktyki polegające na podawaniu informacji bez wystarczającego wsparcia empirycznego. w stosownych przypadkach będą one nagłaśniane.

7.9. Kampanie informacyjne skierowane do konsumentów, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży, związane ze zrównoważonymi ekonomicznymi modelami produkcji i konsumpcji, uwzględniające różne strategie przekazywania łagodnych sugestii (ang. nudge) oraz czynniki kulturowe i specyficzne uwarunkowania ²⁴ .

7.10. Oferta edukacyjna (nieprzerwana od żłobka) uwzględniająca w sposób przekrojowy metodykę cyklu życia produktu (produkcja w częściach, modułowość, trwałość, możliwość naprawy i ponownego użycia oraz efektywność energetyczna), z dużym udziałem elementów praktycznych.

7.11. Wykorzystanie potencjału zatrudnienia związanych z działaniami w zakresie ponownego użycia, napraw i recyklingu o wysokim poziomie wartości dodanej ("suprarecyklingu") w ramach strategii jednolitego rynku cyfrowego ²⁵ .

7.12. Zapewnienie przez właściwe organy, zgodnie z ich poziomem kompetencyjnym, wystarczającej infrastruktury i zasobów na potrzeby selektywnej zbiórki w każdym miejscu, gdzie generowane są odpady.

7.13. Uznawanie gmin, placówek edukacyjnych, uniwersytetów i innych instytucji wdrażających protokoły uczestnictwa konsumentów w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym poprzez modele oddolne (ang. bottom up).

7.14. Rozwój i rozszerzanie doświadczeń w zakresie nowych modeli gospodarczych, z pierwszeństwem dla tych związanych z gospodarką dzielenia się i gospodarką funkcjonalną na określonym terytorium, na wzór chronionych nazw pochodzenia, i z oznaczeniem "gmin o obiegu zamkniętym".

7.15. Wzmocnienie roli zrzeszeń konsumentów w gospodarce o obiegu zamkniętym poprzez pomoc techniczną i zasoby ad hoc.

7.16. Publikowanie i rozpowszechnianie najlepszych praktyk przedsiębiorstw w gospodarce o obiegu zamkniętym na podstawie badań organizacji konsumenckich.

7.17. Promowanie lokalnych sieci konsumpcji, prosumpcji i praktyk o charakterze "zrób to sam".

Bruksela, dnia 17 lipca 2019 r.

	Luca JAHIER
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

1 https://www.undp.org/content/undp/es/home/sustainable-development-goals/goal-12-responsible-consumption-and-production.html

2 Podczas forum społeczeństwa obywatelskiego w Seulu w kwietniu 2018 r., które było poświęcone umowom handlowym między UE a Koreą Południową, główną kwestią stanowiącą przedmiot omawianych konwencji MOP była gospodarka o obiegu zamkniętym.

3 Wytyczne na temat sprawiedliwej transformacji w kierunku zrównoważonych środowiskowo gospodarek i społeczeństw dla wszystkich, MOP.

4 Komitet doradczy ds. oznakowania ekologicznego UE wprowadza obecnie - w oparciu o metodologię uwzględniającą cykl życia produktów - nowe kryteria i wskaźniki dotyczące stosowania i eliminowania produktów.

5 Zob. opinia EKES-u "Słuchać głosu obywateli Europy, by budować zrównoważoną przyszłość (Plan działania EKES-u na szczyt w Sybinie i późniejszy okres)" (Dz.U. C 228 z 5.7.2019, s. 37).

6 Specjalne wydanie Eurobarometru, wrzesień-październik 2017 r.: dla 94 % Europejczyków ochrona środowiska ma duże lub dość duże znaczenie, a rosnąca ilość odpadów stanowi jeden z głównych powodów do niepokoju. Natomiast 87 % respondentów uważa, że mogą odgrywać bardzo ważną lub dość ważną rolę.

7 Zob. Dz.U. C 230 z 14.7.2015, s. 99; Dz.U. C 264 z 20.7.2016, s. 98; Dz.U. C 389 z 21.10.2016, s. 80; Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 102; Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 61 i Dz.U. C 367 z 10.10.2018, s. 97.

8 Dz.U. C 88 z 21.3.2017, s. 83.

9 COM(2015) 614 final.

10 Zob. dyrektywy 2014/23/UE, 2014/24/UE i 2014/25/UE.

11 Wartość europejskich zamówień publicznych wynosi prawie 15 % PKB.

12 COM(2018) 353 final, przyjęty w marcu 2019 r. przez współprawodawców.

13 W marcu 2019 r. współprawodawcy przyjęli systematykę działalności zrównoważonych.

14 Po rozczarowującym porozumieniu Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów Parlamentu Europejskiego w sprawie wadliwych produktów (luty 2018 r.), następne okazało się pozytywne: dotyczyło lepszej ochrony zakupów online oraz pragnienia sankcjonowania zjawiska podwójnej jakości żywności (kwiecień 2018 r.).

15 Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 66.

16 https://circulareconomy.europa.eu/platform/

17 http://ec.europa.eu/environment/industry/retail/about.htm

18 https://webgate.ec.europa.eu/flwp/

19 W ramach projektu H2020 "PROMPT" przeprowadzane są testy mające na celu sprawdzenie przedwczesnego zużywania się produktów i przedstawione zostaną propozycje służące przedłużeniu okresu użyteczności produktu, łącznie z jego naprawianiem. W skład konsorcjum wchodzą organizacje konsumentów takie jak ANEC/BEUC/ICRT i Test Achats, UFC Que Choisir, OCU, Stiftung Warentest, Consumentenbond oraz instytut y badawcze (TU Delft; Fraunhofer IZM) i organizacje podmiotów zajmujących się naprawami (RUSZ, Ifixit).

20 Opinia EKES-u "Słuchać głosu obywateli Europy, by budować zrównoważoną przyszłość (Plan działania EKES-u na szczyt w Sybinie i późniejsz y okres)" (Dz. U. C 228 z 5.7.2019, s. 37).

21 https://unfccc.int/es/node/512

22 Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 207.

23 Często są one używane nadmiernie i nieodpowiednio, co jest uwarunkowane strategiami marketingowymi.

24 Przykładowo w śródziemnomorskich krajach Europy zabieranie niezjedzonego posiłku z restauracji jest źle widziane.

25 Zob. sprawozdanie końcowe ICT for Work: Digital Skills in the Workplace [ICT do pracy: umiejętności cyfrowe w miejscu pracy].

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2019.353.11
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Konsumenci w gospodarce o obiegu zamkniętym"(opinia z inicjatywy własnej).
• Data aktu: 18/10/2019
• Data ogłoszenia: 18/10/2019