Opinia w sprawie energii termojądrowej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie energii termojądrowej

(2004/C 302/07)

(Dz.U.UE C z dnia 7 grudnia 2004 r.)

Opinia z własnej inicjatywy Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił w dniu 29 stycznia 2004 r., zgodnie z art. 29, ust. 2 regulaminu wewnętrznego, opracować opinię w sprawie energii termojądrowej.

Sekcja ds. Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac, przyjęła opinię w dniu 10 czerwca 2004 roku. Sprawozdawcą był Gerd WOLF.

Na 410 sesji plenarnej w dniach 30 czerwca - 1 lipca 2004 r. (posiedzenie z dnia 30 czerwca 2004 r.)

Komitet przyjął 141 głosami "za" przy 9 głosach wstrzymujących się następującą opinię:

Niniejsza opinia stanowi uzupełnienie wcześniejszej opinii Komitetu w sprawie polityki energetycznej i badań. Dotyczy ona rozwoju reaktorów w celu wykorzystania energii termojądrowej oraz przewidywanych korzystnych aspektów w zakresie bezpieczeństwa i środowiska. Stanowisko zostało przyjęte na tle globalnych zagadnień energetycznych. Niniejszy dokument zawiera krótki zarys niezbędnych prac badawczo-rozwojowych oraz ich ocenę. Opinia dotyczy również stanowiska europejskiego w ramach toczących się obecnie rozmów w sprawie lokalizacji ośrodka programu ITER.

Spis treści:

1. Kwestia energii

2. Reakcja rozszczepienia (rozszczepienie jądra atomowego) i reakcja syntezy jądrowej (synteza jąder)

3. Dotychczasowy rozwój

4. Dalsza droga do siłowni termojądrowej

5. Lokalizacja ośrodka programu ITER

6. Podsumowanie i zalecenia

1.
Kwestia energii

1.1 Nadająca się do użytkowania energia(1) jest podstawą naszego współczesnego stylu życia i kultury. Dopiero jej wystarczająca dostępność doprowadziła do osiągnięcia obecnego standardu życia: przeciętna długość życia, zaopatrzenie w żywność, ogólny dobrobyt i wolność osobista osiągnęły w dużych i rozwijających się krajach przemysłowych nieznany dotąd poziom. Osiągnięcia te nie byłyby możliwe bez wystarczającego zaopatrzenia w energię.

1.2 Konieczność bezpiecznego, taniego, ekologicznego i zrównoważonego zaopatrzenia w energię stanowi centralny punkt uchwał podjętych przez Radę w Lizbonie, Göteborgu i Barcelonie. Zgodnie z tym polityka energetyczna Unii Europejskiej określa trzy ściśle ze sobą powiązane, długofalowe cele rozwojowe, a mianowicie: ochronę i polepszenie konkurencyjności (1), bezpieczeństwo zaopatrzenia energetycznego (2) i ochronę środowiska (3)

1.3 Komitet stwierdził w wielu opiniach, że osiągnięcie tych celów napotyka na wiele przeszkód i że sprawy te były ju wielokrotnie poruszane w celu znalezienia możliwych rozwiązań problemów energetycznych(2). Podkreślić tu należy opinie Komitetu dotyczące Zielonej Księgi Komisji "Na drodze do europejskiej strategii zapewnienia bezpieczeństwa w zakresie zaopatrzenia w energię"(3) oraz w sprawie "Potrzeby badań w zakresie bezpiecznego i zrównoważonego zaopatrzenia w energię"(4).

1.4 W dokumentach tych Komitet już podkreślił, że dostawy i wykorzystanie energii wiążą się z zanieczyszczaniem środowiska, zagrożeniami, niebezpieczeństwem wyczerpywania się zasobów naturalnych oraz z potencjalnymi zaskoczeniami i drażliwymi uzależnieniami w dziedzinie polityki zagranicznej. Komitet uznał, że najważniejszym działaniem zmniejszającym ryzyka związane z zaopatrzeniem w energię oraz inne zagrożenia jest wielostronne i wyważone wykorzystywanie wszelkich rodzajów i form energii oraz optymalne dążenie do oszczędzania i racjonalnego wykorzystywania energii. Opinia Komitetu zawiera również krótkie zestawienie(5) zalet i wad poszczególnych metod, z opisu których musimy zrezygnować ze względu na ich obszerność.

1.5 Żadne z rozwiązań w zakresie zaopatrzenia w energię w przyszłości nie jest doskonałe technicznie, nie powodujące zagrożenia dla środowiska i spełniające wszystkie oczekiwania; żadne nie daje wystarczająco długoterminowej gwarancji potencjału użytkowego. Dlatego też dalekowzroczna i odpowiedzialna europejska polityka energetyczna - mając na uwadze wyżej wymienione przesłanki - nie może polegać na wykorzystaniu jedynie niektórych nośników energii w celu jej właściwego zabezpieczenia. Dotyczy to także konieczności oszczędzania energii i racjonalnego jej wykorzystania.

1.6 Ani w Europie ani w skali globalnej nie zapewniono dotychczas długofalowych, ekologicznych i tanich dostaw energii(6). Kluczem do możliwych w tym zakresie rozwiązań mogą być tylko dalsze intensywne badania i prace badawczo-rozwojowe. Badania nad energią(7) stanowią strategiczny element i konieczną podstawę każdej perspektywicznie efektywnej polityki energetycznej. W cytowanej opinii Komitet zalecił wdrożenie spójnego Europejskiego Programu Badań Energetycznych, którego istotne części zawarte są już w Szóstym Ramowym Programie Badawczo-Rozwojowym wzgl. w programie badawczo-szkoleniowym EURATOM, przy czym tu planuje się znacznie zwiększenie nakładu badawczo-rozwojowego

1.7 Poza tym Komitet wskazał na to, że badanie problemów energetycznych powinno mieć charakter bardziej globalny i obejmować o wiele dłuższy okres, ponieważ zmiany w gospodarce energetycznej następują stosunkowo wolno. Emisja zanieczyszczeń także nie stanowi regionalnego problemu, lecz ma charakter globalny. Należy oczekiwać, że problem ten ulegnie dalszemu zaostrzeniu w drugiej połowie tego stulecia.

1.8 Na kwestie związane z ograniczeniami zasobów naturalnych oraz problemów emisji (powodujących efekt cieplarniany) nakłada się dodatkowo prognozowany do roku 2060 dwukrotny, a być może nawet trzykrotny wzrost zapotrzebowania na energię w skali światowej spowodowany wzrostem ludności oraz rosnącym popytem na energię w mniej rozwiniętych krajach. Strategia i perspektywa rozwoju sytuacji musi tym samym sięgać poza ten horyzont czasowy.

1.9 Również w swojej niedawnej opinii odnośnie zrównoważonego wykorzystania naturalnych zasobów (8) Komitet wskazał raz jeszcze na to, że zrównoważona strategia musi uwzględniać o wiele dłuższy okres czasu.

1.10 Jak poza tym stwierdził Komitet (9) powyższe wypowiedzi nie znajdują należytego oddźwięku u obywateli oraz w dyskusji publicznej. Spektrum opinii na temat szans i ryzyka w przedmiotowej dziedzinie jest ogromnie zróżnicowane. Niektórzy uważają, że problem energetyczny w ogóle nie istnieje, bo przecież dotychczas zawsze wszystko jakoś funkcjonowało, a w razie potrzeby zawsze udawało się odkryć nowe rezerwy (chociaż już od wielu dziesięcioleci straszono niby wymarciem lasów, wyczerpaniem się zasobów ropy i gazu w ciągu następnych 40 lat). Z drugiej strony spotyka się pogląd, że światowe zapotrzebowanie na energię da się łatwo pokryć dzięki wykorzystaniu odnawialnych nośników energii, o ile wszystkie badania zostaną skoncentrowane na tym zagadnieniu i o ile społeczeństwo je odpowiednio zaadaptuje.

1.11 W konsekwencji brak jest na razie wystarczająco jednolitej, globalnej polityki energetycznej. Nawet wśród państw członkowskich Unii Europejskiej istnieją wyraźne różnice w podejściu do problemów energetycznych.

2.
Energia jądrowa - reakcja rozszczepienia (rozszczepienie jądra atomowego) i reakcja syntezy jądrowej (synteza jąder)

2.1 Zarówno reakcja rozszczepienia (rozszczepienie bardzo ciężkich jąder atomowych) jak i reakcja syntezy jądrowej (syntezy bardzo lekkich jąder atomowych) jest procesem, w trakcie którego następuje wyzwolenie energii w ilości przekraczającej prawie milion razy energię uzyskiwaną w wyniku procesów chemicznych.

2.2 Najpierw (około roku 1928) odkryto, że reakcja syntezy jądrowej stanowi niewytłumaczalne do tego czasu źródło energii słońca i większości gwiazd. Energia wytwarzana w wyniku reakcji syntezy jądrowej dostarczana jest w postaci promieniowania słonecznego na ziemię i jest tym samym źródłem energii determinującym nasze życie, niezbędnym na przykład dla wzrostu roślin, powstawania kopalnianych nośników energii czy też pozyskiwania odnawialnych form energii.

2.3 Po odkryciu w 1938 roku reakcji rozszczepienia jądra atomowego i poznaniu możliwości wykorzystania jej jako ogromnego źródła energii ziemskiej również w celach pokojowych nastąpił dynamiczny rozwój energetyki jądrowej, w którym pokładano duże nadzieje.

2.4 W trakcie tego rozwoju okazało się, że o ile nieoczekiwanie szybko udało się opanować technologię rozszczepienia jądra atomowego, to nadzieja na znalezienie praktycznie niewyczerpalnego ziemskiego źródła energii na bazie reakcji syntezy jądrowej była przedwczesna, bowiem dotychczas brak jest w tym zakresie nadającej się do zastosowania technologii.

2.5 Konkretne wykorzystanie obu form energii atomowej służy do (i) wytwarzania prądu bez emisji gazów cieplarnianych i (ii) do oszczędzania wykorzystywanych przez transport jako paliwa węglowodorów (ropa i gaz ziemny), których spalanie powoduje mniejszą emisję CO2 niż spalanie węgla, co sprawia, że w coraz większym stopniu badź planuje się bądź też używa się już tych nośników energii do wytwarzania prądu(10).

2.6 Przebieg, warunki, aspekty środowiskowe, zagadnienia związane z bezpieczeństwem, rezerwy i dostępność surowca itp. różnią w zasadniczy sposób proces reakcji rozszczepienia od procesu reakcji syntezy jąder atomowych; we wszystkich tych kategoriach reakcja syntezy charakteryzuje się bowiem zasadniczą przewagą nad reakcją rozszczepiania jądra atomu (patrz punkt 2.11 i kolejne).

2.7 Reakcja rozszczepienia. Rozszczepienie jądra atomu wykorzystywane jest od wielu dziesięcioleci do pozyskiwania energii. Elektrownie atomowe opierające się na tej technologii przyczyniły się w znaczny sposób do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (CO2) i do zmniejszenia zależności związanej z użytkowaniem/importem ropy i gazu. Dlatego dyskusja nad energią jadrową została podjęta ponownie w związku z ograniczeniem emisji CO2 i stosowanymi w tym celu instrumentami (bodźce motywacyjne/kary). Komisja odniosła się niedawno do tych zagadnień w swoim stanowisku(11).

2.8 W procesie reakcji rozszczepienia jądra atomowego paliwem są izotopy (12) szczególnie ciężkich pierwiastków układu okresowego, czyli toru, uranu i plutonu. Uwolnione w trakcie reakcji rozszczepiania atomu neutrony wzbudzają w jądrach atomowych tych materiałów nowe procesy rozszczepienia, co umożliwia przebieg reakcji łańcuchowej związanej z pozyskiwaniem energii. Zakres tej reakcji musi być regulowany. W jej przebiegu powstają radioaktywne - po części bardzo trwałe - produkty rozpadu i aktynowce, które przez tysiące lat muszą być izolowane od biosfery. Wywołuje to obawy i skłania część społeczeństwa do generalnego odrzucania tego sposobu pozyskiwania energii. Na dodatek w procesie reakcji rozszczepienia powstają nowe substancje rozszczepialne, takie jak pluton (z(13)uranu), które podlegają kontroli jako potencjalny materiał do produkcji broni jądrowej.

2.9 Reaktory, w których następuje proces reakcji roszczepienia pracują na zasadzie reaktora jądrowego. W tej technologii zapas paliwa jądrowego wystarcząjący na kilka lat (w siłowniach rzędu wielkości 100 ton) zawarty jest w pojemności reakcyjnej; procesy regulacyjne pozwalają na uzyskiwanie wymaganej ilości reakcji rozszczepieniowych w celu wyzwolenia żądanej mocy. Mimo zaawansowanej technologii regulacji tych procesów i dużego stopnia ich bezpieczeństwa, ogromna ilość zgromadzonej energii budzi ciągle obawy. Dochodzi do tego fakt, że w trakcie reakcji rozszczepienienia powstają znaczne ilości ciepła resztkowego, co wymaga długiego, intensywnego chłodzenia po wyłączeniu reaktora, aby nie dopuścić do przegrzania jego powłoki.

2.10 Wobec takich obaw Komitet wskazał w swojej niedawnej opinii(14) w tym zakresie na to, że obecnie stosowana jest już czwarta generacja elektrowni atomowych opartych na reakcji rozszczepienia, w których nastąpiła dalsza optymalizacja wysokiego standardu pasywnego bezpieczeństwa.

2.11 Reakcja syntezy jądrowej jest pod względem przemiany masy najbardziej skutecznym procesem pozyskiwania energii na ziemi. Reaktory termojądrowe są urządzeniami służącymi do wywoływania kontrolowanych procesów syntezy jądrowej i wykorzystywania uwolnionej przy tym energii do nieprzerwanego(15) wytwarzania prądu elektrycznego, głównie w charakterze siłowni podstawowych. Jako paliwo wykorzystywane są ciężkie izotopy wodoru (patrz poniżej). Hel będący nieszkodliwym gazem szlachetnym(16) znajdującym różnorodne zastosowanie stanowi "popiół" reaktora termojądrowego.

2.12 Jednak w wyniku reakcji termojądrowej, która następuje po zderzeniu się składników reakcji przy bardzo dużej prędkości(17) uwalniane są dodatkowo neutrony wytwarzające radioaktywność na ścianach reaktora (co może doprowadzić do zmiany ich właściwości mechanicznych). Dlatego odpowiednie programy badawczo-rozwojowe zmierzają do rozwoju takich materiałów, których radiotoksyczność(18) będzie zredukowana już po stu, maksymalnie po kilkuset latach, do radiotoksyczności popiołu uzyskiwanego po spaleniu węgla, co dawałoby między innymi możliwość ponownej utylizacji większości tych materiałów. Dzięki temu udałoby się znacznie załagodzić problem końcowego składowania tych substancji.

2.13 Naukowo-techniczne wymogi w zakresie pozyskiwania energii termojądrowej są bardzo wysokie. Chodzi tu przy tym przede wszystkim o zrealizowanie trudnego zadania, jakim jest podgrzanie gazu powstającego z izotopów wodoru (mieszanina deuteru i trytu) do temperatury wynoszącej ponad 100 milionów stopni, w której staje się on plazmą(19). Pozwala to na zderzanie się jąder z wystarczająco dużą prędkością do uzyskania procesów syntezy jądrowej. Plazma musi być przy tym utrzymywana w stanie spoistości przez odpowiednio długi okres czasu a powstającą energię termojądrową należy wychwytywać w taki sposób, by nadawała się ona do użytku.

2.14 Procesy te następują w komorze spalania reaktora termojądrowego, przy czym zapas energii dostarczanego tam nieprzerwanie paliwa (w siłowni tego rzędu kilka gram) wystarcza każdorazowo na kilkuminutowe oddawanie mocy, aby uniemożliwić niepożądany wyciek mocy Każdy błąd prowadzi do schłodzenia i wygaśnięcia "termonuklearnego" procesu spalania(20). Stanowi to kolejną inherentą zaletę w zakresie bezpieczeństwa.

2.15 Inherentne aspekty bezpieczeństwa, możliwość redukcji długotrwałych odpadów radiotoksycznych - w wyniku reakcji termojądrowej w ogóle nie powstają produkty rozszczepienia czy też długotrwałe i szczególnie niebezpieczne substancje (aktynowce) - i prawie niewyczerpywalne zasoby mogłyby się przyczynić do tego, iż wykorzystywanie energii termojądrowej będzie w przyszłości bardzo atrakcyjnym i istotnym elementem zrównoważonego systemu zaopatrzenia w energię przyczyniając się w ten sposób do rozwiązania naszych obecnych problemów.

2.16 Komitet wskazał dlatego już w swoich wcześniejszych opiniach na fakt, że oparte na pracach badawczo-rozwojowych wykorzystanie energii termojądrowej stanowi ważny element przyszłej polityki energetycznej i może być przykładem sukcesu integracji europejskiej(21). Dlatego należy położyć nacisk na rozwój europejskich ramowych programów badawczo- rozwojowych oraz programów badawczo-szkoleniowych EURATOM.

3.
Dotychczasowy rozwój

3.1 Pierwsze próby pokojowego wykorzystania energii termojądrowej podjęte zostały przed niespełna 50 laty. Ówczesna technika umożliwiała stosowanie procesów termojądrowych przy produkcji bomby wodorowej, która była w posiadaniu niektórych państw. Kroki w kierunku pokojowego wykorzystania tego typu energii były co prawda obiecujące, ale wyjątkowo trudne i czasochłonne.

3.2 Uwidoczniają to dwa jeszcze teraz stosowane cytaty z tamtych czasów, które charakteryzują w wyraźny sposób panujący wówczas rozdźwięk pomiędzy dużymi oczekiwaniami a istniejącymi problemami natury fizycznej i technicznej. H.J. Bhabha powiedział w swoim wystąpieniu z okazji otwarcia pierwszej Konferencji Genewskiej na temat pokojowego wykorzystania energii jądrowej w 1955 roku: "I venture to predict that a method will be found for liberating fusion energy in a controlled manner within the next two decades.(22)". Z drugiej strony R.F. Post napisał w 1956 roku w swoim pierwszym artykule przeglądowym(23) opublikowanym w USA na temat rekcji syntezy jądrowej: "However, the technical problems to be solved seem great indeed. When made aware of these, some physicists would not hesitate to pronounce the problem impossible of solution"(24).

3.3 Patrząc na to z perspektywy czasu można stwierdzić, że udało się jednak znaleźć pośród tak różnych wówczas poglądów pomysły opierające się na zasadzie swego rodzaju klatki magnetycznej, które w międzyczasie okazały się być najbardziej obiecującym rozwiązaniem, spełniającym stawiane wymogi. Droga do niego wymagała jednak pokonania wielu trudnych przeszkód, rozwiązania licznych problemów naukowo-technicznych i udoskonalenia procesów. Technologie te to tzw. TOKAMAK (rosyjski skrót nazwy: toroidalnej(25) komory magnetycznej) i o STELLARATOR. Obydwie metody są wariantami jednej zasadniczej koncepcji, polegającej na utrzymywaniu gorącej plazmy w pierścieniowej konfiguracji magnetycznej na wymaganych warunkach.

3.4 Przełomową rolę odegrał przy tym europejski projekt JET (Joint European Torus), którego techniczny projekt(26) był gotowy dopiero 20 lat później(27). JET umożliwił po raz pierwszy nie tylko uzyskiwanie wymaganych temperatur plazmy już w fazie eksperymentalnej, ale również, już w latach dziewięćdziesiątych, wyzwalanie dużej ilości energii termojądrowej w kontrolowany sposób w wyniku syntezy deuteru i trytu - (około 20 megadżuli na jedną próbę). W ten sposób udało się w ramach procesu syntezy wyzwolić na krótko z plazmy prawie tyle samo mocy, ile jej zużyto w celu podgrzania.

3.5 Sukces ten został odniesiony dzięki połączeniu wszystkich sił w ramach programu badawczego syntezy jądrowej Wspólnoty Europejskiej pod auspicjami EURATOM. Wkład w ten sukces wniosły stowarzyszone z EURATOMEM laboratoria Państw Członkowskich, przy udziale ich ośrodków eksperymentalnych na zasadzie podziału pracy oraz dzięki ich uczestnictwu w programie JET, przez co powstała wspólna, tożsama sieć współpracy. W ten sposób został zademonstrowany europejski potencjał badawczy i jego możliwości.

3.6 Był to pierwszy, decydujący etap wspólnych badań światowych nad syntezą jądrową, który zakończył się sukcesem. Zademonstrował on fizyczne podstawy wytwarzania i wykorzystania pola magnetycznego w reakcjach termojądrowych.

3.7 Postęp ten dokonany został dzięki bezprzykładnej współpracy globalnej koordynowanej między innymi przez takie organizacje, jak: IAEA (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej) i IEA (Międzynarodowa Agencja Energetyczna). Istotny był przede wszystkim wkład badaczy europejskich. Dokonane postępy, szczególnie w porównaniu z USA, stawiają Europę na czołowym miejscu w tej dziedzinie.

3.8 W oparciu o podjętą przed 17 laty inicjatywę prezydentów Gorbaczowa i Reagana, a później i Mitteranda, miał powstać w ramach planu ITER(28) pierwszy reaktor doświadczalny z dodatnim bilansem mocy plazmy (tzn. gdzie z plazmy uzyskuje się wyraźnie więcej mocy niż jej doprowadzono w ramach reakcji termojądrowej). Reaktor ten miał być wspólnym projektem światowym od momentu jego koncepcji, przez budowę po jego wspólną eksploatację. Program ITER miał wykazać - w skali porównywalnej do procesów zachodzących w sił owniach jądrowych - techniczne i naukowe możliwości uzyskiwania dającej się wykorzystać energii w wyniku reakcji termojądrowej przy zastosowaniu płonącej plazmy.

3.9 Jako "spalanie" ("spalanie termonuklearne") rozumiany jest stan, w którym energia wyzwolona przez procesy syntezy (a dokładnie energia nośna jąder helium) przyczynia się do utrzymania wymaganej, bardzo wysokiej temperatury plazmy. Wyniki dotychczasowych doświadczeń pokazały, że można to osiągnąć jedynie w aparatach o wystarczającej wielkości (stosowanych w elektrowniach). Było to podstawą do planowania wielkości reaktora ITER.

3.10 Program ITER znajduje się obecnie w fazie przejściowej pomiędzy badaniami a rozwojem, przy czym niemożliwe jest ścisłe rozdzielenie tych pojęć. Aby uzyskać cele wyznaczone dla programu ITER, konieczne jest ostateczne zbadanie zagadnień fizycznych, co możliwe jest tylko na podstawie rozgrzanej przez dłuższy czas plazmy. Aby tego dokonać potrzebne są elementy techniczne, takie jak np. bardzo duże magnesy nadprzewodzące, wytrzymała na plazmę(29) komora spalania, agregaty do podgrzewania plazmy, itp.) Jest to dopiero pierwszy krok z dziedziny fizyki w kierunku rozwoju techniki nadającej się do elektrowni atomowych.

3.11 Wyniki światowych prac planistycznych w zakresie ITER mają formę danych projektowych, obszernych dokumentacji budowlanych oraz prototypów i przetestowanych części składowych modeli. Bazują one na doświadczeniach i ekstrapolacji wszystkich dotychczas przeprowadzonych eksperymentów. JET stanowi okręt flagowy nie tylko europejskich, ale również światowych programów w zakresie badania reakcji termojądrowych.

3.12 Wymiary ITER (średniej wielkości średnica pierścienia plazmy 12 metrów, objętość komory spalania ok. 1000 m3) przekraczają dwukrotnie wymiary JET. ITER pozwali na uzyskanie ok. 500 MW - przy dziesięciokrotnym wzmocnieniu mocy(30) - w czasie każdorazowo co najmniej 8-minutowego spalania. (przy zredukowanym wzmocnieniu mocy podczas praktycznie nieograniczonego czasu spalania).

3.13 Koszty budowy ITER szacowane są na około 5 miliardów EURO(31).

3.13.1 Przy budowie ITER główna część tych kosztów przypadnie na firmy, które otrzymają zlecenia na wykonanie i montaż różnych elementów instalacji doświadczalnej. Istotny wkład Europy w budowę ITER przyczyniłby się dlatego do rozwoju innowacyjności europejskiego przemysłu oraz europejskiej myśli technicznej, co jest zgodnie z celami nakreślonymi w Strategii Lizbońskiej.

3.13.2 W przeszłości przemysł odnosił już wielorakie dodatkowe korzyści przy realizacji programów rozwoju energii termojądrowej(32). Należy oczekiwać, że tego rodzaju korzyści osiągną szczególnie wysoki poziom właśnie przy realizacji programu ITER.

3.13.3 Podczas budowy ITER wydatki ze strony Wspólnoty i Państw Członkowskich mają nie przekroczyć 0,2 % kosztów europejskiego zużycia energii.

3.14 Współpraca w ramach ITER została zainicjowana pierwotnie przez EU, Japonię, Rosję i USA; po pięciu latach charakteryzującej się wahaniami kooperacji(33) Stany Zjednoczone zdecydowały się z niej wycofać, lecz w roku 2003 ponownie zgłosiły swój akces do programu, do którego przyłączyły się następnie Chiny i Korea. Dzięki temu koszty prac planistycznych ponoszone są wspólnie przez wszystkie kraje liczące się w międzynarodowych badaniach nad energią. Poza tym współpraca ta umożliwia uwzględnienie wyników badań w poszczególnych krajach w pracach planistycznych nad projektem.

3.15 Poza tym w ten sposób podkreślono znaczenie projektu jako szeroko zakrojonej próby rozwiązania jednego z globalnych problemów.

3.16 Oprócz tego wspólny udział w budowie i eksploatacji ITER będzie przynosił wszystkim partnerom wymierne korzyści w postaci nowej wiedzy i nowych umiejętności technicznych (patrz również rozdział 5) i to nie tylko w odniesieniu do tego nowatorskiego systemu pozyskiwania energii, lecz również w zakresie ogólnych innowacji znajdujących zastosowanie w supernowoczesnych technologiach.

3.17 Zbudowanie takiego urządzenia, jakim ma być ITER, tylko w jednym egzemplarzu w skali światowej, byłoby jednak zupełnym novum w historii rozwoju techniki oznaczającym, że w ramach tego posunięcia zrezygnowanoby z rozwoju czy też testowania konkurencyjnych, równie zaawansowanych wariantów alternatywnych, jak miało to normalnie miejsce np. w przypadku rozwoju techniki dla lotnictwa, lotów kosmicznych czy też reaktorów działających na zasadzie rozszczepienia jądra.

3.18 Tego rodzaju rezygnacja wynikająca z wymogów oszczędnościowych powinna dlatego zostać zrekompensowana przez stworzenie silnego programu towarzyszącego, otwierającego możliwości na innowacyjne pomysły oraz na rozwiązania alternatywne(34), zmniejszające ryzyko związane z rozwojem tej technologii. Z tym że początkowo będą one poddawane badaniom na mniejszą skalę, co przełoży się na mniejszy nakład finansowy.

4.
Dalsza droga do elektrowni termojądrowej

4.1 Oczekiwane po ok. 20 latach od rozpoczęcia budowy wyniki programu ITER powinny dostarczyć dane bazowe do budowy pierwszej pokazowej elektrowni termojądrowej DEMO. Budowa DEMO mogłaby się tym samym rozpocząć się za ok. 20 do 25 lat.

4.2 Z obecnego punktu widzenia planowane elektrownie termojądrowe powinny charakteryzować się następującymi cechami:

- Dostarczanie energii elektrycznej w ilościach odpowiadających dzisiejszym elektrowniom. Możliwość dodatkowej produkcji wodoru.

- Godzinne zapotrzebowanie na paliwo (35) np. bloku o mocy 1 GW(36): ok. 14 g ciężkiego wodoru (deuteru) jako składnika około 420 kg naturalnej wody oraz ok. 21 g nadciężkiego wodoru (trytu), uzyskanego z ok. 42 g (37) Li jako składnika ok. 570 g naturalnego litu.

- Szeroka dostępność paliw niewyczerpywalnych w zakresie historycznym(36).

- Godzinna produkcja popiołu jednego bloku: ok. 56 g helu(38).

- Wewnętrzny obieg(39) radioaktywnego trytu (okres półrozpadu 12,5 lat) wytwarzanego w powłoce komory spalania z trytu.

- Wywołana przez neutrony radiaktywność materiałów komory spalania powinna spaść po stu - kilkuset latach do poziomu radioaktywności popiołu węglowego.

- Brak zagrożenia niekontrolowanego wzrostu mocy. Zapłon następuje – podobnie jak w palniku gazowym - z zewnątrz i po wyłączeniu spalanie trwa tylko kilka minut.

- Wykluczona możliwość awarii z uwolnieniem się dużej ilości materiałów radioaktywnych (kurz, tryt, itp.). powodujących konieczność ewakuacji poza obszar zakładu.

- Ze względu na inherentną charakterystykę oraz niewielką zawartość łatwo ulatniających się substancji radiotoksycznych stosunkowo ograniczone szkody w razie ataków terrorystycznych.

- Wielkość odpowiadająca rozmiarom obecnych elektrowni.

- Struktura kosztów podobna do dzisiejszych. Główną część stanowią koszty inwestycji, podczas gdy koszty paliwa nie grają praktycznie żadnej roli.

4.3 Przy projektowaniu DEMO należy uwzględnić oprócz zasadniczych spraw takich jak wydajność energetyczna oraz procesów ograniczających czas spalania, które mają być przeanalizowane i wypróbowane w ramach ITER, także inne istotne aspekty dotyczące rozwoju technicznego zaawansowanych technologii.

4.4 Dotyczy to w szczególności wewnętrznego obiegu paliwa (rozgrzewanie i obróbka trytu), regulacji mocy, wytrzymałości materiałów pod ostrzałem neutronów i obciążeniem przez plazmę (interakcja między plazmą a ścianami komory), techniki napraw, udoskonalania zdalnego sterowania oraz technik przedłużania czasu spalania aż do osiągnięcia całkowicie nieprzerwanej pracy. Szczególnie ważnym zadaniem jest rozwój odpowiednich materiałów o niskiej aktywności względnie materiałów, których aktywność inicjować można tylko na krótki okres czasu. Zadaniu temu należy poświęcić szczególną uwagę ze względu na długotrwały charakter koniecznych w tym zakresie prób oraz odpowiednich weryfikacji.

4.5 Błędne byłoby jednak mniemanie, że DEMO spełni wszelkie zadania badawczo-rozwojowe. Historia rozwoju techniki pokazuje, że potrzeba intensywnych badań i rozwoju występuje często dopiero po stworzeniu prototypu.

4.5.1 Historia rozwoju techniki pokazuje też, że pierwsze prototypy nowych technologii wymagają dalszych udoskonaleń, zanim staną się doskonałymi maszynami.

4.5.2 Silniki Diesla osiągnęły dzisiejszy poziom rozwoju i optymalizacji dopiero po prawie 100 latach od ich wynalezienia. Również elektrownie termojądrowe muszą być ciągle udoskonalane i przystosowywane do istniejących wymogów.

5.
Lokalizacja ośrodka programu ITER

5.1 Obecnie trwa, rozstrzygana na najwyższym szczeblu politycznym, rywalizacja o lokalizację inwestycji ITER pomiędzy Cadarache(40) w Europie i Rokkasho-Mura(41) w Japonii, od której wyniku zależy zarówno zakres finansowego zaangażowania poszczególnych partnerów jak i wymiar niezbędnego programu towarzyszącego.

5.2 Przed ponownym przystąpieniem Stanów Zjednoczonych oraz przystąpieniem Chin i Korei do współpracy partnerskiej w ramach ITER nie istniały poważniejsze wątpliwości w kwestii europejskiej lokalizacji inwestycji ITER, także ze względu na fakt, że w ten sposób można byłoby najlepiej zabezpieczyć sukces ITER - podobnie jak miało to miejsce w przypadku programu JET.

5.3 Jednakże w obecnej sytuacji, Korea i Stany Zjednoczone opowiadają się za lokalizacją w Rokkasho-Mura w Japonii pomimo niewątpliwych i znajdujących szerokie uznanie techniczne zalet lokalizacji w Cadarache. Poprzez będące konsekwencją takich dążeń rozstrzygnięcie w kwestii lokalizacji Europa straciłaby pozycję lidera i musiałaby pogodzić się z utratą potencjalnych korzyści wynikających z dotychczas poczynionych nakładów i prac, z wszystkimi tego skutkami dla jej nauki i przemysłu.

5.4 W związku z powyższym Komitet uznaje, przyjmuje i wspiera decyzję Rady Europejskiej z 25/26 marca 2004 r., która jednomyślnie potwierdza europejską propozycję dla programu ITER i w której Rada wzywa Komisję zintensyfikowania negocjacji dotyczących tej kwestii w celu umożliwienia jak najszybszej realizacji projektu w Europie.

6.
Podsumowanie i zalecenia Komitetu

6.1 Komitet podziela opinię Komisji, która zakłada, że pokojowe wykorzystanie energii termojądrowej umożliwia potencjalnie znaczne przyczynienie się do długoterminowego rozwiązania problemu zaopatrzenia w energię, w szczególności w kategoriach zrównoważonego charakteru przedstawionego rozwiązania oraz w aspekcie ochrony środowiska i konkurencyjności.

6.1.1 Opinia ta opiera się na następujących przesłankach:

- Zasoby paliw w postaci deuteru i litu są w dającej się przewidzieć przyszłości praktycznie niewyczerpalne;

- Technologia nie powoduje emisji szkodliwych dla atmosfery, w jej przebiegu nie powstają ani produkty rozpadu ani aktynowce;

- Inherentna charakterystyka bezpieczeństwa zapobiega niekontrolowanemu wzrostowi mocy(42);

- Radioaktywność materiałów komory spalania może spaść już po stu, maksymalnie po kilkuset latach, do poziomu radioaktywności popiołu z węgla; fakt ten w znaczący sposób ułatwia problem końcowego składowania tych substancji;

- Ze względu na wyżej wymienione właściwości oraz z uwagi na niewielką zawartość substancji radiotoksycznych konsekwencje ewentualnych ataków terrorystycznych miałyby stosunkowo ograniczony charakter.

6.2 Energia termojądrowa ma przede wszystkim uzupełniać potencjał odnawialnych nośników energii. Niekwestionowaną zaletą pierwszego źródła jest jednak niezależność procesu generowania energii od fluktuacji warunków meteorologicznych i cyklu pór roku, względnie dnia, którą nie charakteryzuje się przebieg pozyskiwania energii naturalnej takiej jak słoneczna czy energia wiatru. Ma to znaczenie zwłaszcza w odniesieniu do uzyskania dostosowanej do wymagań relacji pomiędzy systemami scentralizowanymi i zdecentralizowanymi.

6.2.1 Uwzględniając powyższe Komitet wielokrotnie opowiadał się w wydawanych przez siebie opiniach za wyraźnym i wzmożonym wsparciem badawczo-rozwojowego programu w zakresie energii termojądrowej.

6.3 Komitet stwierdza z zadowoleniem, że pierwszy etap globalnych badań w dziedzinie fizyki termojądrowej, pilotowany przez europejski program termojądrowy i będący jego częścią eksperyment wspólnotowy JET został uwieńczony sukcesem w postaci zademonstrowania fizycznej zasady wyzwalania energii poprzez przeprowadzenie reakcji syntezy termojądrowej. Umożliwiło ono stworzenie podwalin pod budowę reaktora doświadczalnego ITER, w którym ma zostać po raz pierwszy uzyskana i zbadana płonąca plazma termojądrowa, która emituje znacznie większą ilość energii od energii niezbędnej do przeprowadzenia reakcji.

6.4 Stosowne długoletnie działania badawczo-rozwojowe i konieczne inwestycje, prowadzone obecnie w ramach współpracy międzynarodowej doprowadziły prace projektowe i uwarunkpwania polityczne do zaawansowania wymaganego przy budowie i oddawaniu do użytku reaktora doświadczalnego ITER - projekt ten zaczyna już przybierać kształty zbliżone rozmiarami do elektrowni; pozostaje teraz praktycznie jeszcze tylko faza decyzyjna.

6.5 Komitet podkreśla przełomowy i wiodący wkład europejskiego programu badań termojądrowych, bez którego do tej pory nie byłoby możliwe opracowanie projektu ITER.

6.6 Wyniki ITER powinny dostarczyć teoretyczne podstawy do przygotowania i realizacji budowy pierwszego na świecie wytwarzającego energię elektryczną doświadczalnego reaktora syntezy jądrowej DEMO. Budowa DEMO mogłaby tym samym rozpocząć się za ok. 20 do 25 lat.

6.7 Komitet wspiera Komisję w jej staraniach zmierzających do strategicznego przygotowania Europy do zajęcia mocnej pozycji także w dziedzinie komercyjnego wykorzystania energii termojądrowej i ukierunkowania w tym celu już dzisiaj w większym stopniu określonych części programu badań termojądrowych nie tylko na ITER, lecz również DEMO.

6.8 Do stworzenia DEMO konieczne jest znalezienie odpowiedzi na kluczowe pytania, które dotyczą zagadnień, które powinny już zostać zbadane i przedstawione w ramach ITER; poza tym konieczne są także postępy w zakresie innych ważnych zadań: np. optymalizacji konfiguracji magnetycznej, rozwój nowych materiałów (np. udoskonalenia w zakresie erozji indukowanej przez plazmę, szkód neutronowych, czasu zaniku indukowanej radioaktywności), obiegu paliwa, regulowania mocy, napędu strumienia plazmy i sterowania jego wewnętrznym rozprowadzaniem, stopnia aktywności jak i niezawodności poszczególnych komponentów.

6.8.1 Komitet zwraca uwagę na fakt, iż wymieniony postęp może nastąpić tylko dzięki szeroko zakrojonemu europejskiemu programowi badawczo-rozwojowemu, który spowoduje ścisłą współpracę Państw Członkowskich i będzie wymagał stworzenia sieci jednostek prowadzących badania naukowe w dziedzinie fizyki, w szczególności zaś przeprowadzających eksperymenty techniczne wymagające stosowania wielkogabarytowych urządzeń, które będą musiały zostać udostępnione przy wsparciu i uzupełnieniu programu ITER.

6.9 Komitet uznaje za niezwykle istotne podtrzymanie obecnego tempa prac i przystąpienie do realizacji tak wymagających pod względem naukowo-technicznym wyzwań jak te, które stwarza cel o podstawowym znaczeniu dla długoterminowej gospodarki energetycznej; posunięcia te muszą być przeprowadzane z odpowiednim naciskiem, zaangażowaniem i niezbędnym nakładem środków. W skład tego wchodzi także wypełnienie zobowiązań wynikających ze strategii lizbońskiej i göteborgskiej.

6.9.1 Do działań tych należy - w ramach ogólnych badań z zakresu energetyki - przyporządkowanie w przyszłym siódmym ramowym programie badawczo-rozwojowym oraz w programie EURATOM koniecznych, tj. o wiele wyższych środków finansowych przede wszystkim programowi syntezy jądrowej oraz wyczerpanie innych możliwości finansowania projetku ITER.

6.9.2 W świetle powyższego konieczne jest zapewnienie wystarczającego zaplecza personalnego składającego się z ekspertów z dziedziny fizyki i techniki, którzy byliby w stanie pokryć zapotrzebowanie na fachową kadrę projektu ITER i DEMO. Komitet wskazuje w tej kwestii na opracowaną przez siebie niedawno opinię dotyczącą tego specjalistycznego zagadnienia.

6.9.3 Do tego dochodzi włączenie do sieci szkół wyższych i centrów badawczych z jednej strony w celu wykształcenia nowych naukowców i inżynierów dysponujących specjalistyczną wiedzą, z drugiej zaś strony w celu zaangażowania ich w wykonywane analizy oraz wykorzystania jako łączników ze społeczeństwem.

6.9.4 Szczególnie ważnym zadaniem jest odpowiednio wczesne włączenie do działania na polu rozwoju nowoczesnych technologii naukowo-technicznych przemysłu europejskiego. Dotychczas jego rolą w programie termojądrowym było opracowywanie i dostarczanie specjalistycznych i bardzo skomplikowanych części składowych. Podtrzymując tę funkcję na bazie zebranych doświadczeń należy stopniowo dążyć do głębszego zaangażowania przemysłu w rozwój energetyki termojądrowej oraz do przejmowania przez niego większej odpowiedzialności.

6.9.5 Przewidziane, zasilające przemysł znaczne środki inwestycyjne przeznaczane na budowę ITER i na stworzenie DEMO spowodują zarówno wzmocnienie gospodarcze jak i - co jest jeszcze bardziej istotne - rozwój kompetencji i innowacyjności w dziedzinie najbardziej wymagających nowych technologii. Efekt ten można już teraz zauważyć na podstawie obserwacji wyników przepływu różnorodnych rozwiązań naukowo-technicznych dotychczasowego programu badań termojądrowych do ogólnej gospodarki.

6.9.6 Europa musi sprostać następującemu złożonemu wyzwaniu międzynarodowemu: z jednej strony musi utrzymać swoją kluczową rolę w dziedzinie badań termojądrowych nie tylko w porównaniu silnym zapleczem badawczym w Stanach Zjednoczonych, ale także sprostać wyzwaniom, które wynikają z ciągle rozwijającego się potencjału trzech azjatyckich partnerów ITER. Z drugiej strony musi ona utrzymać i rozwijać swoją dotychczasową bezprecedensową współpracę międzynarodową.

6.10 W związku z powyższym Komitet popiera Komisję w jej zamiarze podjęcia tego wyzwania. Apeluje do Rady, Parlamentu i Państw Członkowskich o wsparcie tej inicjatywy i podtrzymywanie wysiłków o zapewnienie Europie czołowej pozycji w tej kluczowej w przyszłości dziedzinie. W tym zakresie istnieją jednak pewne problemy.

6.11 Przed ponownym przystąpieniem Stanów Zjednoczonych i przystąpieniem Chin i Korei do współpracy partnerskiej w ramach ITER nie istniały poważniejsze wątpliwości co do lokalizacji inwestycji ITER w Europie, między innymi ze względu na fakt, że w ten sposób można byłoby najlepiej zagwarantować sukces ITER, podobnie jak miało to miejsce w przypadku JET.

6.12 Jednakże w obecnej sytuacji, Korea i Stany Zjednoczone w swoich wysiłkach dążą do rozstrzygnięcia kwestii lokalizacyjnych na korzyść Rokkasho-Mura w Japonii, pomimo jednoznacznych i szeroko uznawanych pod względem technicznym zalet lokalizacji w Cadarache. W przypadku akceptacji tego rodzaju dążeń Europa straciłaby pozycję lidera i musiałaby pogodzić się z utratą potencjalnych korzyści wynikających z dotychczas poczynionych nakładów i prac, z wszystkimi tego konsekwencjami dla jej nauki i przemysłu.

6.13 W związku z powyższym Komitet uznaje, przyjmuje i wspiera decyzję Rady Europejskiej z 25/26 marca 2004 r., która jednomyślnie potwierdza europejską propozycję dla programu ITER i w której Rada wzywa Komisję zintensyfikowania negocjacji dotyczących tej kwestii w celu umożliwienia jak najszybszej realizacji projektu w Europie.

6.14 Reasumując i kładąc nacisk na powyższe Komitet apeluje do Rady, Parlamentu i Komisji o podjęcie inicjatyw w celu wykorzystania wszystkich istniejących możliwości - a w razie potrzeby w celu opracowania nowych koncepcji strukturalnych międzynarodowego podziału pracy - na rzecz ulokowania ITER właśnie w Europie ze względu na jego strategiczną rolę w procesie badań nad tym nowym, zrównoważonym źródłem energii.

Bruksela, 30 czerwca 2004 r.

Przewodniczący
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
Roger BRIESCH

______

(1) Energia nie jest zużywana, a jedynie wykorzystywana przy jej przetwarzaniu. Następuje to w wyniku odpowiednich procesów przemiany, np. spalania węgla, przekształcania energii wiatru w prąd elektryczny czy też reakcji rozszczepienia jądra atomowego (prawo zachowania energii; E = mc2). Używane są przy tym określenia "zaopatrzenie w energię", "pozyskiwanie energii" lub "zużycie energii".

(2) Pozyskiwanie odnawialnych nośników energii: Możliwości działania i możliwości finansowania, Propozycja dyrektywy Parlamentu Europejskiego oraz Rady w sprawie wspierania skojarzonej gospodarki energetycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe w Wewnętrznym Rynku Energetycznym, Projekt dyrektywy (Euratom) Rady dotyczącej ustalenia zasadniczych zobowiązań i ogólnych zasad w zakresie bezpieczeństwa instalacji atomowych oraz projekt dyrektywy (Euratom) Rady w sprawie usuwania wypalonych elementów paliwowychi odpadów radioaktywnych, Znaczenie energii jądrowej dla wytwarzania prądu.

(3) Zielona księga "Europejska strategia zapewnienia bezpieczeństwa w zakresie zaopatrzenia w energię".

(4) Potrzeba badań nad bezpiecznym i zrównoważonym zaopatrzeniem w energię.

(5) Potrzeba badań nad bezpiecznym i zrównoważonym zaopatrzeniem w energię; Punkty 2.1.3 i kolejne.

(6) Problemy te znalazły swój wyraz w dotychczasowych kryzysach naftowych (np. w latach 1973 i 1979) oraz w obecnych kontrowersjach między kręgami gospodarczymi a ekologicznymi w zakresie przydzielania certyfikatów emisyjnych.

(7) Cytat: "Dlatego Komitet zaleca opracowanie strategii zintegrowanych badań europejskich, które będą stanowiły podstawę przyszłego Europejskiego Programu Badań nad Energią."

(8) Nasuwa to przypuszczenie, że grożący nam brak paliwa nastąpi wcześniej niż myślimy.

(9) "Znaczenie energii jądrowej dla wytwarzania energii elektrycznej."

(10) Atomy tego samego pierwiastka, ale o różnej masie (różna ilość neutronów w jądrze atomoowym).

(11) "Znaczenie energii jądrowej dla wytwarzania energii elektrycznej."

(12) W ramach tej reakcji niezbędne jest ewentualnie krótkie przerywanie jedynie procesu fuzji, mniej więcej raz na godzinę.

(13) Hel ma wyjątkowo stabilne jądro i jest obojętny chemicznie (dlatego nazywany jest "gazem szlachetnym").

(14) Typowa: 1000 km/sec.

(15) Radiotoksyczność jest miarą szkodliwości promieniotwórczego działania radionuklidów wchłanianych do organizmu ludzkiego.

(16) Przy tych temperaturach gaz jest całkowicie zjonizowany (tzn. ujemnie naładowane elektrony nie posiadają już powłoki atomowej i poruszają się swobodnie, tak jak dodatnio naładowane jądra), a tym samym istnieje możliwość związania przewodzącego prąd elektryczny medium przez pola magnetyczne. Stan ten określany jest jako "plazma".

(17) Objaśnienie procesu spalania "termonuklearnego": patrz 3.9

(18) "Zaryzykuję prognozę, iż w cią gu następnych dwudziestu lat odkryta zostanie metoda uwolnienia energii termojądrowej w sposób kontrolowany"

(19) Rev. Mod. Phys. 28, 338 (1956).

(20) "Jednakże związane z tym trudności techniczne są na prawdę ogromne. Po uzmysłowieniu sobie tego faktu niektórzy fizycy nie będą się wahali określić tego problemu mianem niemożliwego do rozwiązania"

(21) Toroidalny: pierścieniowy.

(22) Koncepcja wg wariantu zasady TOMAKAP.

(23) Przy zastosowaniu JET możliwe jest zrealizowanie metody prognozowanej przez Bhabha.

(24) Pierwotnie International Thermonuclear Experimental Reactor, dzisiaj stanowi nazwę własną.

(25) Interakcja między plazmą a ścianą komory (plasma-wall interaction)

(26) To znaczy, że w plazmie termojądrowej uzyskiwana jest dziesięciokrotnie większa moc, niż moc doprowadzana z zewnątrz przez specjalne agregaty, takie jak wysokiej mocy injektory promieniowania neutralnego czy nadajniki o wysokiej częstotliwości.

(27) Wg COM (2003) fin: koszty fazy konstrukcyjnej ITER zaplanowano na 4.570 mln. EURO (wg cen na rok 2000)

(28) Patrz np. "Spin-off benefits from Fusion R&D" EUR 20.229- Fusion energy - Moving forward ISBN 92-894-4721-4 jak również broszura "Making a Difference" wyd. przez Culham Science Centre, Abingdon, Oxfordshire OX14 3DB, GB

(29) Ze względu na brak miejsca zrezygnowano tu ze szczegółowego przedstawienia zagmatwanej i zmiennej politycznej historii projektu.

(30) Należy tu przede wszystkim wymienić stellarator.

(31) Dla porównania: Elektrownia spalająca węgiel brunatny potrzebuje około 1.000 t węgla brunatnego.

(32) 1 GW (gigawat) jest odpowiednikiem 1.000 MW (megawatów)

(33) Lit może być pozyskiwany z określonych skał, ze słonych jezior, z geotermicznych źródeł wody oraz ze źródeł wody mineralnej, z wody wypompowywanej z pól naftowych i z wody morskiej. Przy pomocy znanych obecnie zasobów możliwe jest pokrycie dziesięciokrotnie większego zapotrzebowania na energię niż dzisiejsze przez wiele tysięcy lat.

(34) Dla porównania: Elektrownia o takiej samej mocy spalająca węgiel brunatny emituje ok. 1.000 t CO2.

(35) Z wyjątkiem zwrotów, jakie można uzyskać np. z reaktorów na ciężką wodę (Kanada).

(36) Niedaleko Aix-en-Provence, na północny wschód od Marsylii, Francja

(37) Problemy te znalazły swój wyraz w dotychczasowych kryzysach naftowych (np. w latach 1973 i 1979) oraz w obecnych kontrowersjach między kręgami gospodarczymi a ekologicznymi w zakresie przydzielania certyfikatów emisyjnych.

(38) Na północy Japonii.

(39) Wzgl. wyzwoleniu energii/czasu

(40) "... wzmożone wsparcie dla opcji syntezy termojądrowej".

(41) Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego - Naukowcy w europejskiej sieci badawczej: zawód stwarzający różnorodne możliwości kariery, INT/216.

(42) Chiny, Japonia i Korea Południowa.

Zmiany w prawie

Małżonkowie zapłacą za 2023 rok niższy ryczałt od najmu

Najem prywatny za 2023 rok rozlicza się według nowych zasad. Jedyną formą opodatkowania jest ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, według stawek 8,5 i 12,5 proc. Z kolei małżonkowie wynajmujący wspólną nieruchomość zapłacą stawkę 12,5 proc. dopiero po przekroczeniu progu 200 tys. zł, zamiast 100 tys. zł. Taka zmiana weszła w życie w połowie 2023 r., ale ma zastosowanie do przychodów uzyskanych za cały 2023 r.

Monika Pogroszewska 27.03.2024
Ratownik medyczny wykona USG i zrobi test na COVID

Mimo krytycznych uwag Naczelnej Rady Lekarskiej, Ministerstwo Zdrowia zmieniło rozporządzenie regulujące uprawnienia ratowników medycznych. Już wkrótce, po ukończeniu odpowiedniego kursu będą mogli wykonywać USG, przywrócono im też możliwość wykonywania testów na obecność wirusów, którą mieli w pandemii, a do listy leków, które mogą zaordynować, dodano trzy nowe preparaty. Większość zmian wejdzie w życie pod koniec marca.

Agnieszka Matłacz 12.03.2024
Jak zgłosić zamiar głosowania korespondencyjnego w wyborach samorządowych

Nie wszyscy wyborcy będą mogli udać się osobiście 7 kwietnia, aby oddać głos w obwodowych komisjach wyborczych. Dla nich ustawodawca wprowadził instytucję głosowania korespondencyjnego jako jednej z tzw. alternatywnych procedur głosowania. Przypominamy zasady, terminy i procedurę tego udogodnienia dla wyborców z niepełnosprawnością, seniorów i osób w obowiązkowej kwarantannie.

Artur Pytel 09.03.2024
Tabletka "dzień po" bez recepty - Sejm uchwalił nowelizację

Bez recepty dostępny będzie jeden z hormonalnych środków antykoncepcyjnych (octan uliprystalu) - zakłada uchwalona w czwartek nowelizacja prawa farmaceutycznego. Wiek, od którego tabletka będzie dostępna bez recepty ma być określony w rozporządzeniu. Ministerstwo Zdrowia stoi na stanowisku, że powinno to być 15 lat. Wątpliwości w tej kwestii miała Kancelaria Prezydenta.

Katarzyna Nocuń 22.02.2024
Data 30 kwietnia dla wnioskodawcy dodatku osłonowego może być pułapką

Choć ustawa o dodatku osłonowym wskazuje, że wnioski można składać do 30 kwietnia 2024 r., to dla wielu mieszkańców termin ten może okazać się pułapką. Datą złożenia wniosku jest bowiem data jego wpływu do organu. Rząd uznał jednak, że nie ma potrzeby doprecyzowania tej kwestii. A już podczas rozpoznawania poprzednich wniosków, właśnie z tego powodu wielu mieszkańców zostało pozbawionych świadczeń.

Robert Horbaczewski 21.02.2024
Standardy ochrony dzieci. Placówki medyczne mają pół roku

Lekarz czy pielęgniarka nie będą mogli się tłumaczyć, że nie wiedzieli komu zgłosić podejrzenie przemocy wobec dziecka. Placówki medyczne obowiązkowo muszą opracować standardy postępowania w takich sytuacjach. Przepisy, które je do tego obligują wchodzą właśnie w życie, choć dają jeszcze pół roku na przygotowania. Brak standardów będzie zagrożony grzywną. Kar nie przewidziano natomiast za ich nieprzestrzeganie.

Katarzyna Nocuń 14.02.2024