Dopalacze to potoczne określenie mających działanie psychoaktywne substancji i ich mieszanek, nieznajdujących się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
W informacji Ministerstwa Zdrowia opracowanej dla posłów wskazano, że w dopalaczach coraz częściej identyfikowane są substancje o ostrej toksyczności. W związku z tym, pomimo iż wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu dopalaczy podlega karom pieniężnym (na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii), to przy ustalonym związku chemicznym wywołującym zatrucie, sprawy kierowane są do organów ścigania na podstawie przepisów kodeksu karnego przewidujących dotkliwsze sankcje na przykład za sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia – pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Z danych konsultanta krajowego w dziedzinie toksykologii klinicznej wynika, że w 2015 roku zgłoszono łącznie około 7,2 tysiąca podejrzeń zatruć dopalaczami, w tym prawdopodobnie 24 zgony mogące mieć związek przyczynowo-skutkowy związany z ich zażyciem. Najwięcej przypadków zatruć wystąpiło na terenie województw: śląskiego, łódzkiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego oraz lubuskiego.
Obecnie, jak wskazano w informacji resortu, odnotowywane jest miesięcznie około 300 przypadków podejrzeń zatruć dopalaczami.
Z danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej wynika, że w 2015 roku przeprowadzono 1425 kontroli, wydano 586 decyzji dotyczących ponad 73 tysięcy sztuk zakwestionowanych produktów. W ramach przeprowadzonych w 2015 roku postępowań nałożono kary pieniężne na kwotę ponad 25 mln zł, złożono 135 zawiadomień do organów ścigania.
W styczniu i lutym 2016 roku ujawniono 15 podmiotów oferujących sprzedaż „dopalaczy”, zakwestionowano 936 produktów i nałożono kary pieniężne na kwotę około 3,3 mln zł.
W 2015 roku pobrano ponad 2,5 tysiąca próbek do badań laboratoryjnych. Identyfikowane w produktach zatrzymanych i wycofanych przez organy inspekcji sanitarnej substancje psychoaktywne to między innymi syntetyczne kannabinoidy, katynony i tryptaminy. Występowały one w postaci suszu roślinnego, proszku i kapsułek.
W ocenie resortu kwestie związane z nowymi substancjami psychoaktywnymi, dopalaczami, stanowią obecnie jedno z największych wyzwań w zakresie zdrowia publicznego.
Posłowie wskazywali na konieczność lepszej koordynacji działań podejmowanych przez różne służby i podmioty odpowiedzialne za walkę z dopalaczami.
Ich współpraca możliwa jest między innymi na podstawie porozumienia z października 2011 roku, zawartego między Głównym Inspektorem Sanitarnym, Komendantem Głównym Policji, szefem Służby Celnej i Głównym Inspektorem Farmaceutycznym. Z informacji przekazanej posłom przez Ministerstwo Finansów wynika, że z inicjatywy Służby Celnej planowana jest nowelizacja porozumienia, uwzględniająca szczegółowe wskazanie podziału zadań i kompetencji w przypadku ujawnienia dopalaczy zarówno w zakresie ich przywozu do Polski, jak i w ruchu krajowym. Planowane jest także, jak zapowiada Ministerstwo Finansów, poszerzenie składu podmiotów będących stronami porozumienia. (pap)