1. Prawo do świadczeń – podstawy ustawowe
Każdy ma prawo, zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 31 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – dalej u.z.o.z., do uzyskania świadczenia w zakładzie opieki zdrowotnej w sytuacji natychmiastowej, ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia. W tym miejscu należy podkreślić, że tzw. rejonizacja zakładu opieki zdrowotnej, w przypadku tychże świadczeń, nie znajduje w ogóle zastosowania. Obszar działania publicznego zakładu opieki zdrowotnej, który określony jest w akcie o utworzeniu zakładu, w odniesieniu do szpitali tworzy obwód szpitalny, a dla pozostałych zakładów – obwód lub rejon, co wynika z art. 38 ust. 2 u.z.o.z. Jednocześnie art. 38 ust. 4 u.z.o.z. w sposób jednoznaczny wskazuje, że osobom zamieszkałym w obwodzie szpitalnym, obwodzie lub rejonie przysługuje pierwszeństwo uzyskania świadczenia przed innymi osobami, z zastrzeżeniem art. 7 u.z.o.z., powołanego powyżej. W praktyce najczęściej obszar działania szpitala określany jest poprzez określenie jednostki samorządu terytorialnego, która jest organem tworzącym szpital, a nawet zdarzają się obecnie przypadki, ze obszar ten określany jest, w sposób nieprawidłowy, jako obszar Unii Europejskiej. Obszar działania szpitala, utworzonego przez gminę X jest określany następująco: „Obszarem działania szpitala jest gmina X”. Analogiczne zapisy spotkamy w przypadku szpitali tworzonych przez powiaty i województwa.

O niezwłocznym obowiązku udzielenia świadczeń zdrowotnych świadczeniodawcy w stanach nagłych stanowi także art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z. Stan nagły określany jest poprzez odesłanie do art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.) – dalej u.p.r.m. jako stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała lub utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia.
Prawo pacjenta do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia wskazane także zostało przez ustawodawcę w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.).

2. Ostre dyżury i rejonizacja
W praktyce zdarzają się nadal przypadki, w których poszczególne szpitale, według grafików niejednokrotnie ustalanych przez szpitale działające na danym obszarze albo wręcz przez podmioty ich tworzące, obowiązane są do pełnienia tzw. dyżurów ostrych. Oznacza to, że pacjenci przyjmowani są tylko do szpitala, który w danym dniu, o danej porze pełni taki dyżur. Należy podkreślić, że działania te, choć uzasadnione ekonomicznie, nie mają żadnego oparcia w obecnie obowiązujących przepisach prawnych. Ani działania szpitali, w tym w szczególności odsyłających pacjentów do szpitali „ostrodyżurowych” ani działania podmiotów tworzących nie znajdują podstaw prawnych. Należy przyjąć, że „wszystkie szpitale mają obowiązek pomocy pacjentom, a nie tylko jeden, który akurat pełni ostry dyżur”, jak zaznacza wojewoda mazowiecki Jacek Kozłowski w: „Ostry dyżur w każdym szpitalu”1. Tenże stwierdza: „To patologia, żeby pacjenci dwumilionowego miasta w nagłych przypadkach mieli do dyspozycji tylko jeden szpital”2. Nadto pojęcie ostrego dyżuru nie występuje w nomenklaturze, którą posługuje się płatnik publiczny – Narodowy Fundusz Zdrowia. W razie braku możliwości udzielania świadczeń opieki zdrowotnej określonych w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z przyczyn leżących po stronie świadczeniodawcy lub w związku z wystąpieniem siły wyższej, świadczeniodawca zapewnia, w przypadku nagłym zgodnie z art. 19 ust. 3 u.ś.o.z., udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej przez innego świadczeniodawcę.

Zgodnie z art. 44 ust. 1 u.p.r.m. zespół ratownictwa medycznego transportuje osobę w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego do najbliższego, pod względem czasu dotarcia, szpitalnego oddziału ratunkowego lub do szpitala wskazanego przez dyspozytora medycznego lub lekarza koordynatora medycznego. Odmowa przyjęcia osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przez szpitalny oddział ratunkowy lub szpital skutkuje zastosowaniem kary umownej określonej w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej lub niezwłocznym rozwiązaniem tej umowy. Niestety w dalszym ciągu zdarzają się przypadki nieprzyjmowania, odsyłania pacjentów. Szpitale odmawiające przyjęcia, powołując się na nieistniejącą rejonizację, łamią prawo.

Izabela Klisowska