Pytanie

Zgodnie z art. 9 ustawy z 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411) trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, na podstawie kryteriów komisja złożona z trzech lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii. Komisję tę powołuje i wyznacza jej przewodniczącego kierownik podmiotu leczniczego lub osoba przez niego upoważniona.

Czy lekarz powołany do pracy w komisji może odmówić dyrektorowi powołania, motywując to np. przekonaniami religijnymi/względami sumienia?
W jaki sposób powinna wyglądać odmowa i czy konieczne jest podanie jej przyczyny?
Jakie przesłanki mogą zwolnić lekarza od uczestniczenia w pracy komisji?
Co w tej materii mówi prawo?
 
Odpowiedź
 
Zgodnie z art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 z późn. zm.) - dalej u.z.l.l.d. lekarz może powstrzymać się od dokonywania interwencji medycznej niezgodnej z jego sumieniem. Należy w tej sytuacji powiadomić przełożonego i wskazać przyczyny odmowy podjęcia interwencji niezgodnej z sumieniem.
 
Uzasadnienie
 
Odmowa wykonania określonej interwencji medycznej niezgodnej z sumieniem lekarza należy do zasad wykonywania tego zawodu i jest przedmiotem regulacji przywołanej ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Z treści art. 39 u.z.l.l.d. wynika, że klauzula sumienia upoważnia lekarza do powstrzymania się od dokonania interwencji medycznej niezgodnej z jego sumieniem. Lekarz ma więc prawo odmówić tzn. zaniechać określonej interwencji medycznej.

Lekarz nie może jednak, powołując się na klauzulę sumienia, dokonać interwencji medycznej, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami etyki zawodowej, np. dokonać eutanazji.

Lekarz powołując się na klauzulę sumienia jest zobowiązany do spełnienia wymagań przewidzianych prawem. Po pierwsze, powstrzymując się od dokonania interwencji medycznej jest zobowiązany wskazać pacjentowi realną możliwość uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej (co akurat nie będzie miało zastosowania w sytuacji zaprezentowanej w pytaniu). Po drugie, lekarz zobowiązany jest odnotować i uzasadnić fakt skorzystania z klauzuli sumienia w dokumentacji medycznej. Po trzecie, jeżeli wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego o zamiarze skorzystania z klauzuli sumienia (powiadomienia a nie uzyskania zgody przełożonego).

Wskazane obowiązki mają charakter dodatkowy i wiążą się ze skorzystaniem z klauzuli sumienia. Oznacza to, że jeżeli lekarz nie ma możliwości np. powiadomienia pracodawcy (przełożonego), to nie traci uprawnienia do skorzystania z klauzuli sumienia.
 
Uwagi
 
Artykuł 39 u.z.l.l.d. dopuszcza możliwość powołania się na tzw. klauzulę sumienia i powstrzymania się przez lekarza od interwencji niezgodnej z jego przekonaniami. Należy jednocześnie zaznaczyć, że ustawodawca od tej zasady przewiduje wyjątek. Lekarz nie może powołać się na klauzulę sumienia i powstrzymać się od dokonania interwencji medycznej w przypadkach niecierpiących zwłoki. Na podstawie art. 30 u.z.l.l.d. ciąży na lekarzu obowiązek niesienia pomocy lekarskiej. W sytuacjach określonych w tym przepisie lekarz jest zobowiązany do interwencji medycznej nawet wtedy, gdy jest to wbrew jego sumieniu. Przypadek niecierpiący zwłoki wyłącza zastosowanie klauzuli sumienia.
 

Pytanie pochodzi z Serwisu Prawo i Zdrowie