1. Wstęp
W tym celu, w ramach systemu powiadamiania ratunkowego, organizowane są między innymi wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego (poziom koordynacyjny), w których skład wchodzi stanowisko kierowania komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej oraz stanowisko lekarza koordynatora ratownictwa medycznego, o którym mowa w art. 29 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.; dalej jako: u.p.r.m.), natomiast centra powiadamiania ratunkowego (poziom wykonawczy) stanowiące wspólne stanowiska kierowania składają się ze stanowisk kierowania komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej oraz dyspozytorów medycznych zatrudnionych przez dysponentów jednostek określonych w ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

2. Organizacja Centrów Powiadamiania Ratunkowego
System powiadamiania ratunkowego na obszarze województwa organizuje oraz koordynuje wojewoda, przy pomocy komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej oraz komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej (ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 59; dalej jako: u.z.o.p.).
Na wojewodzie spoczywa też obowiązek kontroli i nadzoru systemu powiadamiania ratunkowego na terenie danego województwa. Natomiast komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, w uzgodnieniu z wojewodą, określa liczbę, lokalizację i teren działania centrów powiadamiania ratunkowego oraz liczbę stanowisk dyspozytorów medycznych i stanowisk operatorów numerów alarmowych.
Wojewódzkie centrum powiadamiania ratunkowego oraz centra powiadamiania ratunkowego organizowane są odpowiednio przez komendantów wojewódzkich i komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej.

Do głównych zadań Centrum Powiadamiania Ratunkowego należy przyjmowanie zgłoszeń z numeru alarmowego 112 (numery telefonów 999, 998), analizowanie i wysyłanie przez dyspozytorów w miejsce zagrożeń odpowiednich służb.
Ustawodawca daje wojewodzie możliwość, aby w drodze porozumienia powierzyć organizowanie centrów powiadamiania ratunkowego starostom lub prezydentom miast na prawach powiatów. Porozumienie określa prawa i obowiązki stron oraz zasady współfinansowania centrów powiadamiania ratunkowego art. 14c ust. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.).
Wojewódzkie centra powiadamiania ratunkowego są finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest właściwy wojewoda, natomiast centra powiadamiania ratunkowego organizowane przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej są finansowane z budżetu państwa w formie dotacji celowej na zadania z zakresu administracji rządowej.
Centrum powiadamiania ratunkowego i wojewódzkie centrum powiadamiania ratunkowego mają prawo uzyskać, za pośrednictwem centralnego punktu systemu centrów powiadamiania ratunkowego albo własnego punktu centralnego, o których mowa w art. 78 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.; dalej jako: u.p.t.), informacje dotyczące lokalizacji zakończenia sieci, z którego zostało wykonane połączenie do numeru alarmowego "112" albo innego numeru alarmowego oraz dane dotyczące abonenta lub zarejestrowanego użytkownika końcowego usługi przedpłaconej, o których mowa w art. 169 ust. 1 u.p.t.

Do czasu utworzenia centrów powiadamiania ratunkowego, jednak nie później niż do dnia 31 grudnia 2011 r., informacje i dane, o których mowa w art. 78 ust. 1-3 u.p.t., uzyskują również inne podmioty, którym właściwy miejscowo wojewoda, zgodnie z art. 7, powierzył wykonywanie zadań centrum powiadamiania ratunkowego.
Do tego też czasu lekarze koordynatorzy ratownictwa medycznego działają w wojewódzkim centrum zarządzania kryzysowego, w liczbie niezbędnej do zapewnienia całodobowej realizacji zadań, o których mowa w art. 29 ust. 2 u.p.r.m.

3. Dyspozytorzy medyczni - wymogi formalne oraz zakres wykonywanych czynności
Dysponent jednostki (zakład opieki zdrowotnej, w którego skład wchodzi jednostka systemu: szpitalny oddział ratunkowy lub zespoły ratownictwa medycznego, z którymi zawarto umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej oraz umowę na wykonywanie medycznych czynności ratunkowych) zatrudnia dyspozytora medycznego albo zawiera z nim umowę cywilnoprawną.
Dyspozytorem tym może być osoba, która:
● posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
● posiada wykształcenie wymagane dla lekarza systemu, pielęgniarki systemu lub ratownika medycznego;
● przez okres co najmniej 5 lat była zatrudniona przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w pogotowiu ratunkowym, szpitalnym oddziale ratunkowym, oddziale anestezjologii i intensywnej terapii lub w izbie przyjęć szpitala.

Pielęgniarki dodatkowo zobowiązane są poprzez art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.) do odbycia przeszkolenia, w przypadku gdy pielęgniarka zamierza podjąć ponownie pracę w zawodzie po upływie pięciu lat od ukończenia stażu podyplomowego lub po przerwie w wykonywaniu zawodu trwającej co najmniej pięć lat. Wówczas właściwa okręgowa rada pielęgniarek i położnych ustala program i sposób przeszkolenia dla każdej pielęgniarki uwzględniając jej sytuację zawodową.
Osoba zatrudniona na stanowisku dyspozytora medycznego w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2007) o Państwowym Ratownictwie Medycznym, niespełniająca wyżej wymienionych wymagań może pełnić tę funkcję po tym dniu. Osoba ta ma oczywiście obowiązek doskonalenia zawodowego, które obowiązuje dyspozytorów medycznych.

Dyspozytor medyczny ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia.
Szczegółowo opisuje to rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 kwietnia 2007 r. w sprawie doskonalenia zawodowego dyspozytorów medycznych (Dz. U. Nr 77, poz. 525). Doskonalenie zawodowe może być realizowane w następujących pozaszkolnych formach kształcenia:
● kursu doskonalącego;
● seminarium.
Rozporządzenie to zakłada, że kurs doskonalący jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 60 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności z zakresu medycyny ratunkowej i organizacji ratownictwa medycznego. Kurs doskonalący musi być realizowany według programu nauczania zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw zdrowia, uwzględniającego niezbędny zakres wiedzy i umiejętności, opracowanego przez zespół ekspertów, legitymujących się doświadczeniem zawodowym i dorobkiem naukowym w zakresie medycyny ratunkowej, powołany przez Dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, działającego na podstawie odrębnych przepisów. Kurs ten może być prowadzony w formie stacjonarnej lub niestacjonarnej z zakresu wiedzy i umiejętności objętych programem nauczania.
Natomiast seminarium jest formą kształcenia o czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia pogłębienie i aktualizację wiedzy i umiejętności niezbędnych do realizacji zadań na stanowisku dyspozytora medycznego, realizowaną zgodnie z programem nauczania, opracowanym przez organizatora kształcenia i zatwierdzonym przez konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie medycyny ratunkowej właściwego ze względu na siedzibę organizatora kształcenia.

Doskonalenie zawodowe realizowane jest w trzyletnich okresach rozliczeniowych (edukacyjnych). Okres edukacyjny rozpoczyna się z dniem 1 stycznia roku następującego po roku, w którym dysponent jednostki zatrudnił dyspozytora medycznego albo zawarł z nim umowę cywilnoprawną. Dopełnienie przez dyspozytora medycznego obowiązku doskonalenia zawodowego polega na odbyciu w okresie edukacyjnym co najmniej jednego kursu doskonalącego i seminarium z zakresu wiedzy i umiejętności. Przebieg doskonalenia zawodowego należy dokumentować w karcie doskonalenia zawodowego.
Karta ta zawiera:
● imię i nazwisko dyspozytora medycznego;
● nazwę i pieczątkę dysponenta jednostki;
● datę rozpoczęcia okresu edukacyjnego;
● informacje dotyczące przebiegu doskonalenia zawodowego (formę kształcenia, nazwę i adres organizatora kształcenia, czas trwania kształcenia i jego temat, podpis organizatora kształcenia).

Organizator kształcenia potwierdza w karcie odbyte formy doskonalenia. Karta doskonalenia z wymaganymi wpisami jest podstawą do zaliczenia dokształcenia przez dysponenta jednostki, który zatrudnia dyspozytora medycznego albo zawiera z nim umowę cywilnoprawną. Doskonalenie zawodowe dyspozytorów medycznych obejmuje w szczególności następujący zakres:
● system ratownictwa medycznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i w innych krajach;
● jednostki współpracujące z systemem (jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej, jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, podmioty, o których mowa w art. 55 ust. 1 i 2 ustawy o kulturze fizycznej (WOPR, GOPR), inne jednostki podległe lub nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych i Ministra Obrony Narodowej. Jednostkami współpracującymi z systemem mogą być również społeczne organizacje ratownicze, które w ramach swoich zadań ustawowych lub statutowych, są obowiązane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, jeżeli zostaną wpisane do rejestru jednostek współpracujących z systemem.), o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2 u.p.r.m. oraz inne jednostki realizujące zadania z zakresu ratownictwa;
● organizację systemu powiadamiania;
● zasady i procedury przyjmowania wezwań oraz dysponowania zespołami ratownictwa medycznego;
● wybrane zagadnienia z medycyny ratunkowej niezbędne do realizacji zadań dyspozytora medycznego;
● podstawy prawne i zasady współdziałania z jednostkami współpracującymi z systemem, oraz innymi jednostkami realizującymi zadania z zakresu ratownictwa, a także służbami porządku publicznego, w tym zadania i zasady działania Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego;
● zasady zbierania wywiadu medycznego, podstawy i algorytmy zbierania wywiadu medycznego przez dyspozytorów medycznych, system kodowania i kwalifikacji wezwań;
● podstawy odpowiedzialności karnej i cywilnej dyspozytora medycznego;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z osobami z zaburzeniami psychosomatycznymi;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z dziećmi;
● zasady komunikacji i postępowania dyspozytora medycznego z osobami o utrudnionym kontakcie;
● zasady udzielania pierwszej pomocy oraz zasady przekazywania niezbędnych informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy;
● zasady współpracy z lotniczymi zespołami ratownictwa medycznego, wskazania do ich użycia i sposób dysponowania;
● zasady korzystania ze środków łączności dla potrzeb systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
● zasady korzystania ze sprzętu do nawigacji satelitarnej dla potrzeb systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;
● zasady czytania i analiza map w pozycjonowaniu zdarzeń;
● zasady postępowania w przypadku wystąpienia katastrof naturalnych lub awarii technicznych w rozumieniu ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558 z późn. zm.);
● zasady postępowania w przypadku zdarzeń masowych i katastrof;
● zasady koordynacji działań ratowniczych na poziomie województwa oraz w przypadku potrzeby użycia zespołów ratownictwa medycznego spoza obszaru województwa;
● zadania lekarza koordynatora ratownictwa medycznego i zasady współpracy.
Osoba, która w dniu wejścia w życie rozporządzenia (14 maja 2007) wykonywała zadania na stanowisku dyspozytora medycznego, rozpoczęła pierwszy okres edukacyjny z dniem 1 stycznia 2008 r.

Do zadań dyspozytorów medycznych należy w szczególności:
● przyjmowanie powiadomień o zdarzeniach, ustalanie priorytetów i niezwłoczne dysponowanie zespołów ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia;
● przekazywanie niezbędnych informacji osobom udzielającym pierwszej pomocy;
● przekazywanie osobie kierującej akcją niezbędnych informacji ułatwiających prowadzenie medycznych czynności ratunkowych na miejscu zdarzenia;
● zbieranie aktualnych informacji o dostępnych na obszarze działania dysponenta jednostki jednostkach systemu i ich gotowości oraz przekazywanie tych informacji lekarzowi koordynatorowi ratownictwa medycznego;
● zbieranie i archiwizowanie bieżących informacji o zdarzeniach i prowadzonych medycznych czynnościach ratunkowych;
● powiadamianie o zdarzeniu szpitalnych oddziałów ratunkowych lub, jeżeli wymaga tego sytuacja na miejscu zdarzenia, jednostek organizacyjnych szpitali wyspecjalizowanych w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego;
● powiadamianie o zdarzeniu jednostek współpracujących z systemem, jeżeli wymaga tego sytuacja na miejscu zdarzenia.
W razie konieczności użycia jednostek systemu, spoza obszaru działania dysponenta jednostki, dyspozytor medyczny powiadamia lekarza koordynatora ratownictwa medycznego. Lekarz koordynator ratownictwa medycznego w celu sprawnego podjęcia medycznych czynności ratunkowych, ich przeprowadzenia i zapewnienia kierowania tymi czynnościami:
● wyznacza dyspozytorów medycznych realizujących wyżej wymienione zadania określone dla całego obszaru, którego dotyczy sytuacja z wyłączeniem kwestii zbierania i archiwizowania bieżących informacji o zdarzeniach i prowadzonych medycznych czynnościach ratunkowych;
● koordynuje działania dysponentów jednostek.
(...)