Kilka dni temu odbyła się uroczysta gala konkursu organizowanego przez Wydawnictwo Wolters Kluwer i Dziennik Gazetę Prawną Rising Stras liderzy jutra 2018. Celem tego konkursu jest wyłonienie najlepszych młodych prawników, którzy swoją wiedzą, przedsiębiorczością i postawą społeczną realizują najwyższe standary świadczenia usług. Wśród laureatów znaleźli się adwokaci, radcowie prawni, prawnicy in house, naukowcy, zdolni ludzie, którzy w wieku 30 kilku lat osiągnęli już prawie tyle, co innym zajmuje nieraz całe życie…
Tego rodzaju konkursy skłaniają zawsze do refleksji nad modelem kształcenia przyszłych prawników. Można się zastanawiać, jaki powinien być współczesny idealny prawnik?
Niewątpliwie od prawników oczekiwać należy nie tylko samej gruntowanej wiedzy w dziedzinie prawa. Nauki prawa nie można postrzegać wyłącznie w kategoriach nauki rzemiosła, lecz jak mówili Rzymianie raczej sztuki tego co dobre i piękne. Zwłaszcza przecież w sądzie oczekujemy rozstrzygnięcia nie tylko zgodnego z prawem, ale przede wszystkim sprawiedliwego. Kanonów zasad prawa, opartych na uniwersalnych wartościach a także jego ducha należy uczyć od najwcześniejszych lat studiów właśnie młodych adeptów prawa.
Czytaj: Prof. Pisuliński: Nowa punktacja czasopism zablokuje rozwój naukowy prawników>>
Prawnik powinien być humanistą
W centrum nauk prawnych jest postawiony człowiek. I choć poszczególne gałęzie prawa mogą dotyczyć różnych dóbr, wartości czy aspektów ludzkiego życia i działalności to bez odniesienia ich do samego człowieka nie da się budować przyszłości prawa. Prawo jednocześnie może być bardzo dotkliwym narzędziem , które niewłaściwie wykorzystane może być mieczem zbrodni, czego choćby doświadczyła ludzkość w okresie II wojny światowej. Stąd tak ważne, aby współczesne szkoły prawa były raczej uniwersytetami dbającymi także o rozwój filozoficzny i intelektualny swoich wychowanków. Filozofia i etyka powinny być bazą dla samej nauki prawa.
Obecnie także wielkim wyzwaniem dla ludzkości w dziedzinie praw człowieka jest cywilizacja informatyczno- elektroniczna, która coraz bardziej podporządkowuje sobie człowieka. Jednocześnie ten obszar wiedzy nie jest jeszcze dostatecznie uregulowany przez prawo, które w istocie po prostu nie nadąża za gwałtownym rozwojem techniki. Zafascynowani kolejnymi odkryciami, sztuczną inteligencją nie dostrzegamy zarazem zagrożenia jakie mogą nieść ze sobą także i te wynalazki.
Szczególnie więc tym kontekście prawnik powinien znać wartości fundamentalne, które maja swoje źródło w godności człowieka. Rolą szkół prawa powinno być przede wszystkim uczenie uniwersalnych wartości humanistycznych nie tylko w teorii ale i praktyce.
Rządy prawa – aksjomat prawników
W materii rządów prawa nie ma miejsce na postawy konformistyczne. Być może dzisiejszy kryzys wartości demokratycznych ma swoje źródło w przyzwoleniu na konformizm, odziedziczonym zresztą z okresu PRL.
W demokratycznym państwie prawnym są wartości fundamentalne dla każdego prawnika, ale i człowieka, jakimi są rządy prawa. Każdy kto chce zwać się mianem prawnika, powinien znać te wartości oraz ich przestrzegać. Prawnicy od zwykłych obywateli oczekują przestrzegania prawa i je egzekwują. Sami muszą bezwzględnie chronić i przestrzegać wartości rządów prawa.
Nie do zaakceptowania jest w tym wypadku zasada, że cel uświęca środki. Gwarancja rządów prawa dla każdego winna być aksjomatem. U źródeł każdej najbardziej specjalistycznej dziedziny prawa leżeć powinny wartości konstytucyjne, w tym gwarancja rządów prawa. Konformizm w tej kwestii dyskwalifikuje każdego prawnika także będącego naukowcem czy praktykiem prawa, choćby w swojej wąskiej dziedzinie był on wręcz wybitny.
Cóż nam bowiem po prawnikach, którzy nie respektują Konstytucji RP? Czy są oni w stanie nauczyć młode pokolenia szacunku dla prawa, jeśli sami w sprawach fundamentalnych nie mają kręgosłupa?
Umiejętność krytycznego myślenia
Model kształcenia prawników powinien współcześnie w mniejszym stopniu bazować na nauce pamięciowej, co na szkoleniu umiejętności krytycznego myślenia. Żyjemy współcześnie w czasach hipertrofii prawa i nie jesteśmy w stanie przyswoić sobie coraz bardziej rozrastającego się gąszczu przepisów prawa. Umysł ludzki ma swoje ograniczenia. Ważne jest zatem nie tyle co sama znajomość prawa, co umiejętność jego poszukiwania i zrozumienia.
Niezwykle istotne z uwagi na wspominaną wcześniej wartość podstawową jaką jest kształcenie postawy humanizmu jest także nauczenie prawników umiejętności krytycznego myślenia. Przecież ich rola polega nie tylko na samym poszukiwaniu prawa co umiejętności jego dekodowania, wykładni i krytycznej analizy prawa. Jednocześnie ta funkcja prawników w świetle postępującej inflacji prawa i osłabienia funkcji ochronnej ustawodawstwa zwykłego będzie wzrastać.
Czytaj: Sędziowska specjalizacja coraz bardziej potrzebna >>
Ważne jest więc to, aby prawnik potrafił nie tylko znaleźć rozwiązanie prawne danego problemu, ale również potrafił ocenić jego wartość, zwłaszcza w świetle wartości nadrzędnych oraz tych chronionych konstytucją. Umiejętność takiego spojrzenia na prawo, zdolność oceny wartości prawa jest niewątpliwie wielką zaletą współczesnych prawników. I nie jest o łatwe zadanie, z uwagi na dość silnie oddziałującą zasadę legalizmu, która przenika nasze myślenie. Pamiętam z własnego doświadczenia, jak wielkie zdumienie wywołało odkrycie, że stosowane od kilkudziesięciu lat przepisy dotyczące ustanowienia pełnomocnika z urzędu tylko dla strony zwolnionej od kosztów są niekonstytucyjne. A przecież, gdybyśmy też inne „zastane” regulacje poddali wnikliwej ocenie krytycznej to takich przypadków pewnie byłoby znacznie więcej.
Pamiętajmy, że lepiej mieć dobrych prawników przy złych ustawach, aniżeli dobre ustawy i złych prawników.
Wygrana nie za wszelką cenę
Jestem przeciwna „ocenianiu „ prawników miarą skutecznie wniesionych kasacji czy wygranych procesów. Czasem ważniejsza od kruczków prawnych i wybiegów prawniczych jest po prostu sprawiedliwość. Być może mam ten przywilej jako sędzia. Ale znam wielu prawników, którzy w tego typu sprawiedliwościowych sytuacjach decydują się na zawarcie ugody i chylę czoła przed taką postawą.
Wykładnia prawa powinna być nakierowana na człowieka. Nie chodzi o to, aby tworzyć wysublimowane teorie naukowe, aby wygrać za wszelką cenę, lecz, aby prawo służyło człowiekowi i ochronie wartości humanizmu. Krzywda ludzka choćby przypieczętowana mocą wyroków ludzkich nikomu satysfakcji nie przyniesie.
Dlatego fundamentem w pracy każdego prawnika jest myślenie o konsekwencjach podjętych działań. Jakie skutki wywoła moja decyzja i jakim kosztem będzie okupione zwycięstwo procesowe.
Właściwe relacje uczeń – mistrz
Po ukończeniu studiów dopiero życie weryfikuje kręgosłup i postawę młodego prawnika. Wówczas w nauce praktycznego wykonywania zawodu sędziego, c adwokata czy radcy prawnego nieocenioną rolę odgrywa opiekun mistrz. I nie chodzi to jedynie o naukę warsztatu pracy, lecz właśnie kształtowanie właściwych postaw etycznych.
Mam też nadzieję, że duch korporacjonizmu nie zabije tego typu relacji. Prawnicy powinni potrafić ze sobą współpracować, wielość poglądów, racji i argumentów powinna służyć sprawie, a nie udowadnianiu tego, kto miał, a kto nie miał racji. Wielką siłą korporacji prawniczych jest właśnie ich wielopodmiotowych i różnorodność, a także powinna być uczciwa rywalizacja.
Ważna jest misja prawnika
Jednym ze stereotypów w myśleniu o zawodzie prawnika jest przekonanie, że w zawodzie tym można bardzo dużo zarobić. W istocie rzeczy zarobki w obszarze wymiaru sprawiedliwości są znacznie niższe aniżeli nakład pracy, obciążenie psychiczne, zaangażowanie jaki się wiąże z wykonywaniem pracy. W obszarze korporacji prawniczych panuje z kolei dość silna rywalizacja, co również przekłada się na możliwości zarobkowe. Bez poczucia misji ten zawód nie ma jednak swojej przyszłości. Jeśli bowiem prawnik ma stać na straży wartości uniwersalnych i postaw humanistycznych osiągnięcie zarobku nie powinno być motywacją jego działania.
Aneta Łazarska - sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie i wykładowczyni Uczelni Łazarskiego