Wstęp
W szkole powinno obowiązywać „Zarządzenie dyrektora szkoły w sprawie gospodarki truciznami na terenie szkoły”. Dyrektor powinien wyznaczyć nauczyciela odpowiedzialnego za gospodarkę truciznami. Kontakt z truciznami powinny mieć wyłącznie osoby realizujące program wymagający używanie trucizn. Dotyczy to głównie nauczycieli chemii oraz nauczycieli pracujących w warsztatach, gdzie używa się do doświadczeń trucizn. Nauczyciele pracujący z truciznami powinni być przeszkoleni w zakresie bezpiecznej i higienicznej pracy z tymi substancjami. Szkolenia powinna przeprowadzać osoba odpowiedzialna za gospodarkę truciznami. Fakt szkolenia powinien być udokumentowany podpisem osoby przeszkolonej.

1. Definicje
Substancja trująca to substancja, która w razie przedostania się do organizmu lub stykania się z powierzchnią ciała zagraża zdrowiu lub życiu ludzi bądź zwierząt. Ze względu na stopień niebezpieczeństwa dla zdrowia na zdrowie ludzi substancje trujące dzielą się na trucizny i środki szkodliwe.
Trucizna jest to substancja, która po wniknięciu do ustroju w niewielkich ilościach może spowodować, wskutek swych właściwości toksykodynamicznych, zaburzenia w funkcjonowaniu ustroju lub śmierć. Trucizną jest każda substancja chemiczna, której dawka toksyczna jest stosunkowo niewielka. Może to być ciało stałe, ciecz lub gaz. Trucizny mogą działać gwałtownie lub gromadzić się w organizmie, powodując zatrucia przewlekłe.
Substancje szkodliwe to związki chemiczne pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które wywołują zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Stwierdzenie czy dana substancja stanowi, czy nie stanowi trucizny, jest trudne, bowiem niemal dla każdego związku chemicznego można określić dawkę, która będzie śmiertelna. Działanie substancji trującej polega na reakcji związków chemicznych w niej zawartych, lub ich metabolitów (produkt przemian chemicznych zachodzących w organizmach) z enzymami katalizującymi niezbędne dla życia organizmu procesy lub blokuje działanie receptorów, prowadzących do zaburzeń pracy różnych układów uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu, np. upośledzenie czynności układu nerwowego lub mięśniowego prowadzącego do niewydolności oddechowej i śmierci.
Najbardziej znane trucizny to cyjanki, związki arsenu, anilina, formalina, strychnina, tlenek węgla, muskaryna, kwas azotowy i chlorek acetylu.

2. Rodzaje zatruć i mechanizm działania trucizn
Zatrucia dzielimy ze względu na ich przebieg, oraz ze względu na mechanizm ich działania.
Podział ze względu na przebieg:
• ostre, charakteryzujące się szybkim rozwojem objawów chorobowych, przebiegających zwykle gwałtownie po jednorazowej, dużej dawce trucizny;
• podostre, charakteryzują się dosyć gwałtownym przebiegiem choroby. Występują po kilkakrotnym przyjęciu trucizny w dawkach poniżej śmiertelnych;
• przewlekłe (chroniczne), występują w wyniku przyjmowania małych ilości trucizny przez dłuższy czas. Zmiany chorobowe rozwijają się po pewnym czasie utajenia w wyniku kumulacji trucizny w ustroju.
Podział ze względu na mechanizm działania:
• trucizny substancji protoplazmatyczych - działają hydrolitycznie, wiążąco, denaturująco, na podstawowe dla życia składniki komórki, tj. białka, lipidy, enzymy, w wyniku czego następuje śmierć komórki i ustroju. Należą do nich kwasy, ługi, fenol, cyjanowodór, chlor, benzen i środki hamujące utlenianie tkankowe;
• trucizny krwi - blokują jej aktywność fizjologiczną. Są to substancje methemoglobinotwórcze, jak: tlenek węgla, związki nitrowe i aminowe, azotany(V), chlorany, substancje sulfohemoglobinotwórcze jak siarkowodór i siarczki;
• trucizny ośrodkowego układu nerwowego - należą do nich: alkohole, eter, morfina, chloroform, strychnina i środki nasenne;
• trucizny wegetatywnego układu nerwowego - są to: adrenalina, atropina;
• trucizny narządów miąższowych - dla wątroby: chlorowcopochodne alifatyczne, fosfor, związki arsenu, dla nerek: sole rtęci i złota, sulfonamidy, weronal.
Dawka trucizny:
• dawka progowa - to ilość trucizny niezbędna do przekroczenia progu odporności komórkowej, po której występują pierwsze odczyny biologiczne ustroju;
• dawka toksyczna - to ilość trucizny wywołująca pierwsze objawy chorobowe;
• dawka śmiertelna - to ilość trucizny wywołująca trwałe uszkodzenie ważnych ośrodków życiowych, a nawet śmierć.
Najbardziej "klasyczne" i jednocześnie najbardziej niebezpieczne spośród trucizn są te, które wpływają na życiowo ważne mechanizmy enzymatyczne wszystkich bez wyjątku komórek ustroju powodując upośledzenie podstawowych ich funkcji, a w rezultacie - ich obumarcie. Noszą one nazwę trucizn protoplazmatycznych. Należą do nich substancje o bardzo zróżnicowanej budowie chemicznej i zróżnicowanych właściwościach: np. są to cyjanki, siarkowodór, związki arsenu (arszenik), niektóre pestycydy, szczególnie niektóre herbicydy (środki chwastobójcze), kolchicyna, związki rtęci (sublimat), sole żelaza. Także znaczna część trucizn działających miejscowo, szczególnie zaś substancje drażniące i żrące, mają cechy trucizn protoplazmatycznych ze względu na powodowane przez nie uszkodzenia elementów komórkowych, tak strukturalnych jak i enzymatycznych. Dzieje się tak na skutek takich ich chemicznych oddziaływań, jak oksydacja, denaturacja białek, dehydratacja (odwodnienie) czy rozpuszczanie błon komórkowych zewnętrznych oraz błoniastych struktur wewnątrzkomórkowych. Szczególnie toksyczne jednak są te związki chemiczne, które rozregulowują czy dezorganizują (niszczą) enzymatyczne układy oddychania komórkowego i pozyskiwania źródeł energii. Należą do nich między innymi cyjanki (szczególnie cyjanowodór ze względu na szybkość i gwałtowność oddziaływań) oraz siarkowodór. Silne środki utleniające, jeśli tylko przenikną do krwiobiegu, mogą spowodować reakcję utlenienia żelaza, wchodzącego w skład hemoglobiny, z dwu- do trójwartościowego. W wyniku tej reakcji hemoglobina zamienia się w methemoglobinę, która nie jest zdolna do transportowania cząsteczek tlenu z płuc do tkanek. Konsekwencją tego zatrucia także jest niedotlenienie narządów, zwłaszcza mózgu.
Wpływ egzogennych substancji na receptory jest z reguły odwracalny, co oznacza, że zatrucia nimi na ogół nie pozostawiają żadnych istotnych późnych następstw w czynności narządu (receptory ulegają w pewnym momencie odblokowaniu lub są na nowo odtwarzane) - oczywiście, o ile nie doszło w przebiegu zatrucia do poważnych powikłań, nie związanych bezpośrednio z oddziaływaniem trucizny na receptor.