Jak wynika z art. 35 Karty Nauczyciela, w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych, zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
SN: Nauczyciel ma prawo do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe>>
Czytaj tez w LEX: Krudysz Marcin, Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli pedagogów, psychologów, logopedów i doradców zawodowych>
Problematyczne przepisy
Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy (art. 35 ust. 3). Problem pojawiał się, gdy nauczyciela nie było i godzin nie zrealizował, ale jednocześnie jego nieobecność była usprawiedliwiona - np. pojechał na wycieczkę lub realizował inne zadania, które zlecił mu dyrektor szkoły. Przy założeniu, że pedagog miał dużo godzin ponadwymiarowych (co jest regułą w większych miastach, gdzie nauczycieli brakuje), każda nieobecność (albo dzień wolny wypadający wtedy, gdy w planie miał takie zajęcia) mocno uderzała go po kieszeni. Problem zaognił się też w czasie pandemii, kiedy to - zwłaszcza na początku - szkoły nie realizowały wszystkich zajęć z przyczyn niezależnych od nauczycieli.
Kwestia ta od lat była zarzewiem sporów pomiędzy organami prowadzącymi i MEN a związkowcami i nauczycielami, którzy domagali się zapłaty za takie godziny, w sytuacji gdy nieobecność nauczyciela była usprawiedliwiona. MEN stał na stanowisku, że nauczyciel ma prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Każdą przyczynę niezrealizowania godzin ponadwymiarowych należy zatem rozpatrywać odrębnie, czy istnieje podstawa prawna do wypłaty wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Uznawał też (za Sądem Najwyższym), że jeżeli niezrealizowanie godzin ponadwymiarowych wynikało z faktu, że miały się odbyć w dzień wolny, nie wiąże się z prawem do wynagrodzenia.
Nauczyciel dostanie pieniądze za usprawiedliwioną nieobecność
Nowela, której projekt przekazano do konsultacji społecznych, utrzymuje zasadę, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje tylko za faktycznie przeprowadzone zajęcia.
Ale wprowadza wyjątki – wynagrodzenie należne będzie także wtedy, gdy nauczyciel:
- zamiast swoich planowych zajęć prowadził inne zajęcia opiekuńczo-wychowawcze, zlecone przez dyrektora, które odpowiadają potrzebom i zainteresowaniom uczniów;
- nie przeprowadził indywidualnych zajęć (np. nauczania indywidualnego lub przygotowania przedszkolnego) z powodów niezależnych od niego, ale był gotów je poprowadzić.
W czwartek podczas posiedzenia komisji odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy. Wprowadzono do niego liczne poprawki legislacyjne i porządkujące oraz jedną zmianę o charakterze merytorycznym. Zgodnie z nią przepisy dotyczące zasad naliczania wynagrodzenia nauczycieli za godziny ponadwymiarowe i zastępstwa doraźne mają zacząć obowiązywać już od 1 września 2025 r., a nie – jak pierwotnie zakładano – dopiero od września 2026 r. Autorem tej propozycji był Związek Nauczycielstwa Polskiego, a poprawkę formalnie zgłosiła posłanka Koalicji Obywatelskiej Dorota Łoboda.
Wiceprezes ZNP Urszula Woźniak podkreśla, że obecne regulacje powodują duże nierówności w wynagradzaniu nauczycieli, zależne od interpretacji przepisów przez samorządy. W efekcie osoby wykonujące taką samą pracę mogą otrzymywać zupełnie różne pensje, dlatego nowe przepisy powinny wejść w życie już na początku nowego roku szkolnego. Komisja nie przyjęła dwóch innych merytorycznych poprawek – zgłoszonych przez Dariusza Piontkowskiego (PiS) i Tomasza Zimocha (Polska 2050). Pierwsza dotyczyła rezygnacji z możliwości przedłużania powierzenia funkcji dyrektora szkoły bez organizowania konkursu, druga zaś – przyznania nauczycielom szkół niepublicznych prawa do urlopu dla poratowania zdrowia.
Czytaj też w LEX: Szewczyk Helena, Wynagrodzenie za pracę w świetle zasad sprawiedliwości i równości> Ujednolicenie dni wolnych
Nowela ma również ujednolicić przepisy dotyczące dni wolnych – w tygodniach, w których nauczyciel ma usprawiedliwioną nieobecność, dni ustawowo wolne od pracy lub gdy zajęcia zaczynają się w innym dniu niż poniedziałek albo kończą w innym dniu niż piątek – liczba godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje wynagrodzenie, będzie ustalana na podstawie obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin, pomniejszonego proporcjonalnie za każdy dzień nieobecności (o 1/5 lub 1/4 – w zależności od liczby dni pracy w tygodniu).
W takim tygodniu liczba godzin ponadwymiarowych nie może być większa niż ta zaplanowana w planie organizacyjnym. Obliczenia będą prowadzone z dokładnością do 0,1 godziny, a do wypłaty zaokrąglane do pełnych godzin – do pół godziny w dół, powyżej pół godziny - w górę.
Czytaj w LEX: Praca nauczycieli w godzinach ponadwymiarowych > >
Cena promocyjna: 101.4 zł
|Cena regularna: 169 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 101.4 zł
Ponadwymiarowa, czy nadliczbowa?
Choć to zmiany na lepsze - nie wszystkie szczegóły zostały dopracowano w projekcie. Według Krzysztofa Lisowskiego, prawnika specjalizującego się w prawie oświatowym, w praktyce może być tak, że przepis nadal nie będzie obejmował wszystkich przypadków, w których nauczyciel był gotowy zrealizować zajęcia, a z jakiegoś powodu się nie odbyły. Tu przepis nie obejmuje np. zajęć z uczniem, które nie są nauczaniem indywidualnym, a są prowadzone „jeden na jeden”, np. w szkołach muzycznych, gdy nauczyciel uczy jednego ucznia gry na instrumencie.
Pytanie też, czy nie dojdzie do rozszerzenia obowiązku realizacji godzin ponadwymiarowych przez nauczyciela, ponieważ w pierwotnej wersji projektu, poszerzono definicję godziny ponadwymiarowej – będą to godziny realizowane „w szczególnych przypadkach wynikających z potrzeb szkoły”, a nie – jak obecnie – „podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania”.
Oznacza to, że godziny ponadwymiarowe będzie można przydzielać nauczycielowi częściej. Pytanie, jak ma się to do lutowej uchwały Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, która stwierdziła, że nauczyciel ma prawo do wynagrodzenia za nadgodziny. Sędzia Piotr Prusinowski, uzasadniając uchwałę, zaznaczył, że w polskim prawie za pracę przekraczającą ustalony czas przysługuje wynagrodzenie lub czas wolny. Podkreślił, że choć kodeks pracy przewiduje wyjątki dla kadry kierowniczej, to nauczyciele nie zostali wprost wyłączeni z tych regulacji. Jednocześnie wynagrodzenie za nadgodziny w rozumieniu kodeksu pracy jest wyższe niż za godziny ponadwymiarowe, co w kontekście rozszerzenia definicji może powodować problemy.
Zobacz wzór w LEX: Odpowiedź na pozew o zapłatę wynagrodzenia za godziny nadliczbowe nauczyciela>
Psycholog – pedagog – uniwersalny zastępca?
Kolejna kwestia, którą ma rozwiązać nowela, to doraźne zastępstwa – w obecnym brzmieniu Karty Nauczyciela to dodatkowe godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych przydzielone nauczycielowi ponad tygodniowy obowiązkowy wymiar pracy, realizowane w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.
Tu główny problem polegał na tym, że szkoły przydzielały takie godziny specjalistom, którzy realizują wyższe pensum – czyli np. bibliotekarzom. W ten sposób część z nich oszczędzała, bo uznawała, że bibliotekarz czy doradca zawodowy zastępstwo realizuje w ramach swojego czasu pracy, a nie jako dodatkową godzinę. Podczas prac zespołu ds. statusu zawodowego nauczycieli postulowano zmianę, która miała wyeliminować ten proceder. Nowela wprowadzi przepis, który zakaże przydzielania godzin ponadwymiarowych w czasie, w którym nauczyciel prowadzi zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, zgodnie z planem zajęć.
Jednocześnie jednak wprowadzi wyjątki, można będzie przydzielić zastępstwo, gdy: z przyczyn leżących po stronie szkoły nauczyciel nie może w danym dniu zrealizować zaplanowanych zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (np. z powodu wycieczki klasy). W takim przypadku zastępstwa te są realizowane w ramach dotychczasowego wynagrodzenia. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, za zgodą nauczyciela, doraźne zastępstwa mogą być prowadzone w czasie przeznaczonym na jego własne zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, ale tylko wtedy, gdy nie są to zajęcia prowadzone bezpośrednio z uczniami lub na ich rzecz, zgodnie z planem zajęć. Według ekspertów są to jednak wyjątki na tyle szerokie, że bez dopracowania mogą prowadzić do omijania przepisów, a nauczyciele nadal będą mieli problem z otrzymaniem wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe – wskazuje.
Sprawdź w LEX: Glosa do uchwały SN z dnia 22 marca 2007 r., III PZP 1/07 > >
Zmiany
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
