We wszystkich badanych krajach istnieją regulacje prawne określające wymagania, jakie muszą spełniać kandydaci na dyrektorów. Podstawowym jest staż pracy w zawodzie nauczyciela, najczęściej pięć lat, jednak z wyjątkami. Na przykład w Bułgarii, Estonii, Francji i na Litwie taki staż wynosi trzy lata, a na Malcie – dziesięć. Są też kraje, gdzie staż nauczycielski jest wymagany, ale nie określa się jego długości. Jest tak np. w Danii, Republice Federalnej Niemiec, Austrii, Finlandii, Wielkiej Brytanii. Natomiast w krajach takich jak Belgia (w tych częściach, gdzie dominującym językiem jest francuski i niemiecki), Łotwa, Holandia, Szwecja i Norwegia jedynym warunkiem jest posiadanie kwalifikacji nauczycielskich, choć w praktyce oczekuje się też pewnego stażu w zawodzie.
Kolejnym wymaganiem jest ukończenie specjalnego szkolenia przygotowującego do pełnienia funkcji kierowniczych, choć nie we wszystkich krajach jest ono obligatoryjne. Oczekuje się go zwłaszcza tam, gdzie ustalono standardy kompetencji dla dyrektorów szkół. W Polsce takie standardy nie zostały dotąd opracowane. Szkolenie, o którym tu mowa, różni się, w zależności od kraju, długością, programem i prowadzącymi.
Specjalne szkolenie dla kandydatów na dyrektorów może trwać tydzień, tak jak w Rumunii, lub stanowić „regularne” studia uwieńczone otrzymaniem tytułu magistra zarządzania oświatą, tak jak na Malcie. Szkolenie to obejmuje najczęściej takie zagadnienia jak: budowanie zespołu, komunikacja społeczna, kompetencje przywódcze, rozwój szkoły, prawo szkolne, organizacja pracy szkoły. W niektórych krajach w zakres szkolenia wchodzi też praktyka lub staż kierowniczy. Szkolenie to odbywa się niekiedy dopiero w okresie między powołaniem a objęciem stanowiska dyrektora (tak jest np. w Republice Czeskiej, Francji, Austrii, Słowacji czy Szwecji). Prowadzą je placówki doskonalenia nauczycieli lub wyższe uczelnie – publiczne i prywatne. W niektórych krajach istnieją instytucje, które zajmują się wyłącznie dokształcaniem i doskonaleniem dyrektorów szkół, np. w Słowenii powołano w 1995 r. Krajową Szkołę Przywództwa w Edukacji (KSPE), w której zakres wchodzi przygotowanie kandydatów na dyrektorów i doskonalenie już piastujących to stanowisko. W Finlandii istnieje Instytut Przywództwa w Edukacji w ramach jednego z uniwersytetów i ma on podobny zakres działania jak KSPE w Słowenii. W Austrii działa Akademia Przywództwa, której celem jest wprowadzanie zmian w systemie zarządzania edukacją, a w zakres jej zadań wchodzi m.in. doskonalenie czynnych dyrektorów szkół i innych osób pełniących funkcje kierownicze. Zadanie to realizuje poprzez dyskusje plenarne, wykłady, warsztaty, grupy coachingowe, projekty, sesje wspólnego uczenia się, sieci.
Niezależnie od wyżej wymienionych wymagań od kandydatów na dyrektorów niekiedy oczekuje się też doświadczenia kierowniczego lub doświadczenia w pracy administracyjnej. Ponadto w niektórych krajach stosuje się dodatkowe wymagania.@page_break@

W Słowenii jest to na przykład praca na stanowisku doradcy metodycznego, konsultanta lub odgrywanie w szkole roli mentora (opiekuna stażu), a w Hiszpanii trzeba legitymować się świadectwem potwierdzającym znajomość języka kraju autonomicznego, w którym działa szkoła. Na początku lat 90. dyskutowano u nas o wymogu znajomości języka obcego przez kandydata na dyrektora, jednak żadne decyzje w tej sprawie nie zostały podjęte.


Sposób rekrutacji na stanowisko dyrektora jest w Europie zróżnicowany. W dwóch trzecich badanych krajów ma ona charakter otwarty, a wtedy najczęściej za publikację informacji o wakacie i za przeprowadzenie selekcji kandydatów są odpowiedzialne organy szkoły. Na przykład w Irlandii zajmuje się tym rada szkoły, która jest zobligowana przestrzegać procedury polegającej na ogłoszeniu o wakacie w szkole, na jej stronie WWW oraz przynajmniej w jednej gazecie ogólnokrajowej, i wybraniu zespołu ds. selekcji kandydatów, który przeprowadza z nimi rozmowę kwalifikacyjną. Podobnie jest w Walii i Anglii.
W 11 z badanych krajów, w tym w Polsce, dyrektorzy są powoływani w drodze konkursu, choć ma on różną formę i przebieg. Na przykład na Litwie jest dwustopniowy. Najpierw kompetencje przywódcze i zarządcze kandydatów oceniane są przez niezależnych ekspertów. Następnie, w przypadku uzyskania pozytywnej oceny, mogą oni brać udział w konkursie organizowanym przez władze oświatowe.
W niektórych krajach stosuje się też tzw. listę kandydatów, która przypomina istniejącą u nas dawniej „rezerwę kadrową”. Na przykład w Belgii, w szkołach prowadzonych przez społeczność francuską, dyrektorzy szkół są rekrutowani spośród osób znajdujących się na takiej liście. Natomiast w Republice Federalnej Niemiec, Grecji, Cyprze i Luksemburgu listy kandydatów są jedyną metodą rekrutacji. W Grecji raz na cztery lata ogłasza się kryteria oceny i selekcji kandydatów na dyrektorów, których spełnienie, przeliczone na punkty, decyduje o wpisaniu na listę. Zainteresowani, na podstawie tych kryteriów, zbierają punkty za osiągnięcia w trakcie całej pracy zawodowej. Punkty przydziela się np. za zdobycie określonych kwalifikacji, długość stażu pracy, doskonalenie zawodowe, publikacje itp. Liczba zebranych punktów decyduje o zaproszeniu na rozmowę kwalifikacyjną.

Jest to fragment artykułu Danuty Elsner - "Eurydice o nauczycielach i dyrektorach szkół", opublikowanego w miesięczniku "Dyrektor Szkoły" nr 7/2013>>