Organizacja zastępstw
W okresie jesienno-zimowym nasila się zjawisko częstszych nieobecności w pracy zarówno nauczycieli, jak i pracowników niepedagogicznych, związane w szczególności z korzystaniem ze zwolnień lekarskich. Ponadto niektórzy nauczyciele mają możliwość skorzystania z płatnego urlopu dla poratowania zdrowia, który każdorazowo może trwać nawet do 12 miesięcy (art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) - dalej KN. W związku z tym dyrektor, jako osoba odpowiedzialna za dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły, niejednokrotnie staje przed koniecznością zapewnienia ciągłości zajęć dydaktycznych, opiekuńczych i wychowawczych dla uczniów, realizowanych w odpowiednich warunkach.
Jeśli dyrektor nie ma wiedzy, że zwolnienie nauczyciela będzie długotrwałe, zazwyczaj w pierwszej kolejności przydziela innym nauczycielom lub w wyjątkowych sytuacjach sobie godziny doraźnych zastępstw w miejsce zajęć, które powinien realizować nieobecny nauczyciel (art. 35 ust. 2a KN). W przypadku takich godzin, biorąc pod uwagę interes uczniów związany z koniecznością realizacji podstawy programowej, najlepiej by było przydzielić je nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje do prowadzenia danych zajęć dydaktycznych; w przypadku braku takiej możliwości, zajęcia z uczniami może poprowadzić nauczyciel, który nie posiada wymaganej specjalności. W ramach godzin doraźnych zastępstw można bowiem realizować zajęcia opiekuńcze lub wychowawcze, zamiast dydaktycznych. W przypadku, gdy nieobecność nauczyciela przedłuża się (zarówno z powodu korzystania ze zwolnień lekarskich, jak i urlopu zdrowotnego), dyrektor powinien rozważyć powierzenie prowadzenia zajęć dydaktycznych nauczycielowi lub nauczycielom z wymaganymi kwalifikacjami w ramach godzin ponadwymiarowych (art. 35 ust. 1 i 2 KN) albo zatrudnienie innego nauczyciela na podstawie umowy na zastępstwo (art. 10 ust. 7 KN).
Przykład
Nauczyciel języka angielskiego przedłożył zwolnienie lekarskie na okres 2 miesięcy. W takim przypadku dyrektor szkoły powinien rozdzielić jego godziny pomiędzy innych nauczycieli z kwalifikacjami, w ramach godzin ponadwymiarowych. Jeśli jest to jedyny anglista w szkole, dyrektor powinien rozważyć możliwość zatrudnienia innego nauczyciela na zastępstwo.
W przypadku stwierdzenia, że szkoła jako placówka oświatowa nie może w odpowiedni sposób realizować swoich funkcji z powodu nieobecności pracownika administracji lub obsługi, dyrektor powinien rozważyć przydzielenie jego zadań innym pracownikom niepedagogicznym w ramach nadgodzin albo zatrudnić pracownika na zastępstwo (art. 151 § 1 pkt 2 i art. 25 § 1 zd. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p.
Kontrola zwolnień lekarskich
Dyrektor powinien zapewniać prawidłową kontrolę zwolnień lekarskich. Jeżeli szkoła zatrudnia łącznie co najmniej 20 pracowników pedagogicznych i niepedagogicznych (chodzi o liczbę osób zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego, a nie pełnych etatów), jej dyrektor lub osoba przez niego upoważniona, ma obowiązki i uprawnienia związane z kontrolowaniem zwolnień lekarskich składanych przez pracowników. Nie oznacza to, że szkoły zatrudniające mniejszą ilość pracowników, nie mają obowiązku weryfikowania zwolnień – w przypadku podejrzenia zaistnienia nieprawidłowości, dyrektor powinien zwrócić się do ZUS o skontrolowanie zwolnienia lub sposobu korzystania z niego przez pracownika. Szkoła może wystąpić do ZUS także z wnioskiem o skontrolowanie zwolnienia dla celów wypłaty wynagrodzenia chorobowego (art. 59 ust. 12, art. 68 w zw. z art. 61 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 z późn zm.) - dalej u.ś.p. Każda kontrola, zarówno przeprowadzana przez ZUS, jak i szkołę, powinna odbywać się zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. Nr 65, poz. 743) - dalej r.z.w.z.l.
Kontrola zwolnień lekarskich ma dwojaki charakter: formalny, dotyczący zwolnienia jako dokumentu wystawionego przez uprawnionego lekarza oraz merytoryczny – dotyczący prawidłowości wykorzystywania zwolnienia zgodnie z jego celem. Pierwsza kontrola jest obowiązkiem szkoły jako pracodawcy, a druga jej uprawnieniem. Kontrola formalna powinna dotyczyć dwóch aspektów (§ 2-4 r.z.w.z.l.):
– czy zwolnienie nie zostało sfałszowane: np. podrobione, przerobione, wystawione przez osobę inną lub lekarz przy użyciu jego pieczątki i na druku ZUS ZLA – jeśli dyrektor szkoły tak podejrzewa, ma obowiązek w pierwszej kolejności zwrócić się o wyjaśnienie do lekarza, który wystawił zwolnienie; jeśli sfałszowanie zwolnienia zostanie potwierdzone przez lekarza – dyrektor powinien zawiadomić Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa.
Przykład
Zwolnienie lekarskie zostało wystawione na okres od dnia 21 do 23.11.2011 r. na 3 dni, zaś data 23.11.2011 r. została przerobiona na 25.11.2011., a ilość dni zwolnienia na 5.
– czy zwolnienie zostało wydane zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 65, poz. 741 z późn. zm.) – jeśli dyrektor stwierdzi np., że druk ZUS ZLA nie zawiera pieczęci zakładu opieki zdrowotnej, podpisu lekarza lub nie wszystkie pola druku zostały wypełnione, ma obowiązek zwrócić się do ZUS o wyjaśnienie sprawy.
Przykład
Przedłożone przez nauczyciela zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA nie ma wypełnionego pola 18. numer statystyczny choroby i 22. identyfikator lekarza.
Natomiast kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia zgodnie z jego celem polega na sprawdzeniu, czy w jego trakcie pracownik - także zwolniony od pracy w wyniku decyzji właściwego organu w związku z nosicielstwem zarazków choroby zakaźnej - nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje go w sposób sprzeczny z jego celem (§ 5 r.z.w.z.l.). Pracownik nie powinien zachowywać się w sposób niezgodny z zaleceniami lekarza oraz wykonywać czynności zmierzających do opóźnienia powrotu do zdrowia i pracy. Nie zawsze pracownik musi bowiem pozostawać w domu i leżeć w łóżku – tak jest w przypadkach, gdy lekarz uzna, że wymaga tego jego stan zdrowia. Ocena zachowania pracownika powinna być zawsze indywidualna, dokonana w oparciu treść zwolnienia lekarskiego i zaleceń lekarskich oraz z uwzględnieniem realiów życiowych.
Przykład
Sekretarka szkolna korzystała ze zwolnienia lekarskiego, w czasie którego brała udział w zajęciach na studiach podyplomowych oraz ślubie brata. Na zwolnieniu lekarz zamieścił adnotację „chory może chodzić". Takie zachowanie nie jest sprzeczne z celem zwolnienia (wyroki SN z dnia 4 marca 1999 r., I PKN 613/98; OSNAP 2000, nr 8, poz. 309 oraz 2 kwietnia 1998 r., I PKN 14/98, OSNAPiUS 1999, nr 6, poz. 210).
Przykład
Dwie nauczycielki korzystające w tym samym czasie ze zwolnień lekarskich (zwolnienie jednej zawierało adnotację: „chory może chodzić" bez przeciwwskazań do zmiany miejsca pobytu, a zwolnienie drugiej: „chory musi leżeć") pojechały na wyjazd turystyczny do miejscowości uzdrowiskowej, informując o tym dyrektora szkoły. Pierwsza korzystała ze zwolnienia zgodnie z jego celem, a druga – sprzecznie z nim.
Przykład
Woźny przebywający na zwolnieniu lekarskim (z adnotacją: „chory musi leżeć") robił zakupy w aptece i sklepie spożywczym. Ze zwolnienia korzystał zgodnie z jego celem.
Pracownik, który fałszuje zwolnienie lekarskie, wykorzystuje je sprzecznie z celem lub wykonuje pracę zarobkową, musi się liczyć z utratą wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego za cały okres wskazany w zwolnieniu (art. 17 ust. 1 i 2 u.ś.p., art. 92 § 1 pkt 1 k.p. w zw. z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Lesińska Joanna
W okresie jesienno-zimowym nasila się zjawisko częstszych nieobecności w pracy zarówno nauczycieli, jak i pracowników niepedagogicznych, związane w szczególności z korzystaniem ze zwolnień lekarskich. Ponadto niektórzy nauczyciele mają możliwość skorzystania z płatnego urlopu dla poratowania zdrowia, który każdorazowo może trwać nawet do 12 miesięcy (art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) - dalej KN. W związku z tym dyrektor, jako osoba odpowiedzialna za dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły, niejednokrotnie staje przed koniecznością zapewnienia ciągłości zajęć dydaktycznych, opiekuńczych i wychowawczych dla uczniów, realizowanych w odpowiednich warunkach.
Jeśli dyrektor nie ma wiedzy, że zwolnienie nauczyciela będzie długotrwałe, zazwyczaj w pierwszej kolejności przydziela innym nauczycielom lub w wyjątkowych sytuacjach sobie godziny doraźnych zastępstw w miejsce zajęć, które powinien realizować nieobecny nauczyciel (art. 35 ust. 2a KN). W przypadku takich godzin, biorąc pod uwagę interes uczniów związany z koniecznością realizacji podstawy programowej, najlepiej by było przydzielić je nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje do prowadzenia danych zajęć dydaktycznych; w przypadku braku takiej możliwości, zajęcia z uczniami może poprowadzić nauczyciel, który nie posiada wymaganej specjalności. W ramach godzin doraźnych zastępstw można bowiem realizować zajęcia opiekuńcze lub wychowawcze, zamiast dydaktycznych. W przypadku, gdy nieobecność nauczyciela przedłuża się (zarówno z powodu korzystania ze zwolnień lekarskich, jak i urlopu zdrowotnego), dyrektor powinien rozważyć powierzenie prowadzenia zajęć dydaktycznych nauczycielowi lub nauczycielom z wymaganymi kwalifikacjami w ramach godzin ponadwymiarowych (art. 35 ust. 1 i 2 KN) albo zatrudnienie innego nauczyciela na podstawie umowy na zastępstwo (art. 10 ust. 7 KN).
Przykład
Nauczyciel języka angielskiego przedłożył zwolnienie lekarskie na okres 2 miesięcy. W takim przypadku dyrektor szkoły powinien rozdzielić jego godziny pomiędzy innych nauczycieli z kwalifikacjami, w ramach godzin ponadwymiarowych. Jeśli jest to jedyny anglista w szkole, dyrektor powinien rozważyć możliwość zatrudnienia innego nauczyciela na zastępstwo.
W przypadku stwierdzenia, że szkoła jako placówka oświatowa nie może w odpowiedni sposób realizować swoich funkcji z powodu nieobecności pracownika administracji lub obsługi, dyrektor powinien rozważyć przydzielenie jego zadań innym pracownikom niepedagogicznym w ramach nadgodzin albo zatrudnić pracownika na zastępstwo (art. 151 § 1 pkt 2 i art. 25 § 1 zd. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p.
Kontrola zwolnień lekarskich
Dyrektor powinien zapewniać prawidłową kontrolę zwolnień lekarskich. Jeżeli szkoła zatrudnia łącznie co najmniej 20 pracowników pedagogicznych i niepedagogicznych (chodzi o liczbę osób zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego, a nie pełnych etatów), jej dyrektor lub osoba przez niego upoważniona, ma obowiązki i uprawnienia związane z kontrolowaniem zwolnień lekarskich składanych przez pracowników. Nie oznacza to, że szkoły zatrudniające mniejszą ilość pracowników, nie mają obowiązku weryfikowania zwolnień – w przypadku podejrzenia zaistnienia nieprawidłowości, dyrektor powinien zwrócić się do ZUS o skontrolowanie zwolnienia lub sposobu korzystania z niego przez pracownika. Szkoła może wystąpić do ZUS także z wnioskiem o skontrolowanie zwolnienia dla celów wypłaty wynagrodzenia chorobowego (art. 59 ust. 12, art. 68 w zw. z art. 61 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 z późn zm.) - dalej u.ś.p. Każda kontrola, zarówno przeprowadzana przez ZUS, jak i szkołę, powinna odbywać się zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. Nr 65, poz. 743) - dalej r.z.w.z.l.
Kontrola zwolnień lekarskich ma dwojaki charakter: formalny, dotyczący zwolnienia jako dokumentu wystawionego przez uprawnionego lekarza oraz merytoryczny – dotyczący prawidłowości wykorzystywania zwolnienia zgodnie z jego celem. Pierwsza kontrola jest obowiązkiem szkoły jako pracodawcy, a druga jej uprawnieniem. Kontrola formalna powinna dotyczyć dwóch aspektów (§ 2-4 r.z.w.z.l.):
– czy zwolnienie nie zostało sfałszowane: np. podrobione, przerobione, wystawione przez osobę inną lub lekarz przy użyciu jego pieczątki i na druku ZUS ZLA – jeśli dyrektor szkoły tak podejrzewa, ma obowiązek w pierwszej kolejności zwrócić się o wyjaśnienie do lekarza, który wystawił zwolnienie; jeśli sfałszowanie zwolnienia zostanie potwierdzone przez lekarza – dyrektor powinien zawiadomić Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa.
Przykład
Zwolnienie lekarskie zostało wystawione na okres od dnia 21 do 23.11.2011 r. na 3 dni, zaś data 23.11.2011 r. została przerobiona na 25.11.2011., a ilość dni zwolnienia na 5.
– czy zwolnienie zostało wydane zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 65, poz. 741 z późn. zm.) – jeśli dyrektor stwierdzi np., że druk ZUS ZLA nie zawiera pieczęci zakładu opieki zdrowotnej, podpisu lekarza lub nie wszystkie pola druku zostały wypełnione, ma obowiązek zwrócić się do ZUS o wyjaśnienie sprawy.
Przykład
Przedłożone przez nauczyciela zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA nie ma wypełnionego pola 18. numer statystyczny choroby i 22. identyfikator lekarza.
Natomiast kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia zgodnie z jego celem polega na sprawdzeniu, czy w jego trakcie pracownik - także zwolniony od pracy w wyniku decyzji właściwego organu w związku z nosicielstwem zarazków choroby zakaźnej - nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje go w sposób sprzeczny z jego celem (§ 5 r.z.w.z.l.). Pracownik nie powinien zachowywać się w sposób niezgodny z zaleceniami lekarza oraz wykonywać czynności zmierzających do opóźnienia powrotu do zdrowia i pracy. Nie zawsze pracownik musi bowiem pozostawać w domu i leżeć w łóżku – tak jest w przypadkach, gdy lekarz uzna, że wymaga tego jego stan zdrowia. Ocena zachowania pracownika powinna być zawsze indywidualna, dokonana w oparciu treść zwolnienia lekarskiego i zaleceń lekarskich oraz z uwzględnieniem realiów życiowych.
Przykład
Sekretarka szkolna korzystała ze zwolnienia lekarskiego, w czasie którego brała udział w zajęciach na studiach podyplomowych oraz ślubie brata. Na zwolnieniu lekarz zamieścił adnotację „chory może chodzić". Takie zachowanie nie jest sprzeczne z celem zwolnienia (wyroki SN z dnia 4 marca 1999 r., I PKN 613/98; OSNAP 2000, nr 8, poz. 309 oraz 2 kwietnia 1998 r., I PKN 14/98, OSNAPiUS 1999, nr 6, poz. 210).
Przykład
Dwie nauczycielki korzystające w tym samym czasie ze zwolnień lekarskich (zwolnienie jednej zawierało adnotację: „chory może chodzić" bez przeciwwskazań do zmiany miejsca pobytu, a zwolnienie drugiej: „chory musi leżeć") pojechały na wyjazd turystyczny do miejscowości uzdrowiskowej, informując o tym dyrektora szkoły. Pierwsza korzystała ze zwolnienia zgodnie z jego celem, a druga – sprzecznie z nim.
Przykład
Woźny przebywający na zwolnieniu lekarskim (z adnotacją: „chory musi leżeć") robił zakupy w aptece i sklepie spożywczym. Ze zwolnienia korzystał zgodnie z jego celem.
Pracownik, który fałszuje zwolnienie lekarskie, wykorzystuje je sprzecznie z celem lub wykonuje pracę zarobkową, musi się liczyć z utratą wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego za cały okres wskazany w zwolnieniu (art. 17 ust. 1 i 2 u.ś.p., art. 92 § 1 pkt 1 k.p. w zw. z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Lesińska Joanna