Czy organy nadzoru pedagogicznego lub prowadzącego szkołę dokonując kontroli doraźnych szkoły podstawowej powinni w protokołach i wystąpieniach pokontrolnych wskazując naruszenie prawa ograniczyć się tylko do wskazania aktu prawnego i naruszonego w nim przepisu prawnego: artykułu, paragrafu, ustępu, punktu bez opisu na czym polegało naruszenie prawa?
Czy powinny wskazując naruszony przepis prawny opisać jakie czynności, czy ich brak spowodowały naruszenie wskazanego przepisu prawnego?

Poruszana w pytaniu problematyka jest dość szeroka. Trudno odpowiedzieć jednoznacznie bez znajomości faktów i dokumentów. Dlatego też, hipotetycznie ustosunkuje się do poruszanych problemów według kolejności zadanych pytań odwołując się do przepisów ogólnych i kompetencji instytucji uprawnionych do przeprowadzania kontroli w szkołach.
Na wstępie interpretacja pojęcia kontroli (o której mowa w pytaniu).
Kontrola to systematyczne działanie kierownictwa (jednostki nadrzędnej lub uprawnionej na rzecz ustanowienia norm (standardów) efektywności przy planowaniu i realizacji zadań, porównania rzeczywistej efektywności z wyznaczonymi normami, ustalenia odchyleń i pomiaru ich znaczenia oraz podejmowania wszelkich kroków potrzebnych do zapewnienia, by wszelkie zasoby organizacji były wykorzystywane najskuteczniej i najsprawniej do osiągania jej celów.
Kontrola jest ściśle powiązana z planowaniem i realizacją zadań, bo służy do:
• zmiany działań w taki sposób, aby ich wyniki zbliżyły się do danych zaplanowanych,
• analizy i ewentualnej modyfikacji planu,
• ponownej oceny sposobu, trybu i narzędzi kontrolnych, by upewnić się o ich skuteczności w ocenie planu i jego celów.
Instytucji uprawnionych do kontroli szkoły jest wiele. Uprawnienia te wynikają z różnych zapisów ustawowych (np. ustawa o systemie oświaty, ustawa o Państwowej Straży Pożarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, kontroli skarbowej). W ustawie o systemie oświaty są zapisy, które dotyczą uprawnień do sprawowania nadzoru pedagogicznego i sprawowania nadzoru przez organ prowadzący szkołę (art. 31 ust. 1 pkt 1 i art. 34a). W szczegółowych procedurach kontroli stosowanych przez uprawnionego do tego instytucje ustalony jest podobny tryb postępowania.
Proces każdej kontroli rozpoczyna się od ustalenia norm czyli kryteriów, standardów. Po tym następuje pomiar, czyli ustalenie stanu rzeczywistego (treść zasadnicza protokołu) niezbędny do analizy odchyleń od normy (kryterium, standardu). Protokół powinien:
• zawierać aktualne zebrane informacje,
• być sprawdzony pod względem zgodności informacji z założonymi normami,
• zawierać informacje prezentują całość badanej sytuacji,
• posiadać wysoki stopień ważności zebranych informacji (reprezentatywność danych),
• cechować się obiektywizmem (bez sformułowań typu "wydaje mi się").
Następną czynnością procedury kontroli jest porównanie wykonywanych zadań z ustalonymi normami w celu:
• określenia możliwych odchyleń od normy,
• wypracowana sposobów realizacji działań korygujących.
Na kolejnym etapie następuje powiązanie procesu kontrolnego z innymi funkcjami zarządzania:
• planowaniem (korekta celów i norm),
• organizowaniem (przekazanie wniosków pokontrolnych na różne szczeble zarządzania),
• motywowaniem (zmiana systemu doboru, szkolenia i doskonalenia pracowników, zmiana systemu sprawowania władzy itp.).
Z treści pytani wynika, że jego przedmiotem jest kontrola doraźna. Kontrola doraźna ma najczęściej funkcję korygującą, czyli - przywracanie stanu pożądanego (prawem).
W polskim systemie edukacji szkoły i placówki oświatowe przede wszystkim są oceniane podczas sprawowania nadzoru pedagogicznego.
Podstawowym zadaniem nadzoru pedagogicznego jest rzetelna diagnoza i ocena jakości pracy szkół i placówek służąca określeniu kierunków działań do podnoszenia skuteczności i efektywności pracy szkół.
Podstawowe przepisy dotyczące nadzoru pedagogicznego znajdują się w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), w szczególności:
• art. 31 określa zadania i kompetencje kuratora oświaty,
• art. 32 definiuje pojęcie kuratorium oświaty
• art. 33 określa przedmiot nadzoru pedagogicznego oraz kompetencje nauczycieli wykonujących czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego a także tryb wydawania przez nich doraźnych zaleceń, uwag i wniosków,
• art. 34 opisuje czynności podejmowane w trybie nadzoru w przypadku prowadzenia przez szkoły lub placówki albo organ prowadzący działalności z naruszeniem przepisów ustawy a także czynności podejmowane przez organ nadzoru w przypadku stwierdzenia niedostatecznych efektów kształcenia lub wychowania w szkole lub placówce,
• art. 34a określa obszar przedmiotowy nadzoru organu prowadzącego szkołę lub placówkę,
• art. 34b określa zakresy kompetencji organów prowadzącego i sprawującego nadzór pedagogiczny w stosunku do szkół i placówek, w tym szkół przy zakładach karnych, szkół przy zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich,
• art. 35 opisuje zadania ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania,
• art. 35a określa obszary nadzoru w przypadku publicznych i niepublicznych placówek opiekuńczo - wychowawczych oraz szkół działających w tych placówkach,
• art. 36 określa zasady kompetencje do wykonywania zadań nadzoru w przypadku szkół, w których dyrektorem jest osoba nie będąca nauczycielem,
• art. 41 wskazuje na kompetencję dyrektora szkoły lub placówki w zakresie wstrzymywania wykonania uchwał rady pedagogicznej.
Już przepisy ustawy o systemie oświaty wskazują na prawny kontekst nadzoru pedagogicznego. Dają podstawę ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania do wydania rozporządzenia wykonawczego, uszczegóławiającego tryb i zasady sprawowania nadzoru w stosunku do różnych typów szkół i placówek. Jest to rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz. U. z 2006 r. Nr 235, poz. 1703).
Wspomniane rozporządzenie określa również procedury (zgodne z zasadami prowadzenia kontroli, o których mowa wcześniej).
W przepisach § 5 wymienionego rozporządzenia czytamy:
• ust. 4: Osoba prowadząca wizytację, przed jej rozpoczęciem, przedstawia radzie pedagogicznej program wizytacji.
• ust. 5: Program wizytacji zawiera w szczególności:
1)
cele i szczegółowy zakres tematyczny wizytacji;
2)
czynności wizytacyjne i czas ich trwania;
3)
harmonogram czynności wizytacyjnych.
• ust. 6: W terminie 7 dni od dnia zakończenia czynności wizytacyjnych osoba prowadząca wizytację przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej wyniki wizytacji oraz propozycję wniosków i zaleceń powizytacyjnych.
• ust. 7: W terminie 7 dni od dnia zebrania, o którym mowa w ust. 6, organ sprawujący nadzór pedagogiczny przekazuje dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę wnioski oraz zalecenia powizytacyjne.
• ust. 8: Dyrektor szkoły lub placówki, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosków i zaleceń powizytacyjnych, może wnieść wobec nich do organu sprawującego nadzór pedagogiczny umotywowane zastrzeżenia.
• ust. 9: Organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest obowiązany odnieść się do zastrzeżeń w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania.
Ponadto, każdy kurator oświaty na podstawie przepisów art. 31 pkt 1, art. 33 ustawy o systemie oświaty oraz wymienionego rozporządzenia ustala własnym zarządzeniem:
• zasady sprawowania nadzoru pedagogicznego w województwie w danym roku szkolnym;
• plan nadzoru pedagogicznego nad szkołami i placówkami województwa;
• obowiązujące priorytety;
• tematykę, zakres i organizację badań.
W pierwszym z wymienionych dokumentów określone są szczegółowe zasady i procedury sprawowania nadzoru pedagogicznego, w tym:
• założenia organizacyjne;
• zasady dokumentowania i wykorzystywania wyników nadzoru.
W świetle powyższego, protokół (sprawozdanie) kontroli (wizytacji) powinien zawierać wyniki badań stanu problemu przyjętego doraźnie, stan faktyczny w obszarach będących przedmiotem badania (kontroli), porównanie z normami (prawnymi), standardami, wskazywać te przepisy prawa, które w świetle wyników ustalonych podczas czynności kontrolnych zostały przekroczone (naruszone, złamane, niewypełnione).
Bardzo ważną sprawą jest:
• określenia możliwych odchyleń od normy w kontekście możliwości jednostki kontrolowanej,
• wskazanie i wypracowanie sposobów realizacji działań korygujących.
W świetle tego ostatniego stwierdzenia powinny być sformułowane zalecenia.
Odpowiadając wprost na postawione pytania można stwierdzić, że zarówno interpretacja, jak i tok rozumowania respondenta są poprawne, a wątpliwości - uzasadnione. Domaga się on pełnego respektowania przedstawionych zasad i przestrzegania przepisów prawa.
Jeśli w opisanym przez niego trybie przeprowadzenia kontroli (wizytacji) nie spełniono wskazanych w odpowiedzi warunków, może on domagać się przeprowadzenia kontroli sprawowania nadzoru nad funkcjonowaniem szkoły ze strony instytucji nadrzędnych uprawnionych do kontroli nadzoru (wojewody - w sprawie nadzoru administracyjnego i finansowego organu prowadzącego szkołę, ministra właściwego ds. oświaty i wychowania - w sprawie nadzoru pedagogicznego kuratora oświaty).
Niepokoi jednak to, że posiadając możliwość wniesienia zastrzeżeń (uwag, sformułowania wątpliwości, prośby o wyjaśnienie) po zakończeniu kontroli, osoba kontrolowana nie skorzystała z przysługującego jej prawa chyba, że nie miała takiej możliwości.