Sprawozdawca: Krzysztof BALON
Sprawozdawca: Thomas KATTNIG
| Doradczynie i doradcy |
Tellervo KYLA-HARAKKA-RUONALA (z ramienia sprawozdawcy: Krister ANDERSSON) Kamila PŁOWIEC (z ramienia sprawozdawcy: Krzysztof BALON) Peter HILPOLD (z ramienia sprawozdawcy: Thomas KATTNIG) |
| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego | 5.12.2024 |
| Podstawa prawna | Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej |
| Data przyjęcia przez sekcję | 4.7.2025 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 17.7.2025 |
| Sesja plenarna nr | 598 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) | 170/3/1 |
Preambuła
Niniejsza opinia jest częścią szerszego pakietu opinii EKES-u w sprawie kryzysu związanego z kosztami utrzymania. W tym pakiecie EKES analizuje poszczególne aspekty tego wyzwania politycznego i przedstawia kompleksowy i szeroko zakrojony zestaw zaleceń dla europejskich i krajowych decydentek i decydentów, organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz innych zainteresowanych stron. Pakiet zawiera siedem "opinii sektorowych" 1 , z których każda poświęcona jest kwestiom związanym z konkretnym obszarem polityki. Ponadto w "opinii zbiorczej" 2 przedstawiono nadrzędne zalecenia polityczne mające na celu zaradzenie kryzysowi związanemu z kosztami utrzymania w ujęciu całościowym i budowanie odporności na przyszłe kryzysy.
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Rosnące koszty utrzymania, w tym ceny energii i żywności oraz wydatki mieszkaniowe, w połączeniu z ogólnym wzrostem cen, już od 2021 r. wpływają negatywnie na warunki życia obywateli w całej Europie. Pomimo dotychczasowego ożywienia ceny wciąż są wysokie, a niepewność geopolityczna stwarza ryzyko, które może prowadzić do nowych wzrostów cen.
1.2. EKES uważa, że UE musi być dobrze przygotowana do zapobiegania ewentualnym nowym niekorzystnym warunkom związanym z kosztami utrzymania i do radzenia sobie z nimi w odpowiednim czasie. Chociaż zapobieganie kryzysom jest celem nadrzędnym, musi mu towarzyszyć zwiększona odporność na zagrożenia, a w ostateczności łagodzenie ich rzeczywistych skutków. Radzenie sobie z kryzysami wymaga zarówno środków strukturalnych i długoterminowych, jak i pilnych i jednorazowych działań.
1.3. Przystępny cenowo dostęp dla wszystkich do wysokiej jakości usług świadczonych w interesie ogólnym jest nieodzowny dla ograniczenia kosztów utrzymania. EKES apeluje o współpracę i rozsądny podział zadań między sektor publiczny, non-profit i prywatny. Podkreśla również rolę odpowiednich inwestycji i finansowania oraz rozwoju innowacyjnych sposobów podejścia.
1.4. Ceny energii są kluczowe zarówno dla gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw. EKES opowiedział się za zasadniczą reformą 3 struktury rynku energii w celu osiągnięcia niższych i stabilnych cen energii. Apeluje również o dobrze opracowane reformy opodatkowania energii i o bazujące na pojęciu szkody stopniowe wycofywanie dotacji do paliw kopalnych w taki sposób, aby obniżyć koszty ponoszone przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. To przyczyni się do wspierania najsłabszych grup społecznych i pobudzania inwestycji w zdekarbonizowane systemy energetyczne oraz w badania naukowe i innowacje.
1.5. Silne europejskie moce produkcyjne są coraz ważniejsze dla poprawy bezpieczeństwa gospodarczego i odporności na zewnętrzne wzrosty cen. EKES apeluje o nowoczesną, ukierunkowaną na innowacje i kompleksową politykę przemysłową, która ułatwi "reindustrializację" Europy. Należy zapewnić dostęp do energii i surowców po uczciwych cenach, aby koszty produkcji były konkurencyjne. Kluczowy jest również lepszy dostęp do finansowania, w tym dla MŚP i podmiotów gospodarki społecznej.
1.6. EKES podkreśla, że konieczne jest uproszczenie przepisów, przyspieszenie procedur udzielania pozwoleń i zmniejszenie nieproduktywnych obciążeń administracyjnych, aby obniżyć koszty i zachęcić do innowacji, inwestycji i handlu, przy jednoczesnym utrzymaniu standardów społecznych i środowiskowych na tym samym poziomie.
1.7. Jednolity rynek ma nieocenione znaczenie dla obywateli UE, ponieważ zapewnia szerszy wybór produktów po niższych cenach, a także stanowi zabezpieczenie gospodarcze przed zewnętrznymi wstrząsami cenowymi. EKES zdecydowanie apeluje o wyeliminowanie dysfunkcjonalności rynku dzięki skutecznemu egzekwowaniu istniejących przepisów dotyczących jednolitego rynku i reguł konkurencji oraz dzięki zmniejszeniu pozostałych barier dla wszystkich czterech swobód, a także dla piątej swobody - innowacji i edukacji.
1.8. Należy również zapewnić korzystne warunki dla zrównoważonego i sprawiedliwego handlu, aby utrzymać ceny na rozsądnym poziomie. EKES apeluje o aktywne umacnianie umów handlowych i partnerstw gospodarczych - z należytym uwzględnieniem norm społecznych i środowiskowych, aby dotrzeć do nowych rynków i zdywersyfikowanych łańcuchów dostaw, co pozwoli ograniczyć podatność na protekcjonistyczne środki handlowe i ich wpływ na ceny.
1.9. EKES uważa, że ważne jest dopilnowanie, by polityka i środki wpływające na koszty utrzymania były sprawiedliwe i skuteczne, niezależnie od tego, czy dotyczą transformacji ekologicznej i cyfrowej, łańcuchów wartości, zabezpieczenia społecznego, opodatkowania czy innych istotnych kwestii. Wymaga to uwzględnienia aspektów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych w sposób zintegrowany i wzajemnie się wspierający.
1.10. Wysokie koszty utrzymania najbardziej uderzają w osoby najbardziej podatne na zagrożenia, co potęguje nierówności. EKES wzywa państwa członkowskie, by zapewniły konkretne środki wsparcia ukierunkowane na ochronę osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, w oparciu o odpowiednie monitorowanie i oceny skutków. Podczas kształtowania polityki w zakresie kosztów utrzymania należy również zwrócić należytą uwagę na długoterminowy wpływ na przyszłe pokolenia.
1.11. Szczególne starania należy skoncentrować na zapewnieniu odpowiednich i przystępnych cenowo mieszkań osobom o różnych potrzebach, w tym osobom młodym. Aby przyspieszyć budowę i renowację, potrzebne są innowacje i odpowiednie planowanie przestrzenne. Należy umocnić mieszkalnictwo socjalne, aby uczynić je dostępnym i przystępnym cenowo dla wszystkich.
1.12. EKES podkreśla, że stymulowanie tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy oraz wspieranie pełnego, godnego zatrudnienia sprzyjającego włączeniu społecznemu jest podstawowym sposobem zapewnienia gospodarczej i społecznej odporności na wzrost cen. Wymaga to przyjaznego środowiska sprzyjającego przedsiębiorczości i działalności gospodarczej, w tym wsparcia dla rozwoju gospodarki społecznej, która ma zasadnicze znaczenie dla tworzenia miejsc pracy dla osób, które nie są w stanie pracować na podstawowym rynku pracy.
1.13. EKES podkreśla, że edukacja i rozwój umiejętności odgrywają kluczową rolę w umożliwianiu osobom zdobycia dobrej jakości pracy i uzyskania lepszych zarobków. Sprawnie funkcjonujący dialog społeczny i dobrze rozwinięte rokowania zbiorowe, zgodnie z praktykami krajowymi i przy poszanowaniu autonomii partnerów społecznych, to podstawowe narzędzia służące rozwiązywaniu związanych z pracą kwestii dotyczących siły nabywczej. Przyczynia się to do spójności społecznej i godnego życia dla wszystkich. Dialog obywatelski jest z kolei potrzebny, by uwzględniać poglądy obywateli w procesie opracowywania polityk wpływających na ich warunki życia.
1.14. EKES podkreśla, że rozwiązanie problemu wysokich kosztów utrzymania wymaga zarówno publicznych, jak i prywatnych inwestycji w innowacje i infrastrukturę, obejmujących mieszkalnictwo, energię, systemy cyfrowe i transportowe, edukację, opiekę zdrowotną i usługi socjalne, a także bezpieczeństwo i zdolności obronne. Aby móc sfinansować szeroki zakres niezbędnych inwestycji we wspólne zasoby, należy konsekwentnie wspierać wyższą produktywność i silny wzrost gospodarczy, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonych i przejrzystych finansów publicznych.
2. Najnowsze zmiany w zakresie kosztów utrzymania
2.1. Od 2021 r. rosnące ceny energii i żywności, koszty mieszkań i transportu oraz opłaty za usługi świadczone publicznie - w połączeniu z ogólnym wzrostem cen towarów i usług - negatywnie wpływają na obywateli w całej Europie i poza jej granicami. Zmiany te zagrażają przestrzeganiu zarówno wartości Unii Europejskiej, w tym ochrony godności ludzkiej, jak i przepisów Europejskiego filaru praw socjalnych. Pogorszyły one warunki życia obywateli i wywarły negatywny wpływ na atmosferę społeczną i polityczną; w niektórych państwach ruchy populistyczne zaczęły przedstawiać szybkie i łatwe - choć niepraktyczne - rozwiązania bardzo złożonego łańcucha przyczyn.
2.2. Gwałtowny wzrost cen energii w następstwie rosyjskiej agresji i inwazji na Ukrainę przyczynił się do rozwoju inflacji, co spowodowało obniżenie płac realnych. Koszty podstawowych artykułów spożywczych i innych artykułów pierwszej potrzeby wzrosły najbardziej, przez co osoby o niskich dochodach miały trudności z opłaceniem rachunków, co doprowadziło do wzrostu ubóstwa energetycznego i związanych z nim negatywnych zmian warunków ekonomicznych oraz ograniczenia dostępu do przystępnych cenowo usług kluczowych. Sytuacja ta skłoniła rządy do działania, zwłaszcza w celu zapobiegania nierównościom i niesprawiedliwemu rozkładowi obciążeń.
2.3. Pomimo problemów zagregowane dane liczbowe dotyczące rozwoju gospodarczego pozostały zaskakująco solidne, o czym poinformowała Komisja 4 . Przewiduje się, że inflacja zasadnicza powróci do celu średniookresowego w 2025 r. i będzie dalej spadać w 2026 r., w miarę łagodzenia napięć w łańcuchach dostaw oraz spadku kosztów energii 5 . Prognozy te mogą się jednak okazać mylące w obecnych warunkach geopolitycznych. Pomimo dezinflacji ceny pozostają wysokie, co stanowi obciążenie dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.
2.4. Udanej dezinflacji towarzyszyły solidne rynki pracy, które wbrew obawom utrzymały miejsca pracy w obliczu dużych wstrząsów makroekonomicznych. Według Komisji odporność rynków pracy ma kluczowe znaczenie dla wspierania gospodarki 6 . Wzrost zatrudnienia był najsolidniejszy w sektorze usług, zwłaszcza w sektorze technologii informacyjno-komunikacyjnych, w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym oraz w sektorze nieruchomości, a także w sektorze publicznym. Chociaż zatrudnienie w strefie euro wzrosło o 3 mln między końcem 2022 r. a połową 2024 r., a płace realne zaczęły rosnąć dzięki szybkiemu spadkowi inflacji 7 , nie wszystkie państwa członkowskie i regiony na tym skorzystały. Odnowione obawy geopolityczne spowolniły ożywienie gospodarcze, a niektóre sektory doświadczyły masowych zwolnień i licznych bankructw.
2.5. Komisja odnotowuje, że ożywienie siły nabywczej jest korzystne z gospodarczego i społecznego punktu widzenia i przyczynia się do zagregowanego popytu. Do tego wyniku przyczyniła się również zdolność strefy euro do amortyzowania wstrząsów i do uzyskania wzrostu po spowolnieniu, co widać było w jej reakcji na pandemię i wstrząs energetyczny. Ogólnie rzecz biorąc, przewiduje się, że średni roczny wzrost realnego PKB będzie stopniowo coraz większy. Utrzymują się jednak różnice regionalne, a zwiększona niepewność geopolityczna może stwarzać ryzyko zarówno pod względem perspektyw wzrostu, jak i rozwoju sytuacji na rynku pracy.
2.6. Jak podała Komisja, odsetek osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (AROPE) nieznacznie spadł, ale problemy społeczne nadal występują 8 . Według szacunków Eurostat Flash oczekuje się, że odsetek osób zagrożonych ubóstwem w strefie euro nie ulegnie zmianie w 2024 r. W niektórych państwach spadek zagrożenia ubóstwem może być częściowo powiązany z silnym wzrostem ustawowych płac minimalnych 9 . Niemniej jedna piąta ludności UE jest zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.
2.7. Trudności finansowe nadal utrzymują się na wysokim poziomie od czasu kryzysu energetycznego, zarówno w przypadku gospodarstw domowych o najniższych, jak i niższych średnich dochodach. W kontekście wyższych cen i wyższych kosztów finansowania gospodarstwa domowe o najniższych dochodach w UE zgłaszają więcej trudności finansowych niż inne grupy dochodowe 10 .
2.8. Ponieważ koszty mieszkaniowe nadal przewyższają wzrost dochodów, istnieją coraz większe obawy dotyczące przystępności cenowej, co ma wpływ na stabilność gospodarczą, spójność społeczną i dobrostan rodzin. Niedobory mieszkań mogą również zaszkodzić długoterminowemu wzrostowi i konkurencyjności, a także spójności społecznej, biorąc pod uwagę, że problemy z przystępnością cenową mieszkań i ich dostępnością mogą zniechęcać do mobilności pracowników i mieszkańców, zwłaszcza jeśli nie zostaną rozwiązane za pomocą odpowiedniej polityki mieszkaniowej.
2.9. Jest bardzo prawdopodobne, że sytuacja geopolityczna i geoekonomiczna doprowadzi do kolejnych podwyżek cen 11 . Co więcej, krótkowzroczna polityka krajowa na szczeblu państw członkowskich lub UE - np. w wyniku nieodpowiednich ocen skutków - może również przyczynić się do wzrostu cen. Ze względu na stale zmieniające się otoczenie konieczne jest intensywne monitorowanie i ocena sytuacji, a UE musi być dobrze przygotowana do zapobiegania ewentualnym nowym niekorzystnym warunkom związanym z kosztami utrzymania i do radzenia sobie z nimi w odpowiednim czasie.
3. Uwagi ogólne
3.1. Ogólnie rzecz biorąc, reagowanie na sytuacje kryzysowe obejmuje kilka elementów i etapów, przy czym głównym celem jest zapobieganie kryzysom, czemu towarzyszy poprawa odporności na zagrożenia, a w razie konieczności łagodzenie skutków w celu uniknięcia szkód. Obejmuje to również koszty utrzymania. Dalsza część opinii została odpowiednio ustrukturyzowana pod tym kątem. Opinie i zalecenia opierają się na uniwersalnych i przekrojowych zasadach i są uzupełniane konkretnymi aspektami związanymi z tematami sektorowymi.
3.2. Najlepszym sposobem zapobiegania kryzysom jest przyjęcie przyszłościowych strategii i prowadzenie przez cały czas rozsądnej i zrównoważonej polityki. Na podstawie ostatnich wydarzeń możemy stwierdzić, że poleganie na rosyjskim gazie było błędem i przyczyniło się do znacznego wzrostu kosztów energii, który rozprzestrzenił się na inne sektory gospodarki i spowodował inflację. Co więcej, ciągły wzrost kosztów mieszkaniowych ma trwały negatywny wpływ na dobrobyt, a także na siłę nabywczą 12 .
3.3. Znaczenie utrzymania stabilności cen oraz potrzeba ograniczenia cen podstawowych towarów i usług, takich jak energia, stały się oczywiste. Prowadzona polityka energetyczna pogorszyła jednak sytuację wielu osób z powodu złego ukierunkowania środków. W wielu przypadkach powagę sytuacji pogłębiły takie czynniki jak brak elastyczności gospodarek, które nie mają wystarczającej autonomii strategicznej i są niezdolne do szybkiego dostosowania się i tworzenia nowych miejsc pracy lub rozwijania nowych źródeł energii, a także niezdolność do właściwego wykorzystania inwestycji publicznych i stworzenia niezbędnego bodźca dla gospodarki. Odpowiednie dobre praktyki nie zostały przekazane wszystkim państwom członkowskim.
3.4. Kryzys energetyczny pokazał, że polityka powinna uwzględniać różne punktu widzenia i traktować problemy w kompleksowy sposób. Na przykład niezbędne okazało się dostosowanie zarówno pod względem podaży, jak i popytu na energię. Ponadto coraz bardziej widoczna staje się potrzeba jednoczesnego zwiększenia bezpieczeństwa i dywersyfikacji dostaw, zapewnienia przystępnych cen i obniżenia emisyjności. Ważne jest też, aby zapewnić spójność polityk na różnych szczeblach kształtowania polityki, między różnymi obszarami tematycznymi i w różnych okresach.
3.5. Niezbędne dostosowania gospodarcze często jednak pociągają za sobą wzrost kosztów i cen, co wpływa na wszystkich obywateli, ale w szczególności obniża siłę nabywczą osób o niskich dochodach. Pokazuje to konieczność uwzględnienia aspektów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych w sposób zintegrowany i wzajemnie się wspierający, tak aby dopilnować, by polityka i środki były sprawiedliwe i skuteczne, niezależnie od tego, czy dotyczą transformacji ekologicznej i cyfrowej, łańcuchów wartości, zabezpieczenia społecznego, opodatkowania czy innych istotnych kwestii.
3.6. Ważne wnioski można również wyciągnąć z kryzysu związanego z COVID-19. Pandemia miała negatywny wpływ na łańcuchy dostaw. Okazało się, że Europa jest nadmiernie uzależniona od importu wielu strategicznych towarów. Od tego czasu państwa członkowskie i Komisja rozpoczęły opracowywanie strategii ograniczania podatności łańcuchów dostaw na zagrożenia. Można to uznać za ważny pierwszy krok w kierunku ograniczenia ryzyka wstrząsów zewnętrznych i negatywnych tendencji w zakresie kosztów utrzymania.
3.7. Ponadto, analizując źródła zmian kosztów utrzymania, należy wziąć pod uwagę wyzwania demograficzne, wpływ zmiany klimatu i degradacji środowiska, różne napięcia geopolityczne, a także migrację i różnice regionalne.
4. Jak ograniczyć ryzyko wysokich kosztów utrzymania
4.1. Obniżenie inflacji i osiągnięcie celu EBC w zakresie stabilności cen ma kluczowe znaczenie dla obniżenia kosztów utrzymania. Zasadniczą rolę odgrywa tu polityka pieniężna. Koszty utrzymania zależą nie tylko od ogólnego poziomu cen, lecz także od szeregu czynników wpływających na ceny poszczególnych towarów i usług, w związku z czym należy się nimi zająć za pomocą środków w innych obszarach polityki, takich jak m.in. energia, innowacje, konkurencja, handel oraz polityka podatkowa i wydatkowa.
4.2. Koszty utrzymania są ściśle powiązane z żywnością i usługami kluczowymi, w tym energią, wodą, kanalizacją, transportem, usługami finansowymi i komunikacją cyfrową, a także innymi usługami świadczonymi w interesie ogólnym, takimi jak mieszkalnictwo, edukacja, opieka zdrowotna i opieka długoterminowa. Usługi świadczone w interesie ogólnym są również ważne, ponieważ w znacznym stopniu przyczyniają się do tworzenia wartości i zatrudnienia, wzmacniają odporność i spójność UE oraz odgrywają istotną rolę w zapewnieniu sprawiedliwej transformacji ekologicznej i cyfrowej. EKES wskazuje na raport Letty 13 , w którym podkreślono kluczową rolę usług świadczonych w interesie ogólnym na rynku wewnętrznym. Krytykuje się fragmentaryczne, sektorowe regulacje w prawie UE i wzywa do opracowania planu działania na rzecz wysokiej jakości usług świadczonych w interesie ogólnym, których utrzymanie i dalszy rozwój wymagają stabilnych dochodów podatkowych.
4.3. Aby zapewnić przystępny cenowo dostęp do tych usług, infrastruktura, produkcja i inne działania związane z dostawami muszą być wystarczające i wydajne. Istotne w tym kontekście są współpraca oraz rozsądny podział zadań między sektor publiczny, non-profit i prywatny 14 . Jednocześnie należy zapewnić wszystkim obywatelom przystępne cenowo usługi kluczowe. Zagwarantowanie wysokiej jakości usług świadczonych w interesie ogólnym wymaga również odpowiedniego finansowania i inwestycji, a także rozwoju innowacyjnych sposobów podejścia, takich jak współtworzenie przez obywateli i ich organizacje 15 .
4.4. Ceny energii mają kluczowe znaczenie nie tylko dla gospodarstw domowych, ale również dla wielu przedsiębiorstw, a w szczególności dla sektorów energochłonnych. EKES opowiedział się za zasadniczą reformą 16 struktury rynku energii w celu osiągnięcia niższych i stabilnych cen energii dla gospodarstw domowych oraz bardziej konkurencyjnych kosztów produkcji dla przedsiębiorstw. W perspektywie długoterminowej UE powinna dążyć do stworzenia zdekarbonizowanego systemu energetycznego z niższymi cenami energii. Proces stopniowego wycofywania dopłat do paliw kopalnych należy prowadzić w taki sposób, aby nowe źródła energii przyczyniały się do obniżenia kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa i do zmniejszenia presji na ceny konsumpcyjne.
4.5. Obniżenie kosztów produkcji i zmniejszenie podatności na wzrost cen zewnętrznych wymaga także konkurencyjnego dostępu do krajowych surowców. Lepszy dostęp do finansowania, w tym kapitału wysokiego ryzyka, jest również niezbędny - zwłaszcza, aby umożliwić MŚP prowadzenie działalności i zatrudnianie pracowników. Osiągnięcie celu Komisji polegającego na zmniejszeniu obciążeń administracyjnych dla MŚP o 35 % poprawiłoby również klimat biznesowy dla mniejszych przedsiębiorstw, przy jednoczesnym zachowaniu standardów społecznych i środowiskowych.
4.6. Dobrze zaprojektowane, sprawiedliwe reformy podatkowe mogłyby pomóc obniżyć koszty zarówno dla gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw, pobudzić inwestycje i zwiększyć zatrudnienie, przy jednoczesnym uniknięciu niepotrzebnej konkurencji podatkowej. Przykładowo Komisja zachęcała państwa członkowskie do obniżenia stawek akcyzy i VAT na energię elektryczną, co nie tylko obniżyłoby rachunki za energię, ale także przyczyniłoby się do dekarbonizacji 17 .
4.7. Innowacyjność jest kluczem do poprawy wydajności każdej działalności, tak więc pilnie potrzebne jest zwiększenie zarówno publicznych, jak i prywatnych inwestycji w innowacje. Rozwój i wykorzystanie zaawansowanych technologii cyfrowych ma zasadnicze znaczenie dla poprawy efektywności produkcji i konsumpcji. Kolejnym warunkiem zwiększenia wydajności jest wykwalifikowana siła robocza. Przykładami promowania innowacji są inicjatywy takie jak punkty kompleksowej obsługi w zakresie finansowania, pewność planowania i lepsza współpraca między podmiotami administracyjnymi i finansującymi oraz ściślejsze kontakty między przedsiębiorstwami i szkołami wyższymi.
4.8. Jednolity rynek ma nieocenione znaczenie dla obywateli UE, ponieważ zapewnia szerszy wybór produktów w niższych cenach. Jednak wiele nieprawidłowości uniemożliwia pełne wykorzystanie jego potencjału. Aby poprawić jego funkcjonowanie, konieczne są m.in. skuteczne egzekwowanie istniejących zasad jednolitego rynku i reguł konkurencji, poprawa praktyk w zakresie zamówień publicznych dzięki jasnym przepisom i monitorowaniu (w szczególności poprzez otwarcie dostępu do przetargów i zapobieganie przetargom z udziałem jednego oferenta) oraz starania na rzecz zmniejszenia pozostałych barier dla wszystkich czterech swobód, a także dla piątej swobody określonej w raporcie Letty 18 .
4.9. Aby jednolity rynek sprawnie funkcjonował, konieczna jest także dobrze działająca infrastruktura fizyczna, w tym zdekarbonizowane sieci transportowe, energetyczne i cyfrowe. Inwestycje w infrastrukturę muszą również obejmować środki przeciwdziałające zarówno fizycznym, jak i cybernetycznym zagrożeniom dla bezpieczeństwa. Środki z zakresu bezpieczeństwa i niezawodności zapobiegają nie tylko zakłóceniom w sieciach, lecz również wynikającym z tego wahaniom cen.
4.10. Należy ponadto zapewnić korzystne warunki dla zrównoważonego i sprawiedliwego handlu, aby utrzymać niskie ceny. W tym celu trzeba aktywnie umocnić umowy handlowe, a zarazem zapewnić wzajemność i przestrzeganie wielostronnych zasad handlowych, należycie uwzględniając międzynarodowe i europejskie normy społeczne i środowiskowe oraz ustawodawstwo. Dywersyfikacja partnerstw i rynków jest coraz ważniejsza, aby uniknąć nadmiernej podatności na wzrost cen w nowej i zmieniającej się sytuacji geoekonomicznej charakteryzującej się protekcjonizmem i rozdrobnieniem na bloki.
4.11. Ponadto konieczne jest uproszczenie przepisów, przyspieszenie procedur udzielania pozwoleń i zmniejszenie nieproduktywnych obciążeń administracyjnych, aby obniżyć koszty i zachęcić do innowacji, inwestycji i handlu, przy jednoczesnym utrzymaniu standardów społecznych i środowiskowych na tym samym poziomie, co przyniesie korzyści zarówno obywatelom, jak i przedsiębiorstwom.
5. Jak zwiększyć odporność na wzrost kosztów utrzymania
5.1. Solidna i stabilna gospodarka, partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego stanowią fundamenty odporności na wszelkie wstrząsy i kryzysy. Z jednej strony wymaga to solidnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, opartego na zwiększaniu produktywności, zatrudnienia, inwestycji i integracji rynkowej. Z drugiej strony wiąże się to z koniecznością wspierania silnych systemów zabezpieczenia społecznego, spójności społecznej i poszanowania praw podstawowych oraz ograniczeń planety, a także odpowiednich celów UE.
5.2. Wspieranie tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i zapewnienie pełnego, inkluzywnego i godnego zatrudnienia, które umożliwia ludziom - w tym osobom o specjalnych potrzebach - godne życie oraz zapobiega zjawisku ubogich pracujących, to podstawowy sposób na zapewnienie zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz spójności. Wymaga to sprzyjającego otoczenia wspierającego przedsiębiorczość i firmy, a także aktywnej polityki rynku pracy. Konieczne są tu również aktywne wsparcie i inwestycje na rzecz rozwoju gospodarki społecznej na szczeblu krajowym i unijnym.
5.3. Edukacja ma kluczowe znaczenie dla umożliwienia ludziom zdobycia wysokiej jakości pracy i lepszych zarobków oraz odpowiedniego zarządzania ich finansami. Ponieważ gospodarki stoją w obliczu szybkich zmian technologicznych, inwestowanie w podnoszenie i zmianę kwalifikacji stało się kluczowe dla umożliwienia obywatelom utrzymania zatrudnienia i znalezienia nowej pracy. Sprawnie funkcjonujący dialog społeczny i dobrze rozwinięte rokowania zbiorowe, zgodnie z praktykami krajowymi i przy poszanowaniu autonomii partnerów społecznych, to podstawowe narzędzia służące rozwiązywaniu związanych z pracą kwestii dotyczących siły nabywczej. Przyczynia się to do spójności społecznej i godnego życia dla wszystkich. Dialog obywatelski jest z kolei potrzebny, by uwzględniać poglądy obywateli w procesie opracowywania polityk wpływających na ich warunki życia.
5.4. Edukacja i rozwój umiejętności, wraz z innowacjami technologicznymi, społecznymi i procesowymi, mają również zasadnicze znaczenie dla produktywności. Biorąc pod uwagę, że wzrost produktywności w Europie nieustannie pozostaje w tyle za Stanami Zjednoczonymi i innymi głównymi partnerami handlowymi 19 , niezbędne są znacznie większe inwestycje w badania naukowe i innowacje, a także w kształcenie i szkolenie 20 . Ważną rolę odgrywa w tym kontekście ogólny system szkolnictwa wyższego.
5.5. Ogólnie rzecz biorąc, polityka inwestycyjna jest istotna dla zwiększenia elastyczności i trwałości gospodarek. W raportach Draghiego i Letty podkreślono potrzebę zwiększenia inwestycji w sektorze prywatnym i publicznym. Inwestycje publiczne i prywatne są niezbędne do rozwoju infrastruktury, w tym infrastruktury fizycznej i społecznej, począwszy od energii, mieszkalnictwa, systemów cyfrowych i transportowych, a skończywszy na edukacji, opiece zdrowotnej i usługach społecznych. Należy zapewnić wystarczające finansowanie dla tych kluczowych inwestycji długoterminowych - w sposób ciągły i stabilny.
5.6. Uproszczenie przepisów, odpowiednie planowanie przestrzenne, a także badania naukowe i innowacje mogą przyspieszyć budowę i renowację oraz obniżyć ich koszty. Coraz istotniejsza staje się konieczność zapewnienia odpowiednich inwestycji w mieszkalnictwo. Szczególną uwagę należy poświęcić przystępnym cenowo mieszkaniom dla osób młodych, ponieważ osoby te są w dużym stopniu dotknięte wysokimi kosztami mieszkaniowymi, a także mieszkalnictwu socjalnemu jako istotnemu i obiecującemu narzędziu aktywnej polityki mieszkaniowej. Obecne podejście ogranicza politykę mieszkaniową do gospodarstw domowych o najniższych dochodach. Należy je zmienić oraz dostosować odpowiednio przepisy dotyczące pomocy państwa, zgodnie z systemem regulacji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG). Wymiar niepełnosprawności powinien być integralnym elementem wszystkich programów mieszkaniowych, aby zadbać o to, by mieszkania były nie tylko przystępne cenowo i zrównoważone, ale także dostępne dla wszystkich. Ponadto wskaźniki dotyczące mieszkalnictwa należy uwzględnić w krajowych programach reform i programach stabilności/konwergencji.
5.7. Inwestycje prywatne są przede wszystkim potrzebne zarówno do tworzenia nowych przedsiębiorstw, jak i do rozwijania już istniejących, co przekłada się na tworzenie miejsc pracy i wzrost produktywności. Nowe warunki geopolityczne wymagają również większych inwestycji w celu wzmocnienia zdolności produkcyjnych w UE. Nowoczesna, ukierunkowana na innowacje i kompleksowa polityka przemysłowa odegra kluczową rolę w ułatwianiu reindustrializacji Europy.
5.8. Nie należy lekceważyć znaczenia integracji rynkowej dla ochrony Europejczyków przed wstrząsami cenowymi. Ponad trzydzieści lat po utworzeniu jednolitego rynku UE nadal nie w pełni wykorzystała jego potencjał (440 mln konsumentów, 23 mln przedsiębiorstw). Pogłębienie jednolitego rynku doprowadziłoby nie tylko do znacznego wzrostu wydajności i dobrobytu, ale również poprawiłoby odporność i bezpieczeństwo gospodarcze UE w zmienionych warunkach geopolitycznych, a także przyczyniłoby się do dywersyfikacji i zmniejszenia ryzyka w odniesieniu do partnerstw międzynarodowych, handlu i łańcuchów dostaw. Dalsza integracja rynku powinna zatem koncentrować się na poprawie konkurencyjności oraz spójności społecznej i warunków życia.
5.9. Jeśli chodzi o zrównoważone finanse publiczne, po kilku latach ekspansji fiskalnej spowodowanej dwoma bezprecedensowymi kryzysami wzywa się decydentki i decydentów do przejścia na strategie konsolidacji fiskalnej w celu wzmocnienia stabilności fiskalnej przy jednoczesnym zwiększeniu inwestycji. Niedawna reforma zarządzania gospodarczego wspiera średniookresowe strategie korekty budżetowej dostosowane do szczególnych potrzeb każdej gospodarki. Co więcej, oczekuje się, że będzie ona wspierać reformy strukturalne i inwestycje, które pomogą zmodernizować gospodarki, zwiększyć ich odporność i potencjalny wzrost oraz zapewnić stabilność fiskalną 21 .
6. Jak złagodzić skutki wzrostu kosztów utrzymania
6.1. Nadal należy prowadzić starannie opracowaną politykę gospodarczą i społeczną. Szybki wzrost kosztów utrzymania zwiększa jednak również potrzebę wdrożenia szczególnych środków w celu złagodzenia skutków tego zjawiska, zwłaszcza w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji. Wysokie koszty utrzymania w największym stopniu uderzają w osoby najbardziej podatne na zagrożenia, ponieważ podstawowe koszty utrzymania pochłaniają większą część ich dochodów, co zwiększa nierówności i może prowadzić do problemów zdrowotnych oraz wykluczenia społecznego. Konieczne są zatem konkretne polityki (np. plany społeczno-klimatyczne), staranne ukierunkowanie i odpowiednie oceny skutków, aby zagwarantować, że podejmowane działania są skuteczne i odpowiednie do celu. Wymaga to odpowiedniego gromadzenia danych i monitorowania sytuacji.
6.2. Ogólnie rzecz biorąc, przystępny cenowo dostęp do usług świadczonych w interesie ogólnym zmniejsza obciążenie osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Do ich ochrony przyczyniają się również płace minimalne i środki wsparcia dochodu uzależnione od wysokości dochodów. Jednocześnie zaś należy unikać marginalnych skutków. Ważne jest także rozwijanie różnorodnych działań społeczeństwa obywatelskiego i działań publicznych, takich jak rzecznictwo, specjalne ośrodki doradztwa, struktury samopomocy i usługi dostosowane do indywidualnych potrzeb.
6.3. Skutki środków polityki pieniężnej mających na celu ograniczenie inflacji, takie jak wzrost stóp procentowych, dotykają całe społeczeństwo. Potrzebne mogą być środki zaradcze w celu wsparcia niektórych grup ludności za pomocą działań publicznych. Dodatki mieszkaniowe, dopłaty do czynszu i wsparcie w odniesieniu do energii i transportu, a także podwyższone świadczenia na dzieci to przykłady środków wsparcia często stosowanych w państwach członkowskich.
6.4. Obniżenie konkretnych podatków może przeciwdziałać ogólnemu wzrostowi cen, dzięki czemu sytuacja będzie mniej problematyczna. Kilka państw członkowskich obniżyło podatki od paliw i energii, gdy ceny energii na rynku światowym wzrosły. Wiele środków zaradczych, takich jak ulgi podatkowe i zwiększone wsparcie publiczne, będzie musiało zostać pokrytych przez budżety krajowe. Pomóc w tym może realokacja dotacji przynoszących skutki odwrotne do zamierzonych i walka z gospodarką nieformalną.
6.5. Przy wprowadzaniu zmian w opodatkowaniu lub dotacjach ważne jest, aby jasno określić cele i dokładnie przeanalizować wpływ, tak by uniknąć niezamierzonych konsekwencji gospodarczych, społecznych lub środowiskowych, w tym dla przyszłych pokoleń. Należy unikać nieuczciwej konkurencji podatkowej, zapewniając jednocześnie konkurencyjne środowisko podatkowe, również w stosunku do innych bloków gospodarczych.
Bruksela, dnia 17 lipca 2025 r.
Komitet Stały Rady Ministrów wprowadził bardzo istotne zmiany do projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – poinformował minister Maciej Berek w czwartek wieczorem, w programie „Pytanie dnia” na antenie TVP Info. Jak poinformował, projekt nowelizacji ustawy o PIP powinien trafić do Sejmu w grudniu 2025 roku, aby prace nad nim w Parlamencie trwały w I kwartale 2026 r.
05.12.2025
4 grudnia Komitet Stały Rady Ministrów przyjął projekt zmian w ustawie o PIP - przekazało w czwartek MRPiPS. Nie wiadomo jednak, jaki jest jego ostateczny kształt. Jeszcze w środę Ministerstwo Zdrowia informowało Komitet, że zgadza się na propozycję, by skutki rozstrzygnięć PIP i ich zakres działał na przyszłość, a skutkiem polecenia inspektora pracy nie było ustalenie istnienia stosunku pracy między stronami umowy B2B, ale ustalenie zgodności jej z prawem. Zdaniem prawników, to byłaby kontrrewolucja w stosunku do projektu resortu pracy.
05.12.2025
Przygotowany przez ministerstwo pracy projekt zmian w ustawie o PIP, przyznający inspektorom pracy uprawnienie do przekształcania umów cywilnoprawnych i B2B w umowy o pracę, łamie konstytucję i szkodzi polskiej gospodarce – ogłosili posłowie PSL na zorganizowanej w czwartek w Sejmie konferencji prasowej. I zażądali zdjęcia tego projektu z dzisiejszego porządku posiedzenia Komitetu Stałego Rady Ministrów.
04.12.2025
Prezydent Karol Nawrocki podpisał we wtorek ustawę z 7 listopada 2025 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt. Jej celem jest wprowadzenie zakazu chowu i hodowli zwierząt futerkowych w celach komercyjnych, z wyjątkiem królika, w szczególności w celu pozyskania z nich futer lub innych części zwierząt. Zawetowana została jednak ustawa zakazująca trzymania psów na łańcuchach. Prezydent ma w tym zakresie złożyć własny projekt.
02.12.2025
Resort pracy nie podjął nawet próby oszacowania, jak reklasyfikacja umów cywilnoprawnych i B2B na umowy o pracę wpłynie na obciążenie sądów pracy i długość postępowań sądowych. Tymczasem eksperci wyliczyli, że w wariancie skrajnym, zakładającym 150 tys. nowych spraw rocznie, skala powstałych zaległości rośnie do ponad 31 miesięcy dodatkowej pracy lub koniecznego zwiększenia zasobów sądów o 259 proc. Sprawa jest o tyle ważna, że na podobnym etapie prac są dwa projekty ustaw, które – jak twierdzą prawnicy – mogą zwiększyć obciążenie sądów.
25.11.2025
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Funduszu Medycznym - poinformował w środę rzecznik rządu Adam Szłapka. Przygotowana przez resort zdrowia propozycja zakłada, że Narodowy Fundusz Zdrowia będzie mógł w 2025 r. otrzymać dodatkowo około 3,6 mld zł z Funduszu Medycznego. MZ chce również, by programy inwestycyjne dla projektów strategicznych były zatwierdzane przez ministra zdrowia, a nie jak dotychczas, ustanawiane przez Radę Ministrów. Zamierza też umożliwić dofinansowanie programów polityki zdrowotnej realizowanych przez gminy w całości ze środków Funduszu Medycznego.
19.11.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.5151 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Zalecenia zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego dotyczące kryzysu związanego z kosztami utrzymania (opinia z inicjatywy własnej) |
| Data aktu: | 28/10/2025 |
| Data ogłoszenia: | 28/10/2025 |