Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - W kierunku zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych w kontekście wysp regionu Morza Śródziemnego.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - W kierunku zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych w kontekście wysp regionu Morza Śródziemnego

(2020/C 440/19)

(Dz.U.UE C z dnia 18 grudnia 2020 r.)

Sprawozdawca: Francina ARMENGOL I SOCIAS (ES/PES), premier wspólnoty autonomicznej Baleary

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wprowadzenie: wyspy śródziemnomorskie i ich szczególne wyzwania

1. Przypomina, że europejskie wyspy Morza Śródziemnego zamieszkuje 95 % mieszkańców wysp Unii Europejskiej i że wraz z innymi wyspami basenu borykają się one z tymi samymi wyzwaniami, problemami i ograniczeniami, które utrudniają ich rozwój gospodarczy.

2. Zwraca uwagę, że traktaty Unii Europejskiej (UE) nie zawierają szczególnych środków dotyczących wysp innych niż te, które są przewidziane w kontekście regionów najbardziej oddalonych, chociaż ich szczególna sytuacja jest niemal całkowicie związana z wyspiarskim położeniem.

3. Uznaje, że tereny wyspiarskie Morza Śródziemnego są zróżnicowane pod względem gospodarczym, administracyjnym, kulturowym i społecznym. Niemniej jednak zmagają się ze wspólnymi wyzwaniami i problemami, które w basenie morskim tak rozczłonkowanym jak Morze Śródziemne wymagają podjęcia działań w konkretnym wspólnym zakresie.

4. Dostrzega, że obecny kryzys zdrowotny spowodowany przez COVID-19 uwidocznił szczególnie trudną sytuację obszarów wyspiarskich, które dysponują ograniczonymi zasobami.

5. Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja Europejska zmierza w kierunku Zielonego Ładu i ram sprawiedliwej transformacji umożliwiających rozwój społeczno-gospodarczy wysp Morza Śródziemnego i wpisujących się w cele zrównoważonego rozwoju.

6. Uznaje wyjątkowe bogactwo śródziemnomorskich ekosystemów wyspiarskich i ich szczególne narażenie w związku z obecnym rozwojem społeczno-gospodarczym i zmianą klimatu, jako że głównym wyzwaniem dla tych obszarów jest zrównoważone gospodarowanie ograniczonymi zasobami naturalnymi.

7. Uważa, że ze względu na wysoki stopień podatności na zagrożenia środowiska i klimatu wysp Morza Śródziemnego, opracowując metodę osiągnięcia neutralności klimatycznej, Komisja Europejska powinna wziąć pod uwagę specyficzne warunki geograficzne i społeczno-gospodarcze tych wysp.

8. Podkreśla, że pomimo szczególnych trudności obszary wyspiarskie Morza Śródziemnego są doskonałymi laboratoriami różnych procesów transformacji ekologicznej podejmowanych przez UE, jeżeli ustanowione zostaną specjalne środki ustawodawcze i odpowiednie ramy finansowe.

9. Wzywa państwa członkowskie UE i Unię dla Śródziemnomorza, by wspólnie sporządziły deklarację ministerialną na temat kontekstu wysp Morza Śródziemnego, uznającą wyspy śródziemnomorskie za szczególny obszar UE mający konkretne potrzeby oraz niepowtarzalną kulturę, dziedzictwo i środowisko, którymi należy zarządzać i które należy chronić wspólnie w szczególny sposób.

10. Apeluje do państw członkowskich, Komisji Europejskiej i Unii dla Śródziemnomorza, by przy opracowywaniu i wdrażaniu europejskiej polityki sąsiedztwa uwzględniono wyspy leżące w basenie Morza Śródziemnego ze względu na ich położenie na granicy między Europą a Afryką.

11. Podkreśla, że duża spójność terytorialna europejskich wysp Morza Śródziemnego przyczyni się również do wzmocnienia pozycji granicznej UE i staną się one silnym partnerem mogącym zacieśnić współpracę z krajami partnerskimi UE z regionu Morza Śródziemnego.

12. Akcentuje, że pomimo wyraźnych podobieństw do regionów najbardziej oddalonych UE pod względem ogólnych warunków społecznych, gospodarczych i geograficznych, wyspy śródziemnomorskie nie są objęte szczególnym traktowaniem, które umożliwiałoby zajęcie się stałymi nieprzewidzianymi sytuacjami z punktu widzenia geograficznego dla ich rozwoju gospodarczego i społecznego wymienionymi w art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

13. Zwraca uwagę, że art. 174 TFUE powinien mieć zastosowanie od wczesnych etapów procesu decyzyjnego, co powinno obejmować konkretne środki wyrównawcze w celu sprostania wyzwaniom i ograniczeniom wynikającym z położenia wyspiarskiego na Morzu Śródziemnym.

Niedobór zasobów naturalnych na wyspach Morza Śródziemnego

14. Wskazuje, że wspólną cechą wszystkich wysp Morza Śródziemnego jest coraz większy brak atutów środowiska naturalnego: ograniczone terytorium wraz z wieloma zastosowaniami, ograniczone zasoby wodne, wysoka zależność energetyczna od paliw kopalnych oraz duża podatność na zagrożenia i osłabienie ekosystemów.

15. Podkreśla, że najważniejszym rzadkim zasobem wysp jest terytorium, co jest bardziej dotkliwe w małych regionach, gdzie ekspansja fizyczna powoduje szybsze i bardziej widoczne procesy przeciążenia.

16. Przypomina, że wyspy śródziemnomorskie są w przeważającej mierze uzależnione od energii ze stałego lądu i z zewnętrznych dostaw paliw kopalnych, i z zadowoleniem przyjmuje działania podejmowane przez UE w celu obniżenia emisyjności.

17. Przypomina, że obszary wyspiarskie na Morzu Śródziemnym mają zazwyczaj ograniczone, często nadmiernie eksploatowane zasoby wodne, co prowadzi do ich wyczerpania, skażenia i zasolenia.

18. Uważa, że choć prawdą jest, że wiele wysp Morza Śródziemnego zdecydowało się na odsalanie jako sposób zagwarantowania zaopatrzenia w wodę, podstawą polityki wodnej powinny być strategie popytu (takie jak oszczędność, ponowne wykorzystanie, zwiększona efektywność wykorzystania i przydział zasobów), a także strategie w zakresie zachowania i ochrony zasobów wodnych oraz integralnego gospodarowania nimi.

19. Sygnalizuje, że ze względu na specyfikę swej infrastruktury oraz rzeczywiste możliwości dostępu do europejskiego rynku energii wyspy Morza Śródziemnego ponoszą znaczne dodatkowe koszty produkcji energii i koszty związane z przekształceniem i restrukturyzacją swych sektorów gospodarki.

20. Przypomina, że basen Morza Śródziemnego jest ważnym elementem różnorodności biologicznej na szczeblu światowym, gdyż w regionach wyspiarskich występuje szczególnie wysoka liczba gatunków endemicznych.

21. Zauważa, że na wyspach Morza Śródziemnego występują liczne siedliska będące przedmiotem zainteresowania całej UE, z których część ma priorytetowe znaczenie. Są one zagrożone wysoką presją antropogeniczną, degradacją siedlisk i pojawieniem się inwazyjnych gatunków obcych, które prowadzą do zachwiania równowagi ekosystemów.

22. Jest zdania, że UE powinna opracować szczególne środki ochrony środowiska dla wysp Morza Śródziemnego, ponieważ mają one wyjątkową różnorodność biologiczną na lądzie i w morzu, a zatem wymagają polityki zrównoważonego rozwoju i dopasowanych środków ochrony środowiska.

Działalność społeczno-gospodarcza i jej wpływ na zasoby naturalne

23. Podkreśla, że wyspy Morza Śródziemnego mają wysoce wyspecjalizowaną strukturę gospodarczą, zarówno w sektorze pierwotnym (rolnictwo i rybołówstwo), jak i w sektorze usług (turystyka), która znacznie osłabia ich strukturę produkcyjną w wysoce konkurencyjnym europejskim i globalnym otoczeniu społeczno-gospodarczym.

24. Akcentuje, że sektor rolno-spożywczy na wyspach Morza Śródziemnego ma strategiczne znaczenie dla zapewnienia bardziej zrównoważonego charakteru zasobów naturalnych, zważywszy na jego dużą wagę na szczeblu terytorialnym oraz fakt, że ten sektor działalności zajmuje dużą część terytorium i jest źródłem żywności dla ludności.

25. Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do zwiększenia odporności systemu rolno-spożywczego na wyspach Morza Śródziemnego, co pozwoli im na pewien stopień suwerenności żywnościowej, aby poradzić sobie z takimi zjawiskami, jak klęski żywiołowe, konflikty społeczne i polityczne lub sytuacje kryzysowe w dziedzinie zdrowia, np. COVID-19, które uniemożliwiają zaopatrzenie z zewnątrz.

26. Podkreśla nadmierną eksploatację niektórych stad ryb Morza Śródziemnego i wzywa do opracowania odpowiednich planów zarządzania rybołówstwem w basenie Morza Śródziemnego, które wzmacniałyby lokalne floty rybackie i systemy hodowli na morzu, a także wprowadzały do nich innowacje, łącząc tradycyjne metody zarządzania z bardziej innowacyjnymi.

27. Odnotowuje znaczenie tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego dla ekosystemu gospodarczego śródziemnomorskich społeczności nadbrzeżnych oraz zachęca wyspy Morza Śródziemnego do przeanalizowania modeli współzarządzania rybołówstwem z udziałem różnych zainteresowanych sektorów społeczno-gospodarczych, w tym bardzo istotne jest promowanie połowów turystycznych oraz turystyki ekologicznej na morzu, które wymagają konkretnych umiejętności.

28. Uważa, że tworzeniu nowych chronionych obszarów morskich na wyspach powinny towarzyszyć równolegle innowacyjne strategie gospodarcze na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych stosowane przez zarządzających tymi obszarami oraz przedstawicieli sektora rybołówstwa i sektora turystyki.

29. Podkreśla, że na większości wysp Morza Śródziemnego nie rozwija się sektor przemysłowy ze względu na niską wydajność związaną z brakiem surowców, wysokimi kosztami produkcji oraz problemami logistycznymi w transporcie.

30. Zwraca uwagę, że ogólnie wysoki stopień specyfiki popytu na usługi i specjalizacja oferty turystycznej sprawiają, że gospodarki te są bardziej podatne na zagrożenia niż kontynent, co świadczy o dużym uzależnieniu rozwoju gospodarczego od koniunktury międzynarodowej. Przykładem jest kryzys zdrowotny spowodowany rozprzestrzenianiem się COVD-19 na świecie i jego szczególny wpływ na gospodarki wyspiarskie w basenie Morza Śródziemnego, które są w dużej mierze uzależnione od sektora usług.

31. Nalega, aby Komisja Europejska i państwa członkowskie wzięły pod uwagę występowanie dużej zmiennej sezonowo liczby ludności na wyspach Morza Śródziemnego, co zwiększa potrzeby mieszkańców w zakresie infrastruktury i popyt na wszelkiego rodzaju usługi publiczne.

32. Uważa, że wdrożenie planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym powinno obejmować konkretne środki, uwzględniające występowanie wysokiej liczby ludności zmiennej sezonowo związane z ruchem turystycznym oraz wysoko rozwiniętą serwicyzację wielu śródziemnomorskich gospodarek wyspiarskich.

33. Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do wspierania wymiany dobrych praktyk w zakresie zrównoważonej turystyki na wyspach Morza Śródziemnego, tak jak ma to obecnie miejsce w przypadku programów wdrażanych w ramach Interreg MED ¹ .

34. Zwraca uwagę, że niski poziom doskonalenia zawodowego w regionach wyspiarskich Morza Śródziemnego w stosunku do średniej Unii Europejskiej, zwłaszcza w ramach kształcenia pomaturalnego i zawodowego, zachęca do wczesnego kończenia nauki i wczesnego wchodzenia na rynek pracy w wysoko usługowionych gospodarkach.

35. Podkreśla, że wyspy ogólnie są w dużym stopniu uzależnione od transportu lotniczego i morskiego, oraz apeluje, by Komisja Europejska odpowiednio uwzględniła ich specyfikę ² .

36. Akcentuje, że transport towarów jest od dwóch do czterech razy droższy niż na kontynencie ³ , co stanowi kluczowy czynnik wpływający bezpośrednio na konkurencyjność produkcji na wyspach.

37. Proponuje zmianę zasad pomocy państwa mających zastosowanie na terytorium wysp Morza Śródziemnego w celu uznania ich specyfiki i dostosowania się do występujących tam zagrożeń.

38. Podkreśla potrzebę opracowania syntetycznych wskaźników zrównoważonego rozwoju, obejmujących w sposób całościowy parametry ekonomiczne skorelowane ze wskaźnikami ekonomicznośrodowiskowymi oraz ekonomicznospołecznymi i koncentrujące się na warunkach biofizycznych.

39. Zwraca uwagę, że choć stosując dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/802 z dnia 11 maja 2016 r. odnoszącą się do redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach ciekłych ⁴ , dążono do osiągnięcia ważnych celów związanych z ochroną środowiska, doprowadziło to do znacznego wzrostu kosztów usług transportu morskiego, generując na niższym szczeblu dodatkowe koszty dla obywateli i przedsiębiorstw na wyspach. Dlatego zwraca się do Komisji o przyjęcie tymczasowych odstępstw w dziedzinie pomocy państwa dla władz lokalnych i regionalnych obszarów wyspiarskich, które to władze chcą podejmować działania w sektorze transportu morskiego.

Nowy model sprawowania rządów na wyspach Morza Śródziemnego

40. Podkreśla znaczenie ustanowienia wielopoziomowego sprawowania rządów, które umożliwiłoby poczynienie postępów w zakresie skutecznego i elastycznego gospodarowania zasobami naturalnymi na obszarach wyspiarskich na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.

41. Apeluje, by Komisja Europejska przyjęła wieloletni plan strategiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego na europejskich wyspach Morza Śródziemnego oraz spójne podejście na płaszczyźnie europejskiej polityki sąsiedztwa i partnerstwa eurośródziemnomorskiego.

42. Zachęca do nawiązywania bliższych kontaktów między wyspami leżącymi na Morzu Śródziemnym, sprzyjających wymianie dobrych praktyk i polityk między różnymi obszarami oraz do poszerzania sojuszy, takich jak Med Insulae zawarty przez Sardynię, Korsykę, Gozo i Baleary.

43. Podkreśla znaczenie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną dla modelu gospodarczego i społecznego społeczności wyspiarskich, które to zarządzanie może wzmacniać i promować innowacyjne interakcje "wybrzeże-morze", a także wagę modeli biznesowych umożliwiających zrównoważone korzystanie z obszarów wyspiarskich i środowiska morskiego.

44. Wzywa Komisję Europejską i państwa Morza Śródziemnego do opracowania i wzmocnienia strategii basenu morskiego ⁵  w celu poprawy współpracy i integracji całego regionu oraz rozwoju zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną zgodnego z całościową koncepcją basenu Morza Śródziemnego.

45. Zachęca regiony i państwa do określenia i opracowania międzynarodowych danych dotyczących ochrony szczególnie wrażliwych obszarów morskich i nimi zarządzania, takich jak te istniejące w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej.

Należyte finansowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych

46. Stwierdza, że izolacja, mała wielkość oraz podatność na zagrożenia to trzy nieodłączne cechy wysp Morza Śródziemnego utrudniające ich harmonijny rozwój w obrębie Unii Europejskiej i spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, co wpływa bezpośrednio i stale na ich zdolność do wzrostu i postępu.

47. Postuluje lepsze dostosowanie obecnych unijnych instrumentów finansowania do realiów wysp Morza Śródziemnego.

48. Wzywa państwa członkowskie i Komisję Europejską do usprawnienia i koordynacji planów wieloletnich w celu wypracowania rozwiązań, które poprawią również współpracę transgraniczną między obszarami śródziemnomorskimi.

49. Apeluje do Komisji Europejskiej, by wzmocniła inwestycje w badania naukowe, rozwój i innowacje, przeznaczając na nie większe środki publiczne i zachęcając do rozpowszechniania prywatnych inwestycji za pośrednictwem partnerstw publiczno-prywatnych w celu zróżnicowania działalności i postępów gospodarczych w regionach wyspiarskich Morza Śródziemnego.

50. Wzywa Komisję Europejską, by w ramach wszystkich programów współpracy transgranicznej wyłączyła regiony wyspiarskie Morza Śródziemnego z limitu 150 km.

51. Uważa, że konieczne jest włączenie kryteriów geoekonomicznych do systemu przydzielania przyszłych funduszy polityki spójności, takich jak oddalenie i wyspiarski charakter, które stanowią trwałe przeszkody fizyczne i utrudniają zrównoważony rozwój wysp Morza Śródziemnego.

52. Apeluje o bardziej elastyczne wymogi koncentracji tematycznej, z uwzględnieniem nie tylko krajowego poziomu rozwoju, lecz przede wszystkim realiów gospodarczych, społecznych i terytorialnych regionów wyspiarskich Morza Śródziemnego.

53. Wzywa do utrzymania obecnych poziomów współfinansowania z EFRR i EFS oraz ich modulacji w odniesieniu do obszarów o poważnych i trwałych niekorzystnych warunkach przyrodniczych, co umożliwi lepsze dostosowanie tych instrumentów do realiów wysp Morza Śródziemnego.

54. Postuluje kwalifikowalność inwestycji w infrastrukturę zapewniającą dostępność wysp Morza Śródziemnego oraz ich transport lotniczy, morski i lądowy.

55. Wzywa do utworzenia w ramach przyszłego programu Interreg MED na lata 2021-2027 podprogramu "Wyspy śródziemnomorskie" jako skuteczniejszego sposobu działania z wykorzystaniem środków UE przeznaczonych na obszary wyspiarskie w basenie Morza Śródziemnego.

Wnioski

56. Podkreśla, że jedną z zasad Unii Europejskiej jest spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna, ze szczególnym naciskiem na obszary wyspiarskie zgodnie z art. 174 TFUE.

57. Docenia fakt, że w wyniku opracowania konkretnej strategii UE dotyczącej regionów najbardziej oddalonych obszary te dysponują specjalnymi programami pomocy, które umożliwiły im osiągnięcie bardziej zrównoważonego rozwoju.

58. Zauważa potrzebę rzeczywistego i skutecznego wdrożenia art. 174 TFUE odnośnie do wysp Morza Śródziemnego, podobnie do art. 349 TFUE, który został wdrożony w stosunku do regionów najbardziej oddalonych.

59. Wzywa Komisję Europejską do opracowania strategii na rzecz wysp Morza Śródziemnego uwzględniającej szczególne cechy charakterystyczne i słabości tych obszarów, a także do rozwoju wzmocnionego partnerstwa wraz z konkretnymi działaniami skoordynowanymi między tymi obszarami, państwami członkowskimi i UE.

Bruksela, dnia 14 października 2020 r.
	Apostolos TZITZIKOSTAS
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Regionów

1 Na przykład opracowano projekty takie jak Blueislands, Mitomed+, Wintermed i Smartmed.

2 W punkcie tym ujęto przesłanie opinii "Europejska strategia na rzecz turystyki przybrzeżnej i morskiej", sprawozdawca: Vasco Ilídio Alves Cordeiro (PT/PES) (https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2014-02645-00-00-ac-tra-pl.doc/content).

3 PLANISTAT EUROPE-BRADLEY DUNBAR ASS., Rapport Final. 2000. CE. 16. 0. AT. 118. Analysis of the island regions and outermost regions of the European Union [Analiza regionów wyspiarskich i regionów najbardziej oddalonych Unii Europejskiej], Unia Europejska, marzec 2003 r.

4 Dz.U. L 132 z 21.5.2016, s. 58.

5 Przykładem mogą być inicjatywa na rzecz zrównoważonego rozwoju niebieskiej gospodarki w zachodniej części Morza Śródziemnego lub strategia UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR).

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2020.440.114
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - W kierunku zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych w kontekście wysp regionu Morza Śródziemnego.
• Data aktu: 18/12/2020
• Data ogłoszenia: 18/12/2020