Planując strategię działań wymierzonych w zjawisko przemocy i dyskryminacji, trzeba mieć choć podstawową wiedzę na temat sposobów motywowania uczniów. Badania i praktyka dowodzą większej skuteczności nagród niż kar, dlatego nasz system powinien być oparty raczej na nagrodach, ale także obejmować przemyślane konsekwencje negatywne, które będą adekwatne do przewinienia i jednocześnie dające szansę na poprawę zachowania (radykalne rozwiązania, jak usunięcie ze szkoły, powinny być stosowane w ostateczności). Także w szerszym kontekście lepiej postawić na wartości pozytywne (otwartość, zaufanie, empatia, współpraca, wzajemna troska) niż negatywne (kary, kontrola, obserwacja, podejrzliwość, zastraszanie). Nadmiar kar i kontroli nie prowadzi do ukształtowania właściwych postaw, lecz przeciwnie – skłania do poprawnego zachowania tylko wtedy, gdy ktoś patrzy, i do łamania reguł poza okiem nauczyciela czy kamery.
Najlepszym gwarantem właściwych, prospołecznych postaw jest wykształcenie u uczniów uwewnętrznionego systemu wartości, na który złożą się m.in. przekonania o konieczności otwarcia się na drugiego człowieka, tolerancji, empatii, współpracy oraz sprzeciw wobec przemocy. Tego nie sposób jednak osiągnąć samym systemem kar i nagród; potrzebne są też inne różnorodne oddziaływania wychowawcze, odpowiednia atmosfera w placówce oraz, co bardzo istotne, dobry przykład.
Przeciwdziałanie przemocy i dyskryminacji w szkole to proces, który nigdy nie ustaje i raczej nie może zakończyć się całkowitym sukcesem (nie sposób zupełnie wyplenić przemoc ze szkoły, można jednak znacząco ją ograniczyć). Nie należy też zbyt szybko spodziewać się efektów, choć pewne działania mogą w krótkim czasie wpłynąć na poprawę sytuacji. Taki wpływ będzie miało np. już samo zorganizowanie wspomnianej wcześniej ankiety – będzie to czytelny sygnał dla uczniów, że szkoła zajmuje się problemem przemocy, i już samo to może poprawić zachowanie potencjalnych sprawców, uwrażliwić potencjalnych świadków i dodać otuchy potencjalnym ofiarom. To jednak zaledwie pierwszy krok na drodze naszych działań. Te z kolei będą dotyczyły trzech zasadniczych obszarów działań: na poziomie szkoły i klasy, w kontakcie indywidualnym z uczniem oraz w relacjach z rodzicami.

Przykładowa ankieta dla uczniów>>

Jest to fragment artykułu Magdaleny Goetz "Szkoła wolna od przemocy", opublikowanego w miesięczniku "Dyrektor Szkoły" nr 10/2013>>