1. Zakres udzielanych świadczeń
Zgodnie z zapisem art. 6 ust. 1 u.s.o. w brzmieniu nadanym ustawą o zmianie ustawy o systemie oświaty przedszkolem publicznym jest przedszkole, które:
1) realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego; przez podstawę programową wychowania przedszkolnego należy rozumieć obowiązkowe zestawy celów i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać wychowanek po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawcze uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego;
2) zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie;
3) przeprowadza rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;
4) zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.

Wychowanie przedszkolne może być również prowadzone w innych niż przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych formach w przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi. Inne formy wychowania przedszkolnego mogą być organizowane dla dzieci w wieku 3–5 lat możliwie najbliżej miejsca ich zamieszkania. Na podstawie delegacji ustawowej wynikającej z zapisu art. 14a ust. 7 u.s.o. wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. Nr 161, poz. 1080) – dalej r.i.f.w.p. Przepisy r.i.f.w.p., przewidują prowadzenie wychowania przedszkolnego w formie punktu przedszkolnego, w którym zajęcia prowadzone są przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący, oraz zespołu wychowania przedszkolnego, w którym zajęcia prowadzone są przez cały rok szkolny przez niektóre dni tygodnia, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący. Organy prowadzące zespoły wychowania przedszkolnego lub punkty przedszkolne zapewniają bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym jednak niż wynikający z zapisu § 7 r.i.f.w.p. Przepis § 7 r.i.f.w.p. przewiduje rozwiązanie, zgodnie z którym minimalny dzienny wymiar godzin zajęć świadczonych w punkcie lub zespole nauczania, wychowania i opieki wynosi 3 godziny. Jednocześnie przepisy r.i.f.w.p. przewidują minimalny tygodniowy wymiar godzin, uzależniając go od liczby dzieci. I tak, w grupie liczącej 3–15 dzieci wymiar ten wynosi 12 godzin, w grupie liczącej 16–19 dzieci wymiar ten wynosi 16 godzin, natomiast w grupie liczącej 20–25 dzieci wymiar ten wynosi 20 godzin. Osoby prowadzące inne publiczne formy wychowania przedszkolnego zobowiązane są do realizowania programu wychowania przedszkolnego uwzględniającego podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz do przeprowadzania rekrutacji dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności.
Z określeniem przez ustawodawcę obowiązkowego wymiaru zajęć związana jest kwestia ustalania przez organ prowadzący opłat za świadczenia udzielane przez przedszkole oraz publiczną inną formę wychowania przedszkolnego. Organ prowadzący przedszkole publiczne ustala wysokość opłat za świadczenia udzielane przez przedszkole publiczne w czasie przekraczającym czas zapewnienia bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki ustalony przez organ prowadzący, nie krótszy jednak niż 5 godzin dziennie.

Do czasu wprowadzenia przytoczonych zmian organy nadzoru (wojewodowie) oraz sądy administracyjne często stwierdzały niezgodność z prawem uchwał organów stanowiących gmin o wysokości opłat za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli. Organy stanowiące gmin często bowiem ustanawiały wysokość tzw. „opłaty stałej". Zapisy te były nieprecyzyjne z uwagi na fakt, iż nie określały, za jakie konkretnie świadczenia rodzice zobowiązani są te opłaty ponosić. W efekcie rodzic nie posiadał wiedzy, jakie świadczenia dodatkowe wykraczające poza realizację podstawy programowej ma przedszkole do zaoferowania jego dziecku.

Przed dniem 1 września 2010 r. u.s.o. nie zawierała zapisów określających minimalny wymiar zajęć w przedszkolu publicznym prowadzonym przez gminę. Kwestia ta była uregulowana w zapisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.). Zgodnie z zapisem § 10 ust. 2 pkt 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół statut przedszkola określa m.in. dzienny czas pracy przedszkola ustalony przez organ prowadzący na wniosek dyrektora przedszkola i rady przedszkola, w tym czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego, nie krótszy niż 5 godzin dziennie. Sądy administracyjne rozpatrujące sprawy z zakresu ustalania opłat przez organy gminy stały na stanowisku ekwiwalentności świadczeń. Zgodnie np. z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 18 listopada 2009 r., II SA/Go 705/09, LEX nr 531624, obowiązkiem organu samorządu terytorialnego uchwalającego opłatę za usługi przedszkolne jest wykazanie, że wysokość obowiązku pieniężnego nałożonego na rodzica dziecka korzystającego z usług przedszkola publicznego pozostaje w związku przyczynowym z oferowaną mu usługą. Zdaniem Sądu organy gminy przy ustalaniu tejże opłaty są obowiązane szczegółowo wykazać, za jakiego rodzaju świadczenie przekraczające podstawę programową oferowane przez przedszkole publiczne rodzice zobowiązani są wnieść opłatę, a także, co składa się na każde z tych świadczeń. W ocenie Sądu organy gminy uchwalając uchwałę w sprawie ustalenia opłat za pobyt w przedszkolach, powinny określić jej wysokość za każde świadczenie z osobna. W podobnym tonie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, który w wyroku z dnia 22 kwietnia 2010 r., III SA/Gd 71/10, LEX nr 577746, uznał, że czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego nie może być krótszy niż pięć godzin. Jeśli rada gminy wprowadza opłaty za ten właśnie czas, to zobowiązana jest określić dodatkowe świadczenia, które mają być wówczas wykonywane. W ten sam sposób wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy, który w wyroku z dnia 8 października 2009 r., II SA/Bd 603/09, orzekł, iż obowiązkiem organu samorządu terytorialnego uchwalającego opłatę za usługi przedszkolne jest wykazanie, iż wysokość obowiązku pieniężnego nałożonego na rodzica dziecka korzystającego z usług przedszkola publicznego pozostaje w związku przyczynowym z oferowaną mu usługą.
Dochodzenie od rodziców dzieci roszczeń o uiszczenie opłat za świadczenia przedszkoli, dla których gmina jest organem prowadzącym, jest prowadzone w drodze powództwa cywilnego przed sądami powszechnymi, egzekucja zaś świadczeń jest dokonywana za pośrednictwem komorników sądowych (por. M. Pilich, Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, Warszawa 2006, s. 158).

2. Opłaty za wyżywienie
Ustawa o systemie oświaty w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2010 r. w zapisie art. 14 ust. 6 stanowi, iż do ustalenia opłat za korzystanie z wyżywienia w przedszkolach publicznych oraz publicznych innych formach wychowania przedszkolnego stosuje się odpowiednio przepisy art. 67a u.s.o. Należy podkreślić, że zapis art. 14 ust. 6 u.s.o. został dodany w wyniku ostatniej nowelizacji i tym samym, jak sądzę, w jakimś stopniu uregulował kwestię ustalania przez organy gminy wysokości opłat w stosunku do zapisu art. 67a u.s.o. Do tej pory brak było bowiem uregulowań kategorycznie określających sposób naliczania opłaty za korzystanie przez wychowanków z posiłków, w szczególności wątpliwa pozostawała kwestia, czy do opłaty za wyżywienie należy wliczać wynagrodzenia pracowników czy tylko tzw. „wsad do kotła"? Dyskusyjna pozostawała również ewentualna sprawa zwalniania wychowanków z opłat. Rozbieżności w tym zakresie prezentowała również orzecznicza działalność sądów. W wyroku z dnia 3 września 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, IV SA/Wr 291/08, LEX nr 518282, uznał, że opłaty za wyżywienie w przedszkolach mogą obejmować oprócz kosztów żywności również koszty jej przygotowania i wydawania. Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 lipca 2009 r., (wyrok NSA z dnia 7 lipca 2009 r., I OSK 1450/08, LEX nr 554327), uznał, że wyżywienie w przedszkolach (w odróżnieniu od stołówek organizowanych w szkołach) jest konieczne ze względu przede wszystkim na wiek przebywających tam dzieci. Biorąc pod uwagę redakcję art. 3 pkt 1 u.s.o. (przez szkołę należy rozumieć również przedszkole) oraz fakt, że prowadzenie zarówno publicznych przedszkoli, jak i szkół zgodnie z art. 5 ust. 5 u.s.o. należy do zadań własnych gminy, trudno w tym kontekście uznać, że ustawodawca w sposób zamierzony i celowy postawił w gorszej sytuacji rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, którzy nie mogą uchylić się od opłaty za wyżywienie dzieci naliczanej w sposób mniej korzystny, od sytuacji rodziców w wieku szkolnym, gdzie żywienie nie jest obowiązkowe, a do obliczania opłat stosuje się obostrzenia wynikające z art. 67a u.s.o. Zdaniem NSA przy stosowaniu art. 14 ust. 5 u.s.o. (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2010 r. – przyp. autora) traktowanego jako przepis ogólny należy uwzględnić treść art. 67a u.s.o. i ustalić opłaty za wyżywienie na podstawie art. 67a ust. 3 u.s.o.

Wprowadzone zmiany rozwiewają istniejące do tej pory wątpliwości. Tak więc, ustalając wysokość opłat za korzystanie z wyżywienia w przedszkolach publicznych oraz publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przepisy art. 67a u.s.o. stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że rada gminy podejmując uchwałę w sprawie ustalenia opłat za korzystanie z wyżywienia, powinna mieć na uwadze fakt, iż do opłat tych nie wlicza się wynagrodzeń pracowników i składek naliczanych od tych wynagrodzeń oraz kosztów utrzymania stołówki. W efekcie wysokość opłaty za wyżywienie obejmuje tzw. „wsad do kotła". Ponadto organ prowadzący może zwolnić rodziców wychowanka z całości lub części opłaty za wyżywienie w przypadku szczególnie trudnej sytuacji materialnej rodziny lub/i w szczególnie uzasadnionych przypadkach losowych.

Agata Piszko