- uwzględniając art. 179-188 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE),
- uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2024/2509 z dnia 23 września 2024 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii 1 ,
- uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające Program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji "Horyzont Europa" oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013 2 ,
- uwzględniając decyzję Rady (UE) 2021/764 z dnia 10 maja 2021 r. ustanawiającą program szczegółowy służący realizacji programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji "Horyzont Europa" oraz uchylającą decyzję 2013/743/UE 3 ,
- uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/819 z dnia 20 maja 2021 r. w sprawie Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii 4 ,
- uwzględniając decyzję Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/820 z dnia 20 maja 2021 r. w sprawie strategicznego planu innowacji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) na lata 2021-2027: wzmocnienie talentu innowacyjnego i zdolności innowacyjnych Europy oraz uchylającą decyzję nr 1312/2013/UE 5 ,
- uwzględniając rozporządzenie Rady (UE) 2021/2085 z dnia 19 listopada 2021 r. ustanawiające wspólne przedsięwzięcia w ramach programu "Horyzont Europa" oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 219/2007, (UE) nr 557/2014, (UE) nr 558/2014, (UE) nr 559/2014, (UE) nr 560/2014, (UE) nr 561/2014 i (UE) nr 642/2014 6 ,
- uwzględniając rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/697 z dnia 29 kwietnia 2021 r. ustanawiające Europejski Fundusz Obronny i uchylające rozporządzenie (UE) 2018/1092 7 ,
- uwzględniając komunikat Komisji z dnia 30 września 2020 r. pt. "Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji" (COM(2020)0628),
- uwzględniając komunikat Komisji z dnia 22 października 2024 r. pt. "Realizacja europejskiej przestrzeni badawczej (EPB) - Wzmocnienie europejskich badań naukowych i innowacji: historia EPB i przyszłe kierunki rozwoju" (COM(2024)0490),
- uwzględniając komunikat Komisji z dnia 18 maja 2021 r. pt. "Globalne podejście do badań naukowych i innowacji - strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie" (COM(2021)0252),
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 6 kwietnia 2022 r. w sprawie globalnego podejścia do badań i innowacji: strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie 8 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 22 listopada 2022 r. w sprawie wdrożenia Europejskiej Rady ds. Innowacji 9 ,
- uwzględniając komunikat Komisji z dnia 19 lipca 2023 r. pt. "Misje europejskie po dwóch latach: ocena postępów
i dalsze działania" (COM(2023)0457),
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 14 grudnia 2023 r. w sprawie młodych naukowców 10 ,
- uwzględniając swoją rezolucję z dnia 17 stycznia 2024 r. zawierającą zalecenia dla Komisji w sprawie promowania wolności badań naukowych w UE 11 ,
- uwzględniając opinię Komitetu Europejskiej Przestrzeni Badawczej i Innowacji z dnia 26 czerwca 2024 r. w sprawie wytycznych dotyczących następnego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji,
- uwzględniając sprawozdania z oceny partnerstwa opublikowane w 2024 r. dotyczące ośmiu z dziewięciu wspólnot wiedzy i innowacji (WWiI), a mianowicie EIT Urban Mobility, EIT Climate, EIT Food, EIT InnoEnergy, EIT Health, EIT Manufacturing, EIT Raw Materials i EIT Digital,
- uwzględniając sprawozdanie grupy ekspertów CERIS z listopada 2024 r. zatytułowane "Budowanie odporności w dziedzinie bezpieczeństwa cywilnego w oparciu o badania naukowe i technologię",
- uwzględniając sprawozdanie specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nr 9/2022 z września 2022 r. zatytułowane "Wydatki na rzecz klimatu w budżecie UE na lata 2014-2020: nie są tak wysokie, jak podaje Komisja",
- uwzględniając komunikat Komisji z dnia 19 stycznia 2016 r. w sprawie odpowiedzi na sprawozdanie grupy ekspertów wysokiego szczebla z oceny ex post siódmego programu ramowego (COM(2016)0005),
- uwzględniając sprawozdanie Enrica Letty z dnia 17 kwietnia 2024 r. pt. "Much more than a market" [Znacznie więcej niż rynek],
- uwzględniając sprawozdanie Maria Draghiego z dnia 9 września 2024 r. pt. "The future of European competitiveness" [Przyszłość europejskiej konkurencyjności],
- uwzględniając sprawozdanie grupy ekspertów Komisji ds. oceny śródokresowej programu "Horyzont Europa" z dnia 16 października 2024 r. pt. "Align, Act, Accelerate: Research, Technology and Innovation to boost European Competitiveness" [Dostosuj, działaj, przyspiesz: badania, technologie i innowacje na rzecz zwiększenia konkurencyjności europejskiej],
- uwzględniając art. 55 Regulaminu,
- uwzględniając sprawozdanie Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (A10-0021/2025),
A. mając na uwadze, że program "Horyzont Europa" jest największym centralnie zarządzanym programem finansowania UE i największym na świecie programem badawczo-rozwojowym finansowanym ze środków publicznych; mając na uwadze, że początkowo Parlament zaproponował budżet w wysokości 120 mld EUR, a nie 93,4 mld EUR, które pozostały po przeglądzie wieloletnich ram finansowych;
B. mając na uwadze, że inwestycje w badania i rozwój mają zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności, postępu społecznego i innowacyjności UE; mając na uwadze, że w sprawozdaniu na temat przyszłości europejskiej konkurencyjności (sprawozdanie Draghiego) i w sprawozdaniu grupy ekspertów Komisji ds. oceny śródokresowej programu "Horyzont Europa" (sprawozdanie Heitora) zalecono budżet dziesiątego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (10PR) w wysokości odpowiednio 200 mld EUR i 220 mld EUR;
C. mając na uwadze, że podstawą programu ramowego muszą być wartości europejskie, niezależność naukowa, wolność i doskonałość, a także wysokie europejskie normy etyczne i dążenie do poprawy konkurencyjności Europy oraz do sprostania wyzwaniom społecznym;
D. mając na uwadze, że w sprawozdaniu Draghiego wykazano, że Europa jest światowym liderem w dziedzinie nauki i innowacji z drugim co do wielkości odsetkiem wysokiej jakości publikacji naukowych i trzecim co do wielkości odsetkiem zgłoszeń patentowych na świecie; mając na uwadze, że w sprawozdaniu Draghiego stwierdzono również, że w porównaniu z USA i Chinami łańcuch wartości od badań naukowych do innowacyjnych produktów, które poprawiają jakość życia obywateli w UE, jest mniej skuteczny w przekuwaniu dobrych badań w udane przedsiębiorstwa zapewniające wysokiej jakości miejsca pracy, nowe produkty i usługi dla obywateli europejskich, o czym świadczy utrzymująca się luka innowacyjna między Stanami Zjednoczonymi a UE oraz zmniejszająca się luka między UE a Chinami; mając na uwadze, że w sprawozdaniu Draghiego podkreślono, że Europa pozostaje w tyle, zwłaszcza pod względem rozwoju przedsiębiorstw typu startup;
E. mając na uwadze, że podczas wysłuchania w Parlamencie komisarz Zaharieva zobowiązała się do walki o niezależny i uproszczony program ramowy oraz wyraziła poparcie dla zwiększenia budżetu i zarządzania polegającego w większym stopniu na ekspertach;
F. mając na uwadze, że w sprawozdaniu Heitora podkreślono, że w pierwszych trzech latach realizacji w programie "Horyzont Europa" wzięło udział 7 474 MŚP (34 % wszystkich uczestników) oraz że ponad połowa z tych MŚP to nowe podmioty w unijnych programach w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji; mając na uwadze, że wskaźniki powodzenia wniosków MŚP znacznie się poprawiły (do 19,9 % w porównaniu z 12 % w programie "Horyzont 2020");
G. mając na uwadze, że w sprawozdaniu Letty zaproponowano ustanowienie "piątej swobody" obejmującej badania naukowe, innowacje i edukację jako nowy wymiar jednolitego rynku, ponieważ podstawą czterech pierwotnych swobód są zasadniczo XX-wieczne zasady teoretyczne;
H. mając na uwadze, że "swoboda pozostania", o której mowa w sprawozdaniu Letty, wskazuje na znaczenie unikania wewnętrznego drenażu mózgów, a w sprawozdaniu Heitora określono inicjatywę "Wybierz Europę", aby wspierać kariery badawcze i przekształcić obecny "drenaż mózgów w Europie" w "pozyskiwanie mózgów" do 2035 r.;
Uwagi ogólne dotyczące programu "Horyzont Europa" oraz badań naukowych i innowacji
1. przypomina, że znajdujemy się w kluczowym momencie dla badań i innowacji, a przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen, prezentując w lipcu 2024 r. w Parlamencie swój program na drugą kadencję stwierdziła, że Europa musi uczynić "badania naukowe i innowacje centralnym elementem naszej gospodarki";
2. zauważa, że w sprawozdaniach Draghiego, Letty i Heitora uznaje się, że badania naukowe i innowacje mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia konkurencyjności europejskiej, i podkreśla pilną potrzebę działania, aby nie pozostać w tyle; podkreśla, że potrzebne jest silne zaangażowanie w realizację przyszłego programu ramowego, który będzie stanowił kluczowy wkład w konkurencyjność Europy i jej ogólny dobrobyt;
3. przypomina, że sprawozdania Draghiego i Heitora są sygnałem alarmowym dla Europy, by stawiła czoła globalnej konkurencji i znacznemu postępowi nauki w Chinach w ostatnich latach; z zadowoleniem przyjmuje wyższy wskaźnik sukcesu programu "Horyzont Europa" w porównaniu z programem "Horyzont 2020"; docenia zdolność programu do reagowania na takie kryzysy jak COVID-19 i na wyzwania geopolityczne, ale ubolewa nie tylko nad brakiem dodatkowego finansowania, ale także nad ciągłymi cięciami środków finansowych, co zagraża pierwotnym priorytetom;
4. ubolewa nad negatywnymi doświadczeniami w realizacji programu "Horyzont Europa", ponieważ przejście z programu "Horyzont 2020" na "Horyzont Europa" odebrano głównie jako wzrost złożoności i biurokracji; podkreśla, że wskaźniki sukcesu w niektórych częściach programu są nadal tak niskie, że zniechęcają, zwłaszcza badaczy z instytutów badawczych o mniejszych budżetach i MŚP, do składania potencjalnie doskonałych wniosków; uważa, że planowanie strategiczne powinno prowadzić do bardziej znaczących korzyści dla jakości programowania i większego zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron z sektora badań naukowych i innowacji, którego - jak się wydaje - nie urzeczywistniono dotychczas w wystarczającym stopniu; uważa, że 10PR powinien bazować na instrumentach programu "Horyzont Europa", które okazały się skuteczne i wydajne;
5. podkreśla znaczenie sprawnie wdrażanego programu ramowego; zauważa, że w sprawozdaniu Heitora podkreślono znaczenie reagowania na szybko zmieniającą się dziedzinę nauki i innowacji oraz zalecono radykalną reformę polegającą na angażowaniu praktyków w zarządzanie programem, zwłaszcza za pośrednictwem dwóch proponowanych nowych rad, a także mniej nakazowych zaproszeń do składania wniosków; przypomina, że w sprawozdaniu Draghiego odnotowano, że obecne zarządzanie programem ramowym jest powolne i biurokratyczne, że należy przeprojektować jego organizację w taki sposób, aby była w większym stopniu oparta na wynikach i oceniana przez najlepszych ekspertów, oraz że przyszłym programem ramowym powinny zarządzać osoby o udokumentowanych osiągnięciach w pionierskich badaniach lub innowacjach; zauważa, że nie zawsze można przewidzieć i zaprogramować innowacyjne pomysły, i podkreśla potrzebę wystarczającego finansowania, które nie jest z góry zaprogramowane, aby w pełni wykorzystać potencjał rozwoju innowacji;
6. podkreśla, że ważne jest, aby podstawą programu ramowego była doskonałość w celu zapewnienia udziału najlepszych naukowców w Europie przez cały czas trwania programu; stwierdza, że jedna z krytycznych słabości polityki UE w dziedzinie badań naukowych i innowacji jest również związana z brakiem znaczącego zintegrowanego i komplementarnego podejścia do działań badawczo-rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie i na doskonałość, szczególnie między programem ramowym a segmentem badawczo-rozwojowym polityki spójności, które są tego samego rzędu wielkości, jeśli chodzi o budżet UE; zauważa, że zwiększanie skali i komercjalizacja wyników badań pozostają w Europie dużym wyzwaniem;
7. przypomina o zaleceniu zawartym w sprawozdaniu Heitora, aby wspierać atrakcyjny i sprzyjający włączeniu społecznemu europejski ekosystem badań naukowych, rozwoju i innowacji; przypomina zalecenie zawarte w sprawozdaniu Letty, aby wspierać rozwój piątej swobody na jednolitym rynku; przypomina spostrzeżenie zawarte w sprawozdaniu Draghiego, że fragmentacja unijnego ekosystemu innowacji jest jedną z głównych przyczyn słabych wyników Europy w dziedzinie innowacji; przypomina, że zgodnie z Traktatami program ramowy mieści się w kontekście rozwoju europejskiej przestrzeni badawczej; jest przekonany, że aby zmaksymalizować wpływ programu ramowego, należy go osadzić w szerszej europejskiej polityce w dziedzinie badań naukowych, dzięki której Europa jest atrakcyjnym miejscem prowadzenia działalności badawczej, przyciągającym światowe talenty, skutecznie przekładającym naukę na wzrost gospodarczy i postęp społeczny oraz skutecznie eliminującym lukę innowacyjną w UE; uważa, że celem planowanego aktu o europejskiej przestrzeni badawczej (akt o EPB) powinno być osiągnięcie takiego stanu rzeczy w Europie; uznaje, że między państwami członkowskimi nadal istnieją znaczące przeszkody dla "cyrkulacji talentów", a jedną z nich jest uznawanie kwalifikacji;
8. podkreśla bezwzględną potrzebę przyjęcia przez państwa członkowskie konkretnych zobowiązań, aby osiągnąć docelowy poziom wydatków w wysokości 3 % PKB na badania naukowe i rozwój do 2030 r.; zauważa, że UE inwestuje dużo mniej niż inne światowe potęgi i przez ponad dwie dekady nie osiągnęła celu 3 % PKB, ponieważ zainwestowała 2,24 % swojego PKB w badania naukowe i rozwój w 2022 r., podczas gdy na przykład w Stanach Zjednoczonych odsetek ten wyniósł 3,5 %; podkreśla, że każdy rok, w którym UE niedostatecznie inwestuje w badania naukowe i rozwój, pogarsza sytuację i pogłębia lukę w stosunku do państw trzecich; stwierdza, że istnieją znaczne rozbieżności między intensywnością badań naukowych i rozwoju w 27 państwach członkowskich UE, z których pięć osiąga cel wydatków w wysokości 3 %, podczas gdy w kilku innych odsetek ten wynosi poniżej 1 %; przypomina, że wkład budżetu UE w wydatki na badania naukowe i rozwój na poziomie poniżej 7 % całości 12 stanowi bardzo niewielką część ogólnych wydatków publicznych na badania i rozwój w UE; zauważa, że nie należy zmniejszać krajowych wydatków na badania naukowe w reakcji na dostępność unijnego finansowania badań jako finansowania alternatywnego; podkreśla, że należy połączyć wysiłki w finansowaniu badań naukowych i innowacji na poziomie europejskim i krajowym; podkreśla również istotną rolę prywatnych inwestycji w badania naukowe i innowacje w uzupełnieniu finansowania publicznego; ubolewa, że europejskie inwestycje prywatne w badania naukowe, rozwój i innowacje pozostają w tyle za inwestycjami w Chinach i USA i osiągają poziom 1,3 % PKB w UE w porównaniu z 2,4 % w USA i 1,9 % w Chinach; podkreśla w związku z tym kluczową rolę interwencji UE jako katalizatora wydatków na badania i rozwój oraz potrzebę dalszej koordynacji i dostosowania krajowych i unijnych wydatków w tej dziedzinie;
9. podkreśla kluczową rolę długoterminowego finansowania publicznego wspierającego doskonałe, motywowane ciekawością naukową badania podstawowe, których jedynym celem jest rozwój wiedzy naukowej i które nie przynoszą oczywistych ani natychmiastowych korzyści, a czasami charakteryzują się przypadkowością;
10. zwraca uwagę na motyw 72 rozporządzenia w sprawie programu "Horyzont Europa", zgodnie z którym w celu zagwarantowania doskonałości naukowej i zgodnie z art. 13 Karty program powinien promować poszanowanie wolności akademickiej we wszystkich krajach korzystających z jego funduszy; podkreśla, że chociaż w kilku krajach korzystających z funduszy programu "Horyzont Europa" doszło do kilku incydentów dotyczących wolności akademickiej, Komisja nie wykorzystała skutecznie tego motywu do rozwiązania konkretnych problemów; z zadowoleniem przyjmuje, że podczas wysłuchania w Parlamencie komisarz odpowiedzialna za przedsiębiorstwa typu startup, badania i innowacje zobowiązała się zaproponować wniosek ustawodawczy w sprawie wolności badań naukowych; wzywa Komisję, by przedłożyła taki wniosek ustawodawczy zgodnie z rezolucją Parlamentu z dnia 17 stycznia 2024 r.;
11. popiera wysoki poziom wydatków na działania związane z klimatem w pierwszych latach programu "Horyzont Europa"; wzywa Komisję, by nadal dążyła do osiągnięcia ogólnego celu wydatków związanych z klimatem w wysokości 35 % w całym okresie trwania programu;
12. podkreśla, że program "Horyzont Europa" jest na dobrej drodze do osiągnięcia celów dotyczących wydatków na ochronę klimatu bez uwzględnienia w ocenie wniosków - zgodnie z przewodnikiem programowym "Horyzont Europa" - zasady "nie czyń poważnych szkód", chyba że było to istotne dla treści zaproszenia do składania wniosków; podkreśla, że nie ma obowiązku prawnego ani podstawy prawnej do horyzontalnego stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" czy zasady "nie szkodzić"; z zadowoleniem przyjmuje, że podczas wysłuchania w Parlamencie komisarz odpowiedzialna za przedsiębiorstwa typu startup, badania i innowacje zobowiązała się do oceny obecnego i nowego podejścia do stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód", w tym podstawy prawnej tego stosowania, oraz do podzielenia się tą oceną z Parlamentem; wzywa Komisję, by przed rozpoczęciem 10PR przedstawiła Parlamentowi sprawozdanie na temat wpływu stosowania zasady "nie czyń (poważnych) szkód" w programie "Horyzont Europa", włącznie z oszacowaniem związanych z tym kosztów jej wdrażania dla Komisji i beneficjentów, a także jej wpływu na uproszczenie wniosków dotyczących projektów;
13. uważa, że podczas realizacji programu "Horyzont Europa" szereg poważnych wydarzeń globalnych naraziło na szwank tysiące naukowców, również w sąsiedztwie UE, co spowodowało znaczny wzrost liczby wniosków zagrożonych naukowców o pilne przyjęcie w Europie; stwierdza jednak, że w obecnym programie UE nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi na wsparcie zagrożonych naukowców, a wysiłki podejmowane przez niektóre państwa członkowskie i organizacje pozarządowe są rozproszone;
14. potwierdza znaczenie współpracy międzynarodowej dla rozwoju nauki; wyraża w związku z tym zaniepokojenie, że współpraca międzynarodowa w ramach programu "Horyzont Europa" zmniejszyła się w porównaniu z programem "Horyzont 2020"; zachęca Komisję do poszukiwania i zawierania innych układów o stowarzyszeniu z państwami trzecimi, ponownie wyraża przekonanie 13 i podkreśla, że zdolność Parlamentu do wydawania znaczącej zgody na zawieranie umów międzynarodowych dotyczących w szczególności udziału państw, o których mowa w art. 16 ust. 1 lit. d) rozporządzenia w sprawie programu "Horyzont Europa", w programach unijnych jest ograniczona, jeżeli w umowach tych nie przewiduje się struktury gwarantującej kontrolę parlamentarną w ramach procedury zgody na udział w konkretnym programie UE;
15. ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje stowarzyszenie Zjednoczonego Królestwa i Szwajcarii z programem "Horyzont Europa", ponieważ w ten sposób uznaje się fakt, że nauka i innowacje w tych państwach stanowią integralną część europejskiego ekosystemu nauki i innowacji; ponownie wyraża zaniepokojenie z powodu zmiany protokołu w 2023 r. i jego przepisów dotyczących automatycznego rabatu dla Zjednoczonego Królestwa; podkreśla, że wszelkie umowy międzynarodowe dotyczące włączenia Szwajcarii do programów unijnych powinny w pełni respektować prerogatywę Parlamentu do wyrażania znaczącej zgody zgodnie z jego rezolucją w sprawie układów o stowarzyszeniu dotyczących udziału państw trzecich w programach Unii;
16. przyjmuje do wiadomości białą księgę Komisji w sprawie możliwości zwiększenia wsparcia badań i rozwoju w dziedzinie technologii podwójnego zastosowania; uważa, że prawie wszyscy respondenci konsultacji społecznych w sprawie białej księgi odrzucili wariant 3; podkreśla, że wielu respondentów uznało, iż konsekwencje wariantów 1 i 2 nie są wystarczająco jasne, aby mogli określić, który wariant byłby lepszy; podkreśla, że powszechnie uznaje się, iż obecna konfiguracja wymaga poprawy, aby zapewnić efektywność wykorzystania funduszy publicznych i zwiększyć suwerenność technologiczną Europy; zauważa, że podczas wysłuchania w Parlamencie komisarz Zaharieva zobowiązała się do kontynuowania tej oceny, potencjalnie za pośrednictwem nowego badania, aby zapewnić reprezentatywność opinii wszystkich zainteresowanych stron;
17. zauważa, że w ramach programu "Horyzont Europa" poczyniono znaczne postępy i wprowadzono plany dotyczące równowagi płci jako kryterium kwalifikowalności oraz aspekt płci w treści badań naukowych i innowacji jako domyślne kryterium przyznawania finansowania w całym programie; uznaje, że zgodnie z niedawnymi analizami wprowadzenie planów dotyczących równowagi płci jako kryterium kwalifikowalności miało efekt katalizatora;
Uwagi dotyczące konkurencyjności
18. jest głęboko przekonany, że wydatki UE na naukę, badania i innowacje są najlepszą inwestycją we wspólną europejską przyszłość, a także na rzecz zwiększenia konkurencyjności i postępu społecznego oraz skutecznego usunięcia luki innowacyjnej; zgadza się z Draghim, że należy lepiej koordynować wszystkie wydatki publiczne na badania i rozwój na poziomie UE, co oznacza odpowiednie dostosowanie inwestycji do strategicznych priorytetów UE i skupienie się na finansowaniu inicjatyw, które przyniosą odpowiednie skutki i stworzą wartość dodaną, oraz uważa, że zreformowany i wzmocniony program ramowy ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tego celu; podkreśla, że aby zapewnić rzeczywistą wartość dodaną, wydatki na badania naukowe i rozwój wymagają również lepszej koordynacji na szczeblu krajowym przez poszczególne państwa członkowskie; przypomina, że zreformowane reguły fiskalne wykluczają fundusze krajowe wykorzystywane do współfinansowania programów UE, i wzywa do pełnego wyzyskania tej możliwości, aby zwiększyć unijne finansowanie badań naukowych;
19. podkreśla znaczenie działalności normalizacyjnej, aby zapewnić przedsiębiorstwom europejskim możliwość skutecznego wykorzystania przewagi konkurencyjnej wynikającej z badań naukowych i innowacji;
20. podkreśla znaczącą rolę badań naukowych i innowacji w różnych sektorach przemysłu, które przyczyniają się do tworzenia miejsc pracy i zwiększania konkurencyjności Europy w porównaniu z państwami trzecimi;
21. zwraca uwagę na znaczenie Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC) dla konkurencyjności Europy; podkreśla w związku z tym, że inwestycje związane z EIC pozwalają pokonać "dolinę śmierci" i prowadzą do innowacji o radykalnym charakterze, które mogą być przełomowe i zwiększać skalę; podkreśla również wyjątkową propozycję instrumentu "Akcelerator" EIC polegającą na zapewnianiu dostosowanego do potrzeb wsparcia dla startupów o wysokim potencjale, niezdolnych do pozyskania finansowania;
22. wyraża zadowolenie, że 44 % dotychczasowego budżetu programu "Horyzont Europa" przyczyniło się do transformacji cyfrowej i przemysłowej, w szczególności dzięki pobudzaniu współpracy nad rozwojem technologii, które mają fundamentalne znaczenie dla konkurencyjności Europy;
23. jest głęboko przekonany, że poza kluczowym znaczeniem dla długoterminowej i trwałej konkurencyjności polityka dotycząca badań stosowanych, rozwoju i innowacji walnie przyczynia się do unikania i przewidywania głównych wyzwań globalnych i społecznych oraz radzenia sobie z nimi;
Uwagi dotyczące realizacji technicznej
24. uważa, że uproszczenie administracyjne uległo stagnacji w programie "Horyzont Europa", biorąc pod uwagę, że 32 % uczestników uważa, iż aplikowanie o środki z programu "Horyzont Europa" jest bardziej uciążliwe niż z programu "Horyzont 2020", podczas gdy prawie połowa uczestników nie zauważa żadnych różnic 14 , jest zaniepokojony "niezwykle wysokimi skumulowanymi kosztami transakcyjnymi i administracyjnymi" 15 ; zauważa, że według beneficjentów ich wydatki na pokrycie kosztów administracyjnych wynosiły średnio 6-10 % budżetu projektu, przy czym 48 % zgłaszało koszty administracyjne na poziomie ponad 10 %, a 10 % beneficjentów - koszty administracyjne na poziomie przekraczającym 20 %; ubolewa, że czas oczekiwania na przyznanie dotacji z programu "Horyzont Europa" jest dłuższy niż w przypadku programu "Horyzont 2020" i że przekracza wyznaczony przez Komisję cel ośmiu miesięcy 16 ; nalega na dalsze uproszczenie administracyjne, usprawnienie odpowiednich procedur, obniżenie kosztów i położenie większego nacisku na wnioskodawców, a także podkreśla, że uproszczenie musi być korzystne dla wnioskodawców, a zarazem należy dopilnować, aby wnioski zawierały wszystkie informacje niezbędne do oceny ich doskonałości;
25. przypomina, że pierwszą pełną wersję opatrzonej komentarzem modelowej umowy o udzielenie dotacji ze środków "Horyzont Europa" opublikowano dopiero w maju 2024 r., czyli ponad trzy lata po rozpoczęciu programu; zauważa, że bez pełnej wersji tego dokumentu beneficjenci nie są w pełni poinformowani o warunkach prawnych i finansowych związanych z podpisaniem umowy o udzielenie dotacji; przypomina, że pierwszą wersję opatrzonej komentarzem modelowej umowy o udzielenie dotacji ze środków "Horyzont 2020" opublikowano jeszcze przed oficjalnym uruchomieniem programu; zauważa, że widoczną przyczyną opóźnienia publikacji jest korporacyjne podejście do modelowych umów o udzielenie dotacji, które Komisja przyjęła w odniesieniu do programów unijnych w obecnych wieloletnich ramach finansowych;
26. zauważa, że istnieją rozliczne opinie i doświadczenia różnych beneficjentów dotyczące funkcjonalności kwot ryczałtowych; uznaje, że niektórzy beneficjenci nie uważają wprowadzenia finansowania ryczałtowego za uproszczenie; podkreśla, że ocena finansowania ryczałtowego w 2024 r. przedstawia niejasne dane, które pozostawiają bez odpowiedzi takie istotne obawy i pytania jak niepewność co do wpływu audytu ex post, a jednocześnie potwierdza inne zastrzeżenia, np. sztuczne zwiększenie liczby pakietów prac 17 ; uważa, że ocena ta potwierdza, iż finansowanie ryczałtowe może być uproszczeniem dla niektórych beneficjentów, lecz nie dla wszystkich 18 ;
27. uważa, że uproszczenie związane z finansowaniem ryczałtowym polega na zniesieniu wszystkich obowiązków dotyczących sprawozdawczości beneficjentów w zakresie rzeczywistych kosztów dla Komisji oraz zniesieniu kontroli finansowych projektów ex post; przyjmuje z zadowoleniem, że skutkuje to niższym poziomem błędu; podkreśla jednak, że poziom błędu jest narzędziem zapewniającym właściwe wydatkowanie funduszy publicznych, a nie celem samym w sobie; w tym kontekście ostrzega przed narażaniem na szwank jakości wydatkowania środków wysoce udanego programu przez zbyt szybkie zwiększenie wykorzystania kwot ryczałtowych;
28. zauważa, że średnia wielkość konsorcjów w programie "Horyzont Europa" znacznie przewyższa średnią wielkość konsorcjów w programie "Horyzont 2020" 19 ; uważa, że konsorcja sprzyjają współpracy oraz że większe konsorcja przyczyniają się do szerszej i potencjalnie bardziej zróżnicowanej współpracy; podkreśla jednak, że zarządzanie większymi konsorcjami wymaga również więcej czasu i wysiłku zarówno na etapie przygotowywania wniosków, jak i na etapie realizacji projektu, co redukuje zasoby na prowadzenie badań; uważa ponadto, że bardziej złożone konsorcja są mniej atrakcyjne dla nowych uczestników, biorąc pod uwagę złożoność i zasoby, a także wymagane doświadczenie w zarządzaniu nimi;
29. podkreśla znaczenie otwartego i dostępnego programu o niskich progach aplikowania, aby zapewnić udział nowych podmiotów i MŚP; zwraca uwagę, że ponad połowa MŚP uczestniczących w programie "Horyzont Europa" to nowe podmioty 20 ; uważa, że obciążenia administracyjne, potrzebne nakłady czasowe i złożoność wniosków mogą zniechęcać MŚP do udziału w programie 21 ; zauważa, że proste, małe i szybkie dotacje instrumentu przeznaczonego dla MŚP w ramach programu "Horyzont 2020" stanowiły magnes dla nowych MŚP 22 ;
30. jest zdania, że Komisja nie zdołała zapewnić sprawnego i silnego zarządzania programem "Horyzont Europa", co skomplikowało jego realizację; oczekuje, że sprawozdanie z oceny okresowej powinno dotyczyć niedociągnięć i możliwych rozwiązań;
Uwagi dotyczące filaru 1
31. uznaje znaczenie filaru 1 w promowaniu doskonałości naukowej i przyciąganiu wysoko wykwalifikowanych naukowców przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERBN) oraz takie programy jak działania "Maria Skłodowska-Curie" (MSCA);
32. z zadowoleniem przyjmuje dalsze sukcesy ERBN; podkreśla, że sukces ERBN zależy od niezależności rady naukowej; podkreśla, że ostatnie lata pokazały, iż obecność zdolnego i zaangażowanego przewodniczącego rady naukowej o uznanych referencjach naukowych ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania i niezależności ERBN; zauważa, że zaproszenia do składania wniosków na zasadzie bottom-up i niezależne zarządzanie rady naukowej ERBN okazały się bardzo skuteczne;
33. podkreśla zdolność ERBN i MSCA, by przyciągać talenty naukowe do Europy; odnotowuje cenny wkład MSCA w wiodącą pozycję naukową Europy; z niepokojem odnotowuje niskie wskaźniki powodzenia w MSCA;
34. podkreśla, że projekty badawcze finansowane w ramach filaru 1 powinny być zgodne z zasadą "wysokie ryzyko/ duże korzyści"; proponuje doprecyzowanie kryteriów oceny, aby w sposób rygorystyczny zapewniać realizację zasady "wysokie ryzyko/duże korzyści" podczas oceny wniosków badawczych; zauważa, że "wysokie ryzyko" oznacza również stosowanie nowych metod badawczych;
35. podkreśla, że infrastruktura badawcza, w szczególności cyfrowa, zapewnia naukowcom i innowatorom z różnych dyscyplin i sektorów istotną platformę wymiany danych, metod i wiedzy specjalistycznej, sprzyjając rozwojowi i stosowaniu nowych technologii, aby wzmocnić suwerenność technologiczną Europy; w tym kontekście ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje postępy związane z europejską chmurą dla otwartej nauki i europejską chmurą dla muzeów;
Uwagi dotyczące filaru 2
36. podkreśla, że badania oparte na współpracy stanowią centralny element europejskich programów ramowych; uznaje znaczenie filaru 2, który jest istotnym narzędziem strategicznym, wspierającym współpracę ogólnoeuropejską dzięki łączeniu zasobów i wiedzy oraz dostosowywanie publicznych i prywatnych programów badań naukowych i innowacji; zauważa, że współpraca nie miałaby miejsca bez finansowania UE na podobnym poziomie, podkreśla wyjątkową wartość dodaną unijnych programów współpracy, w szczególności umożliwiających Europie sprostanie złożonym wyzwaniom społecznym i włączenie przedsiębiorstw do krytycznych łańcuchów wartości obejmujących cały kontynent; uważa, że filar 2 sprzyjał współpracy badawczej, a w szczególności był w stanie wspierać wspólne programy badań naukowych i innowacji na rzecz dojrzałości technologicznej za pośrednictwem wspólnych przedsięwzięć, dzięki czemu przyczynił się do konkurencyjności UE;
37. uważa filar 2 za strategiczne narzędzie umożliwiające ogólnoeuropejską współpracę oraz łączenie wiedzy i zasobów, przyciąganie prywatnych inwestycji oraz łączenie publicznych i prywatnych zainteresowanych stron w całej Europie w celu sprostania złożonym wyzwaniom społecznym; jest przekonany, że należy kontynuować tę współpracę; zwraca jednak uwagę na złożoność filaru 2; uważa, że jego wdrażanie jest nadal zbyt złożone, w związku z czym należy je usprawnić i uprościć, aby ukierunkować rezultaty, a nie tylko rozwiązać problem wydatków; zauważa, że liczba zaangażowanych instrumentów, np. wielość partnerstw, złożona i odgórna administracyjna realizacja misji oraz liczne przesunięcia budżetowe, spowodowała niepotrzebną złożoność, co zniechęca wnioskodawców, zwłaszcza nowych, do udziału w programie; podkreśla znaczenie dostępności tych instrumentów, w szczególności dla MŚP ze wszystkich regionów Europy, aby umożliwić uczestnictwo wszystkim wybitnym naukowcom i innowatorom, a także wspierać zdolności absorpcyjne przedsiębiorstw; z zadowoleniem przyjmuje zapowiedź przywrócenia równowagi w drugim filarze, aby zapewnić lepszą równowagę między różnymi rodzajami działań dotyczących badań naukowych i innowacji, od badań podstawowych po innowacje zorientowane na rynek, jak zapowiedziano w drugim planie strategicznym programu "Horyzont Europa"; w tym kontekście odnotowuje wniosek zawarty w opinii Komitetu Europejskiej Przestrzeni Badawczej i Innowacji w sprawie 10PR, zgodnie z którym struktura klastrowa programu "Horyzont Europa" stanowi niepotrzebną przeszkodę dla uczestników poszukujących finansowania, szczególnie nowych uczestników, a także wniosek ze sprawozdania Draghiego, zgodnie z którym "program powinien konsolidować ogólne rozdrobnione i niejednorodne działania";
Uwagi dotyczące filaru 3
38. zauważa, że zwiększanie skali i komercjalizacja wyników badań naukowych pozostają największymi wyzwaniami dla Europy; przypomina o decydującej roli przedsiębiorczości, na przykład w komercyjnym i gospodarczym wykorzystaniu doskonałych badań stosowanych w przełomowych innowacjach;
39. podkreśla, że Europejska Rada ds. Innowacji wypełnia powszechnie uznawaną lukę inwestycyjną w finansowaniu zwiększania skali przełomowych innowacji 23 ; odnotowuje bardzo niski wskaźnik powodzenia w EIC i uważa, że potwierdza to znaczenie jej finansowania, a zarazem stanowi niepokojący sygnał niedofinansowania programu; przyjmuje z zadowoleniem, że uzupełniono EIC jako instrument, wprowadzając działania transformacyjne, ponieważ są one dopełnieniem podróży innowatora od wczesnego pomysłu do zwiększenia skali dzięki ułatwieniu dojrzewania i walidacji technologii; podkreśla jakość i adekwatność doradztwa świadczonego przez Radę EIC i w związku z tym przypomina o znaczeniu doradztwa ekspertów dla kierowania wdrażaniem programu ramowego;
40. uważa, że EIC jest zasadniczo potrzebnym i doskonałym instrumentem; zgadza się, że usprawnienie i wzmocnienie EIC, przyciąganie inwestycji prywatnych i wspieranie komercjalizacji badań są centralnymi elementami filaru 3, co potwierdzono w sprawozdaniu Heitora; ubolewa jednak, że Komisja podjęła pewne decyzje dotyczące wdrażania, które oddaliły EIC od zamierzonego celu pomocy przedsiębiorstwom w rozwijaniu działalności; uznaje, że należy zapewnić EIC elastyczność, aby strategicznie zmaksymalizować jej potencjał wspierania przełomowych technologii; jest głęboko przekonany, że EIC może osiągnąć swój pełny potencjał, jeżeli ramy prawne i instytucjonalne programu zostaną doprecyzowane i wzmocnione;
41. ubolewa, że nie zrealizowano wszystkich zaleceń Parlamentu zawartych w rezolucji z 22 listopada 2022 r. w sprawie wdrożenia Europejskiej Rady ds. Innowacji, w szczególności zalecenia, by przeprowadzić dogłębną ocenę sposobów poprawy wdrażania EIC, z uwzględnieniem jako opcji ustanowienia na mocy art. 187 TFUE niezależnego organu UE jako głównego podmiotu odpowiedzialnego za to wdrażanie; ponadto ubolewa, że zignorowano jego zalecenie, aby zapewnić wdrożenie zarówno komponentów kapitałowych, jak i dotacji, przy bezpośredniej koordynacji tych dwóch elementów;
42. zwraca uwagę na pracę kierowników programów w EIC; wyraża głębokie przekonanie, że podejście oparte na inteligencji strategicznej, opracowane przez ekspertów dysponujących powszechnie uznawaną wiedzą fachową w tej dziedzinie, umożliwia skuteczne programowanie strategicznych zaproszeń do składania wniosków ukierunkowanych na wyzwania; w szczególności docenia pracę kierowników programów i pomoc w znajdowaniu i osiąganiu wartości dodanej projektów dzięki łączeniu projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania;
43. zwraca uwagę, że ogólnie niezależni eksperci pozytywnie oceniają (zwłaszcza pod względem wartości dodanej UE) wspólnoty wiedzy i innowacji (WWiI); zauważa, że WWiI przy EIT przyczyniają się do wzmocnienia powiązań między szkolnictwem wyższym a przedsiębiorstwami oraz eliminowania "luki w umiejętnościach", a ponadto że należy zbadać synergie z uczelniami wyższymi wprowadzone w niedawnym prawodawstwie UE (np. akcie w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, akcie w sprawie surowców krytycznych, pakiecie na rzecz cyberbezpie- czeństwa); ponadto podkreśla, że działania związane z regionalnym systemem innowacji EIT (RSI) przyczyniają się do zmniejszenia różnic w zdolnościach innowacyjnych w Europie; przypomina, że należy stworzyć więcej synergii, aby zniwelować przepaść innowacyjną między EIT a innymi działaniami, takimi jak działanie przygotowawcze UE zatytułowane "Innowacje na rzecz transformacji ukierunkowanej terytorialnie", i uważa, że WWiI przy EIT mogłyby poprawić synergie w programie ramowym (w kontekście działań w filarze 3 i między filarami) oraz zapewnić konkretne synergie między innowacjami ukierunkowanymi na doskonałość i ukierunkowanymi terytorialnie, na przykład za pośrednictwem wdrażania następnych działań w zakresie badań naukowych i innowacji prowadzonych przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej, takich jak instrument międzyregionalnych inwestycji w innowacje (I3);
44. z ubolewaniem stwierdza jednak, że kilka zainteresowanych podmiotów kwestionuje znaczenie EIT jako programu, w tym niektórzy z jego największych beneficjentów; podkreśla, że zasadniczo zainteresowane podmioty doceniają koncepcję wspólnot wiedzy i innowacji i postrzegają je jako użyteczny instrument skutecznego rozwoju i integracji ekosystemu innowacji; uważa, że dwie główne sygnalizowane kwestie dotyczą wymogu finansowej samowystarczalności WWiI 24 oraz centralnego zarządzania przez organizację EIT, co jest zbyt biurokratyczne i uciążliwe oraz utrudnia zarządzanie WWiI 25 ; stwierdza, że dla wielu zainteresowanych podmiotów koszty finansowe i inne, w tym wysokie obciążenie związane z uczestnictwem w WWiI, przeważają nad korzyściami stosunkowo niewielkiego, lecz istotnego dla nich wsparcia finansowego;
45. ubolewa, że chociaż podjęto już pewne wysiłki, synergie między EIC, EIT i ERBN wciąż nie są wystarczające;
Uwagi dotyczące filaru 4
46. wyraża zadowolenie, że w programie "Horyzont Europa" bierze udział więcej podmiotów z państw objętych inicjatywą rozszerzania uczestnictwa; przyznaje, że przepaść innowacyjna utrzymuje się pomimo niewielkiego zmniejszenia różnic w wynikach w dziedzinie innowacji w całej Europie i pomimo dwóch dekad wysiłków na rzecz rozszerzania uczestnictwa; podkreśla jednak, że istnienie tej luki innowacyjnej w Europie ma negatywne konsekwencje dla całej UE, ponieważ oznacza, że dostępne talenty pozostają niewykorzystane i można się spodziewać pogłębienia dysproporcji gospodarczych w UE; zauważa, że częściowo ten niski udział można wyjaśnić czynnikami strukturalnymi, w tym niedostatecznymi krajowymi inwestycjami publicznymi w badania naukowe i rozwój, co osłabia skuteczność krajowych systemów badań naukowych i innowacji i o czym świadczy niska punktacja w Europejskim Rankingu Innowacyjności; ponadto odnotowuje związek istniejący między wysokim poziomem udziału w programie ramowym a wysokim poziomem krajowych inwestycji publicznych w badania i rozwój; jest głęboko przekonany, że bez reform na szczeblu krajowym nie da się zlikwidować luki innowacyjnej, niezależnie od wysiłków na szczeblu europejskim, i odsyła do odnośnego sprawozdania specjalnego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nr 9/2022; uznaje, że potrzebne są nowe i skuteczniejsze mechanizmy dalszego rozszerzania uczestnictwa, ale finansowanie tych działań należy zapewnić przede wszystkim na szczeblu krajowym i uzupełnić funduszami polityki spójności; apeluje do Komisji o dopilnowanie, by przyszły akt o EPB nakładał na państwa członkowskie zdecydowane zobowiązania do poprawy funkcjonowania ich systemu badań naukowych i innowacji w celu wyeliminowania słabych wyników spowodowanych wyzwaniami strukturalnymi;
47. podkreśla znaczenie pieczęci doskonałości w programie "Horyzont Europa"; uważa, że pieczęć częściowo łagodzi utrzymującą się kwestię niedofinansowania w programie "Horyzont Europa", co znacznie utrudnia odpowiednie wspieranie wszystkich wniosków wysokiej jakości; przyznaje ponadto, że pieczęć może przyczynić się do zwiększenia wskaźnika udziału naukowców z państw objętych inicjatywą rozszerzania uczestnictwa; podkreśla jednak, że pieczęci nie można traktować jako substytutu bezpośredniego wsparcia finansowego, w szczególności dlatego, że nie jest ona gwarancją finansowania;
48. zauważa, że dobrze prosperujący europejski ekosystem innowacji wymaga silnych i dobrze połączonych ekosystemów innowacji ukierunkowanych terytorialnie oraz że lepiej połączony europejski ekosystem innowacji będzie miał zasadnicze znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności Europy, jej odporności i strategicznej autonomii; uznaje, że współpraca między ekosystemami terytorialnymi umożliwia regionom europejskim wykorzystanie ich połączonych atutów do efektywniejszego opracowywania innowacyjnych rozwiązań; podkreśla, że współpraca ta przyspiesza również komercjalizację i skalowanie technologii, wzmacniając konkurencyjność UE również w wymiarze globalnym; uznaje kluczową rolę publicznych organizacji badawczych, w tym uniwersytetów, jako siły napędowej innowacji ukierunkowanych terytorialnie;
Uwagi dotyczące misji i partnerstw
49. podkreśla potrzebę wzmocnienia roli misji w dziedzinie komunikacji naukowej, ponieważ przybliży to wyniki badań społeczeństwu i pomoże sprostać wyzwaniu braku zaufania do badań naukowych i innowacji, a jednocześnie pomoże uzyskać społeczną zgodę na publiczne inwestycje w badania naukowe i innowacje; przypomina, że w komunikacie Komisji zatytułowanym "Misje europejskie po dwóch latach: ocena postępów i dalsze działania" nie oceniono misji pozytywnie i stwierdzono, że nie spełniły takich podstawowych celów jak przyciąganie finansowania zewnętrznego;
50. przypomina o fundamentalnej roli partnerstw w nawiązywaniu stosunków między Komisją a partnerami prywatnymi lub publicznymi i uważa, że muszą oni otrzymywać stałe wsparcie o określonym celu i zakresie; podkreśla, że należy usprawnić i uprościć struktury zarządzania PPP, aby unikać niepotrzebnych obciążeń i skoncentrować się w większym stopniu na kluczowych priorytetach; uważa wspólne przedsięwzięcia za bardzo użyteczne instrumenty sprzyjające lepszej koordynacji i dostosowaniu programów badawczych w całej UE, a także wspierające współinwestowanie w badania naukowe i rozwój przez sektor publiczny i prywatny; z ubolewaniem zauważa, że wspólne przedsięwzięcia nie doprowadziły jeszcze do zwiększenia ogólnych wydatków na badania naukowe i rozwój w przemyśle europejskim;
Zalecenia dotyczące pozostałej części programu "Horyzont Europa"
51. zauważa, że od czasu opublikowania komunikatu w realizacji misji nie nastąpiły żadne istotne zmiany; stwierdza, że obecne podejście do misji nie jest wystarczająco ukierunkowane na wspieranie kreatywnych nowości i pomysłów w dziedzinie badań naukowych i innowacji, aby sprostać wyzwaniom; uważa, że programowanie ukierunkowane na realizację misji powinno mieć cele, które można osiągnąć dzięki badaniom naukowym i innowacjom, należy je wdrażać za pośrednictwem otwartych zaproszeń do składania wniosków na zasadzie bottom-up w celu realizacji misji oraz zarządzać na zasadzie podejścia portfelowego bazującego na doświadczeniu kierowników programów EIC; uważa, że programowanie ukierunkowane na realizację misji powinno być przede wszystkim nowatorskim podejściem do programowania badań, kładącym większy nacisk na oddolne pomysły badawcze, co sprzyja interdyscyplinarności, a w szczególności umożliwia synergie między działaniami opartymi na naukach społecznych, humanistycznych i artystycznych i na technologii w celu rozwiązania problemów; w związku z tym wzywa Komisję do pilotowania tego podejścia w pozostałych latach programu "Horyzont Europa" dzięki wydatkowaniu większości środków przeznaczonych na misje w drodze otwartych zaproszeń do składania wniosków sprzyjających propozycjom działań w zakresie badań naukowych i innowacji, które mogą przyczynić się do osiągnięcia celu szczegółowego; zachęca Komisję do rozważenia, czy należy kontynuować finansowanie każdej misji w ramach programu "Horyzont Europa", oraz do znalezienia dodatkowego finansowania i wsparcia, by kontynuować misje w innych częściach budżetu UE oraz, w stosownych przypadkach, na szczeblu krajowym i regionalnym;
52. popiera propozycję zawartą w sprawozdaniu Heitora dotyczącą utworzenia jednostki eksperymentalnej w ramach programu "Horyzont Europa", aby eksperymentować z nowymi metodami i instrumentami wdrażania oraz wspierać rzeczywiste uproszczenie dla uczestników i zapewnić sprawniejszą realizację programu; wzywa Komisję do uruchomienia od 2025 r. grupy zadaniowej, aby poprawić skuteczność europejskiego semestru, zgodnie z udziałem UE w realizacji celu 3 %, jak opisano to jasno w sprawozdaniach Draghiego i Heitora oraz jak potwierdzili to liderzy europejscy w Deklaracji budapeszteńskiej w sprawie nowego ładu na rzecz europejskiej konkurencyjności;
53. nalega, aby Komisja nadal korzystała z finansowania ryczałtowego w programie "Horyzont Europa" i stosowała je do beneficjentów, którzy w ocenach postrzegają je jako uproszczenie, np. MŚP i projektów, w przypadku których istnieją solidne dowody potwierdzające, że jest to rzeczywiste uproszczenie; podkreśla w związku z tym, że planowane zwiększenie wykorzystania kwot ryczałtowych w programie prac na lata 2026-2027 pozostaje wątpliwe, zważywszy na istniejące obawy i niewiadome dotyczące wpływu kwot ryczałtowych na uproszczenie zapewniane niektórym beneficjentom i ich wpływu na jakość finansowanych projektów; wzywa Komisję do podjęcia wszelkich niezbędnych kroków, aby zapewnić należyte i efektywne wykorzystanie funduszy UE przed zwiększeniem części budżetu programu "Horyzont Europa" wydawanej za pośrednictwem kwot ryczałtowych w ostatnich latach tego programu oraz aby zbadać dalszą poprawę systemu, dzięki której finansowanie ryczałtowe zapewni beneficjentom rzeczywiste uproszczenie; popiera zalecenie Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, aby określić zakres kontroli ex post w odniesieniu do dotacji ryczałtowych;
54. popiera pilny apel zawarty w sprawozdaniu Heitora, aby wprowadzić linię współfinansowania "Wybierz Europę" i przekształcić obecny "drenaż mózgów w Europie" w "pozyskiwanie mózgów" do 2035 r., oraz zauważa, że należy to uznać za istotną i wyjątkową szansę dla Europy w obecnym niepewnym kontekście geopolitycznym, a zwłaszcza po ostatnich wyborach w USA, i dlatego pilnie wdrożyć począwszy od 2025 r.;
55. apeluje do Komisji o bezzwłoczne przywrócenie autonomii i sprawności EIC, aby pozbyć się istniejących złożonych procesów, które prowadzą do niższych wskaźników wykonania; uważa, że działania w ramach "Transformacja" EIC powinny być otwarte na wnioski, których podstawą są wyniki dowolnego projektu programu ramowego, niezależnie od tego, z której części programu finansowano ten projekt;
56. wzywa Komisję jako strażniczkę Traktatów, by posiłkowała się motywem 72 rozporządzenia w sprawie programu "Horyzont Europa" przy egzekwowaniu większego poszanowania wolności nauki w UE i w krajach stowarzyszonych, a w szczególności by wykorzystała go jako podstawę otwartego i bezpośredniego reagowania na rażące naruszenia wolności nauki przez rządy krajowe;
57. zaleca, by stosowaniu zasady "nie czyń (poważnych) szkód" towarzyszyły szczegółowe wytyczne Komisji dotyczące sposobu oceny zgodności z tą zasadą w kontekście konkretnego zaproszenia, do którego się ją stosuje;
Zalecenia dotyczące dziesiątego programu ramowego w zakresie badań (10PR)
58. apeluje, aby w kontekście planowanej dyskusji na temat bardzo oczekiwanego Funduszu Konkurencyjności, zapowiedzianego przez przewodniczącą Komisji Ursulę von der Leyen 17 lipca 2024 r. w Strasburgu w przemówieniu poświęconym doskonałości UE w dziedzinie badań i innowacji oraz rozwojowi technologii strategicznej, 10PR był odrębnym programem UE o znacznie wyższym budżecie umożliwiającym osiągnięcie celu wydatków na poziomie 3 % PKB i wystarczającym do sfinansowania co najmniej 75 % złożonych wniosków doskonałych 26 pod względem naukowym; zaleca, aby podstawą 10PR były trzy główne cele:
a) stworzenie europejskiego konkursu pomysłów i lejka przyspieszającego rozwój od nauk podstawowych do zwiększania skali innowacji dzięki wspieraniu badań podstawowych oraz sprawniejszemu wdrażaniu i wykorzystywaniu innowacyjnych rozwiązań;
b) wspieranie strategicznych inicjatyw badawczych, które wymagają współpracy na szeroką skalę i na szczeblu europejskim, ponieważ zdolność programu do priorytetowego traktowania tych inicjatyw będzie miała zasadnicze znaczenie dla zdolności Europy do sprostania obecnym wyzwaniom społecznym, a także dla europejskiego przemysłu i MŚP, w tym pod względem dojrzałości technologii i wspierania ekosystemów europejskich, aby zniwelować różnice w konkurencyjności w stosunku do naszych światowych konkurentów, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju priorytetowych innowacyjnych zaawansowanych technologii i ich przekształcania w konkretne zastosowania innowacyjnych produktów, procesów i usług;
c) rozwój EPB, w tym dzięki usunięciu luki innowacyjnej w Europie;
59. zaleca, aby Komisja zapewniła zorientowaną na użytkownika, opartą na nauce, skuteczną i wydajną realizację programu, w tym dzięki:
a) poprawie zarządzania na podstawie ustaleń grupy ekspertów Heitora i sprawozdania Draghiego, z uwzględnieniem potrzeby poprawy sprawności programu, co powinno:
i. być ukierunkowane na ułatwianie najlepszych badań naukowych, rozwoju technologii i innowacji;
ii. przyczynić się do realizacji priorytetów UE w dziedzinie nauki i innowacji;
iii. bazować na zasadzie samorządności, dzięki której uznani i niezależni specjaliści z danej dziedziny działający w interesie publicznym są w stanie doradzać, jak badania i innowacje mogą najlepiej przyczynić się do realizacji priorytetów politycznych określonych przez decydentów politycznych; zaleca, aby w ramach wdrażania tej zasady utworzyć zgodnie ze sprawozdaniem Heitora nowe rady, które będą udzielały porad eksperckich na temat strategicznych priorytetów programu i formułowania tekstów zaproszeń do składania wniosków, aby zapewnić ich jakość;
b) uwzględnieniu stanowisk dla zarządzających programem w EIC - porównywalnych z zarządzającymi programem w amerykańskich agencjach typu ARPA - którzy są ekspertami z udokumentowanym doświadczeniem w danej dziedzinie, powoływanymi spoza Komisji na z góry określony okres na specjalnych doradców komisarza odpowiedzialnego za badania naukowe i innowacje, aby zapewnić im starszeństwo służbowe w Komisji, zarządzać strategicznymi, wizjonerskimi portfelami projektów, wspierać obopólnie korzystną współpracę między projektami, w stosownych przypadkach w ramach całego programu, i określać wyzwania na podstawie danych wywiadu strategicznego oraz wspierać globalne przywództwo Europy w określonych obszarach ich działalności;
c) wdrożeniu gruntownego uproszczenia prac administracyjnych związanych ze składaniem wniosków i zarządzaniem projektami w 10PR, zgodnie z propozycją w sprawozdaniu Heitora, aby najpierw zaufać, a sprawdzić później w systemie składania wniosków, a także ograniczeniu informacji wymaganych we wnioskach do absolutnego minimum - żadne informacje, które nie są absolutnie niezbędne do dobrej jakościowej oceny wartości naukowej lub innowacyjnej wniosku, nie powinny być załączane na etapie składania wniosku;
d) propagowaniu synergii, skoordynowanego programowania i wdrażania z innymi programami i politykami sektorowymi, w szczególności z przyszłą nową polityką przemysłową i następnymi ważnymi projektami stanowiącymi przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania, dotyczącymi badań, rozwoju i innowacji na szczeblu krajowym i unijnym;
60. zaleca, aby w 10PR utrzymać plany dotyczące równowagi płci jako kryteria kwalifikowalności do finansowania w ich obecnej formie jako stały i integralny element unijnych wymogów dotyczących finansowania badań;
61. zaleca, aby ogólny cel rozwoju EPB doprowadził do rozwoju doskonałej, jednolitej i dobrze funkcjonującej europejskiej przestrzeni badawczej, która przyciąga talenty, włącza nowych uczestników do istniejących sieci i zapewnia dostęp do wiodącej światowej infrastruktury badawczej i technologicznej, a jednocześnie pozostaje otwarta na doskonałej jakości wnioski badawcze niezależnie od wspierającej instytucji badawczej i wspomaga wspólne programy badawcze na wczesnym etapie z krajowymi podmiotami finansującymi; podkreśla, że przyszły akt o EPB musi zapewniać wzrost inwestycji krajowych, reformy krajowe i zniesienie barier w swobodnym przepływie wiedzy, technologii i naukowców, aby stworzyć warunki umożliwiające 10PR wspieranie tworzenia dobrze funkcjonującej EPB;
62. uważa, że infrastruktury badawcze, europejska współpraca naukowo-techniczna i programy łączenia w zespoły powinny przyczyniać się do osiągnięcia tego ogólnego celu; jest przekonany, że w 10PR należy przewidzieć instrument na rzecz strategicznych inwestycji w infrastrukturę technologiczną; uważa, że MSCA jest kluczowym instrumentem realizacji tego celu, ponieważ ułatwia w całej UE i między sektorami mobilność najlepszych i najzdolniejszych, wybieranych na podstawie doskonałości naukowej składanych wniosków; uważa, że do udziału w programie należy zachęcać podmioty z obszarów o słabych wynikach badawczych w celu dalszej integracji EPB;
63. jest głęboko przekonany, że aby osiągnąć ten ogólny cel, 10PR powinien obejmować nowy europejski program stypendialny dla zagrożonych naukowców, uwzględniający wnioski wyciągnięte z trwającego działania przygotowawczego;
64. nadal popiera podejście EIT oparte na trójkącie wiedzy służące wspieraniu innowacji w Europie; jest przekonany, że zreformowany i na nowo ukierunkowany EIT powinien przyczynić się do realizacji tego ogólnego celu, biorąc pod uwagę jego szczególną rolę w integrowaniu europejskiego ekosystemu innowacji;
65. uważa, że w 10PR rozszerzona i wzajemnie powiązana ERBN oraz EIC powinny być siłą napędową europejskiego konkursu pomysłów oraz że zwiększenie ich budżetów powinno być priorytetem w budżecie 10PR; zaleca zaprojektowanie tych programów w taki sposób, aby tworzyły europejski, oddolny lejek innowacji umożliwiający szybki rozwój od nauk podstawowych po zwiększanie skali innowacji;
66. uważa, że EIC może odnieść sukces, tylko jeżeli będzie (i) oferowała finansowanie mieszane jako jeden projekt oraz (ii) działała z taką samą przewidywalnością i sprawnością jak podmioty prywatne na rynku kapitału wysokiego ryzyka za pośrednictwem dostosowanego do potrzeb podmiotu prawnego odpowiedzialnego za jej wdrażanie; podkreśla, że większa autonomia i samorządność ERBN i EIC mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tego celu; uważa w związku z tym, że aby zapewnić ich niezależność i długoterminową stabilność, należy zbadać nowe możliwości, np. utworzenie specjalnych podmiotów prawnych;
67. uważa, że rozszerzenie EIC i ERBN powinno obejmować większe finansowanie ambitnych i opartych na współpracy projektów badawczych znajdujących się na wczesnych etapach; zaleca, aby dzięki temu rozszerzeniu finansowane były mniejsze projekty i konsorcja, aby obniżyć bariery uczestnictwa, zwiększyć wskaźnik powodzenia i zachęcić do eksperymentowania z nowymi pomysłami i współpracą; uważa, że zarówno instrument "Pionier" EIC, jak i dotacje ERBN związane z synergią mają w tej rozszerzonej przestrzeni rolę do odegrania w przypadku oddolnych badań bazujących na współpracy; podkreśla, że z instrumentu "Pionier" EIC należy nadal finansować program Wyzwania (Challenges), ale należy go zreformować zmieniając zaproszenia do składania wniosków opartych na tym programie na program typu ARPA, pozostawiający miejsce na oddolne wnioski, zapewniając jednocześnie strategiczny rozwój technologii;
68. wzywa Komisję do zaprojektowania 10PR w taki sposób, aby mógł skutecznie wspierać strategiczne inicjatywy w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i wdrażania, koncentrując się na ograniczonej liczbie priorytetów w celu wspierania konkurencyjności opartej na badaniach naukowych i odporności kluczowych sektorów gospodarki europejskiej, a także w celu sprostania wyzwaniom społecznym w perspektywie 2040 r., wymagającym współpracy transgranicznej ze względu na skalę i złożoność problemu; uważa, że inicjatywy te mogłyby przybrać formę (i) programów ukierunkowanych na realizację misji społecznych, podejmujących wyzwania społeczno- gospodarcze lub ekologiczne, (ii) programów ukierunkowanych na realizację misji technologicznych, aby przyspieszyć rozwój technologii strategicznych w Europie, oraz (iii) wspólnych przedsięwzięć zabezpieczających wspólne inwestycje sektora prywatnego, państw członkowskich i UE;
69. jest ponadto przekonany, że część budżetu 10PR powinna pozostać dostępna dla zaproszeń do składania wniosków dotyczących współpracy przy projektach o wyższym poziomie gotowości technologicznej, aby wspierać strategiczną współpracę nieobjętą inicjatywami strategicznymi, w szczególności budżet ten można by przeznaczyć na strategiczne zaproszenia do składania wniosków opracowane przez kierowników programów w celu dalszego rozwoju nowego ekosystemu;
70. podkreśla, że zasadniczo programy ukierunkowane na realizację misji w 10PR powinny być zorganizowane inaczej niż obecne misje w ramach programu "Horyzont Europa"; wzywa Komisję do wprowadzenia w 10PR programów ukierunkowanych na realizację misji, w których określono cele możliwe do osiągnięcia za pomocą badań naukowych i innowacji, wdrażanych na zasadzie otwartych zaproszeń do składania oddolnych pomysłów, wspierających interdyscyplinarność, w tym między działaniami ukierunkowanymi na nauki społeczne, humanistyczne i artystyczne a działaniami opartymi na technologii, aby zrealizować misję, i zarządzanych za pomocą podejścia portfelowego bazującego na doświadczeniach z projektu pilotażowego w programie "Horyzont Europa"; podkreśla, że skuteczne zarządzanie tymi programami ukierunkowanymi na misje wymaga w większym stopniu wybitnej wiedzy fachowej na temat misji, a nie ogólnej wiedzy fachowej;
71. podkreśla, że należy dostosować procedury uzyskiwania wsparcia z 10PR do realiów przedsiębiorstw; jest zdania, że w tym celu należy ponownie wprowadzić w 10PR procedurę składania wniosków ukierunkowaną na przemysł i bazującą na doświadczeniach procedury Szybka ścieżka do innowacji z programu "Horyzont 2020", szczególnie jeżeli program ma wspierać inicjatywy strategiczne;
72. jest przekonany, że strategiczne podejście do współpracy międzynarodowej jest ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej; uważa, że globalna współpraca w dziedzinie nauki jest niezbędna dla rozwoju wiedzy ludzkości, ale nie należy jej prowadzić w naiwny sposób; zaleca, aby Komisja opracowała jasne strategiczne ramy polityczne dla swoich decyzji dotyczących współpracy międzynarodowej, obejmujące (i) jasną politykę stowarzyszania państw trzecich, która uznaje, że stowarzyszanie jest narzędziem partnerstw politycznych, (ii) ustrukturyzowany proces określania, jak otwarte lub zamknięte muszą być projekty 10PR, aby wspierać jak najlepsze badania, przy jednoczesnym uwzględnieniu strategicznych interesów Unii, oraz (iii) plan pobudzenia globalnej współpracy za pośrednictwem programu;
73. podkreśla, jak ważna jest zgodność 10PR z zaleceniem Rady w sprawie bezpieczeństwa badań naukowych; wzywa Komisję, aby w podejściu strategicznym uwzględniła to, czy właściwą równowagę między bezpieczeństwem a otwartością można najlepiej osiągnąć na poziomie programów, zaproszeń do składania wniosków czy wybranych projektów; uważa również, że poza elastycznością samego programu ramowego należy uwzględnić zapewnienie odporności, aby stała się ona integralną częścią wszystkich działań w zakresie badań stosowanych, rozwoju i innowacji w następnym programie ramowym, w sposób zróżnicowany w zależności od tematu i rodzaju działania; uważa w szczególności, że działania innowacyjne blisko rynku muszą uwzględniać wynikające z nich ryzyko zwiększonej zależności od państw trzecich oraz niezbędną zwiększoną autonomię strategiczną UE;
74. zasadniczo zaleca, by utrzymać cywilny charakter następnego programu ramowego i pozostawić zaproszenia do składania wniosków dotyczących konkretnych zastosowań w dziedzinie obronności w ramach funduszu, który zastąpi Europejski Fundusz Obronny; wzywa Komisję do dalszego rozwoju opcji, aby wzmocnić synergie między wydatkami na badania i rozwój w dziedzinie cywilnej i obronności; w szczególności wzywa Komisję, aby zbadała, jak zmaksymalizować wykorzystanie potencjału podwójnego zastosowania, zwłaszcza za pośrednictwem interwencji po wyborze projektów, a nie na etapie definiowania zaproszenia do składania wniosków lub programu; podkreśla, że wolność nauki obejmuje prawo naukowców do wyboru, w jakie badania i rozwój chcą wnieść wkład;
75. zaleca, aby program uznawał rolę badań interdyscyplinarnych w podejmowaniu wyzwań społecznych, włącznie z lepszą integracją nauk społecznych, humanistycznych i artystycznych; ponownie podkreśla potrzebę wystarczającego finansowania projektów badawczych, które dotyczą wyzwań społecznych i wchodzą w zakres nauk społecznych, humanistycznych i artystycznych;
76. zaleca wprowadzenie działań badawczych, aby szerzej wspierać badania wymagające niższego poziomu gotowości technologicznej i badania podstawowe oraz zachęcać do ich prowadzenia;
77. zauważa, że przeznaczenie co najmniej 35 % wydatków programu "Horyzont Europa" na cele klimatyczne służyło ogólnemu unijnemu celowi włączenia działań w dziedzinie klimatu do sektorowych strategii politycznych i funduszy UE; uważa, że dopilnowanie, aby w 10PR odpowiednio finansowano naukę, badania i innowacje wspierające cele klimatyczne UE, jest ambitnym celem;
78. podkreśla, że zgodnie z art. 33 ust. 2 lit. d) rozporządzenia finansowego każde potencjalne zastosowanie zasady "nie czyń (poważnej) szkody" w 10PR należy określić w prawodawstwie dotyczącym 10PR;
79. zaleca, aby w 10PR uznawać centralną rolę normalizacji w napędzaniu innowacji, zwiększaniu konkurencyjności i zapewnianiu skutecznych, gotowych do wprowadzenia na rynek rozwiązań dzięki zapewnieniu, jeżeli jest to stosowne w projektach, uznawania kosztów związanych z działaniami normalizacyjnymi za kwalifikujące się do zwrotu ze środków programu, a także dzięki wspieraniu działalności normalizacyjnej naukowców;
80. nalega, aby na mocy przepisów dotyczących stowarzyszenia państw trzecich z 10PR stowarzyszenia te można było zawierać wyłącznie za pośrednictwem umów międzynarodowych, co wymaga zgody Parlamentu na każde konkretne stowarzyszenie z konkretnym programem UE, w tym na zakres takiego stowarzyszenia;
81. zauważa, że 10PR powinien uwzględniać wykorzystanie sztucznej inteligencji (AI) jako sposób wspierania rozwoju europejskich badań, a jednocześnie wskazać konkretne zagrożenia związane z niewłaściwym wykorzystaniem AI w środowisku naukowym i odpowiednie środki łagodzące;
82. zobowiązuje swoją przewodniczącą do przekazania niniejszej rezolucji Radzie i Komisji oraz rządom państw członkowskich.
Od 1 stycznia 2026 r. zacznie obowiązywać ustawa wprowadzająca Centralną e-Rejestrację. Zakłada ona, że od przyszłego roku podmioty lecznicze obowiązkowo dołączą do systemu m.in. w zakresie umawiania wizyt u kardiologa oraz badań profilaktycznych. Planowany start rejestracji na wszystkie świadczenia planowany jest na 2029 r. Kolejne świadczenia i możliwości w zakresie zapisywania się do lekarzy specjalistów będą wchodzić w życie stopniowo.
22.12.2025
W piątek, 19 grudnia 2025 roku, Senat przyjął bez poprawek uchwalone na początku grudnia przez Sejm bardzo istotne zmiany w przepisach dla pracodawców obowiązanych do tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Odnoszą się one do tych podmiotów, w których nie działają organizacje związkowe. Ustawa trafi teraz na biurko prezydenta.
19.12.2025
Nowe okresy wliczane do okresu zatrudnienia mogą wpłynąć na wymiar urlopów wypoczynkowych osób, które jeszcze nie mają prawa do 26 dni urlopu rocznie. Pracownicy nie nabywają jednak prawa do rozliczenia urlopu za okres sprzed dnia objęcia pracodawcy obowiązkiem stosowania art. 302(1) Kodeksu pracy, wprowadzającego zaliczalność m.in. okresów prowadzenia działalności gospodarczej czy wykonywania zleceń do stażu pracy.
19.12.2025
Wszyscy pracodawcy, także ci zatrudniający choćby jednego pracownika, będą musieli dokonać wartościowania stanowisk pracy i określić kryteria służące ustaleniu wynagrodzeń pracowników, poziomów wynagrodzeń i wzrostu wynagrodzeń. Jeszcze więcej obowiązków będą mieli średni i duzi pracodawcy, którzy będą musieli raportować lukę płacową. Zdaniem prawników, dla mikro, małych i średnich firm dostosowanie się do wymogów w zakresie wartościowania pracy czy ustalenia kryteriów poziomu i wzrostu wynagrodzeń wymagać będzie zewnętrznego wsparcia.
18.12.2025
Minister finansów i gospodarki podpisał cztery rozporządzenia wykonawcze dotyczące funkcjonowania KSeF – potwierdził we wtorek resort finansów. Rozporządzenia określają m.in.: zasady korzystania z KSeF, w tym wzór zawiadomienia ZAW-FA, przypadki, w których nie ma obowiązku wystawiania faktur ustrukturyzowanych, a także zasady wystawiania faktur uproszczonych.
16.12.2025
Od 1 stycznia 2026 r. zasadą będzie prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów przy użyciu programu komputerowego. Nie będzie już można dokumentować zakupów, np. środków czystości lub materiałów biurowych, za pomocą paragonów bez NIP nabywcy. Takie zmiany przewiduje nowe rozporządzenie w sprawie PKPiR.
15.12.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3147 |
| Rodzaj: | Rezolucja |
| Tytuł: | Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2025 r. w sprawie oceny realizacji programu Horyzont Europa w świetle jego oceny śródokresowej i zaleceń dotyczących 10. programu ramowego badań naukowych (2024/2109(INI)) |
| Data aktu: | 11/03/2025 |
| Data ogłoszenia: | 20/06/2025 |