Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Przyszłość przemysłu Unii Europejskiej w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji (opinia rozpoznawcza)

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Przyszłość przemysłu Unii Europejskiej w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji (opinia rozpoznawcza)

(C/2025/2015)

Sprawozdawca: Andrea MONE

Doradczynie i doradcy	Benjamin DENIS (z ramienia sprawozdawcy)
Wniosek o konsultację	Polska prezydencja Rady Unii Europejskiej, 6.9.2024
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	12.2.2025
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.2.2025
Sesja plenarna nr	594
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	123/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) apeluje o pilne podjęcie inicjatyw mających na celu wdrożenie kompleksowej strategii przemysłowej UE na rzecz konkurencyjnych sektorów przemysłu i wysokiej jakości miejsc pracy, uzupełniającej cele Zielonego Ładu o ścisły monitoring i ukierunkowane środki dostosowawcze.

1.2. Komitet w szczególności apeluje o:

a) lepsze ogólne otoczenie gospodarcze i regulacyjne umożliwiające rozwiązanie znaczącego i strukturalnego problemu konkurencyjności, z którym zmaga się Europa, związanego z wysokimi cenami energii i surowców, wysokimi początkowymi kosztami inwestycji i przestrzegania przepisów związanymi z transformacją ekologiczną, niewystarczającym rozwojem infrastruktury, endemicznym niedoborem kwalifikacji, brakiem wystarczającego finansowania i popytu wewnętrznego oraz niepełnym jednolitym rynkiem;

b) politykę konkurencyjności opartą na inwestycjach i innowacjach, której przyświeca dążenie do integracji społecznej i terytorialnej, a jednocześnie zwiększającą znaczenie podejścia partycypacyjnego bazującego na dialogu społecznym i zbiorowych układach pracy w celu zarządzania zmianami strukturalnymi w sprawiedliwy społecznie sposób;

c) przełożenie sprawozdań pt. "The future of European competitiveness" i "Much more than a market" na propozycje polityczne w celu stworzenia strategii przemysłowej dostosowanej do wszystkich sektorów, tj. zapewniającej większą spójność polityki, optymalizującej wykorzystanie istniejących zasobów, rozwijającej specjalny europejski fundusz inwestycyjny dla ściśle ukierunkowanych obszarów priorytetowych i należycie uwzględniającej transnarodowy wymiar kluczowych dziedzin takich jak energetyka, badania i innowacje oraz umiejętności;

d) politykę handlową UE zapewniającą odporność przemysłu w kontekście asymetrycznych celów dekarbonizacji, globalnego nadmiaru mocy produkcyjnych i narastających napięć handlowych, w tym za pośrednictwem większej autonomii w odniesieniu do surowców krytycznych.

1.3. Międzysektorowe zalecenia zawarte w tej opinii dopełnia opinia uzupełniająca Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle EKES-u odnosząca się do szczególnych wyzwań, z jakimi zmagają się sektory energochłonne.

2. Kontekst opinii

2.1. Polska prezydencja Rady UE zwróciła się do Komitetu o sporządzenie opinii rozpoznawczej na temat przyszłości przemysłu UE w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji. W ostatnich inicjatywach UE, w tym konkluzjach Rady i wytycznych politycznych dla następnej Komisji Europejskiej, położono nacisk na zwiększenie odporności europejskiego przemysłu. Kluczowe cele obejmują nowy Pakt dla czystego przemysłu na rzecz konkurencyjnych sektorów przemysłu i wysokiej jakości miejsc pracy, a także akt w sprawie przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu. Opierając się na wcześniejszych opiniach EKES-u ¹ , w świetle sprawozdań Enrica Letty i Maria Draghiego ("Much more than a market" i "The future of European competitiveness") oraz zmian instytucjonalnych, w niniejszej opinii oceniono potencjalne usprawnienia, które można wprowadzić, aby wesprzeć przemysł w tej trudnej transformacji.

3. Uwagi ogólne

3.1. Europa stoi w obliczu szeregu złożonych wyzwań, w tym konieczności osiągnięcia wystarczającej skali i odpowiedniej kombinacji innowacji umożliwiającej konkurowanie z najbardziej dynamicznymi regionami świata, konieczności zapewnienia, aby działania na rzecz dekarbonizacji gospodarki umożliwiły zarządzanie transformacją w sposób zrównoważony pod względem środowiskowym, ekonomicznym i społecznym oraz zapobiegły procesom dezindustrializacji, a także konieczności zapewnienia strategicznej autonomii i bezpieczeństwa gospodarczego w kontekście rosnących napięć geopolitycznych i handlowych. W świetle tych przesłanek skuteczna europejska polityka przemysłowa powinna opierać się na szeregu powiązanych ze sobą czynników.

3.2. Opracowanie odpowiedniej europejskiej strategii przemysłowej stanowi zatem jedno z głównych egzystencjalnych i pilnych zadań dla Unii, jeśli ma ona zachować oraz wspierać swój dobrobyt i wartości. Wymaga to zdolności do wyrażania pełnego potencjału w sposób konkurencyjny i zrównoważony, zapobiegający marginalizacji Europy, a także respektujący ograniczenia planety i cele zrównoważonego rozwoju ONZ.

3.3. Potrzebne jest nowe podejście do konkurencyjności, oparte na lepszym połączeniu polityki przemysłowej, ambicji klimatycznych i strategii geopolitycznej, a także skupione na inwestycjach, innowacjach i spójności społecznej.

3.4. Jednym ze strategicznych priorytetów tego podejścia musi być utrzymanie silnej bazy przemysłowej, przy jednoczesnym poświęceniu takiej samej uwagi zarówno innowacyjnym, jak i tradycyjnym sektorom przemysłu z uwagi na ich komplementarność oraz znaczenie dla całego łańcucha dostaw.

3.5. Kolejnym kluczowym aspektem jest wdrożenie neutralnego technologicznie koszyka energetycznego i polityki energetycznej, które zapewniają większą stabilność długoterminową i konkurencyjne ceny na całym świecie oraz uwzględniają potrzebę inwestycji w stabilne, niskoemisyjne źródła energii w okresie przejściowym, jak również obejmują programy wsparcia mające na celu pomoc w pokonaniu pozostałych barier w zawieraniu umów zakupu czystej energii.

3.6. EKES dostrzega bezprecedensową potrzebę dodatkowych inwestycji, o której mowa w sprawozdaniu Draghiego, a także potrzebę reformy europejskiego systemu rządów w celu zwiększenia skuteczności podejmowania decyzji.

3.7. Kwestie te należy rozpatrywać w kontekście sprawozdania Letty dotyczącego konieczności ukończenia tworzenia rynku wewnętrznego, co oznacza zwiększenie integracji europejskiej w niektórych sektorach, zwłaszcza w sektorze energetycznym, a także skoncentrowanie kwestii odporności UE wokół wymiaru społecznego i spójności terytorialnej.

3.8. Jak podkreślono w opinii uzupełniającej ² , UE musi priorytetowo traktować strategie polityczne, które przenoszą korzyści pod względem kosztów związane ze stosowaniem energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych i niskoemisyjnych na sektory energochłonne. Obejmuje to również reformy rynku energii elektrycznej, zmniejszenie kosztów regulacyjnych i rozszerzenie instrumentów takich jak kontrakty różnicowe i umowy zakupu energii elektrycznej, a także wprowadzenie zdecydowanych środków przeciwdziałających obchodzeniu przepisów i ponowną ocenę ram polityki UE w zakresie przeciwdziałania ucieczce emisji w przypadku, gdy środki mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM) okazałyby się niewystarczające. Przyjęcie bardziej stanowczej polityki handlowej i inwestowanie w modernizację sieci energetycznej, integrację energii ze źródeł odnawialnych i rozwój rynków surowców wtórnych ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów w zakresie neutralności emisyjnej.

4. Uwagi szczegółowe - Główne filary przyszłej konkurencyjności przemysłu UE

4.1. Zapewnienie i propagowanie podejścia partycypacyjnego - nowa umowa społeczna towarzysząca transformacji

4.1.1. Opracowanie i wdrożenie konkurencyjnej polityki przemysłowej wspierającej spójność społeczną i terytorialną wymaga zaangażowania pracowników i rokowań zbiorowych na wszystkich szczeblach oraz zapewnienia pełnego udziału partnerów społecznych, instytucji i wszystkich podmiotów gospodarczych i społecznych - każdego we własnym obszarze - zgodnie z podejściem partycypacyjnym.

4.1.2. Komitet dostrzega potrzebę poprawy zarządzania strategią przemysłową UE poprzez zaangażowanie odpowiednich komisarzy, ministrów oraz partnerów społecznych z różnych sektorów i branż.

4.1.3. Potrzebne są wspólne wysiłki na rzecz promowania dialogu społecznego na wszystkich szczeblach, również na rzecz wdrożenia nowego paktu na rzecz dialogu społecznego do początku 2025 r., potwierdzającego strategiczną rolę gospodarczą i społeczną tego dialogu w przewidywaniu zmian i zarządzaniu nimi.

4.2. Promowanie zrównoważonej konkurencyjności

4.2.1. Biorąc pod uwagę kwestie poruszone w sprawozdaniu Draghiego, EKES podkreśla znaczenie konieczności promowania konkurencyjności bez stosowania "represji płacowej w celu obniżenia względnych kosztów"; łączenia wzrostu produktywności i włączenia społecznego, nawet w kontekście niżu demograficznego; oraz zachowania europejskiego państwa opiekuńczego przy jednoczesnym dostosowywaniu się do zmian i unikaniu potencjalnych nierówności wynikających ze zmian technologicznych. Skupienie się na terytorialnym oddziaływaniu polityki jest kluczowe dla zapewnienia sprawiedliwej transformacji, która nie wyklucza z rozwoju żadnego terytorium, przedsiębiorstwa czy pracownika. Należy odpowiednio uwzględnić również proces rozszerzenia, aby polityka przemysłowa UE bardziej sprzyjała spójności społecznej.

4.2.2. Potrzebne jest nowe podejście do edukacji, szkoleń i umiejętności. Popierając propozycję Letty dotyczącą "piątej swobody", która umożliwiłaby swobodny przepływ badań naukowych, innowacji, wiedzy i edukacji, a także usprawnienie systemu edukacji i jego lepsze dostosowanie do świata pracy, Komitet uważa, że ważne jest, aby strategia UE uwzględniała wewnętrzną wiedzę w ramach naszych uniwersytetów i uzupełniającą rekrutację uzdolnionych osób z zewnątrz, które pozwolą na przyspieszenie rozwoju i innowacji w UE, oraz stworzenie odpowiedniego otoczenia regulacyjnego umożliwiającego nam radykalne przyspieszenie przekwalifikowania siły roboczej, dostosowanie programów edukacyjnych do rozwoju rynku, poszukiwanie zautomatyzowanych procesów oraz zapewnienie lepszej i sprawiedliwej mobilności w UE i poza nią. Należy również opracować automatyczny mechanizm UE dotyczący uznawania kwalifikacji oraz ustalić cel w postaci 3 % wydatków na działalność badawczo-rozwojową.

4.2.3. Instrumenty Zielonego Ładu należy dostosować na podstawie ocen opartych na dowodach, m.in. za pośrednictwem procesów harmonizacji danych, realizując zarazem główne cele Zielonego Ładu, także z uwzględnieniem działań propagowanych w opinii EKES-u pt. "Dostosowanie Zielonego Ładu" ³ .

4.2.4. W tych ocenach trzeba potwierdzić istnienie kluczowych czynników umożliwiających osiągnięcie celów (surowce, woda, umiejętności, zdekarbonizowana energia, infrastruktura, finansowanie i zachęty rynkowe) i określić je ilościowo ⁴ . Należy ocenić wymiar pracy, w tym potrzeby w zakresie umiejętności oraz wpływ na miejsca pracy i warunki pracy, z myślą o zaproponowaniu w stosownych przypadkach środków zaradczych, m.in. poprzez propagowanie porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi, w celu przewidywania zmian.

4.3. Stawienie czoła wyzwaniom związanym z cenami energii w ramach prawdziwej strategii energetycznej UE

4.3.1. Konkurencyjny przemysł europejski, oparty na europejskim pakcie dla przemysłu, jest jednym z wielu warunków wstępnych pomyślnego wdrożenia Europejskiego Zielonego Ładu, który przyczynia się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i przywraca zaufanie oraz wsparcie dla europejskiego przemysłu. Aby stać się potęgą przemysłową, Europa potrzebuje dostępu do dużych ilości energii po konkurencyjnej cenie. Ponieważ Unia Europejska jest zależna od energii i zmaga się z wysokimi cenami, jest też narażona na ryzyko dezindustrializacji, jeśli szybko i zdecydowanie nie zareaguje na wyzwanie energetyczne.

4.3.2. UE jest w dużym stopniu uzależniona od importu energii, a jej zależność energetyczna w 2022 r. wyniosła 64,4 % ⁵ . Zależność od importu energii jest szczególnie duża w przypadku ropy naftowej i gazu, a w pewnym stopniu także paliw stałych; te trzy produkty energetyczne nadal odpowiadają za 58 % pierwotnego zużycia energii w UE. Z tego powodu UE jest bardzo narażona na zmiany na światowym rynku energii. Zmiany cen importowanych produktów energetycznych mają bezpośredni wpływ na bilans handlowy UE, a także na konkurencyjność przemysłu, zwłaszcza w sektorach energochłonnych i narażonych na konkurencję światową.

4.3.3. Przemysł UE musi się również zmierzyć z wyższymi kosztami końcowymi energii niż wielu jego konkurentów. Ceny gazu w UE są obecnie od trzech do pięciu razy wyższe niż w USA, natomiast ceny energii elektrycznej dla sektorów przemysłowych są od dwóch do trzech razy wyższe niż w USA i Chinach. Ze względu na obecny unijny system cen krańcowych na hurtowym rynku energii elektrycznej wpływ gazu na cenę energii elektrycznej znacznie wykracza poza jego udział w produkcji energii ⁶ .

4.3.4. Na tę niekorzystną sytuację konkurencyjną w obszarze energii wpływa również unijny system handlu uprawnieniami do emisji (ETS), który nie ma odpowiednika w innych dużych gospodarkach. Wyższa cena emisji dwutlenku węgla ma bezpośredni wpływ na koszty energii elektrycznej, a także na koszty produkcji w branżach generujących emisje procesowe, takich jak przemysł stalowy i cementowy, a także we wszystkich branżach, w których redukcja emisji jest problematyczna. Wpływ systemu ETS był dotychczas stosunkowo niewielki, ale nowe zasady wprowadzone w ramach czwartego etapu systemu wyraźnie zmienią sytuację, podobnie jak stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień.

4.3.5. Ponieważ główną drogą do dekarbonizacji przemysłu jest jego elektryfikacja, aby sprostać wyzwaniu związanemu z cenami energii, należy najpierw zagwarantować dostawy wystarczających ilości zdekarbonizowanej energii elektrycznej po konkurencyjnej cenie, przy jednoczesnym zapewnieniu wsparcia dla elektryfikacji zarówno po stronie popytu, jak i podaży oraz zwiększeniu efektywności energetycznej. W związku z tym:

a) podsumowując działania wskazane w opinii pt. "Reforma rynku energii elektrycznej" ⁷  i sprawozdaniu Draghiego, ważne jest rozdzielenie cen gazu i energii elektrycznej bez narażania na szwank funkcjonowania systemu energetycznego UE;

b) przemysł trzeba chronić przed wahaniami cen za pośrednictwem długoterminowych kontraktów dla konsumentów przemysłowych;

c) należy ułatwić autoryzację nowych mocy wytwórczych zdekarbonizowanej energii elektrycznej i związanego z tym rozwoju sieci i magazynowania;

d) należy usprawnić połączenia transgraniczne w celu ułatwienia transgranicznego przesyłu energii, w tym energii odnawialnej;

e) należy przeprowadzić reformę dyrektywy w sprawie opodatkowania energii, aby lepiej dostosować opodatkowanie energii do unijnego planu dotyczącego zmiany klimatu, w ogólnych ramach, które zachowają konkurencyjność oraz zapewnią uczciwe i równe warunki działania na arenie międzynarodowej.

4.4. Tworzenie ram umożliwiających zniwelowanie luki inwestycyjnej w przemyśle

4.4.1. W świetle nowego europejskiego systemu zarządzania gospodarczego Komitet ponownie podkreśla potrzebę poszerzenia definicji inwestycji publicznych, ustanowienia zdolności fiskalnej UE do 2026 r. oraz pogłębienia zaangażowania partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego w celu poprawy demokratycznej rozliczalności ⁸ .

4.4.2. W odniesieniu do pomocy państwa EKES wzywa instytucje UE do uwzględnienia przesłań zawartych w sprawozdaniach Letty i Draghiego w celu uniknięcia zakłóceń. Jest szczególnie zainteresowany sugestią zawartą w sprawozdaniu Letty dotyczącą "mechanizmu udzielania pomocy państwa", w ramach którego państwa członkowskie przeznaczałyby środki "na finansowanie inicjatyw i inwestycji o zasięgu ogólnoeuropejskim". Zgadza się z propozycją Draghiego, aby zarówno pomoc państwa, jak i dotacje publiczne wiązały się ze wspieraniem szkoleń, uważa jednak, że warunkowość tę należy rozszerzyć na dialog społeczny i poszanowanie układów zbiorowych oraz praw pracowników i związków zawodowych.

4.4.3. EKES zgadza się z propozycją wysuniętą w sprawozdaniu Draghiego dotyczącą potrzeby stworzenia instrumentu inwestycyjnego opartego na europejskim długu publicznym, zgodnie z punktami przedstawionymi w opinii EKES-u "Unijny fundusz inwestycyjny na rzecz odporności gospodarczej i trwałej konkurencyjności" ⁹ .

4.5. Gospodarka o obiegu zamkniętym i surowce

4.5.1. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej popyt na czyste technologie energetyczne wzrośnie dwu- lub trzykrotnie do 2030 r. Oznaczać to będzie wzrost całkowitego popytu na wybrane minerały o znaczeniu krytycznym z 25 % do ponad 300 % (według sprawozdania Draghiego).

4.5.2. Szybkie wdrożenie europejskiego aktu w sprawie surowców krytycznych będzie miało zasadnicze znaczenie dla zarządzania transformacją przemysłową bez pogłębiania istniejących zależności. Insourcing, repatriacja produkcji, gromadzenie zapasów, dywersyfikacja dostaw i przewidywanie niedoborów muszą stanowić elementy strategii przedsiębiorstw i należy je wspierać poprzez spójną politykę przemysłową i unijną.

4.5.3. Aby zmniejszyć zużycie surowców pierwotnych i ślad węglowy, UE powinna również promować model gospodarczy oparty na zasadach "ograniczania, ponownego wykorzystywania, naprawy i recyklingu".

4.6. Usprawnienie podejścia aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie (NZIA) za pośrednictwem zwiększenia europejskich zdolności produkcyjnych

4.6.1. Komitet popiera cele NZIA, ale wyraża ubolewanie z powodu nieskutecznych rozwiązań służących rozwiązaniu problemu długotrwałych procedur wydawania pozwoleń. Komisja musi zaproponować dodatkowe środki, aby przyspieszyć wydawanie pozwoleń. Niezbędne jest wzmocnienie pozycji organów publicznych, którym powierzono wydawanie pozwoleń i przeprowadzanie związanych z tym ocen. Ponadto należy zastanowić się nad możliwością wdrożenia - w szczególnych okolicznościach - procedur dorozumianej zgody w przypadku opóźnień w rozpatrywaniu wniosków, nie naruszając przy tym praw społeczności odczuwających ich skutki.

4.6.2. Spójność polityki niezbędna do zrównoważonego procesu dekarbonizacji wymaga podjęcia działań mających na celu ożywienie lokalnej produkcji, zwłaszcza czystych technologii, w celu uniknięcia nadmiernie zależnych ścieżek dekarbonizacji i związanego z nimi ryzyka dezindustrializacji. Kwestię tę należy uwzględnić w obecnej ocenie Komisji dotyczącej przeglądu dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, zapewniając jednocześnie zgodność z normami społecznymi w całym łańcuchu dostaw.

4.6.3. Jednocześnie zachodzi potrzeba zwiększenia zdolności finansowania projektów transnarodowych, w szczególności za pośrednictwem poprawy terytorialnego i partycypacyjnego zaangażowania MŚP w ważne projekty stanowiące przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI) oraz udoskonalania instrumentów takich jak Platforma na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy (STEP), partnerstwa publiczno-prywatne (PPP) i kapitał wysokiego ryzyka, w celu wytworzenia europejskich aktywów technologicznych oraz zwiększenia innowacji i działalności badawczo-rozwojowej. Dlatego należy podkreślić potrzebę wzmocnienia zdolności UE w zakresie technologii strategicznych i krytycznych oraz zajęcia się wszystkimi kwestiami finansowymi, regulacyjnymi i operacyjnymi, które obecnie utrudniają ich prawidłowy rozwój ¹⁰ .

4.7. Lepsze dostosowanie polityki handlowej i polityki konkurencji do unijnego planu dotyczącego dekarbonizacji przemysłu

4.7.1. Obok środków podkreślonych w opinii EKES-u w sprawie CBAM ¹¹  EKES wzywa do wdrożenia i oceny CBAM. Aby zrekompensować niedociągnięcia obecnego projektu, trzeba będzie uwzględnić wpływ zarówno unijnej ceny emisji dwutlenku węgla, jak i opodatkowania na eksport i unikać obchodzenia przepisów, a także - w razie potrzeby - rozszerzyć zakres mechanizmu CBAM na sektory niższego szczebla w łańcuchu dostaw ¹² .

4.7.2. Biorąc pod uwagę silną globalną konkurencję w niemal wszystkich sektorach produkcyjnych - od stali po samochody i od akumulatorów po czipy - potrzebne jest nowe podejście do handlu UE w celu wyrównania szans na arenie międzynarodowej, stworzenia zrównoważonych łańcuchów wartości, poszanowania środowiska i promowania godnej pracy dla pracowników w całym łańcuchu dostaw.

4.7.3. Prawo konkurencji musi być dostosowane do celów strategii przemysłowej UE, aby umożliwić skuteczne zarządzanie podwójną transformacją i zwiększyć odporność UE, a jego kompasem powinna być otwarta strategiczna autonomia. Musi ono również zapewniać poszanowanie i ochronę praw socjalnych, pracowniczych i związkowych oraz wspierać tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, równość, sprawiedliwą transformację i pozytywną konwergencję społeczną.

4.7.4. EKES popiera cele nowego podejścia UE do polityki konkurencji, które jest bardziej skoncentrowane na wspólnych celach i bardziej sprzyja przedsiębiorstwom rozwijającym się na rynkach globalnych, a jednocześnie zapewnia równe warunki działania. Komitet dostrzega wartość parametrów określonych w sprawozdaniu Draghiego służących ocenie fuzji, dotyczących wzrostu europejskiej innowacyjności, bezpieczeństwa, ryzyka zakłóceń i odporności. Niezwykle istotne jest również przeanalizowanie fuzji pod kątem ich wpływu na spójność terytorialną, zatrudnienie i wszystkie przedsiębiorstwa w łańcuchu dostaw.

4.7.5. Częścią strategii przemysłowej UE musi być również tworzenie rynków pionierskich. Technologie neutralne emisyjnie sprawią, że produkcja przemysłowa będzie droższa niż w przypadku technologii stosowanych obecnie (zakładając, że wszystkie inne czynniki pozostaną niezmienione). Ponadto ich wdrażanie mogą utrudniać inne bariery rynkowe, takie jak brak zaufania lub znajomości ze strony kupujących oraz brak przejrzystości i punktów odniesienia umożliwiających porównywanie produktów niskoemisyjnych. Wprowadzenie tych produktów na rynek będzie wymagało aktywnej interwencji przez pewien okres w postaci nowych narzędzi regulacyjnych w celu wywołania niezbędnego popytu wśród konsumentów końcowych i usunięcia barier wejścia na rynek dla nowych produktów niskoemisyjnych i produktów o zamkniętym cyklu życia. Zamówienia publiczne, wymogi dotyczące ekoprojektu, zielone kwoty i kontrakty różnicowe to przykłady narzędzi politycznych, które można wykorzystać w celu stworzenia masowego rynku dla produktów ekologicznych.

4.8. Konwergencja i uproszczenia administracyjne

4.8.1. EKES zgadza się, że należy podjąć kwestię niespójności i zbędnej złożoności administracyjnej, które negatywnie wpływają na zdolność przedsiębiorstw do prowadzenia działalności w UE. Europejskie MŚP mają trudności z rozwojem, ponieważ zwiększanie skali wiąże się z bardziej rygorystycznymi wymogami. Pilnie potrzebne jest opracowanie bardziej systematycznego podejścia do ram regulacyjnych dzięki udoskonaleniu ocen skutków, sprawdzianu konkurencyjności ¹³  i testu MŚP oraz lepszym narzędziom regulacyjnym, których celem będzie uproszczenie otoczenia regulacyjnego, zapewnienie znacznie szybszego czasu wydawania pozwoleń i unikanie tworzenia nowych obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw, przy jednoczesnym zachowaniu i propagowaniu norm społecznych i środowiskowych, a także praw człowieka.

Bruksela, dnia 27 lutego 2025 r.

ZAŁĄCZNIK

Załącznik do niniejszego dokumentu (opinia uzupełniająca Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle - CCMI/238 - "Przyszłość sektorów energochłonnych w UE w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji" - EESC- 2024-03562-00-00-AS-TRA) znajduje się na kolejnych stronach.

Opinia Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)

Przyszłość sektorów energochłonnych w UE w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji

(opinia uzupełniająca do INT/1074)

Sprawozdawca: Anastasis YIAPANIS

Współsprawozdawca: Michal PINTER

Doradczynie i doradcy	Mihai IVASCU (z ramienia sprawozdawcy, Gr. III) Bartosz NIENAŁTOWSKI (z ramienia współsprawozdawcy, Gr. I)
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	19.9.2024
Podstawa prawna	Art. 56 ust. 1 regulaminu wewnętrznego Opinia uzupełniająca
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	16.1.2025
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	30/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zwraca uwagę na znaczną lukę konkurencyjną w sektorach energochłonnych w UE względem światowych konkurentów, której główną przyczyną są wyższe koszty energii, bardziej rygorystyczne wartości docelowe w zakresie obniżenia emisyjności i przepisy dotyczące działalności gospodarczej, ale także słabsza ochrona rynku krajowego. EKES uważa, że konkurencyjna transformacja energetyczna jest nadal możliwa do osiągnięcia, i apeluje o podjęcie ukierunkowanych środków politycznych w celu stawienia czoła tym wyzwaniom.

1.2. Biorąc pod uwagę obecne globalne zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego i wahania cen rynkowych, EKES wzywa instytucje UE, a w szczególności Komisję Europejską, do wdrożenia polityki, która umożliwi przeniesienie korzyści finansowych związanych ze stosowaniem czystej energii elektrycznej na sektory energochłonne. Niezbędne są ukierunkowane działania, aby zagwarantować, że przejście na energię odnawialną znajdzie odzwierciedlenie w cenach energii elektrycznej we wszystkich sektorach gospodarki, ze szczególnym uwzględnieniem energochłonnych gałęzi przemysłu.

1.3. EKES podkreśla znaczenie oceny wpływu obecnej struktury rynku energii elektrycznej na przystępność cenową energii i konkurencyjność przemysłu oraz opowiada się za obniżeniem kosztów regulacyjnych, takich jak taryfy sieciowe, opłaty i podatki. Zaleca rozważenie wszelkich możliwych środków mających na celu obniżenie kosztów energii dla konsumentów przemysłowych, w tym oddzielenie cen energii elektrycznej, przy jednoczesnym wspieraniu inwestycji w rozbudowę, modernizację i bezpieczeństwo sieci.

1.4. EKES zaleca rozszerzenie kontraktów różnicowych i zintegrowanie ich z umowami zakupu energii elektrycznej (PPA), aby zapewnić konsumentom przemysłowym dostęp do taniej energii wolnej od paliw kopalnych. Takie podejście powinno zapewnić stabilne przychody dla projektów w zakresie czystej energii, a jednocześnie zapobiec nadmiernej rekompensacie i nadać priorytet usuwaniu barier dla umów PPA dla sektora energochłonnego. Takie łączone instrumenty mogą przyczynić się do stabilizacji cen, propagowania inwestycji w czystą energię oraz równoważenia uczciwych cen wytwórców z niższymi kosztami dla konsumentów w niepewnych warunkach rynkowych. EKES ostrzega jednak, że same umowy PPA nie wystarczą w przypadku sektorów energochłonnych ze względu na bezpośredni związek tych umów z cenami hurtowymi i wysokie koszty mechanizmów rezerwowych dla energii odnawialnej.

1.5. EKES zaleca zmniejszenie ograniczeń regulacyjnych dotyczących produkcji wodoru i wdrożenie środków obniżających ceny energii elektrycznej, aby umożliwić konkurencyjną produkcję wodoru. Aby wypełnić lukę w kosztach między zielonym wodorem wytwarzanym w procesie elektrolizy, który prawdopodobnie pozostanie droższy od wodoru szarego i niebieskiego, UE powinna przyjąć podwójną strategię, która przyniesie pewność inwestycji i będzie wspierać popyt ze strony przemysłu.

1.6. EKES zaleca wdrożenie środków chroniących eksport UE w ramach mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM), a także wprowadzenie solidnych środków przeciwdziałających obchodzeniu przepisów w celu rozwiązania problemu przesuwania zasobów i innych taktyk obchodzenia przepisów. Podkreśla znaczenie ścisłego monitorowania wdrażania CBAM. Jeżeli mechanizm ten okaże się nieskuteczny, choćby częściowo, EKES zaleca Komisji ponowne rozważenie ścieżki wycofywania bezpłatnych uprawnień w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS).

1.7. EKES zaleca również, by UE przyjęła bardziej asertywną i skoordynowaną politykę handlową w celu przeciwdziałania nieuczciwej globalnej konkurencji, zwłaszcza w sektorach najbardziej narażonych na skutki zielonej transformacji. Wzywa do kompleksowego przeglądu istniejących środków ochrony handlu w celu ochrony sektorów energochłonnych, a także popiera wprowadzenie w razie potrzeby nowych środków. EKES wzywa UE do szybkiego i skutecznego egzekwowania instrumentów ochrony handlu, w tym w stosownych przypadkach stosowania taryf, aby zapobiec deindustrializacji i utracie krajowych zdolności produkcyjnych w zakresie produktów końcowych sektorów energochłonnych. Należy również rozważyć wprowadzenie środków sektorowych, takich jak zmiana kontyngentów ochronnych na stal i zniesienie zasady niższego cła, a także wprowadzenie rygorystycznego systemu taryfowego.

1.8. EKES zaleca wyważenie konkurencyjności sektorów energochłonnych z celami dekarbonizacyjnymi, unikanie zarówno podejścia protekcjonistycznego, jak i biernego, a jednocześnie zapewnienie, by podejmowane działania były zgodne z zasadami WTO i nie sprowokowały podjęcia środków odwetowych, które szkodzą innym gałęziom przemysłu, dostępowi do rynku lub konkurencyjności UE.

1.9. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja koncentruje się na tworzeniu "rynków pionierskich", które będą napędzać popyt na produkty niskoemisyjne, i zaleca wprowadzenie polityk mających na celu wypełnienie luki w kosztach między produktami konwencjonalnymi a produktami niskoemisyjnymi. Może to oznaczać wdrożenie wymogów stosowania materiałów miejscowego pochodzenia w celu zwiększenia zrównoważoności i odporności w sektorach przechodzących transformację.

1.10. EKES wzywa do podjęcia konkretnych środków mających na celu zwiększenie dostępności surowców wtórnych, aby osiągnąć cele środowiskowe, zmniejszyć zależność od surowców pierwotnych i obniżyć emisje CO₂. W związku z tym konieczna jest dywersyfikacja łańcuchów dostaw poprzez umowy handlowe i partnerstwa, promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym za pomocą ukierunkowanych zachęt, a także utworzenie jednolitego rynku surowców wtórnych.

1.11. Aby wesprzeć integrację odnawialnych źródeł energii i osiągnąć cele w zakresie neutralności emisyjnej, konieczne są znaczne inwestycje w przepustowość połączeń międzysystemowych oraz modernizacja sieci energetycznych. Obejmuje to zwiększenie zdolności magazynowania, wzmocnienie połączeń transgranicznych i cyfryzację sieci energetycznych w celu efektywnej integracji zdecentralizowanych instalacji energii odnawialnej. Ponadto należy zwracać większą uwagę na ochronę i bezpieczeństwo sieci oraz połączeń energetycznych, zwłaszcza w przypadku infrastruktury podwodnej.

1.12. EKES wzywa do dostosowanego i efektywnego wykorzystania dochodów z EU ETS w celu wsparcia dekarbonizacji sektorów energochłonnych, np. poprzez przeznaczanie uprawnień w ramach ETS dla sektorów narażonych na ucieczkę emisji gazów cieplarnianych. Zaleca również większą spójność unijnych systemów finansowania i rozbudowę mechanizmów takich jak Europejski Bank Wodoru i kontrakty różnicowe, aby pomóc ograniczyć ryzyko związane z inwestowaniem. Aby przyspieszyć transformację w następnym dziesięcioleciu, konieczne będzie zwiększenie wsparcia finansowego na pokrycie kosztów zarówno kapitałowych, jak i operacyjnych.

2. Uwagi ogólne

2.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny dostrzega poważne wyzwania, przed którymi stoją sektory energochłonne w Unii Europejskiej, w tym znaczną lukę konkurencyjną wynikającą ze znacznie wyższych kosztów energii oraz rosnących kosztów transformacji i wydatków regulacyjnych, z jakimi te sektory muszą się mierzyć w porównaniu ze swoimi światowymi konkurentami. W niniejszej opinii przeanalizowano tę lukę i podkreślono pilną potrzebę interwencji politycznych w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju i konkurencyjności tych kluczowych sektorów. Celem dokumentu jest również przedstawienie zaleceń dotyczących przyszłych inicjatyw zapowiedzianych w "Wytycznych politycznych na następną kadencję Komisji Europejskiej 2024-2029", takich jak Czysty Ład Przemysłowy, akt w sprawie przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu i nowy akt w sprawie gospodarki o obiegu zamkniętym.

2.2. Sektory energochłonne stanowią podstawę wielu łańcuchów wartości i unijnych sektorów niższego szczebla, a ich sukces w przeprowadzaniu zielonej transformacji ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia przez UE celów klimatycznych oraz dla ochrony zatrudnienia w sektorach niższego szczebla. Europejskie sektory energochłonne zmagają się z rosnącą presją konkurencyjną z powodu wyższych kosztów energii oraz bardziej rygorystycznych przepisów UE dotyczących dekarbonizacji w porównaniu z przepisami, które obowiązują międzynarodowych rywali tych sektorów, ale również z powodu globalnych nadwyżek mocy produkcyjnych w połączeniu z nieuczciwymi praktykami handlowymi. Sytuacja ta doprowadziła już do deindustrializacji w niektórych sektorach gospodarki (sektor nawozów, aluminium, stali) i utraty ponad 800 000 miejsc pracy w produkcji od trzeciego kwartału 2019 r ¹⁴ . Tendencja ta prawdopodobnie przyspieszy i rozprzestrzeni się, jeśli nie zostaną podjęte ukierunkowane interwencje polityczne. Wysokie ceny energii mają również negatywny wpływ na nakłady inwestycyjne, ponieważ dekarbonizacja sektorów energochłonnych - np. cementowego, ceramicznego i materiałów ogniotrwałych, chemicznego, żelazostopów i krzemu, nawozów, szkła, wapna, metali nieżelaznych, masy celulozowej i papieru, rafinacji i stalowego - w dużym stopniu opiera się na elektryfikacji.

2.3. Należy również rozważyć zwiększenie mocy wytwórczej energii odnawialnej i niskoemisyjnej w celu zniwelowania różnicy w cenach energii między UE a innymi państwami oraz osiągnięcia neutralności klimatycznej, jeśli będą temu towarzyszyć skuteczne rozwiązania w zakresie magazynowania energii, zwiększenia połączeń międzysystemowych i elastyczności po stronie popytu. Mimo wyzwań, konkurencyjna transformacja energetyczna jest możliwa dzięki terminowym i skutecznym decyzjom politycznym.

3. Ceny energii i bezpieczeństwo dostaw dla europejskich sektorów energochłonnych

3.1. Wojny w Ukrainie i na Bliskim Wschodzie uwypuklają bieżące zagrożenia dla globalnego bezpieczeństwa energetycznego, a ryzyko zakłóceń i wstrząsów cenowych pozostaje bardzo wysokie. Obecna struktura unijnego rynku energii elektrycznej, oparta na systemie cen krańcowych, pogorszyła tę sytuację, ponieważ narażenie na zmienne i wysokie ceny LNG spowodowało wzrost kosztów energii elektrycznej. Obecnie ceny detaliczne energii elektrycznej w UE - zwłaszcza w sektorach przemysłowych - są dwa do trzech razy wyższe niż w USA i Chinach ¹⁵ . Ponadto różnią się zasadniczo w poszczególnych państwach członkowskich. Oprócz wyższych cen energii, sektory energochłonne muszą zmierzyć się ze wzrostem całkowitych kosztów energii, w tym m.in. kosztów sieci. Przykładowo wydatki na energię europejskich producentów stali są dwukrotnie wyższe niż producentów stali w USA i Chinach, co powoduje, że koszty produkcji są nawet o 20 % wyższe.

3.2. W świetle powyższych czynników EKES wzywa Komisję Europejską do wdrożenia środków politycznych, które umożliwią przeniesienie korzyści finansowych związanych ze stosowaniem czystej energii elektrycznej na sektory energochłonne oraz pomogą zmniejszyć niektóre obciążenia inwestycyjne związane z rozbudową sieci i innowacjami. Koszty te gwałtownie rosną i istnieje ryzyko, że nieproporcjonalnie wpłyną na sektory energochłonne w porównaniu z sektorami mniej energochłonnymi. Europejskie Wspólne Centrum Badawcze przewiduje, że nawet przy zwiększonym - do 67 % - udziale odnawialnych i niskoemisyjnych źródeł energii w europejskim koszyku energetycznym, paliwa kopalne będą nadal wyznaczać cenę energii elektrycznej w 2030 r. i później przez większość czasu ¹⁶ . Konieczne jest zatem podjęcie ukierunkowanych działań, które zapewnią, by przejście na czystą produkcję energii elektrycznej znalazło odzwierciedlenie w cenach surowców. Jednym z możliwych środków mogłoby być dalsze przyjrzenie się programowi tzw. zielonej puli (Green Pool) zaproponowanemu przez rząd grecki lub podobnym rozwiązaniom. Zielona pula ma rozwiązać problem kosztów wynikających z potrzeby dostosowania produkcji energii ze źródeł odnawialnych o zmiennej charakterystyce produkcji do stabilnego zużycia przemysłowego, co obecnie stanowi główną barierę dla podpisywania umów zakupu energii elektrycznej (PPA) ze źródeł odnawialnych przez odbiorców energochłonnych.

3.3. Zmienna wydajność energii odnawialnej oznacza, że podaż i popyt na energię elektryczną muszą być elastyczne. Choć reakcja strony popytowej w przemyśle ma pewien potencjał, jej skuteczność jest ograniczona w przypadku sektorów energochłonnych. Możliwości sektorów energochłonnych w zakresie modyfikowania zapotrzebowania na energię elektryczną zostały już w dużej mierze wykorzystane. Inne technologie (inteligentne ładowanie, pompy ciepła, systemy pojazd-sieć (V2G)) oferują większy potencjał w zakresie zwiększania elastyczności. Przewiduje się, że potrzeby UE w zakresie elastyczności znacznie wzrosną do 2030 r. (do 160 GW ¹⁷ ).

3.4. EKES zdecydowanie podkreśla potrzebę ustalenia, jaki jest wpływ obecnej struktury rynku energii elektrycznej na przystępność cenową i konkurencyjność przemysłu, oraz ograniczenia narażenia europejskich sektorów energochłonnych na koszty regulacyjne i rynkowe, takie jak taryfy sieciowe, opłaty i podatki, które są doliczane do cen towarów. Instytucje UE muszą zbadać i ocenić wszystkie możliwości obniżenia kosztów sieci dla konsumentów przemysłowych (koszty te odpowiadają za znaczną część ich całkowitych kosztów energii) przy jednoczesnym dalszym wspieraniu inwestycji w rozbudowę i modernizację sieci. EKES uznaje, że taka rozbudowa sieci będzie wymagała znacznych inwestycji, co nieuchronnie doprowadzi do wyższych kosztów energii dla konsumentów. Chociaż reforma legislacyjna w tej dziedzinie wymaga jednomyślności, należy rozważyć współpracę między częścią państw członkowskich lub opracowanie wytycznych dotyczących opodatkowania energii.

3.5. Kontrakty różnicowe powinny zostać rozszerzone i stosowane łącznie z umowami zakupu energii elektrycznej (PPA), co zapewni konsumentom przemysłowym dostęp do dotowanej ze środków publicznych, taniej energii wolnej od paliw kopalnych. Takie podejście gwarantowałoby minimalny przychód dla projektów w zakresie czystych źródeł energii w okresach niskich cen, a jednocześnie pozwoliłoby uniknąć nadmiernej rekompensaty ze strony rządów, gdy ceny są wysokie. Bardziej ukierunkowane działania powinny koncentrować się również na usuwaniu barier dla zawieraniu umów PPA między odbiorcami zużywającymi duże ilości energii i producentami. Takie łączone instrumenty długoterminowe mogą ustabilizować ceny dla producentów i inwestorów oraz ułatwić inwestycje w czyste źródła energii. Konieczne jest znalezienie równowagi między ustaleniem uczciwej ceny dla wytwórców a zapewnieniem niższych długoterminowych kosztów dla konsumentów, zwłaszcza w obliczu niepewnych przyszłych warunków na rynku energii.

3.6. Umowy PPA, choć często postrzegane jako sposób na łagodzenie wysokich cen energii i zabezpieczenie się przed ryzykiem zmienności, są jednak niewystarczające dla sektorów energochłonnych ze względu na nieodłączne wyzwania. Ceny w ramach umów PPA w Europie na ogół odzwierciedlają ceny hurtowe energii elektrycznej, co oferuje ograniczone korzyści w zakresie zmniejszenia cen. Ponadto niestabilny charakter odnawialnych źródeł energii wymaga kosztownych mechanizmów rezerwowych, takich jak zasilanie sieciowe lub magazynowanie energii, co niweluje potencjalne oszczędności kosztów i zmniejsza skuteczność umów PPA jako narzędzia zabezpieczającego dla sektorów energochłonnych.

3.7. Wysokie ceny energii elektrycznej w UE utrudniają lokalną produkcję wodoru, jego odbiór przez konsumentów przemysłowych i ostatecznie przejście na gospodarkę opartą na wodorze. Krajowa produkcja wodoru odnawialnego wiąże się z takimi wyzwaniami, jak wysokie koszty energii elektrycznej, surowe przepisy dotyczące pozyskiwania energii odnawialnej, ograniczone wsparcie po stronie popytu i opóźnienia w rozbudowie infrastruktury. W sprawozdaniu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego z 2024 r ¹⁸ . oszacowano, że w rezultacie UE najprawdopodobniej nie osiągnie swojego celu na 2030 r., jakim jest produkcja 10 mln ton wodoru. Aby zaradzić tym strukturalnym niedogodnościom, EKES zaleca zmianę obowiązujących przepisów dotyczących produkcji wodoru w celu zmniejszenia ograniczeń regulacyjnych oraz wdrożenie środków mających na celu obniżenie cen energii elektrycznej na potrzeby konkurencyjnej produkcji wodoru, wraz ze środkami wsparcia po stronie popytu. Oczekuje się, że czysty wodór wytwarzany w procesie elektrolizy pozostanie znacznie droższy niż wodór szary i niebieski. UE musi zatem realizować podwójną strategię, która zapewni pewność inwestycji, a jednocześnie będzie wspierać popyt w przemyśle na czysty wodór, zwłaszcza w sektorach takich jak produkcja stali i nawozów.

4. Utrzymanie i zwiększenie konkurencyjności przemysłu UE

4.1. W raporcie Draghiego wskazano szereg zagrożeń dla sektorów energochłonnych w ramach mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM): przesuwanie zasobów przez eksporterów z państw trzecich, przekierowywanie istniejącej produkcji niskoemisyjnej do UE a wysokoemisyjnych produktów do państw trzecich; niedostateczne ujęcie produktów rynku niższego szczebla; potencjalnie negatywny wpływ na produkty z UE objęte CBAM eksportowane do państw trzecich. EKES uważa, że konieczne jest wdrożenie środków mających na celu ochronę unijnego eksportu objętego CBAM, wprowadzenie solidnych środków przeciwdziałających obchodzeniu przepisów, a także ścisłe monitorowanie przesuwania zasobów i delokalizacji sektorów niższego szczebla oraz zapobieganie tym zjawiskom. EKES zaleca, aby Komisja podjęła szybkie działania, jeżeli CBAM okaże się nieskuteczny lub skuteczny jedynie częściowo, np. poprzez ponowne rozważenie ścieżki wycofywania bezpłatnych uprawnień w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS).

4.2. EKES podkreśla potrzebę przeciwdziałania agresywnej polityce przemysłowej globalnych konkurentów UE poprzez bardziej asertywną i skoordynowaną politykę handlową UE, dostosowaną do strategii przemysłowej UE. Komitet popiera szeroką ocenę dodatkowych i nowych środków ochrony handlu mających na celu przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji. Ponadto ambitne cele UE w zakresie dekarbonizacji stwarzają niekorzystną sytuację kosztową dla sektorów energochłonnych w porównaniu z ich konkurentami w regionach z mniej rygorystycznymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska. Wyrównanie szans w sektorach najbardziej narażonych na nieuczciwą konkurencję ma kluczowe znaczenie dla sektorów energochłonnych znajdujących się w okresie transformacji.

4.3. UE musi znaleźć równowagę między konkurencyjnością sektorów energochłonnych a celami dekarbonizacji, unikając zarówno podejścia protekcjonistycznego, jak i biernego, aby zapobiec szkodom gospodarczym i deindustrializacji. EKES uważa, że UE powinna szybko zmodernizować i wyegzekwować unijne instrumenty ochrony handlu (TDI), aby skutecznie chronić krajowe gałęzie przemysłu przed deindustrializacją, w tym w razie konieczności poprzez stosowanie taryf. Należy również rozważyć usprawnienia dotyczące konkretnych sektorów, takie jak zmiana kontyngentów ochronnych na stal, zniesienie zasady niższego cła, zwiększenie ceł na łączny popyt i łączną podaż (antydumpingowych/ wyrównawczych) oraz właściwa ocena przypadków dotacji na dużą skalę. Działania te nie mogą jednak powodować podejmowania niekorzystnych środków odwetowych, które mogłyby zaszkodzić innym gałęziom przemysłu, dostępowi do rynku UE i ogólnej konkurencyjności unijnego przemysłu.

4.4. EKES popiera nacisk nowej Komisji na tworzenie rynków pionierskich w celu zwiększenia popytu na produkty niskoemisyjne. Aby wypełnić lukę w kosztach między rozwiązaniami konwencjonalnymi a niskoemisyjnymi, konieczne będzie podjęcie działań zarówno po stronie popytu, jak i podaży, potencjalnie obejmujących wymogi stosowania materiałów miejscowego pochodzenia w celu zwiększenia odporności i zrównoważoności.

4.5. Komisja Europejska powinna opracować i wdrożyć nową kompleksową strategię, która zapewni natychmiastową ulgę w związku z wysokimi cenami energii, wraz z powiązanymi wytycznymi dotyczącymi wdrażania, a także nada priorytet długoterminowym inwestycjom w czyste źródła energii, efektywność energetyczną i innowacje technologiczne. Dzięki temu dwutorowemu podejściu UE będzie mogła złagodzić krótkoterminową presję gospodarczą na swoje gałęzie przemysłu, a jednocześnie stworzyć solidne ramy dla zrównoważonej i konkurencyjnej przyszłości przemysłu.

4.6. Jednym z głównych wyzwań związanych z transformacją energetyczną jest zależność UE od surowców krytycznych, w szczególności strategicznych surowców krytycznych, zgodnie z definicją zawartą w akcie w sprawie surowców krytycznych z 2024 r. Wykaz materiałów krytycznych powiększył się z 14 w 2011 r. do 34 w 2023 r., przy czym 17 z nich sklasyfikowano jako strategiczne, w tym lekkie i ciężkie metale ziem rzadkich, w przypadku których UE jest w dużym stopniu uzależniona od importu z Chin. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen nadała priorytet niezawodnemu i przystępnemu cenowo dostępowi do surowców krytycznych poprzez inicjatywy takie jak mechanizm popytu łącznego oraz czyste partnerstwa handlowo-inwestycyjne. EKES podkreśla znaczenie zwiększenia dostępności surowców wtórnych, aby pomóc w realizacji celów środowiskowych i zmniejszeniu wykorzystania materiałów pierwotnych, zużycia energii i emisji CO₂.

4.7. Niezbędna jest dywersyfikacja dostaw surowców i materiałów przetworzonych poprzez umowy handlowe i partnerstwa. Negocjatorzy UE powinni określić realistyczne oczekiwania co do umów o wolnym handlu z bogatymi w zasoby państwami trzecimi, skutecznie wykorzystywać unijną pomoc rozwojową oraz respektować prerogatywy krajów rozwijających się, a przy tym przyjąć ambitniejsze podejście do gospodarki o obiegu zamkniętym. Takie podejście jest niezbędne do udowodnienia, że UE jest bardziej wiarygodnym i długoterminowym partnerem, oferującym opartą na wartościach i na współpracy alternatywę dla innych globalnych podmiotów gospodarczych takich jak Chiny. Obejmuje to zapewnienie zachęt i ustanowienie faktycznego jednolitego rynku surowców wtórnych w celu osiągnięcia korzyści skali, a także środki zapobiegające ucieczce strategicznych surowców wtórnych, zgodnie z zaleceniami EKES-u ¹⁹ .

4.8. Aby zapobiec przenoszeniu europejskich przedsiębiorstw do krajów o korzystniejszych warunkach energetycznych, kluczowe znaczenie ma wdrożenie wspierającej polityki energetycznej, która zwiększy konkurencyjność i obniży koszty operacyjne. Pomoże to utrzymać miejsca pracy wymagające wysokich kwalifikacji, zwłaszcza w sektorach przemysłowych i w przemyśle wytwórczym, co zapewni, że te ważne stanowiska, umiejętności i ścieżki kształcenia pozostaną w Europie i przyczynią się do stabilności gospodarczej i wzrostu gospodarczego regionu.

4.9. EKES apeluje o opracowanie jasnej strategii mającej na celu złagodzenie niepewności inwestorów poprzez wspieranie innowacyjnych technologii, które obecnie nie mają pozytywnego uzasadnienia biznesowego, oraz poprzez uproszczenie procedur pomocy państwa. Rozwiązanie tych problemów jest niezbędne, aby móc konkurować ze skutecznymi systemami zachęt w innych częściach świata, takimi jak amerykańska ustawa o obniżeniu inflacji (IRA).

4.10. UE musi zacieśnić swoje globalne partnerstwa, a w tym celu powinna przewodzić skoordynowanym globalnym działaniom na rzecz klimatu i promować uczciwą konkurencję handlową w ramach WTO poprzez priorytetowe traktowanie bezpiecznych i zróżnicowanych łańcuchów dostaw.

5. Inwestycje i finansowanie

5.1. Oprócz finansowania prywatnego niezbędne jest ukierunkowane finansowanie publiczne w celu ograniczenia ryzyka i stymulowania inwestycji niezbędnych do znacznego zwiększenia mocy wytwórczej energii i infrastruktury energetycznej. Zwiększenie efektywności systemu energetycznego będzie również wymagało większego finansowania ze środków UE - w formie zwiększenia wsparcia dla istniejących programów lub ustanowienia nowych konkurencyjnych inicjatyw. Komisja Europejska ogłosiła niedawno nową europejską strategię na rzecz elektryfikacji.

5.2. EKES zaleca priorytetowe potraktowanie znacznych inwestycji w przepustowość połączeń międzysystemowych w celu wsparcia integracji odnawialnych źródeł energii i osiągnięcia celów w zakresie neutralności emisyjnej. Około 40 % sieci w UE ma ponad 40 lat i zbliża się do końca swojego normalnego okresu eksploatacji, co ma wpływ na sieci przesyłowe, sieci dystrybucyjne i rozwój połączeń wzajemnych między krajami UE a państwami trzecimi. UE powinna priorytetowo traktować modernizację i rozbudowę swoich sieci energetycznych w celu zwiększenia zdolności magazynowania, w tym połączeń transgranicznych, aby usprawnić dystrybucję energii i zrównoważyć podaż i popyt w całej Europie. Konieczne jest również inwestowanie w bezpieczeństwo sieci i połączeń oraz w ochronę infrastruktury (w tym zwłaszcza podwodnej). Aby uwolnić potencjał odnawialnych źródeł energii, konieczne są znaczne inwestycje publiczne w sieci energetyczne, szczególnie poprzez rozbudowę sieci dystrybucyjnych niezbędnych do przyłączania nowych instalacji odnawialnych źródeł energii. Przyszłe sieci energetyczne muszą zostać w znacznym stopniu zdigitalizowane, aby skutecznie zintegrować miliony zdecentralizowanych instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych, pompy ciepła, punkty ładowania pojazdów elektrycznych i elektrolizery wodoru. Ponadto należy priorytetowo traktować wdrażanie technologii inteligentnych sieci energetycznych i programów reagowania na zapotrzebowanie, aby zoptymalizować zużycie energii, zmniejszyć zapotrzebowanie szczytowe i obniżyć koszty dla konsumentów.

5.3. Należy rozważyć współpracę między grupą państw członkowskich i opracowanie wytycznych dotyczących opodatkowania energii. Niezbędne jest zajęcie się opóźnieniami w wydawaniu pozwoleń, usprawnienie procesów budowlanych i ograniczenie ryzyka regulacyjnego, które obecnie powoduje niepewność co do przyszłych projektów połączeń międzysystemowych. Potrzebne jest bardziej systemowe podejście, aby uprościć procedury wydawania pozwoleń, a to dzięki zapewnieniu większej spójności polityk UE i obowiązujących przepisów państw członkowskich, w tym określeniu limitów i przeglądowi ochrony przed wysokimi kosztami związanymi z rozpatrywaniem zastrzeżeń dotyczących ochrony środowiska w sądach. Ponadto EKES zaleca inwestowanie w rozwiązania w zakresie magazynowania energii na dużą skalę, takie jak baterie, aby przechowywać nadwyżki energii odnawialnej i zapewnić stabilne dostawy energii w okresach niskiej produkcji.

5.4. EKES podkreśla, że pomimo znacznego wkładu sektorów energochłonnych w ETS, jedynie około 8 % przychodów z tego systemu przeznaczane jest na wspieranie ich dekarbonizacji. Potrzebne jest większe finansowanie zarówno kosztów kapitałowych, jak i operacyjnych, na przykład jeśli chodzi o wykorzystanie wodoru odnawialnego lub inwestycje w technologie dekarbonizacji takie jak wychwytywanie, składowanie i utylizacja dwutlenku węgla (CCUS) oraz inne bezpośrednie i pośrednie technologie elektryfikacji. EKES apeluje o większą spójność unijnych systemów finansowania, większe wykorzystanie dochodów z ETS oraz innowacyjne mechanizmy, takich jak Europejski Bank Wodoru i kontrakty różnicowe, w celu zmniejszenia ryzyka inwestycji.

5.5. EKES domaga się ukierunkowanej pomocy finansowej na zmniejszenie obciążeń związanych z rosnącymi kosztami energii dla MŚP, co umożliwi im przeznaczenie większych środków na innowacje, modernizację technologii i działania ekspansywne, które są kluczowe dla utrzymania ich konkurencyjności.

5.6. Zwiększenie finansowania innowacji jest niezbędne, aby wdrożyć bardziej przystępne cenowo, bezpieczne i niskoemisyjne metody produkcji, transportu i zużycia energii. Ponadto konieczne jest położenie większego nacisku na kompleksowe planowanie systemu energetycznego i skoordynowane działanie systemu w celu obniżenia kosztów sieci, zwłaszcza że nośniki energii, takie jak gaz i energia elektryczna, są coraz bardziej ze sobą powiązane. Ponadto EKES popiera propozycję Letty dotyczącą "piątej swobody", która ma na celu umożliwienie swobodnego przepływu badań naukowych, innowacji, wiedzy i edukacji. EKES zaleca ponadto zwiększenie finansowania badań i rozwoju w zakresie czystych technologii energetycznych, w tym zaawansowanych technologii energii odnawialnej, wychwytywania dwutlenku węgla i magazynowania energii.

Bruksela, dnia 16 stycznia 2025 r.

1 W tym Dz.U. C, C/2024/875, 6.2.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/875/oj, "Unijny fundusz inwestycyjny na rzecz odporności gospodarczej i trwałej konkurencyjności", Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 63. Inne opinie sektorowe obejmują następujące opinie: "Polityka przemysłowa dla sektorów zasobo- i energochłonnych" i "Przemysł 5.0 - jak to osiągnąć".

2 Zob. załącznik.

3 Dz.U. C, C/2024/6877, 28.11.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/6877/oj.

4 Dz.U. C, C/2024/6871, 28.11.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/6871/oj.

5 Komisja Europejska, EU Energy in Figures - Statistical pocketbook 2024, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2024.

6 Dz.U. C 293 z 18.8.2023, s. 112.

7 Dz.U. C 293 z 18.8.2023, s. 112.

8 Dz.U. C, C/2023/880, 8.12.2023, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2023/880/oj.

9 Dz.U. C, C/2024/6862, 28.11.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/6862/oj.

10 Dz.U. C, C/2024/2489, 23.4.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2024/2489/oj; opinia uzupełniająca EKES-u "Strategic technologies as a driver for European sovereignty and resilience".

11 Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 181.

12 Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 181.

13 Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 76.

14 ETUC, EU loses almost a million manufacturing jobs in just 4 years | ETUC.

15 The future of European competitiveness - In-depth analysis and recommendations, Komisja Europejska, 2024, s. 5.

16 JRC, "The Merit Order and Price-Setting Dynamics in European Electricity Markets", JRC134300, 31 sierpnia 2023 r.

17 SWD (2023)58 final, Reform of Electricity Market Design.

18 Europejski Trybunał Obrachunkowy, sprawozdanie specjalne 11/2024.

19 Opinia EKES-u NAT/842 - Przemieszczanie odpadów.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2025.2015
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Przyszłość przemysłu Unii Europejskiej w obliczu wysokich cen energii i kosztów transformacji (opinia rozpoznawcza)
• Data aktu: 30/04/2025
• Data ogłoszenia: 30/04/2025