| Wniosek o konsultację |
Czeska prezydencja w Radzie UE, pismo z 26.1.2022 |
| Podstawa prawna |
Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza |
| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego |
21.9.2022 |
| Sekcja odpowiedzialna |
Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego |
| Data przyjęcia przez sekcję |
7.9.2022 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej |
21.9.2022 |
|
Sesja plenarna nr Wynik głosowania
|
572 |
| (za/przeciw/wstrzymało się) |
143/73/42 (głosowanie imienne - zob. załącznik II) |
1.1. Stabilność i przystępność cen energii mają zasadnicze znaczenie dla zachowania zarówno siły nabywczej gospodarstw domowych, jak i konkurencyjności i odporności europejskiego przemysłu. Po dziesięciu latach względnej stabilności cen importowych energii i stosunkowo niskiego rocznego wzrostu krajowych cen producentów energii, wynoszącego 0,9 % w latach 2010-2019, od drugiej połowy 2021 r. odnotowuje się w Europie gwałtowny wzrost cen energii. Wojna w Ukrainie dodatkowo zwiększyła niestabilność cen energii i niepewność dostaw energii.
1.2. Europa stoi dziś przed dwojakim wyzwaniem: potrzebą przeciwdziałania zmianie klimatu i koniecznością zapewnienia stabilnych dostaw energii po przystępnej cenie. Jak wskazuje Komisja w planie REPowerEU, wyzwaniem jest szybkie zmniejszenie naszej zależności od rosyjskich paliw kopalnych poprzez przyspieszenie czystej transformacji i połączenie sił w celu osiągnięcia bardziej odpornego systemu energetycznego i prawdziwej unii energetycznej. Rozwiązanie ma trzy wymiary czasowe. W perspektywie krótkoterminowej ważne jest przede wszystkim zapewnienie dostaw energii, ponieważ ewentualny niedobór może jeszcze bardziej wywindować ceny. Na aktualną sytuację na rynku mają wpływ obecne i oczekiwane czynniki po stronie podaży. W tym kontekście konieczne jest wykorzystanie wszystkich dostępnych źródeł energii w UE, jak stwierdzono w planie REPowerEU. Jest to scenariusz kryzysowy, którego celem jest przede wszystkim zapewnienie dostaw energii. Perspektywa średnioterminowa bardziej pozwala na respektowanie zrównoważonego charakteru i równowagi pomiędzy źródłami energii, a perspektywa długoterminowa, pod warunkiem zmniejszenia się geopolitycznych zagrożeń bezpieczeństwa, będzie oznaczać koncentrację na celach ekologicznych.
1.3. Dodatkowe koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony, spowodowane wojną, mogą znacząco przyczynić się do wzrostu cen energii. W perspektywie krótkoterminowej istniejące elektrownie jądrowe w państwach członkowskich UE, które zdecydowały się na włączenie energii jądrowej do swojego koszyka energetycznego i w których jest to technicznie wykonalne, przyczynią się do stabilności dostaw energii, co w dużym stopniu wpływa na stabilność cen. Bez istniejących zasobów jądrowych wstrząs w systemie energetycznym spowodowany inwazją Rosji na Ukrainę byłby z pewnością większy.
1.4. Energia jądrowa jako źródło niskoemisyjnej energii elektrycznej jest dostępna na żądanie w celu uzupełnienia wiodącej roli odnawialnych źródeł energii, takich jak energia wiatrowa i słoneczna, w przechodzeniu na systemy elektroenergetyczne o zerowych emisjach netto. EKES zwraca uwagę, że energia jądrowa jako stabilne obciążenie podstawowe może na chwilę obecną przyczynić się do stabilności dostaw. Koszty krańcowe energii jądrowej są stabilne i znacznie niższe niż koszty elektrowni gazowych i węglowych. Elektrownie jądrowe w trakcie eksploatacji nie emitują znaczących ilości CO2, a ich koszt krańcowy - podobnie jak w przypadku odnawialnych źródeł energii - nie obejmuje żadnych kosztów emisji CO2 i nie podlega wahaniom cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla, co można było zaobserwować w 2021 r., kiedy opłata za emisję gazów cieplarnianych wzrosła o ponad 200 %. Zmienność cen w ramach systemu unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji ma znaczący wpływ na cenę gazu i węgla na rynku UE.
1.5. Z regulacyjnego punktu widzenia ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym UE są ustalane przez ostatnią elektrownię w rankingu cenowym. W przypadku większości standardowych zachowań rynkowych cena na rynku gotówkowym jest określana przez gaz lub węgiel. Oznacza to, że energia jądrowa nie wpływa na ceny energii na rynku gotówkowym, z wyjątkiem sytuacji, gdy koszyk energetyczny obejmuje wysoki udział źródeł niskoemisyjnych. Rynek gotówkowy obejmuje jednak tylko część sprzedaży na rynku. Przedsiębiorstwa energetyczne często sprzedają fizyczne dostawy energii elektrycznej na podstawie umów dwustronnych. W tym przypadku różne modele finansowania i umowy dwustronne stosowane w państwach członkowskich UE uwzględniających energię jądrową w koszyku energetycznym przyczyniają się do ustabilizowania cen energii dla klienta.
1.6. Obecny kryzys energetyczny wpłynął na funkcjonowanie unijnego rynku energii elektrycznej, zakłócając jego podstawowe zasady ze względu na liczbę interwencji mających na celu złagodzenie wysokich cen energii lub znaczne zmniejszenie popytu. Sytuacja ta demonstruje ważną korelację między spadkiem podaży a zwiększonym popytem napędzającym ceny energii. Dzięki solidniejszemu zaopatrzeniu w stabilne niskoemisyjne źródła energii ceny energii będą mniej podatne na wahania, a dzięki wzajemnym połączeniom krajowych rynków energii korzyści mogą być dzielone w całej UE.
1.7. EKES uważa, że przedłużenie eksploatacji istniejących elektrowni jądrowych jest sensownym rozwiązaniem w tej konkretnej sytuacji i jednocześnie przyczyni się do przejścia na gospodarkę bezemisyjną. Może pomóc zaspokoić obecne oczekiwania dotyczące dostaw energii oraz zmniejszyć zużycie gazu w sektorze energii elektrycznej, a tym samym ograniczyć ryzyko niedoboru gazu w sektorze ciepłowniczym. Może również pomóc złagodzić bezprecedensową zmienność cen spowodowaną czynnikami pozagospodarczymi i sprostać obecnym oczekiwaniom dotyczącym dostaw energii. EKES zaleca państwom członkowskim szukanie rozwiązań w zakresie zdolności magazynowania i wzmocnienia połączeń międzysystemowych, by umożliwić skuteczne reagowanie na przerwy w dostawach energii ze źródeł odnawialnych w dłuższej perspektywie, a także na przerwy w dostawach gazu w perspektywie krótkoterminowej.
1.8. EKES proponuje, by prezydencja czeska omówiła w ramach Europejskiego Forum Energii Jądrowej (ENEF) stabilność cen w sektorze jądrowym oraz rolę energii jądrowej w stabilności dostaw w odpowiedzi na zmniejszenie zależności UE od gazu rosyjskiego. Komitet pragnie ściśle zaangażować się w tę dyskusję.
1.9. EKES proponuje też zacieśnienie współpracy dwustronnej z międzynarodowymi partnerami w sektorze jądrowym, by dzielić się wynikami w obszarze innowacji i postępami w zakresie nowych technologii. Zaleca, by prezydencja czeska w Radzie UE zorganizowała konferencję na temat małych reaktorów modułowych. Taka konferencja mogłaby przybrać formę forum wysokiego szczebla UE-USA poświęconego małym reaktorom modułowym i przeanalizować wkład tego obiecującego obszaru badań.
2. Kontekst i uwagi wyjaśniające
2.1. Artykuł 194 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zapewnia podstawę prawną dla polityki energetycznej w UE. Przepisy szczegółowe zawarte są w odrębnych artykułach, takich jak art. 122 TFUE (bezpieczeństwo dostaw), art. 170-172 TFUE (sieci energetyczne), art. 114 TFUE (wewnętrzny rynek energii) i art. 216-218 TFUE (zewnętrzna polityka energetyczna). Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Traktat Euratom) stanowi podstawę prawną większości działań UE w dziedzinie energii jądrowej.
2.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej gwarantuje również państwom członkowskim prawo do określania warunków korzystania z ich zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii oraz ogólnej struktury ich zaopatrzenia w energię 1 .
2.3. Plan Unii, by do 2050 r. stać się pierwszym neutralnym dla klimatu kontynentem wymaga transformacji w kierunku bezemisyjnych i niskoemisyjnych źródeł energii. Wzrost udziału źródeł odnawialnych w koszyku energetycznym nie będzie możliwy bez wsparcia w postaci stabilnych, dostępnych obecnie źródeł energii takich jak paliwa kopalne i energia jądrowa. Dodatkowo musimy inwestować w elektrownie opalane gazem niekopalnym, aby móc poradzić sobie z wahaniami w pozyskiwaniu energii ze źródeł odnawialnych. Ponadto istnieje ogromna potrzeba posiadania zdolności magazynowania, aby uniknąć przerw w dostawach prądu i zaspokoić zużycie energii rosnące w związku z elektryfikacją. Wśród obecnie dostępnych stabilnych źródeł energii energia jądrowa jest jedynym źródłem niskoemisyjnym, które mogłoby pomóc zmniejszyć zależność od rosyjskiego gazu.
2.4. Energia jądrowa, o mocy 413 gigawatów (GW) w 32 krajach, przyczynia się do dekarbonizacji i zmniejsza zależność od importowanych paliw kopalnych poprzez ograniczenie globalnych emisji o 1,5 gigaton a światowego zapotrzebowania na gaz o 180 mld metrów sześciennych rocznie 2 . Energia jądrowa jako źródło niskoemisyjnej energii elektrycznej jest dostępna na żądanie w celu uzupełnienia wiodącej roli zmiennych odnawialnych źródeł energii, takich jak energia wiatrowa i słoneczna, w przechodzeniu na systemy elektryczne o zerowych emisjach netto. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej zmniejszenie udziału energii jądrowej utrudniłoby realizację ambitnego celu zerowego poziomu emisji netto i zwiększyło koszty. Oczekuje się, że do 2050 r. światowa moc produkcyjna w zakresie energii jądrowej zwiększy się dwukrotnie.
2.5. W rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/1214 3 uznano potencjał energii jądrowej w zakresie przyczyniania się do dekarbonizacji gospodarki Unii i stwierdzono, że energia ta jest działalnością niskoemisyjną. W sprawozdaniu końcowym Grupy Ekspertów Technicznych ds. Zrównoważonego Finansowania z marca 2020 r. 4 stwierdzono, że wytwarzanie energii jądrowej wiąże się z niemal zerowym poziomem emisji gazów cieplarnianych w fazie wytwarzania energii oraz że istnieją obszerne i jasne dowody wskazujące na potencjalnie istotny wkład energii jądrowej w osiąganie celów dotyczących łagodzenia zmiany klimatu. W taksonomii przewidziano dodatkowe i bardziej rygorystyczne wymogi dotyczące unieszkodliwiania odpadów, finansowania i planowania likwidacji.
2.6. Stabilność i przystępność cen energii mają zasadnicze znaczenie dla zachowania zarówno siły nabywczej gospodarstw domowych, jak i konkurencyjności i odporności europejskiego przemysłu. Po względnej stabilności cen importowych energii w ostatnim dziesięcioleciu (z wyjątkiem spadku w 2020 r. o 31 %) oraz stosunkowo niskim rocznym wzroście krajowych cen energii o 0,9 % w latach 2010-2019 (w 2020 r. ceny producentów energii spadły o prawie 10 %), od jesieni 2021 r. obserwuje się w Europie gwałtowny wzrost cen energii 5 .
2.7. Po raz pierwszy w historii UE mierzy się z szeregiem poważnych zagrożeń w obszarze dostaw energii, bezpieczeństwa energetycznego i gwałtownego wzrostu cen energii. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest to, że niektóre państwa członkowskie nie zachowały ostrożności lub uległy zewnętrznym naciskom i zbyt szybko ograniczyły zasoby rezerwowe. Pewną rolę w tym względzie odegrała również obca ingerencja.
2.8. Okres gwałtownych i dynamicznych zmiany cen energii rozpoczął się od jesieni 2021 r., czyli jeszcze przed wojną, spowodowany szeregiem zakłóceń w dostawach, a także globalnym wzrostem zapotrzebowania na gaz. Przyczyną wyjątkowo wysokich cen energii utrzymujących się od jesieni ubiegłego roku jest gwałtowny wzrost popytu na gaz na świecie spowodowany szeregiem kluczowych czynników, takich jak przyspieszenie ożywienia gospodarczego, ograniczenie dostaw do UE, brak inwestycji oraz złe warunki pogodowe, które doprowadziły do zmniejszenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. W niektórych przypadkach spekulacje doprowadziły do opróżnienia magazynów gazu 6 . Obecna niestabilność cen energii wynika przede wszystkim ze skutków rosyjskiej agresji na Ukrainę, niepewności odnośnie do możliwej eskalacji w innych krajach i działań na rzecz jak najszybszego zakończenia zależności energetycznej UE od Rosji.
2.9. Dodatkowe koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony, spowodowane wojną, mogą znacząco przyczynić się do wzrostu cen energii. Dalszy skok cen może wystąpić w kolejnym okresie dywersyfikacji źródeł energii w UE, ze względu na znaczące inwestycje w nową infrastrukturę (np. terminale LNG, rurociągi wodorowe) oraz dostosowanie istniejącej sieci dostaw energii. Sytuację pogarsza również znaczny spadek produkcji energii jądrowej, która ma się zmniejszyć o 12 % (ponad 100 TWh) w 2022 r. Zgodnie ze sprawozdaniem MAE dotyczącym rynku energii elektrycznej z lipca 2022 r. spadek ten wynika z tymczasowo zmniejszonej dostępności elektrowni we Francji, wycofania 4 GW energii jądrowej w Niemczech oraz wpływu rosyjskiej inwazji na ukraińskie elektrownie jądrowe.
2.10. W obecnych okolicznościach, przynajmniej do czasu osiągnięcia postępu w zakresie zasadniczej zmiany struktury energetycznej UE, najwyższy priorytet stanowić powinno korzystanie z już istniejących źródeł energii dostępnych na całym terytorium UE i możliwych do niezwłocznego wykorzystania bez utrudnień i w ramach obecnie istniejącej infrastruktury.
Rezygnacja z dostaw towarów energetycznych z Rosji, w tym ryzyko, że ograniczone zostaną dostawy prętów paliwowych dla elektrowni jądrowych, oraz zapewnienie stabilnych dostaw energii wszystkim Europejczykom stają się także wyzwaniem z punktu widzenia osiągania celów klimatycznych.
2.11. Energia jądrowa umożliwia w pewnym stopniu dostosowanie wolumenu wytwarzanej energii elektrycznej w zależności od ilości energii wyprodukowanej ze źródeł odnawialnych. Elektrownie jądrowe są mniej elastyczne od elektrowni gazowych, ale wnoszą do systemu element stabilności, ponieważ wydatnie przyczyniają się do pokrycia podstawowego obciążenia energetycznego, a obecne przepisy w niektórych państwach członkowskich UE dopuszczają elastyczne zasady funkcjonowania elektrowni jądrowych.
2.12. Istniejące obecnie źródła energii jądrowej są w stanie niezwłocznie zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie na energię elektryczną i charakteryzują się niskimi kosztami operacyjnymi. Prawdą jest, że w przypadku źródeł jądrowych łączne uśrednione koszty wytworzenia energii są dość wysokie, w szczególności ze względu na wysokie koszty inwestycyjne, co związane jest z rygorystycznymi środkami bezpieczeństwa; jednakże w przypadku gazu łączne uśrednione koszty wytworzenia energii są jeszcze wyższe 7 . Jednocześnie, biorąc pod uwagę wojnę w Ukrainie, nie ma pewności, że będziemy nadal w stanie zaopatrywać się w rosyjski gaz lub pręty paliwowe do czasu znalezienia alternatywnych dostaw.
2.13. Energia jądrowa to dostępna technologia niskoemisyjna o najniższych oczekiwanych kosztach w perspektywie do 2025 r. Jedynie duże zbiorniki wodne mogą wnieść podobny wkład przy porównywalnych kosztach, ale pozostają w dużym stopniu uzależnione od naturalnych cech poszczególnych krajów. W porównaniu z wytwarzaniem energii z paliw kopalnych elektrownie jądrowe powinny być bardziej przystępne cenowo niż elektrownie węglowe. Chociaż turbiny gazowe w cyklu kombinowanym (CCGT) są konkurencyjne w niektórych regionach, ich łączne uśrednione koszty wytworzenia energii zależą w dużym stopniu od cen gazu ziemnego i emisji dwutlenku węgla w poszczególnych regionach. Energia elektryczna wytwarzana w ramach długoterminowej eksploatacji elektrowni jądrowych poprzez wydłużenie okresu użytkowania jest wysoce konkurencyjna i pozostaje najniższą formą kosztów nie tylko niskoemisyjnego wytwarzania energii - w porównaniu z budową nowych elektrowni - ale również w przypadku wszystkich rodzajów wytwarzania energii elektrycznej 8 .
2.14. Podobnie jak w przypadku źródeł odnawialnych, koszty operacyjne wytwarzania energii jądrowej są niskie. Koszty zmienne są praktycznie niezależne od światowego rynku surowców energetycznych. Z tego powodu elektrownie jądrowe składają oferty na rynku energii elektrycznej po stabilnych cenach. Ceny paliw i ustalanie opłat za emisję gazów cieplarnianych na ogół mają największy wpływ na koszty produkcji energii elektrycznej. Te koszty zmienne lub koszty krańcowe znacznie się różnią w zależności od danej technologii. Krańcowy koszt elektrowni jądrowych zależy od ceny paliwa jądrowego, która jest znacznie niższa niż cena gazu czy węgla. Ponieważ skala produkcji jądrowej jest znacząca, cena paliwa może być rozłożona na dużą wielkość produkcji, tzn. na dużą ilość MWh. Ponieważ elektrownie jądrowe nie emitują CO2, ich koszty krańcowe nie obejmują żadnych kosztów związanych z cenami uprawnień do emisji CO2, podobnie jak w przypadku odnawialnych źródeł energii.
2.15. Z regulacyjnego punktu widzenia ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym UE są ustalane przez ostatnią elektrownię w rankingu cenowym. W przypadku większości standardowych scenariuszy zachowań rynkowych cena na rynku gotówkowym jest określana przez gaz lub węgiel. Oznacza to, że energia jądrowa nie wpływa na ceny energii na rynku gotówkowym, z wyjątkiem sytuacji, gdy koszyk energetyczny obejmuje wysoki udział źródeł niskoemisyjnych - co ma być w przyszłości modelem dla Europy. Obecnie standardowy model rynku został naruszony przez wstrząs po stronie podaży, zwłaszcza w odniesieniu do gazu. Potrzeba innych źródeł, aby możliwe było przyczynienie się do równowagi rynkowej i stabilności cen, a także interwencji regulacyjnych takich jak ograniczenie popytu w całej Unii 9 .
2.16. Rynek gotówkowy obejmuje tylko część sprzedaży na rynku. Przedsiębiorstwa energetyczne często sprzedają fizyczne dostawy energii elektrycznej na podstawie umów dwustronnych. W tym przypadku różne modele finansowania i umowy dwustronne stosowane w państwach członkowskich UE uwzględniających energię jądrową w koszyku energetycznym przyczyniają się do ustabilizowania cen energii dla klienta, choć niekoniecznie do jej obniżenia. Musimy również dokonać rozróżnienia między różnymi segmentami rynku energii elektrycznej (sprzedaż hurtowa versus
detaliczna). Rynki detaliczne w UE zależą od wielu czynników, takich jak poziom konkurencji, ale również od czynników decydujących o ostatecznej cenie. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w UE obejmują podatki i opłaty. Według danych Eurostatu średni udział opłat i podatków płaconych przez gospodarstwa domowe za energię elektryczną w UE wynosi 36 %.
3. Uwagi ogólne
3.1. EKES jest świadomy powagi sytuacji i podchodzi do niej z należytym respektem. W obecnych okolicznościach, w ramach zarządzania kryzysowego i awaryjnego, sposobem na przetrwanie są niezawodne dostawy energii po akceptowalnej cenie. Z tego względu każde dostępne źródło, które może być niezawodne, należy wykorzystać nie tylko w celu zaspokojenia popytu, lecz także w celu zapewnienia stabilności cen w tym niezwykle niepewnym okresie.
3.2. EKES w pełni popiera Europejski Zielony Ład i transformację europejskiej gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r. Jednocześnie zauważa, że transformacja klimatyczna musi iść w parze z pięcioma filarami unii energetycznej, zwłaszcza z filarem dotyczącymi bezpieczeństwa dostaw i przystępności cen energii. Przyszłe strategie polityczne powinny dążyć do zmniejszenia zależności od eksportu, na co EKES zwracał uwagę w szeregu swoich opinii.
3.3. W świetle głównych celów komunikatu Komisji "REPowerEU" wysiłki na rzecz zapewnienia stabilności cen energii w UE przebiegać będą dwuetapowo: najpierw podjęte zostaną pierwsze kroki na rzecz zmniejszenia zależności UE od Rosji, a gdy przyniosą one widoczne rezultaty, rozpocznie się drugi etap mający na celu ograniczenie do zera zależności energetycznej UE od Rosji. EKES przyznaje, że na pierwszym etapie, w którym kluczową rolę odgrywać będą stabilność i bezpieczeństwo, energia jądrowa pochodząca z już istniejących źródeł w UE również odgrywa pewną rolę (co podkreślono w planie REPowerEU 10 ), zważywszy, że nie będzie łatwo zastosować się do zaleceń Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) z marca 2022 r. 11 dotyczących przygotowania systemu UE do kolejnej zimy (zgromadzenie wystarczających zapasów i rezerw gazu, rozpoczęcie dywersyfikacji dostaw, zwiększenie wykorzystania wodoru i metanu, realizacja znaczących dodatkowych inwestycji w projekty w zakresie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej). Jeżeli chodzi o drugi etap, powrót do głównego nurtu Zielonego Ładu będzie mógł być możliwy po wyeliminowaniu wszystkich zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw.
3.4. EKES zwraca uwagę, że dostawy prętów paliwowych do elektrowni jądrowych w państwach UE eksploatujących reaktory VVER (Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Finlandia i Słowacja) mogą być zagrożone z powodu wojny w Ukrainie. Jednocześnie z zadowoleniem przyjmuje możliwość alternatywnych dostaw 12 i zachęca odpowiednie państwa członkowskie do jak najszybszego znalezienia nowych dostawców. Elektrownie jądrowe nie wymagają znacznych zdolności magazynowania i mogą z łatwością przechowywać zapasy paliwa przez okres od trzech do pięciu lat, w związku z czym możliwe jest przestawienie się na innego dostawcę lub zakup paliwa po korzystnej cenie.
3.5. EKES podkreśla, że stabilność rynku energii w UE jest obecnie absolutnym priorytetem, ponieważ może wyeliminować zmienność cen energii. Energia jądrowa, jako bardzo stabilne źródło energii pokrywającej obciążenie podstawowe (wsparcie dla zmiennych źródeł odnawialnych) może w znacznym stopniu przyczynić się do stabilności dostaw w okresach nadzwyczajnych zagrożeń.
3.6. EKES zwraca uwagę, że energia jądrowa nie wiąże się z ryzykiem zmienności cen w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji, które to ceny na początku lutego 2022 r. osiągnęły rekordowo wysoki poziom 100 EUR za tonę CO2. Ponieważ elektrownie jądrowe nie emitują CO2, ich koszty krańcowe nie obejmują żadnych kosztów emisji CO2, podobnie jak w przypadku odnawialnych źródeł energii. Zmienność cen w ramach systemu unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji ma znaczący wpływ na cenę gazu na rynku UE.
3.7. Ogólnie rzecz biorąc, energia jądrowa wiąże się z wysokimi kosztami inwestycji, ale ze stosunkowo niskimi kosztami operacyjnymi. Nie zaczynamy jednak od zera, a istniejące (zmodernizowane) moce jądrowe można wykorzystać do ustabilizowania rynku. Strategie polityczne powinny zezwalać państwom członkowskim na przedłużenie funkcjonowania istniejącej infrastruktury, ponieważ długoterminowa eksploatacja elektrowni jądrowych jest zdecydowanie najbardziej przystępnym cenowo rozwiązaniem w okresie do roku 2030 i później i umożliwi sprawną transformację w kierunku neutralności klimatycznej. Należy koniecznie unikać wszelkich środków, które mogłyby wywrzeć negatywny wpływ na istniejące zdolności w zakresie technologii niskoemisyjnych lub mogłyby zniechęcać inwestorów do inwestowania w niezbędne technologie.
3.8. EKES proponuje, by w przyszłym modelu zasad rynku energii elektrycznej uwzględnić rolę energii jądrowej. Elektrownie jądrowe mogą oferować odbiorcom końcowym energię elektryczną po stałej cenie, ponieważ kilka krajów europejskich stosuje różne modele umów, które zapewniają konsumentom stabilność. Stała cena zakupu zapewnia zwrot z inwestycji i niższe koszty inwestycyjne oraz determinuje do pewnego stopnia cenę energii elektrycznej dla odbiorców końcowych.
3.9. Energia jądrowa stanowiła ok. 25 % energii elektrycznej wyprodukowanej w UE w 2020 r. Większa solidarność oraz wzmocnienie połączeń międzysystemowych na rynku energii pomoże skutecznie reagować w przypadku zmienności dostaw energii ze źródeł odnawialnych w perspektywie długoterminowej, zaś w perspektywie krótkoterminowej - zakłóceń dostaw gazu. EKES wzywa również państwa członkowskie do polepszenia zdolności magazynowania i do zastąpienia elektrowni gazowych energią pochodzącą ze źródeł niskoemisyjnych. Wszelkie przepisy w ramach zmiany modelu rynku energii elektrycznej powinny wspierać inwestycje w technologie niskoemisyjne niezbędne do przeprowadzenia dekarbonizacji sektora energii w sposób bezpieczny i przystępny cenowo.
3.10. EKES podkreśla kolejny element stabilności cen energii jądrowej związany ze stabilnością dostaw. W porównaniu z gazem elektrownie jądrowe nie wymagają znaczących zdolności magazynowania i mogą z łatwością przechowywać zapasy paliwa przez trzy lata 13 . Możliwości uzupełniania i przechowywania paliwa przez dłuższy czas pozwalają na dokonywanie zakupów paliwa na korzystniejszych warunkach, a także na zmiany dostawców. Z tego względu zachęca pięć państw członkowskich posiadających technologie VVER do poszukiwania alternatywnych dostawców.
3.11. Zmniejszenie zależności energetycznej UE od Rosji będzie dobrym punktem wyjścia nie tylko do refleksji nad potencjałem innowacji w obszarze energii jądrowej, lecz także do wdrożenia i urzeczywistnienia tego potencjału - chodzi tu o wykorzystanie źródeł jądrowych do wytwarzania wodoru i recyklingu odpadów w ramach łańcucha gospodarki o obiegu zamkniętym. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej wykorzystywanie energii elektrycznej pozyskanej z energii jądrowej do produkcji wodoru i ciepła stwarza nowe możliwości. Nadwyżka energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych mogłaby zostać wykorzystana do wyprodukowania ok. 20 mln ton wodoru w 2050 r., a energia cieplna pochodząca z kogeneracji w elektrowniach jądrowych mogłaby zastąpić systemy ciepłownicze i inne zastosowania wysokotemperaturowe 14 , chociaż koszty budowy musiałyby się zmniejszyć, aby rozwiązanie to było konkurencyjne.
3.12. EKES proponuje, by prezydencja czeska omówiła w ramach Europejskiego Forum Energii Jądrowej (ENEF) stabilność cen w sektorze jądrowym oraz rolę energii jądrowej w stabilności dostaw w odpowiedzi na zmniejszenie zależności UE od gazu rosyjskiego. Komitet pragnie ściśle zaangażować się w tę dyskusję.
3.13. Proponuje także zacieśnienie współpracy dwustronnej z międzynarodowymi partnerami w sektorze jądrowym, głównie z USA, aby móc dzielić się wynikami w dziedzinie innowacji i postępami w zakresie nowych technologii. Zaleca, by prezydencja czeska w Radzie UE zorganizowała konferencję na temat małych reaktorów modułowych. Taka konferencja mogłaby przybrać formę forum wysokiego szczebla UE-USA poświęconego małym reaktorom modułowym i przeanalizować wkład tego obiecującego obszaru badań.
4. Uwagi szczegółowe
4.1. EKES jest w pełni świadomy zagrożeń związanych z korzystaniem z energii jądrowej i popiera potrzebę dalszych badań, aby uczynić ją jeszcze bezpieczniejszą. Nierozsądnym byłoby sądzić, że zagrożenia te nie istnieją. Energa jądrowa jest wykorzystywana do wytwarzania energii od lat pięćdziesiątych XX wieku. Od tego czasu poziom bezpieczeństwa i ochrony wzrósł, zwiększono odporność na ekstremalne zdarzenia zewnętrzne, zarówno naturalne, jak i spowodowane przez człowieka, takie jak katastrofy lotnicze czy eksplozje. EKES zachęca państwa członkowskie, by nie rezygnowały z badań i innowacji w tej dziedzinie oraz by przestrzegały rygorystycznych wymogów w zakresie bezpieczeństwa i unieszkodliwiania odpadów.
4.2. Obecna sytuacja na rynku energii wywiera także wpływ na ceny uranu, które można ustabilizować poprzez lepszą dywersyfikację dostawców lub - w dłuższej perspektywie - poprzez budowę elektrowni wymagających uzupełniania paliwa z mniejszą częstotliwością. Elektrownie wykorzystujące małe reaktory modułowe mogą wymagać rzadszego uzupełniania paliwa - raz na trzy do siedmiu lat - podczas gdy w przypadku elektrowni konwencjonalnych okres ten wynosi od jednego roku do dwóch lat. Istnieją nawet małe reaktory modułowe zaprojektowane w taki sposób, by można było z nich korzystać bez uzupełniania paliwa przez okres 30 lat. Ponadto budowa elektrowni trzeciej generacji (GEN III) zaspokaja potrzeby krajów o dużym zapotrzebowaniu na energię i rozbudowanych sieciach (jak pokazują programy realizowane lub planowane w różnych krajach).
4.4. Ilość paliwa wymaganego w elektrowniach jądrowych jest stosunkowo niewielka w porównaniu z potrzebami elektrowni zasilanych paliwami kopalnymi. Jeden mały pelet dwutlenku uranu o wadze pięciu gramów wytwarza tyle samo energii co tona węgla lub około 480 metrów sześciennych gazu ziemnego. Elektrownie jądrowe nie wymagają znacznych zdolności magazynowania i mogą z łatwością przechowywać zapasy paliwa przez okres od trzech do pięciu lat. Zdolności w zakresie magazynowania można uznać za czynnik stabilności elektrowni, ponieważ ograniczają one zależność od konkretnego dostawcy i umożliwiają zakupy paliwa, kiedy ceny są korzystne.
4.5. Inwestycje poczynione w tym sektorze oznaczają również, że wszelkie modernizacje można wykorzystać z pożytkiem dla transformacji ekologicznej. Technologie i metody jądrowe wykorzystywane są w następujących dwóch głównych obszarach, aby przyczynić się do przejścia na system energetyczny w coraz większym stopniu oparty na wodorze: (i) wytwarzanie wodoru w ramach wspomaganej jądrowo termicznej/chemicznej dysocjacji wody i (ii) zastosowanie metod i technik jądrowych w celu zwiększenia wiedzy o materiałach, a następnie ich dostosowania, aby lepiej spełniać wymogi dotyczące przechowywania i przekształcania wodoru 15 .
Bruksela dnia 21 września 2022 r.
