[COM (2021) 236 final](2021/C 517/16)
(Dz.U.UE C z dnia 22 grudnia 2021 r.)
Sprawozdawca: Anastasis YIAPANIS
Wniosek o konsultację Komisja Europejska, 31.5.2021
Podstawa prawna Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję 9.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej 22.9.2021
Sesja plenarna nr 563
Wynik głosowania
(za/przeciw/wstrzymało się) 233/2/6
1. Wnioski i zalecenia
1.1. EKES popiera wysiłki i inicjatywy zapoczątkowane przez Komisję Europejska, by wesprzeć wzrost i zrównoważony rozwój w sektorze. Pomimo to europejski sektor akwakultury nie realizuje swojego rzeczywistego potencjału wzrostu. EKES wyraża zaniepokojenie faktem, że 65 % produktów akwakultury konsumowanych w Europie pochodzi z importu 1 .
1.2. Wybory konsumentów ewoluują w kierunku stylu życia w większym stopniu opartego na odżywczej żywności, a ryby i produkty akwakultury znajdują się na czele tej listy. Stanowi to szansę dla znaczącego wzrostu sektora, ale również odpowiedzialność za zadbanie o przyszłe bezpieczeństwo żywnościowe w UE. Zapewnienie bezpiecznej, zdrowej i zrównoważonej żywności w UE powinno być jednym z najważniejszych priorytetów.
1.3. Dlatego niezbędne są skoordynowane wysiłki Komisji Europejskiej i państw członkowskich, aby poprawić zdolność produkcyjną i rentowność sektora. Natychmiastowemu uproszczeniu procedur administracyjnych muszą towarzyszyć surowe standardy środowiskowe, aby zachować ekosystemy i różnorodność biologiczną i poprawić jakość wód. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji, aby stworzyć punkty kompleksowej obsługi w odniesieniu do licencji w dziedzinie akwakultury we wszystkich państwach członkowskich.
1.4. Komitet uważa, że należy znaleźć właściwą równowagę między zachowaniem różnorodności biologicznej naszej planety a sprostaniem wymogom żywnościowym, biorąc pod uwagę skutki społeczne, zdrowy styl życia i ochronę środowiska. EKES uważa, że należy zachowywać i chronić wody morskie i śródlądowe, promując zrównoważoną akwakulturę, która zapewni ludności UE niezbędną żywność.
1.5. Ograniczenia przestrzenne stanowią zasadniczą przeszkodę w rozwoju sektora. EKES uważa, że należy dalej rozwijać zakłady akwakultury, szczególnie na obszarach przybrzeżnych i wiejskich w całej Unii Europejskiej, w miejscach, które nie są odpowiednie dla innej działalności gospodarczej. EKES wzywa państwa członkowskie do realizacji skoordynowanych projektów planowania przestrzennego, w tym planowania basenów morskich, uzdatniania porzuconej infrastruktury w sektorze akwakultury oraz systemów analizy dużych zbiorów danych.
1.6. EKES uważa, że zaangażowanie partnerów społecznych i właściwych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w przyszły rozwój strategii sektora będzie wartością dodaną dla Unii Europejskiej. Można w ten sposób uzyskać zarówno wiedzę ekspercką, jak i doskonałe forum komunikacyjne.
1.8. Edukacja i programy szkoleń zawodowych mogą pomóc w sprostaniu potrzebom sektora w zakresie wysoko wykwalifikowanych pracowników. W tym kontekście zaproszenia do składania wniosków w sektorze akwakultury mogłoby być finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego.
1.9. Wymogi dotyczące etykietowana odgrywają bardzo istotną rolę w informowaniu konsumentów o jakości produktów akwakultury. Europejscy obywatele powinni otrzymywać wiarygodne informacje, szczególnie o produktach, które pochodzą z krajów, gdzie przepisy w tym zakresie są nieliczne lub ich brak. Wymogi w zakresie identyfikowalności wszystkich produktów na rynku wewnętrznym należy przetwarzać wstecz aż do wylęgarni. Ostatecznym celem winny być stuprocentowo równe warunki działania na jednolitym rynku.
1.10. Informowanie o wysiłkach i postępach sektora w zapewnianiu dobrych wyników w dziedzinie środowiska i klimatu ma zasadnicze znaczenie dla zadbania o akceptację społeczną i dla zapoznania konsumentów z podejmowanymi wysiłkami. Sektor musi bezzwłocznie otrzymać dostęp do systemów zarządzania odpadami, które będą mieć znaczące możliwości w ograniczaniu wpływu sektora na środowisko naturalne. Sektor ma również zasadniczy potencjał, jeśli chodzi o gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz odnawialne zasoby wodne, a jednocześnie dąży do ograniczenia zużycia energii i emisji dwutlenku węgla.
1.11. Potrzebne są szybkie i zakrojone na szeroką skalę inwestycje publiczne i prywatne, zwłaszcza w działalność badawczo-rozwojową. Komisja winna promować wszystkie odnośne fundusze UE i możliwości partnerstwa za pośrednictwem partnerów społecznych i sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a ostatecznym celem powinno tu być dotarcie do wszystkich producentów, szczególnie MŚP.
1.12. EKES docenia i popiera propozycję utworzenia unijnego mechanizmu pomocy dla akwakultury ze specjalną platformą internetową i uważa, że na szczeblu europejskim pilnie potrzebna jest strategia w zakresie wzrostu akwakultury, która zwiększyłaby potencjał tego sektora.
2. Kontekst
2.1. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) "liczba ludności na świecie może wzrosnąć o ponad dwa miliardy osób i osiągnąć poziom 9,15 mld w 2050 r. Dochody będą wzrastać nawet szybciej. FAO przewiduje, że aby sprostać wzrastającemu popytowi, produkcja rolna na świecie w 2050 będzie o 60 % wyższa niż w 2005 r." 2 . Sektor akwakultury ma potencjał wzrostu i może sprostać dużej części tego popytu, a co za tym idzie zmniejszyć presję na sektor rolnictwa.
2.2. W produkcji związanej z akwakulturą dominują przede wszystkim kraje azjatyckie, posiadające ok. 89 % udziałów w rynku na przestrzeni ostatnich 20 lat 3 . W UE produkcja w akwakulturze obejmuje zarówno tradycyjne zbiorniki i laguny, jak i klatki i zbiorniki na otwartym morzu lub systemy recyrkulacyjne. Sektor zatrudnia bezpośrednio 74 tys. osób w ponad 12 tys. przedsiębiorstw 4 .
2.3. UE jest po Chinach drugim co do wielkości partnerem handlowym w zakresie produktów rybołówstwa i akwakultury na świecie. Jako importer netto UE odnotowała deficyt bilansu handlowego w wysokości 21 mld EUR w 2019 r. Według najnowszych danych liczbowych produkcja akwakultury w UE stanowi jedynie 1,15 % całkowitej produkcji na świecie 5 . Badanie Eurobarometr z 2017 r. 6 wykazało, że znacząca większość obywateli UE spożywa żywność pochodzenia morskiego co najmniej raz w miesiącu, przy czym starsi konsumenci spożywają ją częściej.
2.4. Komunikat Komisji Europejskiej "Strategiczne wytyczne dotyczące bardziej zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury w UE" 7 zawiera bardzo kompleksową analizę obecnej sytuacji w sektorze akwakultury i przedstawia wiele rozsądnych scenariuszy działań, aby sektor stał się bardziej zrównoważony i konkurencyjny. UE jest oczywiście zaangażowana w dalszą realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz strategii "Od pola do stołu".
3. Uwagi ogólne
3.1. Ryby i inne produkty akwakultury mają wysoką wartość odżywczą i są bardzo zalecane w zdrowej diecie. Zwiększa się popyt konsumentów na zrównoważone produkty wysokiej jakości, które pozwalają na zdrowe odżywianie się; zwiększają się również oczekiwania wobec takich produktów. Doskonała jakość żywności pochodzącej z akwakultury w UE wciąż stanowi o jej przewadze konkurencyjnej. Jednakże sektor nie realizuje swojego rzeczywistego potencjału wzrostu i kurczy się pod względem udziału procentowego w światowej produkcji w porównaniu z innymi częściami świata.
3.2. EKES uważa, że sektor akwakultury w UE powinien dostarczać znacznie więcej produktów, by stawić czoła popytowi na rynku wewnętrznym. Nadal trudno uwierzyć, że 65 % produktów akwakultury konsumowanych w Europie pochodzi z importu. Bieżące dane wskazują, że Unia Europejska naraża w ten sposób na szwank swoje przyszłe bezpieczeństwo żywnościowe. EKES podkreślał już, że "brak równowagi w handlu zagranicznym produktami akwakultury UE jest nie do przyjęcia zarówno z gospodarczego punktu widzenia - ze względu na wywoływany przez niego deficyt handlowy - ani z perspektywy społecznej, gdyż marnuje się w ten sposób szanse na tworzenie zatrudnienia" 8 . Komitet jest bardzo rozczarowany faktem, że pięć lat później sytuacja pozostaje bez zmian, a oczekiwanych wyników nie osiągnięto.
3.3. Akwakultura kontynentalna ma ogromny potencjał wzrostu. Stawy hodowlane są z pewnością najbardziej przyjazną dla środowiska formą akwakultury słodkowodnej, jednak ich wydajność jest niska. UE ma jednak wystarczająco dużo doświadczenia w praktyce, by zarządzać stawami i intensywną hodowlą w sposób w pełni przyjazny dla środowiska i klimatu oraz zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym. Konieczne jest zadbanie o pełną integrację technologii pozwalających chronić klimat w taksonomię ekologicznych inwestycji, aby zapewnić odpowiednie finansowanie. Wreszcie, rozwój przetwórstwa żywności, zarówno wertykalny, jak i horyzontalny, w tym jeśli chodzi o nowe gatunki, jest istotny w poprawianiu wartości dodanej, akceptacji konsumentów, zatrudnienia oraz recyrkulacji żywności i odpadów.
3.4. Należy sprostać zwiększonemu popytowi na żywność w najbliższych latach w ramach zrównoważonych projektów, zarówno dostarczających wysokiej jakości żywność, jak i chroniących środowisko. UE wiedzie prym we wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju, a EKES uważa, że to właściwy kierunek. Sektor akwakultury ma zasadnicze znaczenie w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju ONZ, szczególnie celu nr 2 - wyeliminować głód, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie oraz promować zrównoważone rolnictwo, celu nr 12 - zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz celu nr 15 - chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych.
3.5. EKES uważa, że sektor ma również ogromny potencjał w dziedzinie gospodarki o obiegu zamkniętym oraz odnawialnych zasobów wodnych, a jednocześnie dąży do ograniczenia zużycia energii i emisji dwutlenku węgla. Informowanie o wysiłkach i postępach sektora w dziedzinie ulepszania wyników w dziedzinie środowiska i klimatu ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia akceptacji społecznej dla dalszego rozwoju sektora i popytu konsumpcyjnego.
3.6. Oczekiwania obywateli ewoluują w kierunku bardziej odżywczej diety, a ryby i produkty akwakultury są wśród najbardziej pożądanych 9 . Z drugiej strony, znaczący jest ślad środowiskowy sektora i wysokie koszty produkcji żywności. Jasne jest zatem, że nie można uznać prowadzenia działalności na dotychczasowych zasadach za zrównoważone rozwiązanie i należy opracować nowe modele gospodarcze.
3.7. Według tego samego sprawozdania "jest tylko jeden sposób, aby pozyskać znacząco więcej żywności i biomasy z oceanów: należy pozyskiwać owoce morza z niższego poziomu troficznego niż obecnie. Akwakultura morska wydaje się tu być najbliższa realizacji tego celu". Zakładałoby to zasadniczo nowy model biznesowy koncentrujący się na pozyskiwaniu gatunków, które dziś w ogóle nie są poławiane lub jedynie w niewielkim stopniu.
3.8. Mięczaki i algi mają tu do odegrania ważną rolę, ponieważ znajdują się na dole łańcucha pokarmowego i pobierają substancje odżywcze bezpośrednio z wody. Algi są hodowane i spożywane na dużą skalę w wielu krajach azjatyckich, jednak w UE można je uznać za nowy produkt i tylko niewielką ich ilość hoduje się z powodzeniem. Choć algi nie są kaloryczne, są bogate w błonnik i na inne sposoby korzystnie wpływają na zdrowie. EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, aby przygotować konkretną inicjatywę wspierania spożycia alg.
3.9. Komitet uważa, że konkurencyjność sektora można zasadniczo poprawić przy jednoczesnym tworzeniu wysokiej jakości miejsc pracy na obszarach przybrzeżnych i wiejskich w całej Unii, w miejscach, gdzie rozwijanie innej działalności gospodarczej może nastręczać trudności. EKES uważa, że opracowanie przyszłych norm społecznych gwarantujących godne warunki pracy i eliminujących nieakceptowalne praktyki ma zasadnicze znaczenie nie tylko dla zdolności tworzenia miejsc pracy, lecz również dla łańcuchów dostaw. W dbałości o bezpieczeństwo żywnościowe konieczna jest równowaga między trzema aspektami zrównoważonego rozwoju: środowiskowym, społecznym i gospodarczym.
4. Uwagi szczegółowe
4.1. Ponieważ akwakulturą zarządza się w ramach kompetencji dzielonych między Komisję Europejską i państwa członkowskie, niezbędne są ich skoordynowane wysiłki, aby poprawić zrównoważoność i rentowność sektora. Obejmuje to uproszczenie procedur administracyjnych oraz pełną współpracę między Komisją oraz krajową i regionalną administracją publiczną. Ograniczeniu zbędnych i zakorzenionych obciążeń administracyjnych w sektorze muszą również towarzyszyć wysokie standardy środowiskowe, aby zachować ekosystemy i różnorodność biologiczną i poprawić jakość wód.
4.2. EKES stwierdził już, że "główną przyczyną powolności procedur administracyjnych dotyczących akwakultury i braku lokalizacji jest złożone wdrażanie przez organy administracji publicznej państw członkowskich oraz regionów unijnych norm środowiskowych, zwłaszcza ramowej dyrektywy wodnej, dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz norm dotyczących sieci Natura 2000. Sytuacja ta prowadzi do nadmiernych obciążeń finansowych dla przedsiębiorstw sektora akwakultury, paradoksalnie nie zapewniając przy tym większej ochrony środowiska" 10 .
4.3. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji, aby stworzyć punkty kompleksowej obsługi w odniesieniu do licencji w dziedzinie akwakultury we wszystkich państwach członkowskich. Znacząco skróciłoby to obecny niewiarygodnie długi proces zatwierdzania.
4.4. Zapewnienie inicjatywom w zakresie zrównoważonej akwakultury odpowiedniego finansowania, zarówno prywatnego, jak i publicznego, ma zasadnicze znaczenie. EKES uważa, że Komisja winna promować wszystkie odnośne, dostępne fundusze UE za pośrednictwem partnerów społecznych i sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a ostatecznym celem powinno tu być dotarcie do wszystkich producentów, szczególnie MŚP. Przedsiębiorstwa typu startup powinny otrzymywać pełne wsparcie, by się rozwijać i oferować miejsca pracy wysokiej jakości, natomiast partnerstwa publiczno-prywatne powinny korzystać z instrumentów finansowych obejmujących długofalowe zobowiązania. EKES uważa również, że stosunek pomiędzy producentami, sprzedawcami detalicznymi i innymi zainteresowanymi stronami na wszystkich etapach przetwarzania, obsługi i dystrybucji musi opierać się na zasadach etycznych, tak by zapewnić małym producentom dostęp do rynku i wyeliminować nieuczciwe praktyki.
4.5. Szybkie i pokaźne inwestycje w badania i rozwój są niezbędne w tym sektorze, który pragnie się rozwijać i ma możliwości, aby dostarczać żywność zarówno zdrową, jak i produkowaną w zrównoważony sposób. UE powinna zadbać o opracowanie strategii wzrostu akwakultury, która wzmocniłaby potencjał sektora. Zwiększanie świadomości producentów o dostępnym finansowaniu UE ma zasadnicze znaczenie w tym zdominowanym przez MŚP sektorze.
4.6. EKES uważa, że rynek wewnętrzny ma możliwości, aby wchłonąć co najmniej trzy razy wyższą od obecnej produkcję. Zapewnienie bezpiecznej, zdrowej i zrównoważonej żywności w UE powinno być jednym z najważniejszych priorytetów. Ponadto nowe podejście do zrównoważonej akwakultury powinno uwzględniać wpływ Brexitu, ponieważ wyjście Zjednoczonego Królestwa z UE zasadniczo wpłynęło na europejski sektor akwakultury.
4.7. EKES wzywa Komisję do zadbania o to, aby do importowanych produktów stosowano te same wymogi i normy, które stosuje się wobec producentów lokalnych. EKES stwierdził już, że nie zwalnia to "władz od tego, by wymagały od produktów importowanych tych samych gwarancji bezpieczeństwa w dziedzinie zdrowia co od produktów europejskich, włącznie z pełną identyfikowalnością »od morza do stołu«" 11 . Wymogi w zakresie identyfikowalności wszystkich produktów wprowadzanych na rynek wewnętrzny należy przetwarzać wstecz aż do wylęgarni. Zasadnicze znaczenie ma zapewnienie europejskim producentom równych warunków działania, a konsumentom bezpiecznych produktów wysokiej jakości.
4.8. Wymogi dotyczące etykietowana odgrywają bardzo istotną rolę w informowaniu konsumentów o jakości zrównoważonych produktów akwakultury. Przepisy UE stanowią ramy prawne gwarantujące równe zasady działania, jednak nie zawsze ramy te są w pełni respektowane. Kontrola jakości i działania w zakresie etykietowania muszą zostać zintensyfikowane, aby chronić zarówno konsumentów, jak i legalną działalność gospodarczą i zapewniać wiarygodne informacje, szczególnie w odniesieniu do produktów, które pochodzą z krajów, gdzie obowiązują jedynie ograniczone przepisy w tej dziedzinie lub w ogóle ich brak.
4.9. EKES uważa, że całkowicie równe zasady działania na rynku wewnętrznym powinny stać się ostatecznym celem Komisji i państw członkowskich. Można to osiągnąć jedynie przez zadbanie o pełną zgodność z normami UE wszystkich produktów, które są sprzedawane na rynku wewnętrznym, niezależnie od tego, czy wyprodukowano je lokalnie czy pochodzą z importu. EKES wzywa do pełnej identyfikowalności produktów w odniesieniu do norm środowiskowych i norm jakości. EKES uważa, że identyfikowalność produktów akwakultury oraz przejrzystość łańcuchów dostaw mają zasadnicze znaczenie, szczególnie w odniesieniu do gatunków zagrożonych.
4.11. EKES wzywa do przyjęcia ram konkretnych zachęt, które wspierałyby sektor i kierowały go ku zrównoważonemu rozwojowi. Komitet zaleca niezwłoczne stworzenie systemu zachęt opartych na zrównoważonym rozwoju w myśl celu zrównoważonego rozwoju nr 14. Kolejną opcją, którą należy się dalej zająć, są zachęty podatkowe na rzecz zrównoważonej produkcji w sektorze akwakultury.
4.12. Dostępność przestrzeni stanowi kolejne wyzwanie dla sektora akwakultury, ponieważ często konkuruje on z innymi gałęziami przemysłu, takimi jak stocznie żeglugowe, odnawialne źródła energii, działalność rekreacyjna, wydobycie itp. Państwa członkowskie powinny wdrożyć skoordynowane projekty planowania przestrzennego obejmujące planowanie na poziomie basenów morskich, odnawianie opuszczonych obiektów akwakultury i systemy analizy dużych zbiorów danych.
4.13. Gromadzenie i analiza danych mogą odegrać istotną rolę w rozwoju sektora, a EKES wzywa do podjęcia działań w tym zakresie. Wyniki będą zależeć od udostępnienia niezbędnych funduszy i bezpośredniego zaangażowania zarówno organów publicznych, jak i podmiotów prywatnych. Ponadto zadbanie o przekazywanie najlepszych praktyk lokalnych grup działania rybackim lokalnym grupom działania oraz zwiększenie funduszy dla rybackich lokalnych grup działania poprawi możliwości małych producentów.
4.14. Programy edukacyjne i w zakresie szkoleń zawodowych mogą pomóc sprostać potrzebom sektora akwakultury, zaś zwiększenie świadomości wśród młodszych pokoleń w zakresie możliwości zatrudnienia w sektorze może przyciągnąć pracowników. EKES wzywa również do organizacji kursów szkoleniowych w ramach uczenia się przez całe życie w zakresie zrównoważonej akwakultury. W tym celu wzywa do finansowania proponowanych rozwiązań z Europejskiego Funduszu Społecznego i do przygotowania propozycji konkretnie dla branży akwakultury.
4.15. Sektor musi bezzwłocznie otrzymać dostęp do systemów zarządzania odpadami, które będą mieć znaczące możliwości w ograniczaniu wpływu sektora na środowisko naturalne; niezbędna jest również kontrola jakości oraz stworzenie odpowiednich norm w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa żywności. Będzie to mieć szczególne znaczenie dla przyszłej zrównoważoności sektora.
4.16. Działania wspierające sektor akwakultury podejmowane na przestrzeni najbliższych pięciu lat mają zasadnicze znaczenie dla przyszłości sektora i odegrają kluczową rolę w określaniu stopnia uzależnienia od importu. EKES uważa, że zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces kształtowania i wdrażania ma niebagatelne znaczenie i stworzy wartość dodaną dla Unii przez zwiększanie zrównoważonej wydajności i konkurencyjności sektora.
4.17. Komitet uważa, że należy zachowywać i chronić wody morskie i śródlądowe, promując zrównoważoną akwakulturę, która zapewni ludności UE niezbędną żywność. Należy znaleźć właściwą równowagę między zachowaniem różnorodności biologicznej naszej planety a sprostaniem wymogom żywnościowym, biorąc pod uwagę skutki społeczne, zdrowy styl życia i ochronę środowiska. Woda, substancje odżywcze, lokalizacja farm i energia to najważniejsze aspekty, które determinują zrównoważony ekologicznie charakter akwakultury.
4.18. EKES docenia ponadto wszelkie wysiłki i inicjatywy zapoczątkowane przez Komisję Europejską mające na celu wsparcie wzrostu i zrównoważonego rozwoju sektora. Propozycja stworzenia unijnego mechanizmu pomocy dla wsparcia akwakultury ze specjalną platformą internetową ma zasadnicze znaczenie dla producentów. Państwa członkowskie powinny również w większym stopniu dzielić się sprawdzonymi praktykami.
| Bruksela, dnia 22 września 2021 r. |
|
|
Christa SCHWENG |
|
Przewodnicząca |
|
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |
