WPROWADZENIENiniejsze sprawozdanie obejmuje dane dotyczące udzielonych zezwoleń i odmów wydania zezwoleń oraz dane dotyczące wywozu broni konwencjonalnej z państw członkowskich UE w roku kalendarzowym 2020. Ujęto w nim również działania podjęte przez UE i jej państwa członkowskie w 2020 r. w ramach wdrażania wspólnego stanowiska Rady 2008/944/WPZiB 1 (2 .
Sprawozdanie opracowała Europejska Służba Działań Zewnętrznych na podstawie danych przekazanych przez państwa członkowskie dotyczących wywozu broni przez te państwa w 2020 r. Działająca w Radzie Grupa Robocza ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej (COARM) wspiera stały dialog wśród państw członkowskich na temat spójnego stosowania wspólnych zasad kontroli wywozu broni. Z uwagi na pandemię grupa ta spotykała się na posiedzeniach zdalnych, a państwa członkowskie nadal korzystały z internetowego systemu COARM do celów wymiany informacji i wirtualnych dyskusji na temat newralgicznych miejsc przeznaczenia. Sprawozdanie zawiera również wybrane informacje na temat wewnątrzunijnych transferów produktów związanych z obronnością, które to transfery są regulowane dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/43/WE 3 .
Następujące państwa trzecie oficjalnie postanowiły przyjąć i stosować kryteria i zasady określone we wspólnym stanowisku 2008/944/WPZiB, zmienionym w 2019 r.: Albania, Bośnia i Hercegowina, Kanada, Macedonia Północna, Gruzja, Islandia, Czarnogóra i Norwegia. Od roku 2012 istnieje system wymiany informacji między UE a Norwegią.
W okresie objętym niniejszym sprawozdaniem nadal propagowano w wybranych państwach trzecich skuteczne krajowe kontrole wywozu broni oraz zasady i kryteria określone we wspólnym stanowisku 2008/944/WPZiB, wdrażając w tym celu decyzję Rady (WPZiB) 2020/1464 4 , która umożliwiła podjęcie działań wynikających z decyzji Rady (WPZiB) 2018/101 5 (zmienionej decyzją Rady (WPZiB) 2020/794 6 ). Kontynuowano również unijne działania informacyjne dotyczące upowszechniania i wdrażania Traktatu o handlu bronią, realizując w tym samym okresie szereg działań na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2017/915 7 , zmienionej decyzją Rady (WPZiB) 2020/1134 8 .
I. WDRAŻANIE WSPÓLNEGO STANOWISKA 2008/944/WPZiB
1. Działania wynikające z przeglądu wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB
W 2020 r. grupa COARM rozpoczęła prace nad realizacją celów przedstawionych w konkluzjach Rady z 16 września 2019 r. 9 dotyczących przeglądu wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB w sprawie kontroli wywozu broni. Po tym, jak osiągnięto porozumienie na forum tej grupy, Europejska Służba Działań Zewnętrznych uruchomiła w październiku 2020 r. na swojejstronie internetowejbazę danych online 10 , która umożliwia obywatelom - w sposób przyjazny dla użytkownika - wgląd w dane na temat wywozu broni z państw członkowskich i analizowanie tych danych. Tę bazę danych przyjęto z powszechnym zadowoleniem, ponieważ przyczynia się ona w dużym stopniu do zwiększenia przejrzystości w zakresie wywozu broni. Baza danych zawiera informacje na temat wartości, miejsca przeznaczenia i rodzaju zezwoleń na wywóz broni oraz faktycznego wywozu z państw członkowskich; będzie ona aktualizowana co roku w oparciu o informacje zawarte w sprawozdaniach rocznych.
Ponadto grupa COARM przygotowała decyzję Rady o certyfikatach użytkownika końcowego w kontekście wywozu broni strzeleckiej i lekkiej oraz amunicji do tych rodzajów broni. Decyzja ta została przyjęta w styczniu 2021 r. i przyczynia się do dalszego zbliżania polityk państw członkowskich w zakresie wywozu broni.
2. Powiadomienia o odmowie i konsultacje
Wspólne stanowisko przewiduje powiadomienie o odmowach wydania zezwolenia. W sytuacji gdy państwo członkowskie weryfikuje wniosek o zezwolenie na transakcję zasadniczo taką samą jak transakcja, której odmówiło wcześniej inne państwo członkowskie, wspólne stanowisko przewiduje proces konsultacji. Konsultacje przeprowadza się za pośrednictwem internetowego systemu COARM. System ten już pokazał, że pozwala jeszcze bardziej zwiększyć przejrzystość między państwami członkowskimi w odniesieniu do określonych państw stanowiących miejsce końcowego przeznaczenia i do użytkowników końcowych. W 2020 r. ten internetowy system dowiódł swojej wartości, jeśli chodzi o ułatwianie przepływu informacji między państwami członkowskimi, w szczególności w kontekście globalnej pandemii, która uniemożliwiła delegatom fizyczne spotkania.
Liczba zgłoszonych w 2020 r. powiadomień o odmowie jest podana w wierszu d) tabel znajdujących się w tabeli A. I (załączonej do niniejszego sprawozdania) w podziale na miejsce przeznaczenia i na kategorie wykazu uzbrojenia; liczba wysłanych przez każde państwo członkowskie zapytań i otrzymanych przez nie odpowiedzi oraz liczba zapytań i odpowiedzi w podziale na miejsce przeznaczenia znajdują się odpowiednio w tabelach B.I oraz B.II.
3. Przewodnik użytkownika
Przewodnik użytkownika jest kluczowym instrumentem podsumowującym uzgodnione wskazówki dotyczące wdrażania przepisów operacyjnych wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB i interpretacji zawartych w nim kryteriów. Mowa o nim w art. 13 wspólnego stanowiska. Został opracowany przez grupę roboczą COARM i jest okresowo aktualizowany: ostatnią aktualizację przeprowadzono w ramach przeglądu wspólnego stanowiska, który miał miejsce w 2018 r. i w pierwszej połowie 2019 r. W konkluzjach z 16 września 2019 r. Rada z aprobatą przyjęła zmieniony przewodnik użytkownika 11 .
Przewodnik użytkownika jest przeznaczony przede wszystkim dla urzędników wydających zezwolenia na wywóz, a zatem przyczynia się w istotny i praktyczny sposób do zbliżania polityk i procedur państw członkowskich w zakresie kontroli wywozu broni. Aby wesprzeć praktyczne stosowanie kryteriów określonych we wspólnym stanowisku 2008/944/WPZiB, w przewodniku przedstawiono dobre praktyki, które zostały opracowane przez grupę roboczą COARM na podstawie najlepszych praktyk krajowych i z uwzględnieniem informacji otrzymywanych od innych zainteresowanych stron, w tym od społeczeństwa obywatelskiego. Te dobre praktyki mają służyć zapewnieniu większej spójności wśród państw członkowskich pod względem stosowania kryteriów określonych we wspólnym stanowisku. W tym celu między innymi określono czynniki, które należy uwzględniać podczas rozpatrywania wniosków o zezwolenie na wywóz. Z tych najlepszych praktyk powinni korzystać urzędnicy wydający zezwolenia i inni urzędnicy pracujący w stosownych departamentach i agencjach rządowych. Proces decyzyjny opiera się na wiedzy fachowej tych urzędników na temat kwestii regionalnych, prawnych, sądowych, technicznych i dotyczących rozwoju, a także kwestii związanych z bezpieczeństwem i wojskowością.
Przewodnik jest dokumentem publicznym, który jest dostępny na stronie internetowej Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych 12 .
4. Działania informacyjne
W art. 11 wspólnego stanowiska wezwano państwa członkowskie, aby dokładały "wszelkich starań w celu zachęcenia innych państw dokonujących wywozu technologii wojskowych lub sprzętu wojskowego do stosowania kryteriów niniejszego wspólnego stanowiska". W 2020 r. kontynuowano intensywne działania informacyjne, prowadzone zarówno przez UE, jak i przez poszczególne państwa członkowskie, a ich opis znajduje się w tabeli D.
Na podstawie decyzji (WPZiB) 2020/1464 i decyzji (WPZiB) 2018/101 (zmienionej decyzją (WPZiB) 2020/794), wykonywanych przez niemiecki Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA), zorganizowano - głównie w formie wirtualnej - szereg wydarzeń związanych z pomocą. Ponadto na podstawie decyzji (WPZiB) 2017/915 (zmienionej decyzją (WPZiB) 2020/1134) na szczeblu regionalnym zrealizowano dodatkowe działania informacyjne, programy pomocy dostosowane do potrzeb poszczególnych krajów i indywidualne warsztaty pomocowe ad hoc, co przyczyniło się do skutecznego wdrażania i upowszechniania Traktatu o handlu bronią (dalsze informacje dotyczące tych ostatnich działań zamieszczono w sekcji II.2).
5. Spotkania w ramach dialogu politycznego
W ramach dialogu politycznego zorganizowano w 2020 r. spotkania z Norwegią i Stanami Zjednoczonymi dotyczące kwestii kontroli wywozu broni. Spotkania te stanowiły forum dla owocnych dyskusji na temat kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak polityki eksportowe dotyczące określonych miejsc przeznaczenia, kwestie zgodności i kontroli oraz Traktat o handlu bronią.
6. Aktualizacja wspólnego wykazu uzbrojenia Unii Europejskiej
Wspólny wykaz uzbrojenia UE obejmuje towary wojskowe, które państwa członkowskie powinny objąć kontrolą wywozu, zgodnie z art. 12 wspólnego stanowiska. Wykaz ten jest identyczny z wykazem produktów związanych z obronnością załączonym do dyrektywy 2009/43/WE.
Zważywszy że niniejsze sprawozdanie obejmuje statystyki dotyczące wywozu broni konwencjonalnej z państw członkowskich UE w 2020 r., ujęto w nim wspólny wykaz uzbrojenia odnoszący się do 2020 r., uwzględniając zmiany w wykazie broni i sprzętu wojskowego przyjętym w ramach porozumienia z Wassenaar, które to zmiany zostały uzgodnione na posiedzeniu plenarnym państw-stron porozumienia w 2019 r. Ta zaktualizowana wersja wspólnego wykazu uzbrojenia została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 13 marca 2020 r. 13
7. Pośrednictwo w handlu bronią
Zgodnie z art. 5 wspólnego stanowiska Rady 2003/468/WPZiB 14 państwa członkowskie dokonały osobnych ustaleń w zakresie wymiany informacji dotyczących udzielonych pozwoleń na prowadzenie pośrednictwa oraz decyzji odmownych w tej sprawie. Ponadto te państwa członkowskie, które nakładają na pośredników obowiązek uzyskania pisemnego zezwolenia na prowadzenie pośrednictwa lub prowadzą rejestr pośredników w handlu bronią, dokonały osobnych ustaleń w zakresie wymiany odnośnych informacji dotyczących zarejestrowanych pośredników. Informacje dotyczące pozwoleń na prowadzenie pośrednictwa oraz decyzji odmownych w tej sprawie wydanych w państwach członkowskich UE znajdują się w załączonej tabeli A.III.
Szczegółowe informacje na temat wdrażania w poszczególnych państwach wspólnego stanowiska 2003/468/WPZiB przedstawiono w załączonej tabeli C.
8. Dialog z zainteresowanymi stronami: Parlamentem Europejskim, społeczeństwem obywatelskim i odnośnym sektorem przemysłu
15 września 2020 r. wysoki przedstawiciel i wiceprzewodniczący Komisji Josep Borrell omówił podczas plenarnej sesji Parlamentu Europejskiego przedstawione przez Parlament sprawozdanie w sprawie wywozu broni (przygotowane przez sprawozdawczynię Hannah Neumann). Dialogi z Parlamentem Europejskim na temat kwestii związanych z kontrolą wywozu broni obejmują również wysłuchanie starszych rangą urzędników Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. W 2020 r. ESDZ kontaktowała się ze sprawozdawcą PE ds. kontroli wywozu broni i odpowiedziała na dużą liczbę pytań poselskich na temat kwestii związanych z wywozem broni.
Zgodnie z wcześniejszą praktyką regularnie organizowano spotkania grupy COARM z organizacjami pozarządowymi (takimi jak Saferworld, Conflict Armament Research itp.). Grupa COARM zapraszała również na swoje spotkania przedstawicieli przemysłu obronnego, przedstawicieli MKCK, przedstawicieli ośrodków analitycznych zajmujących się kwestiami związanymi z handlem bronią oraz inne zainteresowane strony.
II. TRAKTAT O HANDLU BRONIĄ
1. Zaangażowanie na rzecz Traktatu o handlu bronią: konferencje państw-stron
Podobnie jak w przypadku poprzednich konferencji państw-stron, UE i jej państwa członkowskie brały aktywny udział w przygotowaniach do szóstej konferencji państw-stron, którą wyjątkowo przeprowadzono z zastosowaniem procedury pisemnej w dniach 17-21 sierpnia 2020 r. W sumie do zatwierdzenia w procedurze milczącej zgody przedstawiono 17 decyzji proceduralnych i merytorycznych. Państwom-stronom udało się przyjąć decyzje dotyczące państwa, które obejmie przewodnictwo w 2021 r. (Sierra Leone), oraz budżetu i harmonogramu działań, a także porozumieć się co do
ustanowienia forum wymiany informacji na temat przenikania broni - nowej platformy przeciwdziałania konkretnym przypadkom przenikania broni, stanowiącej duże osiągnięcie konferencji, zgodne z priorytetem prezydencji argentyńskiej zakładającym zwiększanie przejrzystości i poprawę wymiany informacji.
W związku z odwołaniem z powodu pandemii drugiego spotkania przygotowawczego zaplanowanego na kwiecień 2020 r. UE postanowiła, że swój wkład w szóstą konferencję państw-stron przedstawi w formie pisemnej. 20 maja 2020 r. wysłano pismo zawierające stanowisko UE i jej państw członkowskich, w którym podkreślono potrzebę przejrzystości i terminowego przedstawiania sprawozdań przez państwa-strony, a także znaczenie egzekwowania postanowień finansowych zawartych w Traktacie o handlu bronią.
Dalsze pozytywne zmiany obejmują ratyfikację traktatu i przystąpienie do niego 6 nowych państw-stron, w tym Chin (które są dużym eksporterem broni), do czego UE odniosła się z aprobatą w oświadczeniu prasowym z 7 lipca 2020 r. 15 .
2. Unijny program wspierający wdrożenie Traktatu o handlu bronią zgodnie z decyzją (WPZiB) 2017/915, zmienioną decyzją (WPZiB) 2020/1134
Po wejściu w życie Traktatu o handlu bronią w grudniu 2014 r. i przyjęciu go dotychczas 16 przez 110 państw-stron nadal trzeba stawiać czoła wyzwaniom związanym z jego upowszechnianiem i skutecznym wdrażaniem przez państwa-strony.
Aby pomóc zaradzić tym problemom, UE przyjęła skierowany do państw trzecich ambitny program wspierający wdrożenie tego traktatu (decyzja (WPZiB) 2017/915, zmieniona decyzją (WPZiB) 2020/1134). Program ten jest realizowany zarówno przez niemiecki Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA), jak i przez Expertise France. Obecnie zapewnia on pomoc państwom trzecim jako partnerom długoterminowym (partnerom w ramach planu działania) i partnerom ad hoc - jeśli złożą one stosowny wniosek - we wzmacnianiu ich systemów kontroli transferu broni zgodnie z wymogami traktatu. Szczegółowe informacje o działaniach prowadzonych w ramach unijnego programu w 2020 r. znajdują się w tabeli D.
III. PRIORYTETOWE WYTYCZNE DLA GRUPY COARM NA NAJBLIŻSZĄ PRZYSZŁOŚĆ
Grupa COARM koncentruje się na realizacji pozostałych celów określonych w przyjętych 16 września 2019 r. konkluzjach Rady w sprawie wywozu broni. Obejmuje to opracowanie zamkniętej bazy danych dla urzędników wydających zezwolenia, zapewniającej dostęp do odpowiednich sprawozdań i informacji - pochodzących z różnych źródeł - na temat krajów przeznaczenia. Ta baza danych przyczyni się do zwiększenia zbieżności między decyzjami państw członkowskich w sprawie wywozu broni.
Grupa COARM dyskutuje również o tym, w jaki sposób można poprawić sprawozdawczość na temat faktycznego wywozu, tak aby łatwiej można było porównywać zawarte w sprawozdaniach rocznych dane przekazywane przez państwa członkowskie. Nacisk kładzie się na wykorzystywanie dobrych praktyk stosowanych w państwach członkowskich.
Ponadto grupa COARM analizuje pod kątem kontroli wywozu rozwój sytuacji w dziedzinie obronności UE - w szczególności w kontekście Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju (zob. poniżej) i Europejskiego Funduszu Obronnego.
Grupa COARM będzie również inicjować kontakty z innymi odpowiednimi grupami - w tym Grupą Roboczą ds. Produktów Podwójnego Zastosowania i Grupą Roboczą ds. Współpracy Celnej - w celu powiązania prac prowadzonych w zbieżnych obszarach. Zacieśniane są kontakty między grupą COARM a krajowymi funkcjonariuszami organów ścigania zajmującymi się kontrolami wywozu broni.
IV. ŚRODKI POMOCOWE W RAMACH EUROPEJSKIEGO INSTRUMENTU NA RZECZ POKOJU
W 2020 r. prowadzono w Radzie negocjacje w sprawie ustanowienia Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju na podstawie wniosku Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, wspieranego przez Komisję Europejską. 18 grudnia 2020 r. Rada osiągnęła porozumienie polityczne. Europejski Instrument na rzecz Pokoju formalnie ustanowiono 22 marca 2021 r. poprzez zatwierdzenie decyzji Rady (WPZiB) 2021/509 17 .
Zgodnie z wyżej wymienioną decyzją instrument ustanowiono w celu finansowania przez państwa członkowskie działań Unii w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) służących utrzymaniu pokoju, zapobieganiu konfliktom i umacnianiu bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej (TUE). Środki pomocowe w ramach Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju mogą obejmować: (i) działania mające na celu wzmocnienie zdolności państw trzecich oraz organizacji regionalnych i międzynarodowych dotyczących kwestii wojskowych i obronnych; (ii) wspieranie wojskowych aspektów operacji pokojowych prowadzonych przez organizacje regionalne lub międzynarodowe lub przez państwa trzecie.
KRÓTKI OPIS KATEGORII WE WSPÓLNYM WYKAZIE UZBROJENIA UE 18
ML1 Broń gładkolufowa o kalibrze mniejszym niż 20 mm, inne uzbrojenie i broń automatyczna o kalibrze 12,7 mm (0,50 cala) lub mniejszym oraz wyposażenie, jak następuje, i specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML2 Broń gładkolufowa o kalibrze 20 mm lub większym, inna broń i uzbrojenie o kalibrze większym od 12,7 mm (0,50 cala), miotacze specjalnie zaprojektowane lub zmodyfikowane do celów wojskowych oraz wyposażenie, jak następuje, i specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML3 Amunicja i zapalniki, jak następuje, oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML4 Bomby, torpedy, rakiety, pociski kierowane, inne urządzenia i ładunki wybuchowe oraz związane z nimi wyposażenie i akcesoria, jak następuje, oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML5 Sprzęt kierowania ogniem oraz sprzęt do ostrzegania i alarmowania, a także powiązane z nimi systemy oraz sprzęt testowania, strojenia i zakłócania, jak następuje, specjalnie zaprojektowane do celów wojskowych, a także specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe i wyposażenie
ML6 Pojazdy naziemne i ich elementy składowe
ML7 Środki chemiczne, "środki biologiczne", "środki rozpraszania tłumu", materiały radioaktywne oraz związane z nimi sprzęt, elementy składowe i materiały
ML8 "Materiały wysokoenergetyczne" oraz substancje pokrewne
ML9 Wojenne jednostki pływające (nawodne lub podwodne), specjalny sprzęt morski, wyposażenie, elementy składowe i inne nawodne jednostki pływające
ML10 "Statki powietrzne", "statki powietrzne lżejsze od powietrza", "bezzałogowe pojazdy powietrzne" ("UAV"), silniki i sprzęt do "statków powietrznych", pokrewne wyposażenie i elementy składowe, specjalnie zaprojektowane lub zmodyfikowane do celów wojskowych
ML11 Sprzęt elektroniczny, "statki kosmiczne" i elementy składowe, niewyszczególnione w innych pozycjach wspólnego wykazu uzbrojenia UE
ML12 Systemy broni opartej na energii kinetycznej dużych prędkości oraz pokrewny sprzęt, oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML13 Sprzęt opancerzony lub ochronny, takież konstrukcje oraz ich elementy składowe
ML14 'Sprzęt specjalistyczny do szkolenia wojskowego' lub dla symulacji scenariuszy wojskowych, symulatory specjalnie zaprojektowane do treningu użytkowania jakiegokolwiek uzbrojenia wymienionego w pozycjach ML1 lub ML2 oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe i akcesoria
ML15 Sprzęt do zobrazowywania lub przeciwdziałania, specjalnie zaprojektowany do celów wojskowych, oraz specjalnie zaprojektowane do niego elementy składowe i akcesoria
ML16 Odkuwki, odlewy i inne półfabrykaty, które zostały specjalnie zaprojektowane dla obiektów określonych w pozycjach od ML1 do ML4, ML6, ML9, ML10, ML12 lub ML19
ML17 Różnorodny sprzęt, materiały i "biblioteki" oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML18 Sprzęt do 'produkcji', obiekty do prowadzenia badań środowiskowych oraz elementy składowe
ML19 Systemy broni o ukierunkowanejenergii (Directed Energy Weapon - DEW), sprzęt pokrewny lub sprzęt do przeciwdziałań, modele badawcze, oraz specjalnie zaprojektowane do nich elementy składowe
ML20 Sprzęt kriogeniczny lub "nadprzewodzący" oraz specjalnie zaprojektowane do niego elementy składowe i akcesoria
ML21 "Oprogramowanie"
ML22 "Technologia"
