Polska w czołówce państw z największymi barierami dla naukowczyń

Choć równość płci od lat pozostaje jednym z priorytetów Europejskiej Przestrzeni Badawczej, realne postępy wciąż są niewystarczające. Najnowsze dane z europejskiej strony OPI PIB pokazują, że między ambitnymi deklaracjami a ich wdrażaniem w nauce i innowacjach nadal istnieje wyraźna luka — szczególnie jeśli chodzi o mierzalne cele, przeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć i awanse kobiet na najwyższe stanowiska naukowe.

Dane pokazują, że w Unii Europejskiej kobiety stanowią średnio 34 proc. studentów STEM (nauki ścisłe, technologia, inżynieria i matematyka), jednak w inżynierii i ICT (osoby studiujące na kierunkach związanych z informatyką i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi) ich udział spada do około 20 proc., co jest wynikiem zbliżonym do obserwowanego w Polsce. Największy odsetek kobiet studiujących kierunki STEM odnotowano w Liechtensteinie, Islandii, Macedonii Północnej, Serbii i Grecji – od 39,5 proc. do 59,5 proc. W obszarze ICT jedna na pięć osób studiujących to kobieta, a w niektórych krajach mężczyźni stanowią do 85 proc. studentów tych kierunków.

Polska w czołówce państw z największymi barierami dla naukowczyń

Dashboard OPI PIB ukazuje także (bazując na danych z raportu She Figures 2024), jak w praktyce przebiegają procesy awansu w nauce oraz gdzie efekt szklanego sufitu nadal najmocniej ogranicza możliwości kobiet. Można prześledzić ich dostęp do profesury tytularnej i porównać udział kobiet w całej kadrze akademickiej. Udostępnione informacje pozwalają także na porównanie sytuacji w poszczególnych krajach oraz obserwowanie zmian w czasie.

Poza tym dashboard odsłania różnice między naukami ścisłymi i technicznymi (STEM) a pozostałymi dziedzinami nauki. Z danych wynika, że średni indeks szklanego sufitu (glass ceiling index, GCI) w Europie wynosi obecnie 1,40 i stopniowo się poprawia – w 2018 roku było to 1,50. Wskaźnik GCI równy 1 oznacza pełną równość szans kobiet i mężczyzn w dostępie do najwyższych stanowisk akademickich, natomiast wartości powyżej 1 wskazują na istnienie mechanizmów utrudniających kobietom awans.

Największe przeszkody w drodze do profesury napotykają naukowczynie z Cypru (2,54), Węgier (1,86), Portugalii (1,74) i Polski (1,61). W obszarze STEM średni wskaźnik GCI wynosi 1,45, a wśród krajów z najwyższymi barierami ponownie pojawia się Polska (1,79), obok Finlandii (2,00), Danii (1,86) i Portugalii (1,79). Dane te potwierdzają, że w naukach technicznych i ścisłych droga kobiet do najwyższych szczebli kariery akademickiej wciąż jest trudniejsza niż w przypadku mężczyzn.

Działania na rzecz równości trudne do monitorowania

Na mocy działania ERA 5, które koncentruje się na równości płci i włączeniu społecznym, 22 państwa członkowskie Unii Europejskiej (w tym Polska) oraz trzy kraje stowarzyszone zobowiązały się do podejmowania konkretnych inicjatyw w tym zakresie. Badanie przeprowadzone wśród członków podgrupy ERA do spraw równości płci wykazało jednak, że mimo przyjęcia wielu deklaracji, wdrażanie działań i systematyczne monitorowanie postępów pozostają ograniczone.

Z raportu, który można znaleźć w dashboardzie OPI PIB, wynika, że:

• połowa krajów przygotowała krajowe strategie lub plany działań dotyczące równości płci;
• większość celów nie ma charakteru mierzalnego i konkretnie określonego w czasie;
• niewiele państw realizuje działania dotyczące przeciwdziałania przemocy ze względu na płeć, wspierania zrównoważonych karier czy równowagi płci w procesach decyzyjnych;
• brakuje skutecznego monitoringu i wymiany doświadczeń między krajami.

– Autorzy raportu, który powstał w ramach europejskiego projektu GENDERACTIONplus, podkreślają, że dobrowolne zobowiązania polityczne powinny zostać uzupełnione obowiązkowym systemem monitorowania oraz pogłębionym dialogiem politycznym na poziomie europejskim. Zalecają na przykład tworzenie krajowych planów działań, systematyczne gromadzenie danych o postępach oraz prezentowanie dobrych praktyk w ramach wspólnych platform współpracy – mówi dr Anna Knapińska, adiunktka z Zespołu Data Science w OPI PIB. – Aby zapewnić postępy dotyczące równości płci w europejskiej nauce i innowacjach, potrzebujemy nie tylko deklaracji, ale także konkretnych działań i spójnych strategii – dodaje doktor Knapińska.

Polska kadra akademicka się starzeje

Dashboard pozwala również na porównywanie sytuacji badaczek i badaczy w różnych krajach Europy. Użytkownicy mogą analizować udział kobiet i mężczyzn w nauce w ponad 20 państwach, w tym w Polsce, a także badać strukturę zatrudnienia na różnych etapach kariery akademickiej – od doktoratu po profesurę. Możliwe jest też obserwowanie udziału kobiet wśród osób z tytułem profesora – w zależności od wieku i dziedziny nauki oraz porównywanie danych między grupami państw, takimi jak „stare” i „nowe” państwa członkowskie UE, kraje kandydujące i państwa partnerskie. Dane pokazują duże zróżnicowanie w reprezentacji kobiet w nauce – od 32 proc. w Grecji do 48,5 proc. w Portugalii wśród państw należących do UE przed 2004 rokiem oraz od 34,2 proc. na Cyprze do 58,8 proc. na Litwie wśród nowych członków.

– Z dashboardu dowiemy się także, że w Polsce ponad 75 proc. profesorów, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, ma 55 lat lub więcej, co wskazuje na starzejącą się kadrę akademicką w naszym kraju – dodaje dr Anna Knapińska z OPI PIB.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.