Poczucie uznania spadło, choć już w badaniu TALIS w 2013 roku było bardzo niskie – wówczas 18 proc. polskich nauczycieli było zdania, że ich zawód jest ceniony przez społeczeństwo. Pierwsze krajowe wyniki TALIS 2024, zaprezentowane w czterech głównych obszarach tematycznych (dobrostan zawodowy, rozwój, środowisko i klimat pracy oraz działania zawodowe), dostarczyły szczegółowych danych na temat zawodu.

 

TALIS 2013: większość nauczycieli dobrze ocenia swoją pracę>>

 

Badanie TALIS 2024 – obraz pracy nauczycieli w krajach OECD

TALIS (Teaching and Learning International Survey) to międzynarodowe badanie OECD poświęcone warunkom pracy nauczycieli, sposobom nauczania oraz organizacji pracy szkół. Jego celem jest dostarczenie rzetelnych danych, które pomagają rządom i instytucjom edukacyjnym monitorować polityki oświatowe, wspierać rozwój zawodowy nauczycieli i poprawiać jakość kształcenia.

 

Badanie ma charakter sondażowy – opiera się na anonimowych kwestionariuszach wypełnianych przez nauczycieli i dyrektorów szkół. Zgromadzone dane odzwierciedlają ich doświadczenia, opinie i oceny dotyczące m.in. praktyki nauczania, środowiska pracy, rozwoju zawodowego oraz dobrostanu. TALIS jest realizowany cyklicznie od 2008 roku. W edycji 2024 wzięli udział nauczyciele z ponad 50 państw i regionów. Polska uczestniczy w badaniu po raz trzeci – wcześniej w latach 2008 i 2013, kiedy obejmowało ono nauczycieli gimnazjów. Obecna edycja dotyczy nauczycieli klas 5–8 szkół podstawowych (poziom ISCED 2). W Polsce badanie przeprowadzono w marcu 2024 roku. Realizację koordynowało międzynarodowe konsorcjum badawcze we współpracy z OECD, Komisją Europejską i krajowymi instytucjami edukacyjnymi.

 

Między pasją a wypaleniem - skomplikowana relacja z zawodem

Mimo że aż 88 proc. nauczycieli deklaruje ogólne zadowolenie z pracy, niemal połowa – 45 proc. – zastanawia się, czy nie lepiej byłoby, gdyby wybrali inny zawód, a 30 proc. nie podjęłoby tej decyzji ponownie. To pokazuje znaczący rozdźwięk między pozytywnymi doświadczeniami codziennej pracy w szkole a krytyczną oceną szerszych warunków systemowych. W porównaniu z innymi krajami uczestniczącymi w badaniu TALIS 2024 poziom satysfakcji polskich nauczycieli z wykonywanego zawodu należy do najniższych.

 

Na zadowolenie z pracy wpływają przede wszystkim tzw. zasoby osobiste – motywacja wewnętrzna, radość z nauczania oraz poczucie społecznej użyteczności zawodu. Te czynniki pomagają utrzymać satysfakcję zawodową, jednak – jak podkreślają autorzy raportu – nie są wystarczające, gdy praca staje się zbyt obciążająca. Z satysfakcją silnie koreluje kondycja psychofizyczna i poziom stresu. Im lepiej nauczyciele oceniają swoje samopoczucie i zdrowie, tym wyższy poziom zadowolenia z wykonywanego zawodu deklarują. Niestety, większość badanych dostrzega negatywny wpływ pracy na własną kondycję – 38 proc. nauczycieli doświadcza stresu w dużym lub znacznym stopniu, 30 proc. wskazuje na pogorszenie zdrowia psychicznego, a 21 proc. – fizycznego. Wielu sygnalizuje też trudności w zachowaniu równowagi między obowiązkami zawodowymi a życiem prywatnym, co dodatkowo pogłębia poczucie przeciążenia i obniża satysfakcję z pracy. Stres zawodowy wynika w dużej mierze z rosnących oczekiwań wobec szkoły i nauczycieli, w tym obowiązków wychowawczych i relacyjnych, co podkreśla potrzebę wzmacniania kompetencji społecznych oraz budowania środowiska pracy opartego na współpracy i zaufaniu.

 

Dużo pracy, niskie wynagrodzenie

Aż 80 proc. nauczycieli klas 5–8 szkół podstawowych w Polsce jest zadowolonych z warunków zatrudnienia – to jeden z najwyższych wyników w całym badaniu. Jednocześnie tylko 20 proc. ankietowanych pozytywnie ocenia swoje wynagrodzenie, co plasuje Polskę wśród krajów o najniższym poziomie satysfakcji z płac.

 

Średni tygodniowy czas pracy nauczycieli (z uwzględnieniem godzin spędzonych na przygotowaniu zajęć, sprawdzaniu prac i obowiązkach weekendowych) wynosi około 40 godzin zegarowych – podobnie jak średnia w innych krajach TALIS. Mimo to polscy nauczyciele wskazują, że ich praca jest szczególnie obciążająca ze względu na duże zróżnicowanie uczniów i rosnące oczekiwania społeczne wobec szkoły. Tylko 12 proc. nauczycieli klas 5–8 deklaruje, że w ich klasach nie ma uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a 58 proc. – że nie uczy uczniów, dla których język polski nie jest ojczystym. W ostatnich latach szczególnie zwiększyła się liczba uczniów z doświadczeniem migracyjnym lub uchodźczym, co wymaga od nauczycieli nowych kompetencji i elastyczności w pracy dydaktycznej.

Choć klasy są dziś mniejsze (średnio 18 uczniów wobec 21 w latach 2008 i 2013), ich różnorodność znacząco wzrosła. To stawia przed szkołami większe wyzwania związane z indywidualizacją nauczania, integracją i wsparciem emocjonalnym. Jednocześnie aż 95 proc. nauczycieli w Polsce deklaruje dużą lub pełną autonomię w planowaniu i prowadzeniu zajęć oraz wyborze metod nauczania, a 83 proc. ma poczucie wpływu na funkcjonowanie szkoły. To wyniki zbliżone do średniej międzynarodowej i świadczą o stosunkowo wysokim poziomie samodzielności zawodowej.

 

Niezłe przygotowanie, ale z polem do poprawy

Większość nauczycieli w Polsce pozytywnie ocenia swoje przygotowanie do nauczania. Aż 87 proc. badanych potwierdza, że kształcenie nauczycielskie zapewniło im dogłębne zrozumienie przedmiotu, którego uczą. Nieco gorzej wypada jednak ocena równowagi między teorią a praktyką – 71 proc. nauczycieli uważa, że studia dobrze łączyły oba te aspekty.

 

Podobne odsetki dotyczą przygotowania praktycznego: 78 proc. nauczycieli uznało, że miało wystarczający czas na obserwację lekcji, a 75 proc. – że miało możliwość samodzielnego prowadzenia zajęć. Jednak jedynie co drugi nauczyciel (53 proc.) czuje się dobrze przygotowany do skutecznego zarządzania zachowaniem uczniów, co wskazuje na potrzebę większego nacisku na kompetencje wychowawcze i relacyjne w kształceniu nauczycieli. Również przygotowanie do nowych wyzwań edukacyjnych pozostawia pole do poprawy. Tylko około dwie trzecie nauczycieli deklaruje, że dzięki wykształceniu czuje się dobrze przygotowana do wspierania rozwoju społeczno-emocjonalnego uczniów (69 proc.) oraz do wykorzystywania narzędzi cyfrowych w pracy dydaktycznej (65 proc.). Zdecydowanie najsłabiej oceniany jest obszar pracy w środowisku wielokulturowym i wielojęzycznym – jedynie 33 proc. nauczycieli uważa, że jest do niego przygotowanych, mimo że temat ten zyskuje dziś na znaczeniu w kontekście napływu uczniów z doświadczeniem migracyjnym.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.