1. Opłaty za świadczenia udzielane przez przedszkola publiczne oraz inne publiczne formy wychowania przedszkolnego
Zgodnie z zapisem art. 6 ust. 1 u.s.o. w brzmieniu nadanym z.u.s.o., przedszkolem publicznym jest przedszkole, które:
1) realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego - przez podstawę programową wychowania przedszkolnego należy rozumieć obowiązkowe zestawy celów i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać wychowanek po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawcze uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego;
2) zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie;
3) przeprowadza rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;
4) zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.
Wychowanie przedszkolne może być również prowadzone w innych niż przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych formach, w przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi. Inne formy wychowania przedszkolnego mogą być organizowane dla dzieci w wieku 3-5 lat w miejscu możliwie najbliższym miejsca ich zamieszkania. Na podstawie delegacji ustawowej, wynikającej z zapisu art. 14a ust. 7 u.s.o. wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. Nr 161, poz. 1080) - dalej r.i.f.w.p. Przepisy r.i.f.w.p. przewidują prowadzenie wychowania przedszkolnego w formie punktu przedszkolnego, w którym zajęcia prowadzone są przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący oraz zespołu wychowania przedszkolnego, w którym zajęcia prowadzone są przez cały rok szkolny przez niektóre dni tygodnia z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący. Organy prowadzące zespoły wychowania przedszkolnego lub punkty przedszkolne zapewniają bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszy jednak niż wynikający z zapisu § 7 r.i.f.w.p. Przepis § 7 r.i.f.w.p. przewiduje rozwiązanie, zgodnie z którym minimalny dzienny wymiar godzin zajęć świadczonego w punkcie lub zespole nauczania, wychowania i opieki wynosi 3 godziny. Jednocześnie przepisy r.i.f.w.p. przewidują minimalny tygodniowy wymiar godzin, uzależniając go od liczby dzieci. I tak w grupie liczącej od 3 do 15 dzieci wymiar ten wynosi 12 godzin, w grupie liczącej od 16 do 19 dzieci wymiar ten wynosi 16 godzin, natomiast w grupie liczącej od 20 do 25 dzieci wymiar ten wynosi 20 godzin. Osoby prowadzące inne publiczne formy wychowania przedszkolnego zobowiązane są do realizowania programu wychowania przedszkolnego, uwzględniającego podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz do przeprowadzania rekrutacji dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności.
Z określeniem przez ustawodawcę obowiązkowego wymiaru zajęć związana jest kwestia ustalania przez organ prowadzący opłat za świadczenia udzielane przez przedszkole oraz publiczną inną formę wychowania przedszkolnego. Organ prowadzący przedszkole publiczne ustala wysokość opłat za świadczenia udzielane przez przedszkole publiczne w czasie przekraczającym czas zapewnienia bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym jednak niż 5 godzin dziennie.
Do czasu wprowadzenia przytoczonych zmian, organy nadzoru (wojewodowie) oraz sądy administracyjne często stwierdzały niezgodność z prawem uchwał organów stanowiących gmin o wysokości opłat za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli. Organy stanowiące gmin często bowiem ustanawiały wysokość tzw. „opłaty stałej”. Zapisy te były nieprecyzyjne, z uwagi na fakt, iż nie określały za jakie konkretnie świadczenia rodzice zobowiązani są te opłaty ponosić. W efekcie rodzic nie posiadał wiedzy jakie świadczenia dodatkowe wykraczające poza realizację podstawy programowej ma przedszkole do zaoferowania jego dziecku.
Przed dniem 1 września 2010 r. u.s.o. nie zawierała zapisów określających minimalny wymiar zajęć w przedszkolu publicznym prowadzonym przez gminę. Kwestia ta była uregulowana w zapisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn zm.) - dalej r.r.s.s.p. Zgodnie z zapisem § 10 ust. 2 pkt 1 załącznika nr 1 do r.r.s.s.p., statut przedszkola określa m.in. dzienny czas pracy przedszkola ustalony przez organ prowadzący na wniosek dyrektora przedszkola i rady przedszkola, w tym czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego, nie krótszy niż 5 godzin dziennie. Sądy administracyjne rozpatrujące sprawy z zakresu ustalania opłat przez organy gminy stały na stanowisku ekwiwalentności świadczeń. Zgodnie np. z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 18 listopada 2009 r. (wyrok WSA z dnia 18 listopada 2009 r., II SA/Go 705/09, Lex nr 531624) obowiązkiem organu samorządu terytorialnego uchwalającego opłatę za usługi przedszkolne jest wykazanie, że wysokość obowiązku pieniężnego nałożonego na rodzica dziecka korzystającego z usług przedszkola publicznego pozostaje w związku przyczynowym z oferowaną mu usługą. Zdaniem Sądu organy gminy przy ustalaniu tejże opłaty są obowiązane szczegółowo wykazać za jakiego rodzaju świadczenie przekraczające podstawę programową oferowane przez przedszkole publiczne rodzice zobowiązani są wnieść opłatę, a także co składa się na każde z tych świadczeń. W ocenie Sądu, organy gminy uchwalając uchwałę w sprawie ustalenia opłat za pobyt w przedszkolach powinny określić jej wysokość za każde świadczenie z osobna. W podobnym tonie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, który w swoim wyroku z dnia 22 kwietnia 2010 r. (wyrok WSA z dnia 22 kwietnia 2010 r., III SA/Gd 71/10, Lex nr 577746), uznał, że czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego nie może być krótszy niż pięć godzin. Jeśli rada gminy wprowadza opłaty za ten właśnie czas, to zobowiązana jest określić dodatkowe świadczenia, które mają być wówczas wykonywane. W ten sam sposób wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy, który w swoim wyroku z dnia 8 października 2009 r. (wyrok WSA z dnia 8 października 2009 r., II SA/Bd 603/09) orzekł, iż obowiązkiem organu samorządu terytorialnego uchwalającego opłatę za usługi przedszkolne, jest wykazanie, iż wysokość obowiązku pieniężnego nałożonego na rodzica dziecka korzystającego z usług przedszkola publicznego pozostaje w związku przyczynowym z oferowaną mu usługą.
Dochodzenie od rodziców dzieci roszczeń o uiszczenie opłat za świadczenia przedszkoli, dla których gmina jest organem prowadzącym jest prowadzone w drodze powództwa cywilnego przed sądami powszechnymi, egzekucja zaś świadczeń jest dokonywana za pośrednictwem komorników sądowych (por. M. Pilich, Ustawa o systemie oświaty, Komentarz, Wolters Kluwer, 2006, s. 158).
Nowelizacja ustawy dotyczcej zmian w opłatach za przedszkola.
Publikacja poświęcona jest nowelizacji ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn zm.) - dalej us.o., w zakresie zmian dotyczących opłat za przedszkola, wprowadzonych ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz. U. Nr 148, poz. 991) - dalej z.u.s.o. Podejmowanie przez gminę uchwał w sprawie opłat za świadczenia przedszkoli były często przedmiotem rozważań organów nadzoru (wojewodów) oraz sądów administracyjnych. W efekcie uchwały rad gmin niejednokrotnie były uznawane za niezgodne z prawem. Orzecznicza działalność sądów wymuszała na organach gminy określoną interpretację dotychczasowych zapisów. Zmiana ustawy o systemie oświaty ma przede wszystkim na celu doprecyzowanie przepisów i usunięcie pojawiających się wątpliwości.