Skarb Państwa – Prezydent miasta stołecznego Warszawy wniósł pozew przeciwko szkole wyższej o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Powód domagał się wykreślenia z działu II księgi wieczystej prawa własności wpisanego na rzecz szkoły wyższej i wpisanie w to miejsce powoda.

Oddalenie powództwa

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania. Następnie Sąd Okręgowy w Warszawie 29 marca 2022 r. oddalił apelację powoda i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, zgodnie z którymi 4 października 1979 r. małżonkowie E. i A. S. zawarli umowę przeniesienia własności bliżej określonej nieruchomości rolnej położnej w Warszawie ze szkołą. Umowę zawarto na podstawie art. 58 ustawy z 27 października 1977 r. ‎o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, a decyzją z 1979 r. Naczelnik Dzielnicy zatwierdził zawarcie tej umowy. Państwowe Biuro Notarialne w Warszawie założyło i prowadziło księgę wieczystą nieruchomości.

W dziale II księgi wpisano jako właściciela szkołę, a jako podstawę nabycia wskazano umowę odpłatnego przeniesienia własności nieruchomości rolnej, zatwierdzoną decyzją Naczelnika Dzielnicy z 1979 roku.

Wojewoda potwierdza nabycie

W marcu 2017 r. pozwana wystąpiła do wojewody o potwierdzenie nabycia przez nią z mocy prawa własności nieruchomości na podstawie art. 256 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Wojewoda wniosek uwzględnił, a minister infrastruktury i budownictwa utrzymał ją w mocy.

Po czym w maju 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił obie decyzje, ponieważ pozwana jest już wpisana w księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości od 1979 r., zatem nie mogła nabyć prawa własności tej nieruchomości na podstawie art. 256 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym w 2005 r. Wpis własności w księdze wieczystej jest orzeczeniem sądu, którym organy administracji są związane.

Sąd Okręgowy podzielił ocenę prawną sądu pierwszej instancji, ‎że faktycznym nabywcą nieruchomości na podstawie umowy z 4 października 1979 r. był Skarbu (kto?) zaś pozwana, jako państwowa osoba prawna sprawowała zarząd nad tym mieniem Skarbu Państwa.

Własność z mocy prawa

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że 1 września 2005 r., wraz z wejściem w życie ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym grunty Skarbu Państwa pozostające w użytkowaniu wieczystym uczelni publicznej stają się jej własnością. Uzyskanie prawa własności nieruchomości następowało z mocy prawa. Pozwana jest jej właścicielem, ‎co odzwierciedla wpis w dziale II księgi wieczystej, mimo błędnego określenia podstawy nabycia własności.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł powód. Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna prezydenta miasta jest nieuzasadniona.

Naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego skarżący upatruje w ich niewłaściwym zastosowaniu przez przyjęcie, że na podstawie art. 256 ust. 1 p.s.w. nieruchomość Skarbu Państwa, pozostająca ‎w użytkowaniu wieczystym szkoła stała się jej własnością, mimo że w dacie wydania wyroku przez sądy powołany art. 256 p.s.w. nie obowiązywał i nie mógł mieć zastosowania.

W ocenie skarżącego nie było w dacie orzekania materialnoprawnej podstawy nabycia prawa własności nieruchomości przez uczelnię wyższą.

Artykuł 256 p.s.w. określał fakty prawne – okoliczności, z którymi wiązał skutek w postaci nabycia przez uczelnie państwowe prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa. Węzłowe jest zatem rozstrzygnięcie problemu intertemporalnego ‎w związku z uchyleniem tego przepisu oraz wyjaśnienie, jakie skutki nowe prawo wiąże z zaistniałymi wcześniej zdarzeniami w relacji do obecnej sytuacji prawnej oraz ocen prawnych dokonanych pod rządem dawnego prawa.

Przepisy dotychczasowe

W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną, nabycie przez uczelnię publiczną własności gruntów Skarbu Państwa na podstawie ustawy z 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym to zdarzenie powstałe pod rządem dawnego prawa, i należy oceniać je według przepisów dotychczasowych. A więc, kiedy zdarzenia te miały miejsce.

Taka interpretacja uzasadnione jest to ochroną bezpieczeństwa prawnego oraz zaufania podmiotów prawa do państwa, co m.in. oznacza, żeby ustalone już prawa i obowiązki tych podmiotów nie uległy zmianom, zwłaszcza zmianom niekorzystnym.

Uchylenie ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym nie miało zatem wpływu na skuteczność nabycia prawa własności nieruchomości przez uczelnię publiczną, skoro nabycie na jej podstawie własności nieruchomości Skarbu Państwa przez uczelnię wyższą następowało ex lege, jeżeli nieruchomość pozostawała w dacie wejścia w życie tej ustawy w użytkowaniu wieczystym uczelni publicznej.

Wyrok Izby cywilnej Sądu Najwyższego z 11 lipca 2025 r., sygnatura akt II CSKP 235/24