Ustawa z dnia 26 stycznia 2024 r. o zmianie ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, która wejdzie w życie 7 marca, ma poprawić kontrolę nad NCBR. Umożliwi także sprawne i skuteczne realizowanie przez Centrum zadań, które dotyczą polityki naukowej państwa. Chodzi o zarządzanie najważniejszymi programami badań naukowych i prac rozwojowych, pobudzanie przedsiębiorców do inwestowania w działalność naukową, czy wspieranie komercjalizacji wyników badań naukowych lub prac rozwojowych oraz innych form ich transferu do gospodarki.
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju jest agencją wykonawczą, która realizuje politykę naukową i innowacyjną Polski. Chodzi o prowadzenie programów badań naukowych i prac rozwojowych, które są strategiczne dla interesów państwa.
Dwie zmiany, które mają poprawić działanie NCBR
Po nowelizacji przepisów nadzór nad Narodowym Centrum Badań i Rozwoju ponownie sprawować ma Minister Nauki. Obecnie nadzór taki sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego. Tak jest od 1 sierpnia 2022 r., kiedy po zmianie przepisów, uprawnienia nadzorcze nad Narodowym Centrum Badań i Rozwoju z dniem zostały przeniesione z ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki na ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Jak podano w Ocenie Skutków Regulacji do projektu zmian, w ten sposób minister nauki został pozbawiony kluczowego narzędzia, niezbędnego do realizacji jednego z jego najważniejszych zadań, to jest prowadzenia polityki naukowej państwa, do którego realizacji zostało powołane właśnie Centrum. Mimo zmiany wprowadzonej we wskazanej wyżej ustawie, Centrum nadal funkcjonuje jako podmiot będący częścią systemu szkolnictwa wyższego i nauki, a wykonywanie najważniejszych zadań Centrum, takich jak realizacja programów obejmujących finansowanie badań naukowych lub prac rozwojowych, realizacja działań przygotowujących do wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych, czy realizacja programów obejmujących finansowanie badań aplikacyjnych jest wciąż zlecane i finansowane w formie dotacji celowej przez ministra, choć faktyczny nadzór nad Centrum sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego. Teraz ma się to zmienić.
Czytaj w LEX: Decyzje w przedmiocie grantów naukowych >>
W ustawie zaproponowano także nowelizację zasad tworzenia spółek prawa handlowego, obejmowania oraz nabywania udziałów i akcji, a także obejmowania warrantów subskrypcyjnych uprawniających do zapisu lub objęcia akcji w spółkach mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo za granicą przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Zgodnie z przyjętą w ustawie zmianą podjęcie tych czynności będzie uzależnione od uprzedniej zgody ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki. Przewidziano także zmianę przywracającą finansowanie inwestycji związanych z obsługą realizacji zadań Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz bieżących kosztów działalności tego Centrum przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki.
Nowe przepisy wejdą w życie zasadniczo po 14 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Czytaj też: Miejsce zatrudnienia nie przesądza o wybitności - przepisy o stypendium do poprawki >
Co zrobi Trybunał Konstytucyjny?
Ustawa została opublikowana i wejdzie w życie, ale Prezydent zapowiedział, że skieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego w ramach kontroli następczej.
Pod koniec stycznia prezydent, podpisując ustawę budżetową na 2024 rok, ustawę okołobudżetową i nowelę ustawy o szkolnictwie wyższym, zapowiedział, że w trybie kontroli następczej skieruje wszystkie te akty do Trybunału Konstytucyjnego. Kancelaria Prezydenta przekazała wówczas, że z uwagi na wątpliwości związane z prawidłowością procedury uchwalenia ww. ustaw tj. brakiem możliwości udziału w pracach Sejmu nad tymi ustawami przez posłów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika, Prezydent zdecydował o skierowaniu powyższych ustaw, w trybie kontroli następczej do Trybunału Konstytucyjnego, celem zbadania ich zgodności z Konstytucją. Przekazano również, że analogiczne działania będą podejmowane przez Prezydenta RP każdorazowo w przypadku uniemożliwienia posłom wykonywania ich mandatu. Posłowie Kamiński i Wąsik nie brali udziału w posiedzeniu, na którym uchwalona została ustawa wprowadzająca zmiany w NCBR, więc i ta ustawa trafi teraz do TK.