Agata Piszko i Lidia Smoktunowicz omówiły najważniejsze zmiany w prawie oświatowym, obowiązujące od 1 września 2024 r. Obok kwestii związanej z nauczaniem religii, obowiązkiem szkolnym uczniów z Ukrainy, dużą część wystąpienia poświęciły problemom związanym z nowym prawem nauczycieli do wcześniejszej emerytury.
Nowa emerytura stażowa
Chodzi tu o art. 88a Karty Nauczyciela, uzależniający prawo do wcześniejszej emerytury od:
- posiadania okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
- rozpoczęcia wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Dodatkowo wymagane jest, by nauczycielowi nie przysługiwało prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a - a wysokość emerytury nie może być niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Przed wejściem w życie nowelizacji z wcześniejszej emerytury mogli skorzystać nauczyciele, którzy nabyli to prawo do 2008 roku. Reszta przechodziła na emeryturę na zasadach ogólnych – czyli po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. To skutek jednej z reform Jerzego Buzka - na otarcie łez dano nauczycielom możliwość korzystania z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, które jest odpowiednikiem emerytur pomostowych.
Dozwolona praca na pół etatu
Po pierwsze, jak wskazywały ekspertki, nauczyciel musi rozwiązać stosunek pracy na swój wniosek - możliwe jest przy tym rozwiązanie umowy za porozumieniem stron. Po drugie fakt, że nauczyciel skorzystał z prawa do wcześniejszej emerytury nie oznacza, że nie może podjąć pracy. Wymiar zatrudnienia nie może być wyższy niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć.
- Takiego nauczyciela można zatrudnić wyłącznie na umowę na czas określony - mówiła Agata Piszko. Wskazała, że umowa ta nie ulegnie przekształceniu w umowę na czas nieokreślony, bo przepisy kodeksu pracy dotyczące tej kwestii są w tym przypadku wyłączone. Niemożność zatrudnienia pedagoga na czas nieokreślony wynika natomiast z faktu, że nauczyciela, który przeszedł na wcześniejszą emeryturę, można zatrudnić tylko w szczególnych przypadkach - wynikających z potrzeb organizacyjnych szkoły.
Trzeba polegać na oświadczeniu nauczyciela
Prawo do emerytury będzie ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez osobę mającą ustalone prawo do tej emerytury, w przypadku podjęcia przez tę osobę pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce, w łącznym wymiarze wyższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć.
- Oczywiście dyrektor szkoły, zatrudniając nauczyciela, nie ma narzędzi, by sprawdzić, czy są już podstawy do tego, by pedagog miał zawieszone uprawnienia emerytalne - wskazała Agata Piszko. Dlatego - jak podkreślała - nauczyciel, który skorzystał z prawa do wcześniejszej emerytury, ma obowiązek złożyć noświadczenie do dyrektora szkoły o tym, czy jego prawo do emerytury zostało zawieszone, czy nie. Jeśli nie zostało zawieszone, nauczyciel musi również zadeklarować, czy pozostaje w stosunku pracy z inną szkołą, a jeśli tak, to w jakim wymiarze. Na podstawie tych informacji dyrektor sprawdza, czy można zatrudnić takiego nauczyciela, biorąc pod uwagę obowiązujące limity i przepisy.
Problem z urlopem dla poratowania zdrowia
Problemem jest jednak kwestia urlopu dla poratowania zdrowia, Karta Nauczyciela w art. 73 ust. 2 ogranicza prawo nauczyciela do skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Nie może tego zrobić pedagog, który nabył prawo do emerytury (gdy komuś brakuje mniej niż rok, może przebywać na urlopie nie dłużej niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc nabycia prawa do emerytury, co - według orzecznictwa - dotyczy zarówno tej zwykłej, jak i wcześniejszej emerytury. Rozszerzenie prawa do emerytury stażowej sprawia, że wielu nauczycieli traci uprawnienie do urlopu, na co zwracał uwagę Związek Nauczycielstwa Polskiego. Na razie jednak nauczyciele, którzy zyskali prawo do emerytury stażowej, nie mogą skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Trzeba jednak pamiętać, że wejście w życie zmian podzielono na etapy - na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, na mocy art. 93c mogą przejść, począwszy od dnia:
- 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;
- 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r. a przed 1 września 1969 r.;
- 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.
Dla niektórych ostatnia szansa
Oznacza to, że nauczyciele wymienieni w punkcie drugim mają w tym roku ostatnią szansę na skorzystanie z urlopu, pospieszyć się powinni również urodzeni po 31 sierpnia 1969. A co z tymi, którzy nabyliby prawo od 1 września 2024 r., ale wcześniej poszli na roczny urlop? Według ZNP nie ma podstaw, by zmuszać ich do powrotu, bo przepisy jeszcze nie obowiązywały. - Dyrektor szkoły, kierując się przesłankami pozaustawowymi nie ma prawa określać okresu, na jaki ma być udzielony urlop dla poratowania zdrowia, dokonując modyfikacji zapisu w orzeczeniu lekarskim, wskazującego okres trwania urlopu dla poratowania zdrowia - wskazuje ZNP w opinii. Jednocześnie dyrektor szkoły nie ma żadnych kompetencji odnośnie zmiany okresu, na jaki urlop dla poratowania zdrowia ma być udzielony. Może go udzielić jedynie na taki okres, jaki został wskazany w orzeczeniu lekarskim. Czyli nauczyciel nie musi wracać, nawet gdy nabędzie prawo do emerytury podczas urlopu.
Mimo kontrowersji, jaką budzą przepisy, resort edukacji konsekwentnie obstaje przy tym, że nie planuje zmian w kwestii uprawnienia do urlopu dla poratowania zdrowia.
Sprawdź też w LEX: Czy nauczycielowi, który pobiera emeryturę, przysługuje odprawa emerytalna? >>
Niekoniecznie opłacalne - świadczenia na emeryturze stażowej niższe o 20-40 proc.
Nad skorzystaniem z nowych uprawnień warto się jeszcze zastanowić. również z innych powodów. Jak wyjaśnia ZNP, osoba przechodząca na wcześniejszą emeryturę musi liczyć się z niższą kwotą świadczenia, ponieważ:
- stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia od wieku przejścia na wcześniejszą emeryturę, przez co emerytura może być niższa o 20 proc. od świadczenia kompensacyjnego;
- przejście na wcześniejszą emeryturę pomniejsza stan konta emerytalnego, dlatego emerytura naliczona w wieku powszechnym może być niższa o kolejne 20 proc.;
- skorzystanie z wcześniejszej emerytury oznacza przeniesienie środków z OFE i subkonta na konto podstawowe w ZUS co oznacza, że rodzina nie dziedziczy po przedwcześnie zmarłym nauczycielu;
- nauczycielki tracą prawo do przeliczenia emerytury w wieku 65 lat, ponieważ przeniosły środki z OFE i subkonta do ZUS.
Związek Nauczycielstwa Polskiego od początku zwracał uwagę, że nowe przepisy nie są tym samym rozwiązaniem, które obowiązywało przed reformą emerytalną. Zauważał, że jednym z warunków skorzystania z prawa do wcześniejszej emerytury będzie udokumentowanie przez nauczyciela, że nie przysługuje mu prawo przejścia na emeryturę z dawnego art. 88 KN. Wskazywał, że emerytura, do której prawo zyskają nauczyciele, będzie typowo kapitałowa. - Aby ją uzyskać, trzeba mieć co najmniej 30 lat pracy, czyli okres składkowy. Oznacza to, że w wielu przypadkach będą to emerytury poniżej minimalnej emerytury, dlatego chcemy wprowadzić poprawkę, że nie może to być mniej niż określony minimum. Tę kwestię MEiN kwitował stwierdzeniem, że obecnie to niemożliwe, by wcześniejsza emerytura, była na takich samych zasadach, jak to było wiele lat temu i żebyśmy wrócili do odrębnego systemu emerytalnego nauczycieli. Resort zwracał uwagę, że to szansa dla pedagogów, którzy czują się wypaleni zawodowo.
Tymczasem świadczenie kompensacyjne aż tak nie uderzy pedagoga po kieszeni. Jest korzystniejsze, bo:
- stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia dla osób w wieku 60 lat;
- przejście na świadczenie kompensacyjne nie pomniejsza stanu konta emerytalnego;
- środki z OFE i subkonta przedwcześnie zmarłego nauczyciela podlegają dziedziczeniu;
- nauczycielki mogą przeliczyć emeryturę w wieku 65 lat.
Cena promocyjna: 161.1 zł
|Cena regularna: 179 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 125.31 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.