Zagadnienia ogólne
Kwestie bezpieczeństwa w szkołach reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych w szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69 z późn. zm.) - dalej r.b.h.p.

1. Ogólne warunki dotyczące bezpieczeństwa budynku i pomieszczeń szkolnych
Teren szkoły musi być ogrodzony, właściwie oświetlony, szkoła musi także posiadać równą nawierzchnię dróg, przejść i boisk a także instalację do odprowadzania ścieków i wody deszczowej. Otwory kanalizacyjne, studzienki i inne zagłębienia na terenie szkoły zakrywa się odpowiednimi pokrywami lub trwale zabezpiecza w inny sposób. Szlaki komunikacyjne wychodzące poza teren szkoły i placówki zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający bezpośrednie wyjście na jezdnię. W miarę możliwości szlaki komunikacyjne kieruje się na ulicę o najmniejszym natężeniu ruchu. Schody wyposaża się w balustrady z poręczami zabezpieczonymi przed ewentualnym zsuwaniem się po nich. Stopnie schodów nie mogą być śliskie. Otwartą przestrzeń pomiędzy biegami schodów zabezpiecza się siatką lub w inny skuteczny sposób. Plan ewakuacji szkoły lub placówki umieszcza się w widocznym miejscu, w sposób zapewniający łatwy do niego dostęp, zaś drogi ewakuacyjne oznacza się w sposób wyraźny i trwały.

Prace remontowe, naprawcze i instalacyjne w pomieszczeniach szkoły lub placówki przeprowadza się pod nieobecność w tych pomieszczeniach osób, którym szkoła lub placówka zapewniają opiekę. Zajęcia poza pomieszczeniami szkoły lub placówki nie mogą odbywać się w tych miejscach, w których prowadzone są prace remontowe. W pomieszczeniach szkoły i placówki zapewnia się właściwe oświetlenie, wentylację i ogrzewanie a także instaluje się właściwe wyposażenie posiadające odpowiednie atesty lub certyfikaty. Sprzęty, z których korzystają osoby pozostające pod opieką szkoły lub placówki, dostosowuje się do wymagań ergonomii. Pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia, wietrzy się w czasie każdej przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć. Jeżeli pomieszczenie lub inne miejsce, w którym mają być prowadzone zajęcia, lub stan znajdującego się w nim wyposażenia stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa, niedopuszczalne jest rozpoczęcie zajęć. Jeżeli stan zagrożenia powstanie lub ujawni się w czasie zajęć - niezwłocznie się je przerywa i wyprowadza się z zagrożonych miejsc osoby powierzone opiece szkoły lub placówki. Pomieszczenia szkoły, w szczególności pokój nauczycielski, laboratoria, pracownie, warsztaty szkolne, pokój nauczycieli wychowania fizycznego, kierownika internatu (bursy) oraz kuchnię, wyposaża się w apteczki zaopatrzone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy i instrukcję o zasadach udzielania tej pomocy.
Miejsca pracy oraz pomieszczenia, do których jest wzbroniony dostęp osobom nieuprawnionym, są odpowiednio oznakowane i zabezpieczone przed swobodnym do nich dostępem. Niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek zajęć bez nadzoru upoważnionej do tego osoby. Przerwy w zajęciach uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela. Jeżeli pozwalają na to warunki atmosferyczne, umożliwia się uczniom przebywanie w czasie przerw w zajęciach na świeżym powietrzu.

2. Postępowanie w sprawach wypadków osób pozostających pod opieką szkoły
1) Rozporządzenie określa cztery kategorie wypadków z czego trzy kategorie wyodrębnia w kategorię odrębną. Tak więc mamy do czynienia ze zwykłym wypadkiem, oraz wypadkiem śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym. W związku z tym, że na gruncie przepisów oświatowych nie ma definicji wypadku, na zasadzie analogii, należy sięgnąć do przepisów funkcjonujących w tym zakresie na zasadach ogólnych. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) – dalej u.u.s.w., stwierdza w art. 3, że za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz (zdefiniowanym jako uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego art. 2 u.u.s.w.).
Ustawa w szczególności zawiera także definicje wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego – czyli także i tych kategorii wypadków, jakie występują w r.b.h.p. I tak wypadkiem śmiertelnym jest wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (art. 3 ust. 4 u.u.s.w). Z kolei wypadkiem ciężkim jest wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3 ust. 5 u.u.s.w.). Wypadkiem zbiorowym jest zaś wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6 u.u.s.w.).
2) Pierwszym i podstawowym obowiązkiem jaki powstaje w sytuacji wypadku jest udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu. W związku z tym pracownik szkoły, który powziął wiadomość o wypadku, niezwłocznie zapewnia poszkodowanemu opiekę, w szczególności sprowadzając fachową pomoc medyczną (pogotowie ratunkowe), a w miarę możliwości udzielając poszkodowanemu pierwszej pomocy (§ 40 r.b.h.p.).
Kolejnym krokiem w procedurze jest zabezpieczenie miejsca wypadku (§ 42 ust. 1 r.b.h.p.) oraz poinformowanie o wypadku przez dyrektora szkoły (lub upoważnionego przez niego pracownika szkoły) rodziców (opiekunów) poszkodowanego; pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy; społecznego inspektora pracy; organ prowadzący szkołę lub placówkę oraz radę rodziców (§ 41 ust. 1 r.b.h.p.). O wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia, zawiadamia się niezwłocznie państwowego inspektora sanitarnego. O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym zawiadamia się niezwłocznie prokuratora i kuratora oświaty (§ 41 ust. 2 r.b.h.p.).

W przypadku wystąpienia lżejszych wypadków, kiedy brak wyraźnych obrażeń, po udzieleniu pierwszej pomocy poszkodowanemu uczniowi, nauczyciel lub dyrektor powiadamiając rodzica o zdarzeniu powinien ustalić z nim potrzebę wezwania pogotowia, potrzebę wcześniejszego przyjścia rodzica lub godziny odbioru dziecka ze szkoły w dniu zdarzenia.
3) Następnie dyrektor szkoły powołuje zespół powypadkowy w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. Jeżeli w składzie zespołu nie mogą uczestniczyć ani pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy ani społeczny inspektor pracy, w skład zespołu wchodzi dyrektor oraz pracownik szkoły lub placówki przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przewodniczącym zespołu jest pracownik służby bhp, a jeżeli nie ma go w składzie zespołu - społeczny inspektor pracy. Jeżeli w zespole nie uczestniczy ani pracownik służby bhp ani społeczny inspektor pracy, przewodniczącego zespołu spośród pracowników szkoły lub placówki wyznacza dyrektor.
W składzie zespołu może uczestniczyć przedstawiciel organu prowadzącego, kuratora oświaty lub rady rodziców. Przewodniczącym zespołu jest pracownik służby bhp, a jeżeli nie ma go w składzie zespołu - społeczny inspektor pracy. Jeżeli w zespole nie uczestniczy ani pracownik służby bhp ani społeczny inspektor pracy, przewodniczącego zespołu spośród pracowników szkoły lub placówki wyznacza dyrektor. W sprawach spornych rozstrzygające jest stanowisko przewodniczącego zespołu. Członek zespołu, który nie zgadza się ze stanowiskiem przewodniczącego, może złożyć zdanie odrębne, które odnotowuje się w protokole powypadkowym (§ 43 r.b.h.p.).

4) Na podstawie § 43 ust. 2 r.b.h.p. zespół przeprowadza postępowanie powypadkowe i sporządza dokumentację powypadkową, w tym protokół powypadkowy (którego wzór stanowi załącznik do rozporządzenia). Z treścią protokołu powypadkowego i innymi materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się rodziców (opiekunów) poszkodowanego małoletniego (§ 45 ust. 1 r.b.h.p.). Jeżeli poszkodowany pełnoletni zmarł lub nie pozwala mu na to stan zdrowia, z materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się jego rodziców (opiekunów).
Protokół powypadkowy podpisują członkowie zespołu oraz dyrektor. Do protokołu można wnosić zastrzeżenia, które mogą stanowić podstawę zlecenia przez organ prowadzący wyjaśnienie przez zespół powypadkowy ustaleń protokołu lub przeprowadzenie określonych czynności dowodowych lub nawet powołania nowego zespołu w celu ponownego przeprowadzenia postępowania powypadkowego. Protokół powypadkowy doręcza się osobom uprawnionym do zaznajomienia się z materiałami postępowania powypadkowego. Rejestr wypadków prowadzi dyrektor.
W ciągu 7 dni od dnia doręczenia protokołu powypadkowego podmioty biorące udział w postępowaniu mogą złożyć zastrzeżenia do ustaleń protokołu ze względu na niewykorzystanie wszystkich środków dowodowych niezbędnych dla ustalenia stanu faktycznego lub wystąpienia sprzeczności istotnych ustaleń protokołu z zebranym materiałem dowodowym Zastrzeżenia składa się ustnie do protokołu powypadkowego lub na piśmie przewodniczącemu zespołu. Zastrzeżenia rozpatruje organ prowadzący (§ 48 r.b.h.p.).
Na podstawie § 49 r.b.h.p. po rozpatrzeniu zastrzeżeń organ prowadzący szkołę lub placówkę może zlecić dotychczasowemu zespołowi wyjaśnienie ustaleń protokołu lub przeprowadzenie określonych czynności dowodowych lub powołać nowy zespół celem ponownego przeprowadzenia postępowania powypadkowego.

3. Inne zagadnienia związane z bezpieczeństwem uczniów
1) Odbiór dziecka ze szkoły
Kwestie związane z odbiorem dzieci ze szkoły powinny być szczegółowo uregulowane w treści statutu szkoły. Regulacje te powinny zakreślać katalog osób uprawnionych do odbioru dziecka ze szkoły i sytuacje, kiedy określone podmioty mogą realizować uprawnienie do odbioru dziecka. Oczywiście należy tu uwzględniać tak względy pokrewieństwa, jak i inne okoliczności, które np. mogą modyfikować ustawowe uprawnienia rodzicielskie drogą wyroku sądowego.
W typowych sytuacjach odbiór dziecka powinien następować przez rodziców (lub opiekunów prawnych) dziecka, oraz jego krewnych (np. dziadków). Jeżeli dziecko będzie odbierane przez dziadków, którzy nie mają powierzonej pieczy nad dzieckiem drogą orzeczenia sądowego, taka okoliczność powinna być potwierdzona przez rodziców stosownym oświadczeniem woli. W ten sam sposób powinno wyglądać upoważnienie do odbioru dziecka przez rodzeństwo lub dalszych krewnych.

Jeżeli chodzi o upoważnienie rodzeństwa, to należy dokonać w tym miejscu dodatkowego rozróżnienia. Trzeba bowiem zauważyć, że nie w każdym przypadku takie upoważnienie będzie skuteczne. Zgodnie bowiem z treścią art. 12 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c., osoby, które nie ukończyły jeszcze 13 lat nie mają zdolności do czynności prawnych a więc nie mają prawa do dokonywania czynności prawnych. W omawianym przypadku będzie to oznaczało brak zdolności bycia podmiotem upoważnienia do odbioru dziecka ze szkoły i faktycznej realizacji tego upoważnienia. W związku z tym do upoważnienia osoby o ograniczonej w zdolności do czynności prawnych (a więc osoby, która ukończyła lat 13) wymagana jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego – na podstawie odpowiedniego stosowania art. 17 k.c. Z kolei upoważnienie dziecka, które jeszcze nie ukończyło lat 13 będzie prawnie nieskuteczne, gdyż czynności prawne takich osób są z mocy prawa nieważne (art. 14 § 1 k.c.).
Oczywiście mogą wystąpić sytuacje, kiedy rodzice będą domagać się ażeby dziecko młodsze mogło być odbierane przez rodzeństwo, które nie ukończyło jeszcze 13 lat. Wówczas należy uznać, że decyzja rodziców jest realizacją ich władzy rodzicielskiej. Jednakże należy wówczas poinformować rodziców o regulacjach prawnych w tym zakresie, oraz o tym, że pełna odpowiedzialność związana z ewentualnym wypadkiem będzie obciążała wyłącznie rodziców. W związku z tym dyrektor szkoły powinien uzyskać od rodziców szkoły wyraźne oświadczenie woli w przedmiotowym zakresie.
Należy zauważyć, że na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) dziecko w wieku do 7 lat, poza strefą zamieszkania, może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat. Na drodze publicznej dzieckiem w wieku do 7 lat może zatem zaopiekować się także dziecko, które ukończyło 10 lat i mogą razem przebyć drogę ze szkoły do domu. Trzeba jednak stwierdzić, że z przepisów dotyczących regulacji ruchu drogowego nie wynikają jeszcze zasady dotyczące prawa do odbioru dzieci ze szkoły lub placówki oświatowej. Rodzice dziecka powinni respektować obowiązujące zasady odbierania dzieci uczęszczających do szkoły, określone w statucie szkoły.